RElection նախագծի շրջանակներում ընտրական իրավունքի թեմայով զրուցել ենք ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Արման Բոշյանի հետ:

- Պարո՛ն Բոշյան, կուսակցությունների և քաղհասարակության շրջանում քննարկվում է համամասնական և մեծամասնական ընտրակագերի թեման. կարծես բոլորը կողմ են համամասնական ընտրակարգին: Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք, և ըստ Ձեզ՝ Հայաստանում ո՞ր ընտրակարգն է ավելի ընդունելի:

- Սա կարևորագույն հարց է մեր քաղաքական կյանքի համար և, ընդհանրապես, Հայաստանում քաղաքական մշակույթ ձևավորելու համար: Մանավանդ այս փուլում, երբ բովանդակությունը և դետալները դեռ չեն քննարկվում, միանշանակորեն պնդել, կողմ լինել մեկին կամ մյուսին այդքան էլ ճիշտ չեմ համարում:

Համարում եմ, որ այս հարցը պետք է քննարկվի լայն շրջանակների հետ, մասնավորապես՝ քաղհասարակության հետ, կուսակցությունների հետ և հանրության լայն շրջանակների հետ, որովհետև կուսակցությունները և ընտրական գործընթացը այն ողնաշարն են , որոնց վրա կառուցվում են մեր պետականությունը և մեր քաղաքական համակարգը: Սրան պետք է շատ լուրջ վերաբերվել, և քննարկումները պետք է բովանդակային լինեն: Այդ պատճառով ես մի փոքր էլ կսպասեմ, մինչև մենք բովանդակային քննարկումների մեջ կլինենք, և այդ ժամանակ մենք կլսենք տարբեր դիրքորոշումներ և, իհարկե, կարտահայտենք նաև մեր դիրքորոշումը:

- Այս պահին օրակարգում ավելի շատ «Կուսակցությունների մասին» օրենքի փոփոխությունն է և ոչ թե Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումը: Ըստ հերթականության՝ չպե՞տք է հակառակը լիներ: Ինչո՞ւ փոխվեց այդ հերթականությունը:

- Շատ կարևոր հարց եք տալիս:Դրանք մեկը մյուսի հետ շատ սերտորեն փոխկապակցված են, և՛ «Կուսակցությունների մասին» օրենքը և՛ Ընտրական օրենսգիրքը: Կարելի է ասել՝ մեկը մյուսի տրամաբանական շարունակությունն է: Քանի որ «Կուսակցությունների մասին» օրենքը իր ծավալով ավելի փոքր է, քան Ընտրական օրնսգիրքը, բայց, իմիջիայլոց, ոչ պակաս կարևոր, մենք սկսել ենք «Կուսակցությունների մասին» օրենքի քննարկումները:

Մեր հանրությունը տեսնում է այն քննարկումները, որոնք տեղի են ունենում մարզերում. վերջերս պատգամավորների խումբ էր մեկնել Գյումրի, Արարատի մարզ: Կարելի է ասել՝ հավաքվում են այն գաղափարները, որոնք կան մեր հասարակության, քաղհասարակության մոտ: Դա մենք միանշանակորեն կամփոփենք և կներկայացնենք խորհրդարանին, բանավեճը արդեն կծավալվի խորհրդարանի հարթակում: Համոզված եմ, որ «Կուսակցությունների մասին» օրենքը ամփոփելուց հետո մենք անպայմանորեն պետք է սկսենք Ընտրական օրենսգրքի վերաբերյալ քննարկումները: Եվս մեկ անգամ ուզում եմ ընդգծել, որ դրանք սերտորեն փոխկապակցված ինստիտուտներ են:

- Ինչպե՞ս եք վերաբերում կայուն մեծամասնության գաղափարին, քանի որ շատ երկրներում գործում է կոալիցիոն համակարգը: Մենք որոշակի փոփոխություններից հետո անցանք կայուն մեծամասնության գաղափարին: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս հարցի շուրջ, և արդյո՞ք սա կարող է խանգարել կառավարման գործընթացին:

- Մենք մի իրավիճակում ենք, որ նոր Սահմանադրության տիրույթում ենք աշխատում, և, կարելի է ասել, այն փորձնական ժամանակաշրջանն է, որ հասկանանք, թե ինչքանով է այս Սահմանադրությունը, այս ընտրական մեխանիզմը , խորհրադարանի կառավարման այս կառուցվածքը թույլ տալիս ստանալ մաքսիմալ էֆեկտ և կայունություն ապահովել Հայաստանում:

Հիմա, այս գործընթացը ընթացքի մեջ է, և երբ անդրադառնալու լինենք Ընտրական օրենսգրքին, համոզված եմ, որ սա լինելու է կարևորագույն հարցերից մեկը, ինչպես համամասնական, մեծամասնական ընտրակարգերը: Մենք հիմա աշխատում ենք մեծամասնության սխեմայում, բայց, ինչպես հայտնի է, վերջնական ճշմարտություններ չկան, և միգուցե առաջարկվի մի այնպիսի մոդել, որն ընդունելի կլինի բոլորի համար, մեծամասնության համար, և հնարավոր է, որ մենք նոր կոնսենսուսի գանք, ոչինչ բացառված չէ:

- Նախկինում արտասահմանում բնակվող հայերը հնարավորություն ունեին մասնակցելու Հայաստանում տեղի ունեցող ընտրություններին, հետագայում այդ կարգը հանվեց: Արդյո՞ք կա տեսլական, որ այս իրավունքը կարող է ետ բերվել, և սրան ինչպե՞ս եք վերաբերվում:

- Կան քաղաքական ուժեր և քաղաքական գործիչներ, ովքեր կարծում են, որ տեղին կլինի, որ մեր՝ արտերկրում բնակվող հայրենակիցները պետք է քվեարկեն հայաստանյան ընտրությունների ընթացքում , բայց ես անձամբ դեմ եմ նման պրակտիկայի, սա իմ անձնական կարծիքն է : Համարում եմ, որ հայաստանյան քաղաքկան կյանքը ունի որոշակի տրամաբանություն, որոշակի աուրա, և այստեղ գտնվելը և այդ միջավայրին անմիջական մասնակից լինելը հնարավորություն է տալիս իրականությունը օբյեկտիվորեն գնահատելու և կատարված կամ չկատարված աշխատանքի ծավալը պատկերանցնելու: Քո քվեն, իրավունքը և մանդատը՝ գործուղելու որոշակի քաղաքական ուժերին խորհրդարան և կառավարություն, ամբողջությամբ իրացնելու այդ հնարավորությունը պետք է տրվի Հայաստանում ապրող և աշխատող քաղաքացիներին, որովհետև նրանք իրենց առօրյայում են տեսնում Հայաստանի քաղաքական կյանքը և զգում են այդ փոփոխությունների և գործունեության էֆեկտը: Սա իմ անձնական կարծիքն է, բայց համոզված եմ, որ այդ կարևորագույն հարցերը պետք է հանրության լայն շրջանակներում քննարկվեն: Մենք իսկապես պետք է ունենանք այնպիսի լուծումներ, որոնք կնպաստեն Հայաստանի քաղաքական կյանքի կայունացմանը և նոր որակներ հաղորդելուն:

- Քանի որ քննարկվում է նաև կուսակցությունների ֆինանսավորման հարցը, Ձեզ համար ֆինանսավորման ո՞ր մոդելն է ավելի ընդունելի, և արդո՞ք պետական ֆինանսավորման գործընթացը թույլ կտա, որ քաղաքականությունը և բիզնեսը տարանջատվեն:

- Կա սկզբունքային հարց, և դա մեր քաղաքական տեսլականի մի մասն է. կուսակցությունները և ընդհանրապես քաղաքականությունը պետք է լինեն թափանցիկ, հրապարակային և հաշվետու հանրությանը, այն հանրությանը, որին կոչված են ծառայելու և սպասարկելու: Այդտեղ մեխանիզմները կարող են լինել բազմազան՝ սկսած ֆինանսավորում հանրությունից, վերջացրած պետական ֆինանսավորում, որպեսզի կուսակցությունները հնարավորություն ունենան ավելի անկախ լինելու և իրենց ֆինանասական հոսքերով կախված չլինեն մեկ աղբյուրից:

Այստեղ կարևորը քաղաքական կամքի առկայությունն է և լայն քաղաքական կոնսենսուսի առկայությունը, որտեղ բոլորս պետք է արձանագրենք, որ կուսակցությունները կարևորագույն ինստիտուտ են մեր քաղաքական կյանքի ընթացքում, մեր պետականության կայացման այս փուլում և այդ կուսակցությունները պետք է իրականում ծառայեն մեր հանրությանը և ֆինանսավորվեն հանրության միջոցով՝ տարբեր ճանապարհներով:

Դա կարող է լինել պետական բյուջեից կամ ուղղակի անհատ-կուսակցություն հարաբերությունների ֆորմատով, այնպես որ այստեղ կարևորը այն է, որ կուսակցությունները իրականում պետք է ծառայեն այն առաքելությանը, որին կոչված են, և նրանց վրա ազդեցությունները պետք է բացառվեն տարբեր բիզնես շրջանակներից և ոչ առողջ պրոցեսներից:

- Պետական ֆինանսավորման գործընթացն ինչպե՞ս եք պատկերացնում. ֆինանսավորում պետք է ստանան ընտրություններին մասնակցա՞ծ կուսակցությունները, թե՞ նրանք, որոնք անցել են խորհրդարան:

- Որքանով տեղյակ եմ՝ կան տարբեր պրակտիկաներ, միջազգային փորձ: Կան երկրներ, որտեղ ֆինանսավորվում են խորհրդարան անցած կուսակցությունները, կան երկրներ, որտեղ որոշակի տոկոսներ են սահմանված, և ֆինանսավորվում են այդ տոկոոսի շրջանակներում: Մոդելները տարբեր են, և ենթադրում եմ, որ մոտ ապագայում, երբ «Կուսակցությունների մասին» օրենքը արդեն կշրջանառվի, և ավելի լայն քննարկման նյութ կդառնա, մենք կլսենք  այդ ֆինանսավորման մասին առաջարկներ ևս:

- Ըստ RElection նախագծի ձևաչափի՝ մեր յուրաքանչյուր զրուցակից հնարավորություն ունի հաջորդ զրուցակցին ուղղելու իր հարցը: Մեր նախորդ զրուցակիցը «Սոցիալ-դեմոկրատ Հնչակյան» կուսակցության քարտուղար Ռադիկ Կարապետյանն էր: Նրա հարցը Ձեզ հետևյալն է. 

«Ի՞նչ պետք է անել, Հայաստանում քաղաքական դաշտի կայունացման և առողջացման համար»:

- Մենք պետք է, ամենակարևորը, մտքի փոփոխություն կատարենք, ես ուղղակի վստահ եմ դրանում, և պետք է անընդհատ մտածենք մեր քաղաքաքական, հասարակական կյանքի փոփոխությունների մասին: Մենք պետք է մեծ տեսլական ունենանք, և երբ մենք ձևակերպենք այդ տեսլականը և հավատանք դրան, անպայման այդ փոփոխությունները կարվեն: Ես վստահ եմ, որ փոփոխությունները ամենասաղմնային վիճակում տեղի են ունենում մարդու մեջ. երբ մարդը սկսում է տեսլական ունենալ և հավատալ դրան, այդ փոփոխությունները լինում են:

Քաղաքական դաշտում նույն տրամաբանությունն է գործում. մենք պետք է հասկանանք, որ ունենք հնարավորություն ունենալու իրոք ամուր, ուժեղ, զարգացող, տեխնոլոգիական պետություն, պետություն, որտեղ մենք մեզ ապահով կզգանք: Այդ գիտակցումը բերելու է նաև քաղաքական փոփոխությունների, քանի որ նման մթնոլորտում մանիպուլատիվ քաղաքականությունը տեղ չի կարող ունենալ, որովհետև մարդիկ ոչ մի կերպ չեն աջակցելու ո՛չ մանիպուլիացիաներին, ո՛չ կեղծ օրակարգերին, և մենք ունենալու ենք կարևոր բովանդակություն և առաքելություն ու շարժվելու ենք այդ ուղղությամբ: Այսինքն, քաղաքական ուժերը և քաղաքական-հասարակական միավորումները ևս ստիպված են լինելու ադապտացվել այդ տրամադրությանը:

Արման Բոշյանի հարցը՝ հաջորդ բանախոսին.

«Քանի որ քննարկում ենք Ընտրական օրենսգիրքը և ընտրությունները առհասարակ, իմ հարցը կլինի հետևյալը. ի՞նչ պետք է անեն քաղաքական ուժերը, որպեսզի ժողովրդավարական, մաքուր ընտրությունները դառնա քաղաքական մշակույթի անբեկանելի մի մասը, և չուենանք կեղծված ընտրություններ»: