Դավիթ Տոնոյան

ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար:

Ծնվել է 1967թ.դեկտեմբերի 27-ին։ Մասնագիտությամբ ռազմական դիվանագետ է: Ծառությունը սկսել է 1992թ.-ից` ՀՀ ՆԳՆ կազմակերպված հանցավորդության դեմ պայքարի գլխավոր վարչությունից: 1994-2017 տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել ՀՀ Պաշտպանության նախարարությունում` հասնելով մինչև ՊՆ նախարարի տեղակալի պաշտոնը։ 2017թ.-ին նշանակվել է ՀՀ ԱԻՆ նախարար։

2018թ.-ի մայիսից ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի որոշմամբ նշանակվել է պաշտպանության նախարար։ 2020 թվականի նոյեմբերի 20-ին՝ արցախա-ադրբեջանական պատերազմի ավարտից տասն օր անց ազատվել է պաշտոնից։

Մենք կործանիչ հակաօդային պաշտպանության ավիացիա ընդհանրապես չենք ունեցել․ Տոնոյանը՝ մինչեւ պատերազմը բանակի պատրաստականության աստիճանի մասին

ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանն Ազգային ժողովում է՝ մասնակցելու 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովի նիստին։ Հանձնաժողովի հրապարակային աշխատանքներին մասնակցելու համար Տոնոյանը միջնորդություն էր ներկայացրել ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր Վ.Դոլմազյանին՝ խնդրելով թույլատրել ներկայանալ հանձնաժողովի աշխատանքների իրականացման վայր, միջնորդությունը բավարարվել էր: Տոնոյանը ցանկություն էր հայտնել մասնակցել նիստին՝ բաց ձեւաչափով, միաժամանակ այսօրվա նիստում նա նշեց, որ որոշ դրվագների անդրադառնալու համար փակ նիստի կարիք է լինելու։ Ինչքանո՞վ էր մեր բանակը պատրաստ հնարավոր պատերազմին, 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովի նիստում Դավիթ Տոնոյանից հետաքրքրվեց հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանը․ «Նկարագրեք՝ պաշտոնի նշանակվելուց ի՞նչ վիճակում եք ընդունել ՀՀ ՊՆ-ն եւ Զինված ուժերը»։ Տոնոյանը նախ ասաց, որ ՊՆ-ում բավականին երկար պաշտոնավարել է որպես տեղակալ, եւ իր բացակայությունը նախարարությունից ընդամենը մեկուկես տարի է եղել՝ պայմանավորված այլ պաշտոնավարմամբ։ Նրա խոսքով՝ իրեն վերաբերելի մասով ԶՈՒ վիճակը գնահատվել է բավարար՝ ՀՀ դեմ ուղղված [սպառնալիքին դիմակայելու] եւ ԼՂՀ-ի ժողովրդի անվտանգության ապահովման առումով․ «Այդ ապահովման խնդիրը դրված էր ԶՈՒ վրա։ ԶՈՒ-ն պատրաստ էր իրենից երկու-երեք անգամ գերազանցող ուժի դիմակայելու՝ հաշվի առնելով պատրաստվածությունը, աշխարհագրությունը՝ որում մեր ԶՈՒ-ն գտնվում էր։ Դա իմ գնահատականը չէ, դա հաշարկված, փաստարկված տեղեկություն է՝ երկու-երեք անգամ [գերազանցող ուժին]։ Պաշտպանական մարտ վարելու, պաշտպանական կեցված ունենալու առումով ԶՈՒ պատրաստությունը բավարար էր»։ ԱԺ ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Վահագն Ալեքսանյանը հետաքրքրվեց՝ արդյո՞ք ուժերի հարաբերակցությունը մեկը երկուսի կամ մեկը երեքի էր․ «Վերջերս էլ, օրինակ, բաց աղբյուրներում արդեն կա նույն «Սմերչ» կայանքների հարաբերակցությունը ենթադրական, որոնք վեցն ընդդեմ քառասունի է, մեկը երկուսի կամ երեքի չէ։ Տեխնիկական հագեցվածության առումով, առնվազն, արդյոք ըստ Ձեզ այդպես է եղել հարաբերակցությունը՝ նույնիսկ մինչեւ Թուրքիայի ակտիվորեն ներգրավումը»։ Տոնոյանն ասաց, որ իր ասածը վերաբերում է պատրաստականության աստիճանին, ոչ թե իրական վիճակին․ «Նորից ես անդրադառնամ ՍՈՒ-30-ներին, որոնք բազմաֆունկցիոնալ ինքնաթիռներ են․ կործանիչների կամ ռազմօդուժի առումով հարաբերակցությունը մեր կողմից եղել է զրո, այսինքն՝ մենք կործանիչ հակաօդային պաշտպանության ավիացիա ընդհանրապես չենք ունեցել եւ հիմնվում ենք միայն նախկին ԽՍՀՄ սահմանից բխող սպառնալիքների, ՌԴ հետ համագործակցության եւ ՌԴ ռազմօդուժի կործանիչների հագեցվածության, կիրառմաբ վրա»,- ասաց Տոնոյանը։ Նույն խմբակցության պատգամավոր Հայկ Սարգսյանը նկատեց՝ փաստորեն Տոնոյանը, այն վիճակում, որում ստանձնել է բանակի ղեկավարումը, գոհ է եղել բանակի հագեցվածությունից, ղեկավար կազմից․ «Օրինակ՝ անգամ Ձեր կառավարման տարիներին եւ պատերազմի ժամանակ մեր բանակի վիճակը տարբեր առումներով իմ գնահատմամբ, եւ նաեւ փաստերն են դա ասում, եղել է ոչ լավ վիճակում։ Օրինակ՝ մոբ ռեսուրսի կառավարման ձեւը, մոբ ռեսուրսի տեղեկատվության շտեմարանները, որ մենք մոբ ռեսուրսը չէինք կարողանում նորմալ հավաքագրել, չունեինք էլեկտրոնային շտեմարաններ, որ տեղեկություն կտար մոբ ռեսուրսի մասին, ինչը խնդիրներ էր առաջացրել ու մինչեւ պատերազմի վերջը մենք չկարողացանք լուծել։ Սա կառավարչական ձեւի մասին եւ մեր ունեցած տեղեկատվության մասին։ Հաշվապահության մասին, որ մենք բանակում չենք ունեցել թե քանի սաղավարտ եւ անձնական պաշտպանության միջոցներ ենք ունեցել, եւ ունեցել ենք լուրջ խնդիր՝ բազմաթիվ զոհեր ենք ունեցել թեթեւ վնասվածքներից, ինչը հնարավոր կլիներ կանխել, եթե զինծառայողներն ունենային անձնական պաշտպանության միջոցներ, էլ չեմ ասում հրթիռների մասին, նաեւ վարչապետն է ասել, որ մեր հրթիռները քանակային առումով եղել են վատ վիճակում»,- ասաց Սարգսյանը՝ հարցնելով՝ ինչպե՞ս է Տոնոյանն այս իրավիճակը գնահատել բավարար։ Տոնոյանը նորից կրկնեց, որ ինքը չասաց՝ սա բավարար է եղել․ «Իմ՝ որպես նախարար զինված ուժերի զարգացմանը միտված մոտեցումները ես ձեւակերպել եմ երկու տեսլականներով։ Զինված ուժերը կենդանի օրգանիզմ է, մենք 1994-ին կամ 92-ին, երբ ստեղծվեցին Զինված ուժերը, չենք եղել այն մակարդակում, որում եղել ենք 2020-ին, եւ եթե ունենայինք 2020-ի պատրաստության եւ հագեցվածության վիճակը, հնարավոր է՝ Զինված ուժերը Ադրբեջանի կողմից գործողությունների վերսկսման պայմաններում հայտնվեին Կասպից ծովի ափերին։ Խոսքը տարբերության մասին է, թե ինչպիսին են եղել 2020-ին [Զինված ուժերը]։ Նորից եմ կրկնում, 2018-ի մայիսին, երբ ես ստանձնել եմ պաշտոնը, մեր գնահատականը եղել է, որ մենք կարող ենք դիմակայել (հաշվի առնելով նաեւ երկրի տնտեսական եւ ժողովրդագրական վիճակը) Ադրբեջանի ագրեսիան ՀՀ սահմաններին եւ ապահովեին Արցախի ժողովրդի անվտանգությունը եւ իրենց ինքնորոշման իրավունքը։ Կարող էինք անել»,- ասաց Տոնոյանը։ Ինչ վերաբերում է զորահավաքային ռեսուրսների վերաբերյալ հարցին՝ Տոնոյանն ասաց, 1946-ից 60-ականների սկզբին տոտալ պատերազմ վարելու ձեւավորված մոտեցում կար, ամբողջ ներուժն օգտագործելու, օպերատիվ եւ ռազմավարական մեծ խորություններով պետություն ունենալու հնարավորություններով, մեծ ժողովրդագրություն ունենալու հնարավորություններով մոբիլիզացիոն հայեցակարգ էր գործում, որը, նախկին նախարարի խոսքով, ավտոմատ կերպով ներդրվել էր ՀՀ ԶՈՒ-ն համալրելու եւ լրահամալրելու հարցում։ Սա, Տոնոյանի գնահատմամբ, իրատեսական չէր, եւ, նրա խոսքով, ռազմական գործողությունները ցույց տվեցին, որ այդպիսի զորահավաքային մոտեցում ՀՀ-ն ի վիճակի չէ անելու․ «Այդ իսկ պատճառով նախապատրաստական կամ նախորդող փուլում մենք վերանայում էինք եւ ակտիվ պահեստազորի գաղափարն էինք ներդնում։ Մոբիլիզացիոն եւ ռեզերվային ուժերի ներգրավումը շատ արդիական եւ անհրաժեշտ է այն երկրներում, որոնք ձեւավորում են պրոֆեսիոնալ բանակ, արհեստավարժ բանակի համալրման սկզբունքն են ընտրել, եւ համալրվում են ռեզերվիստների միջոցով։ ՀՀ ԶՈՒ համալրումն իրականացվում էր նաեւ պարտադիր ժամկետային զինծառայողների միջոցով, որը բավականին մեծ թիվ էր։ ՀՀ ժողովրդագրական եւ տնտեսական հնարավորություններն իրականում թույլ չէին տալիս առկա զորահավաքի շրջանակում իրապես ներդաշնակված, մարտունակ ստորաբաժանումներ ներգրավել։ Դա կարող էր լինել սահմանափակ քանակությամբ, օրինակ՝ հատուկ նշանակության ստորաբաժանումների զորացրված զինծառայողների, այլ հատուկ ծառայությունների միջոցով, բայց հետեւակի առումով ներգրավումն, առանց ներդաշնակելու, ես կարծում եմ՝ հինգերորդ, անգամ չորրորդ սերնդի պատերազմի պայմաններում թերի էր այդ համակարգը»։ Հագեցվածության մասին Տոնոյանն ասաց, որ, մենք երբեւէ չենք ունեցել ոչ ՍՌՏ-ի [սպառազինություն եւ ռազմական տեխնիկա], ոչ հանձերձավորման ամբողջական պաշար։ Նա նշեց, որ միջոցառումների ծրագրում երկու անգամ՝ 2018, 2019 թվականներին ներկայացրել են դրանց համալրման անհրաժեշտությունը։ Տոնոյանն ասաց, որ փակ նիստում կանդրադառնա այն հարցին, թե արդյոք ըստ դիրեկտիվների ինքն իրավասու եւ պարտավոր եղել է ՀՀ ԶՈՒ-ն կամ Արցախի ՊԲ-ն բերել մարտական պատրաստականության բարձր կամ լրիվ աստիճանների։ Քոչարյանը հարցրեց՝ ինչո՞ւ պատերազմը սկսվելու նախօրեին ՀՀ ԶՈՒ-ն կամ Արցախի ՊԲ-ն չեն բերվել մարտական պատրաստականության բարձր աստիճանի։ Տոնոյանը նշեց միայն այն, որ պատերազմի նախօրեին կարգադրական կարգով ԳՇ-ն որոշ գործողություններ իրականացրել է։ Այդ գործողությունները բավարար եղե՞լ են՝ ճշտեց Քոչարյանը, ինչին Տոնոյանը պատասխանեց․ «Այն գնահատականի համար, որը մենք ունեցել ենք՝ սպառնալիք գնահատականի, այլ տարբերակ առկա չի եղել։ Որոշ գործողություններ իրականացվել են «Շանթ» զորավարժության շրջանակներում՝ զորահավքային ռեսուրսների հաշվարկման, վերահաշվարկման, ակտիվացման առումով»,- նշեց Դավիթ Տոնոյանը։

13:52 - 01 օգոստոսի, 2023

Մինչեւ պատերազմի սկիզբը եղել եմ օդանավում, վայրէջքի պահին ԳՇ պետից անմիջապես տեղեկացվել եմ․ Տոնոյան

ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանն Ազգային ժողովում է՝ մասնակցելու 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովի նիստին։ Հանձնաժողովի հրապարակային աշխատանքներին մասնակցելու համար Տոնոյանը միջնորդություն էր ներկայացրել ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր Վ.Դոլմազյանին՝ խնդրելով թույլատրել ներկայանալ հանձնաժողովի աշխատանքների իրականացման վայր, միջնորդությունը բավարարվել էր: Տոնոյանը ցանկություն էր հայտնել մասնակցել նիստին՝ բաց ձեւաչափով, միաժամանակ այսօրվա նիստում նա նշեց, որ որոշ դրվագների անդրադառնալու համար փակ նիստի կարիք է լինելու։ Նիստի սկզբում Տոնոյանը ներկայացրեց, որ 2020թ․ սեպտեմբերին զբաղեցրել է պաշտպանության նախարարի պաշտոնը եւ իրականացրել նախարարի գործառույթները՝ օրենքով եւ Սահմանադրությամբ սահմանված լիազորությունների սահմաններում։ Նա խնդրեց ուշադրություն դարձնել, որ հոկտեմբերի 21-29-ին՝ ռազմական գործողությունների շրջանում, վարչապետի հանձնարարությամբ, գտնվել է Մեղրիում։ Տոնոյանը պատերազմից առաջ տեղյակ է եղել սպառնալի իրավիճակի մասին՝ իր խոսքով՝ պարբերաբար ստացվող պաշտոնական տեղեկատվության, իր փորձի, ամփոփման հիման վրա։ Նախկին նախարարը նշեց, որ ռազմական գործողությունների սկսման օրը որեւիցե մեկին հայտնի չի եղել։ Հարցին՝ որպես կառավարության անդամ՝ ինչ գործողություններ ու միջոցներ է ձեռնարկել պատերազմը կանխելու համար, Տոնոյանը պատասխանեց՝ ի պաշտոնե իր լիազորությունների շրջանակում իրականացրել է պաշտպանական քաղաքականության իրականացումը․ «Պաշտպանական քաղաքականության իրականացումը փաստաթղթային կամ բովանդակային ձեւակերպվում է մի քանի փաստաթղթերով։ Այդ փաստաթղթերից են իմ պաշտոնավարման ընթացքում ընդունված կառավարության երկու որոշումները՝ 2018 եւ 2019 թվականներին»,- ասաց Տոնոյանը՝ հիշատակելով նաեւ, որ կա 2019թ․ կառավարության ծրագրի մասին, որն ունի միջոցառումների ցանկ։ Նախկին նախարարը հետաքրքրվեց՝ արդյոք այդ փաստաթուղթն ուսումնասիրե՞լ է հանձնաժողովը․ «Սա ՀՀ կառավարության 2019-2023թթ․ գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին 2019թ․ մայիսի 16-ի որոշումն է։ Ընդ որում՝ այն ունի ՊՆ-ին վերաբերող մաս, որը սկսվում է 190-րդ կետից։ Առաջին իսկ կետով ՊՆ-ի առջեւ դրված էր «զսպման ուժերի եւ միջոցաների զարգացում, զորքերի մարտական կարողությունների զարգացում» խնդիրը, որը ներառում է «ավելացնել հրթիռային զորքերի եւ հրետանու կրակային եւ հարվածային հնարավորությունները, ԶՈՒ-ն համալրել բազմագործառական ավիացիոն համալիրներով (դա ՍՈՒ-30-ների վերաբերյալ է), ԱԹՍ-ներով, բարձրացնել օդային հարձակման միջոցների պաշտպանվածության մակարդակը եւ կատարելագործել վաղ հայտնաբերման համակարգը»։ Սա բաց փաստաթուղթ է, սա այն ոլորտն է, որի գործունեության համար ես անմիջական պատասխանատվություն եմ ունեցել»,- ասաց Տոնոյանը։ ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանն ասաց, որ այս փաստաթուղթն ուսումնասիրված է։ Տոնոյանը հիշեցրեց նաեւ Սպառազինության եւ զարգացման տեխնիկայի զարգացման ծրագրի, ԶՈՒ զարգացման ծրագրի, ԶՈՒ կիրառման պլանի եւ այլ փաստաթղթերի մասին՝ նշելով, որ դրանք եղել են իր՝ որպես պաշտպանության նախարար գործունեության հիմնական ուղղորդիչ փաստաթղթերը, եւ վստահեցրեց՝ իր լիազորությունների շրջանակում դրանք իրականացրել է։ Դավիթ Տոնոյանը 2020թ․ սեպտեմբերի 25-ին գործուղված է եղել ՌԴ՝ զորավարժությունների։ Նա ասաց, որ սեպտեմբերի 25-ից 26-ի երեկոն եղել ԵՄ եւ ՆԱՏՕ անդամ երկրում՝ նորից գործուղման շրջանակում՝ սպառազինության եւ ռազմական տեխնիկայի մատակարարումների կազմակերպման նպատակով։ Նա ասաց, որ եթե կարիք լինի, փակ նիստի ժամանակ կմանրամասնի։ Ամսի 26-ի երեկոյից մինչեւ պատերազմի սկիզբը, Տոնոյանի խոսքով, եղել է օդանավում․ «Շարունակում էի իմ գործողումը՝ դեպի կենտրոնասիական երկիր՝ վայրէջքով, որտեղից պիտի վերցվեին այն մարդիկ, որոնք բանակցությունների էին մասնակցելու, ընդ որում՝ ՀԱՊԿ անդամ երկրում՝ էլի գործուղման շրջանակում, որտեղ պիտի շարունակվեին բանակցությունները՝ նորից սպառազինության եւ ռազմական տեխնիկայի ձեռքբերումների հետ կապված հարցերում։ Սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան՝ վայրէջքի պահին, երբ հնարավորություն եղավ հեռախոսները միացնելու, ԳՇ պետից անմիջապես տեղեկացվել եմ․․․»։ Անդրանիկ Քոչարյանը ճշտեց՝ Ղազախստանո՞վ էին վերադառնում, Տոնոյանը հաստատեց՝ շարունակելով, որ հետո խոսակցություն է ունեցել նաեւ ՀՀ վարչապետի հետ․ «Հաշվի առնելով «կովիդային թռիչքային իրավիճակները», երեք ժամվա ընթացքում անմիջապես տեղեկացվելուց հետո հնարավորություն ստեղծվեց ինքնաթիռ հայթայթելու, որպեսզի կարողանամ վերադառնալ Հայաստան»,- ասաց Տոնոյանը՝ հավելելով, որ իր վերադարձը բավականին խոչընդոտներով է եղել, որովհետեւ ստիպված էր մի բան անել, որի մասին կարող է խոսել փակ նիստի ժամանակ։ Տոնոյանը վերադարձել է Հայաստան Վրաստանով։ Նախկին նախարարն ասաց, որ սեպտեմբերի 28-ին, առավոտյան՝ ժամը 4-ին, եղել է Երեւանում, որից որոշ ժամանակ անց վարչապետից թույլտվություն է ստացել եւ մեկնել մարտական գործողությունների իրականացման վայր։ Մինչ ՀՀ վերադառնալը՝ Տոնոյանը քողարկված կապով է խոսել վարչապետի հետ։ Նա ասաց, որ եթե հեռախոսներն իր մոտ լինեին, կարող էր հստակ ժամերն ասել, սակայն դրանք առգրավված են։ «Ես ձեզ կոնկրետ ժամերը կասեի, բայց դա եղել է անընդհատ։ Եւ ԳՇ պետի հետ, եւ վարչապետի հետ խոսակցությունները եղել են անդընդատ, երբ կապի հնարավորություն է եղել։ Վերադառնալուց անմիջապես հետո, երբ ԳՇ սկսել էր իր աշխատանքը համպատասխան հրամանտարական կետում, անցկացրել եմ խորհրդակցություն, տրվել են համապատասխան հանձնարարություններ, լսել եմ զեկույցներ, որից հետո անցել եմ իմ պարտականությունների կատարմանը՝ ըստ ՀՀ վարչապետի հանձնարարության»։

13:02 - 01 օգոստոսի, 2023