Հեղափոխության օրագիր

ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ՕՐԱԳԻՐ [օր 3] Խառը կանաչի․ Նախիջևանը գրավել ցանկացողներից մինչև ֆեմինիստներ

«Հեղափոխության օրագիր» շարքով կներկայացնենք 2018 թ-ի ապրիլ-մայիսյան իրադարձությունների ընթացքը, քաղաքացիների, հանրության տրանսֆորմացիան «հուսահատության վիճակից» «հեղափոխական ընթացքի»՝ մասնակից ֆորմալ և ոչ ֆորմալ խմբերի ներկայացուցիչների հայացքով։ [օր 2] «Բա որ քցի` գնա աղոթելու» < ՆԱԽՈՐԴ ՕՐԸ ԲՈԼՈՐԸ [Արմեն Գալջյան] Երկրորդ առավոտն էր՝ քիչ-քիչ արթնանում էինք և խարույկի մոտ շրջան կազմած տաքանում: Շունը դեռ մեզ հետ էր, նրա անունն այդ օրը դրեցինք Չալո և Քայլո. ով ինչպես ուզում դիմում էր նրան: Քիչ անց մեր ճամբար եկավ մի երիտասարդ, ով շատ հետաքրքրասեր էր և բազմաթիվ հարցեր էր տալիս մեր քայլարշավի մանրամասների վերաբերյալ: Սկզբից ես ներքուստ մի փոքր ուրախացել էի` մտածելով, որ մեզ անծանոթ մարդ է միացել, սակայն հետո մենք սկսեցինք նրան հարցեր ուղղել, բայց նա սկսեց խառնվել իրար և չէր կարողանում պատասխանել մեր հարցերին, լուռ էր, ինչը կասկած հարուցեց մեր մեջ, և մենք այնպես արեցինք, որ նա մեզ հետ չշարունակի ճանապարհը: Հետո պարզվեց, որ ճիշտ էինք վարվել, երբ մեր թիմի անդամներից մեկը նրան տեսավ մեզ շատ հեռվից հսկող ոստիականական մեքենայի մոտ՝ ոստիկանների հետ զրուցելիս։ Կարծում եմ՝ նրա գործառույթը մանրամասնելու կարիք չկա, թեպետ նա, ըստ էության, անելու բան չուներ, որովհետև մեր ամեն մի քայլը հրապարակային էր․ մենք կամ ուղիղ եթերում էինք, կամ հաց էինք ուտում, կամ քնած էինք: Ճամբարի մաքրությունը իրականացնելիս չգիտեմ ինչու որոշվեց, որ ես պետք է լինեմ սննդի պատասխանատուն։ Չեմ ասի, թե դա իմ երազանքների առաքելությունն էր, բայց ամեն դեպքում ինձ հաճելի էր կոորդինացնել այդ հարցը, հատկապես, որ այդ մասին ուղիղ եթերով հայտարարելուց վայրկյաններ անց սկսեցին հեռախոսիս տարբեր անծանոթ համարներից զանգեր գալ՝ «ի՞նչ ա պետք, ի՞նչ բերենք» հարցերով: [Անի Վարդանյան] Համալսարանում քննության էի։ Ինչպես միշտ` կյանքը մեռած էր։ Համալսարանում ոչ ոք ոչ մի քաղաքական իրադարձություն չէր քննարկում։ Բոլորը շարունակում էին անգիր անել քննության ախմախ ու աննպատակ նյութերը։ Քննության ավարտից հետո գրադարանում հաջորդ քննությունն էի պարապում։ Երբեմն մտնում էի ֆեյսբուք, լրահոսը ստուգում ու էլի դուրս գալիս։ Ճիշտն ասած, երբ տարբեր գյուղերում մարդիկ ուտելիք էին տանում, մտածում էի` լավ ա, սոված չեն, ուժասպառ չեն լինի։ Հիշում եմ` խաշած կարտոֆիլ ու միս եմ տեսել, գյուղացիներն էին տարել։ Ուղիղ եթերով նայում էի՝ ոնց են ուտում։ [Արամ Թարվերդյան] Օրը սկսեցի Էդմոն Մարուքյանի էջն unfollow անելուց: Կարծեմ ամբողջ օրը ինչ-որ քննարկումների ու ընկերական հանդիպումների մեջ էի, որոնց մեծ մասը սպասվելիք իրադարձությունների թեմայով էին: Արդեն երրորդ օրն էր՝ գնալով ավելի ակնհայտ էի զգում ինչ-որ իրարանցում, որ սկսվել էր ընկերներիս, ծանոթներիս, տարիներ շարունակ ակտիվությամբ աչքի ընկած մարդկանց շրջանում՝ ֆբ փոստերի, զրույցների և այլնի տեսքով՝ քայլարշավի կապակցությամբ: [Արմեն Գալջյան] Ապրիլի 2-ն էր՝ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի 2-րդ տարելիցը, և մենք զոհերի հիշատակը հարգեցինք՝ տնկելով զինվորի ծառը, և շարունակեցինք մեր քայլարշավը: [Վահան Կոստանյան] Օրն օբյեկտիվորեն ծանր էր սկսել: Ապրիլյանի բեռն ու ուղիղ մեկ տարի առաջ տեղի ունեցած ընտրությունների հիասթափությունը խանգարում են իմ` արդեն հարազատ դատարկ սենյակում աշխատել: Օրվա գույները մի քիչ բացվեցին, երբ Հայարփին եկավ ինձ հյուր: Հայարփիին սովորաբար ասում էի դուստրս: Մեկ տարի առաջ Կարեն Կարապետյանին ԵՊՀ-ում քաղբանտարկյալների մասին տված իր հարցից հետո գտել էի իրեն ու ծանոթացել: Էդ մեկ տարվա ընթացքում էլ գլխներովս ահագին բան էր եկել՝ Շենգավիթում Արարատի քարոզչություն անելուց մինչև տարկետման ակցիաները: Խոսում էինք երեկոյան սպասվող Միքոյի իվենթի մասին: Օրվա ընթացքում մի քանի անգամ փոխվեց, թե ով ինձ հետ պիտի գա էնտեղ: Գնացինք Պապիկյանի հետ: [Արմեն Գալջյան] Սնունդն այնքան շատ էր, որ մեզ ուղեկցող մեքենայի մեջ, որը որպես ամբար էր ծառայում, այլևս չէր տեղավորվում, և դա դասավորելը թվում էր այդ 14 օրերի «ամենադժվար» գործը, իհարկե, ուղիղ եթերը ետ-ետ քայլելով պահելուց հետո, որը հիմնականում Դավիթն էր անում: [Անի Վարդանյան] Նիկոլ Փաշինյանի ուղիղ եթերը նայելուց մտածում էի՝ էս լայվ անողը չի հոգնո՞ւմ։ Տեսա, որ մարդիկ գնալով շատանում են։ Միանում, հետո էլի բաժանվում են խմբից։ Մտածում էի նաև, որ էդքան քայլելուց ու էներգիա ծախսելուց հետո կկարողանա՞ն Երևանում լուրջ գործողություններ անել, թե՞ ոչ։ Ամենաշատը վրանային վիճակներն էր դուրս գալիս։ Բայց, քանի որ ֆիզիկապես շատ թույլ եմ, ցրտին ու անհարմար վիճակին չեմ դիմանում, մտածում էի, որ հեսա մրսելու են հիվանդանան , տեղներն էլ հարմար չի՝ չեն քնի, գերհոգնածության մեջ կընկնեն։ Ու նույն մտքերով շարունակում էի քննություն պարապել։ [Արամ Թարվերդյան] Հատկապես տպավորվել են այդ օրերի զանգերը, երբ տասնյակ ընկերներ, ծանոթներ, հեռու և մոտիկ մարդիկ մեկ էլ կզանգեին ու կսկսեին՝ «ինչ կա... բա ուրիշ ինչ կա...քայլարշավից ի՞նչ են խոսում, բա ո՞ւր հասան....բա վերջը...բա...բա..», ու այդ անկապ զրույցներում զգացվում էր անընդհատ չհնչող մի հարց, որը ոչ մի կերպ չէր ձևակերպվում, ու խոսողների ձայնի մեջ ավելի շատ զգացվում էր անորոշություն, քայլարշավի մասին կողքինի արձագանքից որևէ սեփական դիրքորոշում ձևակերպելու ցանկություն, որը ուղիղ չէր ասվում: Ու ոչ բնավ այն պատճառով, որ մարդիկ չունեին իրենց կարծիքը, այլ վախենում էին սխալվել ինչ ինչ բաներում: Հետաքրքիր բան էր․ մարդիկ իրենց համար քայլում էին ինչ-որ մի տեղ, ու դա տասնյակ կիլոմետրեր այն կողմ պրոցես էր գեներացնում, մի տեսակ գործի էր անցել Յունգի ասած «Կոլեկտիվ անգիտակցականը», երբ միմյանց անծանոթ հազարավոր մարդիկ անհանգստանում, հետաքրքրվում և պատասխանատվություն են զգում տեղի ունեցողի հանդեպ, տեղի ունեցող մի բան, որը դեռ իրենց համար էլ ամբողջությամբ հասկացված չէր: Օրվա հիշվող իրադարձություններից էր Միքայել Նահապետյանի բացած իվենթը, որում առաջարկվում էր հավաքվել Մաշտոցի պուրակում և քննարկել տեղի ունեցողը, հասկանալ, թե ով ինչ կարծիք ունի: [Միքայել Նահապետյան] Երևանում եմ։ Նախորդ օրը ճամբարում Պապիկյանն ասաց, որ Պուրակի քննարկմանը ՔՊ-ից ինքը կգա։ #ՄերժիրՍերժին-ից Սանասարյանն ու Թագը եկան։ Ահագին մարդ կար` Ծռերից էլ, ազատ մնացած ակտիվից էլ, Լուսավորից էլ։ Դե պարզ էր. քանի-որ դա չկողմնորոշվածներին կողմնորոշելու համար նախատեսված հավաք էր, գալու էին նույնիսկ նրանք, ովքեր բնավ համաձայն չեն հռչակված ճանապարհին։ [Վահան Կոստանյան] Նման բազմաշերտ հավաք դժվար էր պատկերացնել՝ Նախիջևանը գրավել ցանկացողներից մինչև ֆենիմիստներ: Ու էս խառը կանաչու մեջ սկզբում էն տպավորությունն էր, որ headhunting-ի եմ եկել: Բոլորը փորձում էին մարդկանց իրենց կողմը գրավել, հավաստիացնել՝ իրենց ծրագիրն ու տեսակետներն են ճիշտ, բայց բոլորը իրենց խոսքում անպայման անդրադառնում էին քայլարշավի մասնակիցներին: [Թագուհի Ղազարյան] Պուրակում հավաքված մարդկանց խայտաբղետությունը հուսահատեցնող է: Էս մարդիկ իրար հետ զրուցելու ոչինչ չունեն, ոնց հասկանում եմ` էս աշխարհում միայն մի բան կարող էր էս մարդկանց մի տեղ հավաքել` Սերժին մերժելը: «Ճակատից» Վոլոդյա Ավետիսյանն է խոսում, ասում ա` «լսեք, տղերք… » Էնտեղից մի աղջիկ` «բայց էստեղ միայն տղաներ չեն… »։ Հուսահատեցնող է: Վոլոդյայի տղերքը: Աղջկա նկատողությունը Վոլոդյային: Հուսահատեցնող է ամեն ինչ: «Իմ քայլ»-ից Պապիկյան Սուրենն է եկել քննարկման: Փորձում է բացատրել բռնությունը մերժելու փիլիսոփայությունը: Հավաքվածների մեծ մասը համաձայն չէ բռնությունը նաև որպես ինքնապաշտպանության տարբերակ մերժելու հետ: Ասում են՝ իրենք վայրենի են: Ասում են՝ իրենք մեզ չեն խնայելու: Սուրենը ջանում է բացատրել, որ դա իրենց տեսած միակ ճանապարհն է, և այլ ձևաչափերով համագործակցությունն անհնար է համարում: Չեն համոզվում: Համառում են: Սուրենը հուսահատվում կամ ձանձրանում է նույն բանն անընդհատ կրկնելուց: Խոսակցության թեման փոխվում է: [Արամ Թարվերդյան] Վերջը մի ահագին պատմություն դարձավ, բոլորը խոսում էին, քննարկում, փաստարկներ և հակափաստարկներ բերում: Պրոցեսը գնում էր... [Վահան Կոստանյան] Մի երկու ժամ երևի ջուր ծեծեցինք, հետո մնացինք շատ փոքր խմբով: Շահենն էր, Թագուհին, Բաբկենը, էլի ընկերներ, ում չեմ հիշում: Թագուհին երևի էստեղ էր, որ միացավ մերժիրսերժինենց: Տարբեր տեխնիկաներ քննարկեցինք, մի քանի ակցիաներ որոշեցինք, կոնտակտներով փոխանակվեցինք ու ցրվեցինք: [Միքայել Նահապետյան] Էդտեղ, որպես այդպիսին, մի բան որոշվեց, որ ով ուզում է օգնել շարժմանը` միանան, խումբ բացեն, կապի մեջ լինեն։ Հաջորդ օրվանից սկսվեցին գրաֆիթիները։ [Թագուհի Ղազարյան] Պուրակում քննարկման մասնակիցների առաջարկները արձանագրում էինք ես ու Գրիգորյան Արմենը, որպեսզի հետո քննարկենք, տեսնենք, թե դրանցից որոնք են իրագործելի, որոնք՝ ոչ: Հիմա կարդալիս գուցե շատ նշումներ չհասկացվեն, թե ինչի մասին ենք մտածելիս եղել դրանք գրելիս, բայց իմ կատարած «արձանագրությունը» փոխանցում եմ առանց փոփոխությունների․ • Ավտոստոպ, կանգառից մարդ բերել• Ֆրիքարի ստիկերները• Փողերը կանխիկացնել, բանկերը պարալիզացնել• Սերժի նկարներով թռուցիկներ• Գուպկեքըկարմիր ներկով շպրտել-փափուկ ուժի գործադրման սիմվոլ• Լայվ մտնելը բոլոր ակցիաների ժամանակ• Փողի վրա մերժիր սերժին• Լայվի կտրվելը• Փոխադարձ սոլիդարությունը• Իրազեկում տրանսպորտում• QR իրազեկում• Արագաչափերը ծածկել #մերժիր_սերժինով• Քաղաքացիկան անհնազադություն ամսի 13֊ին, հայտնվել բաժիններում• Հաջորդ քննարկումը անհարմար տեղ• Մտնել համալսարաններ ամսի 13֊ին• Ավտոյով փակել երթևեկությունը• QR փոխարինում կարևոր օբյեկտներում• Ուսանողական ռեսուրսի օգտագործում ըստ ֆակուլտետների, անհատների• Գրաֆիտիներ… երևան դուրս գալուց մարզերի, գյուղերի ցուցանակներին• Ամսի 4֊ին Շուշանի համերգի ժամանակ փուչիկները• Ինչ֊որ բան ցեխաջրերի հետ կապված• Սերժի նկարը լսարաններում• Հավաքել մանրադրամներ• Մետրոներում իրազեկում• Դրոնի տարբերակով իրազեկում• Փուչիկներով իրազեկում• Իրազեկման ավտոերթ ամսի 13֊ին• Հաշթեգերով կարճ վիդեոներ ՖԲ֊ում• Թռուցիկների բաց հասանելի տարածում/ ֆլեշմոբով/ հաշթեգով• Կասկադի կաֆեներում ակցիա։ [Միքայել Նահապետյան] Քայլեցի Սարյան, գարեջուր ու թուղթ վերցրեցի։ Կոմպոզիտորների տան դիմաց` բորդյուրի վրա նստած գրում եմ Քայլո-Չալոյի մանիֆեստը. «Իմ կյանքը շան կյանք էր: Շան տանջանքով շան օր էի քաշում, բայց շան տեղ դնող չկար: Ինձ ասում էին «շնից մազ պոկելը քյար ա», բայց ինձ քյարը չէր հետաքրքրում: Ասում էին «շները քեզ ընկեր», բայց իմ ընկերներին կրակում էին փողոցներում: Ասում էին «շան բախտ ունես», բայց բախտս շպրտում աղբանոցներում: Ու ես հասկացա, որ այսպես ապրել չի կարելի: Հասկացա, որ իսկական բախտը գտնում են ազատության ճանապարհին և արեցի #ԻմՔայլը դեպի Ազատության հրապարակ: Հիմա ես ունեմ ճանապարհ, երազանք ու ընկերներ: Ես ունեմ ֆեյսբուքյան էջ ու քաղաքացիություն: Եվ ես գալիս եմ գտնելու ձեզ` բոլոր նրանց, ովքեր ազատության ճանապարհին որոշել են քայլ անել` անկախ ոտքերի քանակից: Ես Քայլոն եմ` Հայաստանի առաջին քաղաքացի շունը»: Գրում վերջացնում եմ, գլուխս բարձրացնում` դիմացի մայթին Կենտրոնի քրեական հետախուզության օպերների ավտոն եմ տեսնում, 200 մետր այնկողմ Կառավարական ամառանոցներն են, փաստորեն շատ կասկածելի տեղ եմ նստած ու փաստորեն էսօրվանից բոլորս ուղիղ հսկողության տակ ենք։ Ցրվեցինք։ [Արմեն Գալջյան] Մեր հաջորդ ճամբարը խփեցինք Սպիտակ քաղաքի մոտակայքում: [Վահան Կոստանյան] Էդ ընթացքում Վանաձորում սաստիկ հեղեղ էր, ու մերոնք ստիպված էին գիշերել ոչ թե նախապես պլանավորած տեղում, այլ մի լքված շենք էին գտել ու պատսպարվել էնտեղ: Ես ու Սուրենն էլ որոշեցինք գնալ պատմել տեղի ունեցած հավաքի մասին ու հետ գալ: Բայց տեղ չհասանք: Ապարանի կողմերն էինք հասել, երբ տեսանելիությունը, մառախուղի պատճառով, լռիվ զրոյական դարձավ, ու ստիպված հետ քշեցինք Երևան: Ահագին նեղվել էի, որ չկարողացանք այցելել ճամբարականներին: Քնեցի՝ պլանավորելով, որ պիտի հաջորդ օրը Շահենին զանգեմ ու քննարկենք իր գաղափարը՝ ապրիլի 13-ին դիմավորել քայլարշավի մասնակիցներին Երևանի մատույցներում: Էս հատվածը մոռացել էի անգամ, բայց երեկ փողոցում Շահենին տեսա ու հիշեցրեց, որ մենք ուղիղ մեկ տարի է, ինչ ֆեյսբուքում ընկերացել ենք: ՀԱՋՈՐԴ ՕՐԸ>[օր 4] Թոշակից Չեբուռաշկա, անհնազանդության օրինակներ

18:38 - 02 ապրիլի, 2019

ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ՕՐԱԳԻՐ [օր 2] «Բա որ քցի` գնա աղոթելու»

«Հեղափոխության օրագիր» շարքով կներկայացնենք 2018 թ-ի ապրիլ-մայիսյան իրադարձությունների ընթացքը, քաղաքացիների, հանրության տրանսֆորմացիան «հուսահատության վիճակից» «հեղափոխական ընթացքի»՝ մասնակից ֆորմալ և ոչ ֆորմալ խմբերի ներկայացուցիչների հայացքով։ [օր 1] Քայլարշավը մեկնարկեց․ «ձեռառնոցու ֆլեշմոբ» < ՆԱԽՈՐԴ ՕՐԸ ԲՈԼՈՐԸ [Արմեն Գալջյան] Արթնացանք Ջաջուռում՝ բոլորս «ողջ էինք», այդ ցրտից հետո բացվող արևը իսկական հրաշք էր թվում: Շունը դեռ մեզ հետ էր և դա ուրախացնող փաստ էր: Մաքրեցինք ճամբարի տարածքը, տնկեցինք «Ինքնիշխանության» ծառը և շարունակեցինք մեր քայլարշավը: [Վահան Կոստանյան] Առավոտյան շուտ էլի գրասենյակ: Քայլողներին միացող խմբին ճանապարհեցինք, մի քանի նոր վրան ուղարկեցինք, դեղեր՝ Ջաջուռի սառնամանիքի փլատակներից դուրս գալու համար: Զուգահեռ իրականության հետ կապող միակ բանը Նիկոլի լայվերն էին: Երևանը դեռ շաբաթ երեկոյից հետո ուշքի չէր եկել ու դեռ խորը քնի մեջ խռռացնում էր, երբ Հայաստանի հյուսիսում տնկվում էր Ինքնիշխանության ծառը: Նույն օրը հրապարակվեց նաև Քաղաքացու երգը, որի վրա երկար աշխատանք էր տարվել դեռևս մինչև քայլերթը, երբ հավաքվում էինք Դիվանբաշիում ու մեր երկրորդ տունը դարձած միսենյականոց փաբում լսում Մխիթարի եղբոր տնային ձայնագրությունները: Ի դեպ, խորհուրդ չեմ տա կարդալ երգի բառերը գիշերը, որովհետև, երբ առաջին անգամ մի քանիսիս ուղարկեց Նիկոլը գիշերվա երկուսին, գիշերն էդպես էլ լուսացրել էի «ես պարտվել եմ, պարտվել եմ քանիցս, իմ հոգին պարտվել» քամին գլխիս մեջ: [Թագուհի Ղազարյան] «Քաղաքացու երգն» եմ լսում առաջին անգամ: Էս շարժմանն ինձ ամենաշատը մոտիվացնող բաներից մեկը: Ընդունված խոսք կա ասել, որ հաղթանակը հազար տեր ունի, պարտությունն ա անտեր: «Ես պարտվել եմ, պարտվել եմ», այսինքն` ասում է` ասում եք` ժողովրդին էլի տանելու է պարտության: Իսկ դուք գիտե՞ք` ես ինչ եմ զգացել ամեն անգամ պարտվելիս` փողոցում, ընտրություններում, համալսարանից դուրս մնալիս, խմբագրությունս փակելիս, ընդհատակում, բանտ նստելիս: Դուք գիտե՞ք` ինչ է նշանակում ամեն անգամ պարտվել, ամեն անգամ հուսախաբ լինել, ամեն անգամ ձախողել, ամեն անգամ վերականգնվել, նորից հույս գտնել, նորից առճակատման գնալ: Ամեն անգամ պարտության ակունքները, պատճառները գտնել: Ասում է` հա, ես էն Նիկոլն եմ, որ ասում էր` ես իմ ամեն քվեին տեր եմ կանգնել, ու որ խուլ մեղադրանք կար էդ ամենի մեջ ձեր նկատմամբ, որ դուք չեք քվեարկել, ոչ թե ես իմ խոսքին տեր չեմ եղել, որ ես էլի պարտվել եմ: Ես Նիկոլն եմ, որն ասում է` եթե մարդիկ ցանկանան փոփոխություն, էդ փոփոխությունը կլինի, ու էդ ամենի մեջ խուլ մեղադրանք կա ձեր նկատմամբ, որովհետև ամեն անգամ, երբ ես դուրս եմ գալիս առճակատման, տեսնում եմ, որ մենակ եմ: Դուք ինձնից փոփոխություն եք ակնկալում ու ինձ մենակ թողնում: Ու ես իրավունք ունեմ, չէ՞, ձեզ մեղադրելու, ասելու, որ սա իմ պարտությունը չի: Բայց ես որոշել եմ ոչ մեկի վրա էլ չգցել պարտությունս: Ե՛ս եմ պարտվողը, ես պարտվել եմ, պարտվել եմ, բայց ի՞նչ անեմ, ի՞նչ կարող եմ անել: Ես ուրիշ ճանապարհ չգիտեմ: Ես նորից դուրս եմ եկել պայքարելու: Ընդունիր քո բազմիցս պարտված առաջնորդին ու արի ինձ հետ` նորից պարտվելու կամ գոնե մի անգամ, մի վերջին ճիգով հաղթելու համար: Այլևս միայն ինձ եմ վերագրելու պարտությունը, այլևս չեմ ասելու, որ դու ես պարտության պատճառը, տե՛ս, լսի՛ր, ասում եմ` ե՛ս պարտվել եմ, ե՛ս եմ պարտվել… Ասում է` դուք ասում եք` ես մենակ ի՞նչ կարող եմ փոխել, մենակ ինձնով ի՞նչ կարա լինի: Բա ես էլ եմ էդ նույն մտավախություններն ունեցել: Բայց ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում` ես մենակ չեմ, մենակ չեմ, մենակ չեմ: Ինչը նշանակում է, որ դո՛ւ էլ մենակ չես, նա՛ էլ մենակ չի: Մեզ խաբել են, որ մենք մենակ ենք: Մեզ բոլորիս խաբել են, առանձին-առանձին խաբել ու համոզել են, որ մենակ ենք: Ասում է` եկեք ամենքս մեր բաժին քայլն անենք: Որովհետև ես վստահ եմ, որ սա ծնվող հաղթանակ է մի նոր: Որովհետև ես հավատում եմ, որ սա գրվող պատմություն է մի նոր: [Արմեն Գալջյան] Քայլելու ընթացքում կար մի քանի բան, որը մեզ օգնում էր մոտիվացված լինել՝ մեկը դա Փաշինյանի ֆեյսբուքյան էջի ուղիղ եթերն էր, որով մենք հաղորդակցվում էինք ժողովրդի հետ, իսկ մյուսը՝ Ավինյանի ուսապարկի մեջ գտնվող դինամիկները, որով մենք գրեթե անդադար լսում էինք Փաշինյանի գրած բառերով և Հայկ Ստվերի կատարմամբ ստեղծված «Քաղաքացու երգը», որը հետագայում դարձավ հեղափոխության երգը: [Թագուհի Ղազարյան] Ֆեյսբուքում աչքովս է ընկնում #ՄերժիրՍերժին-ի հրավերը՝ քաղաքացիական հասարակությունից կամավորներ հավաքագրելու: Going եմ տալիս: Ընկերներիցս մեկն է գրում Ֆեյսբուքով, ասում է` գործ չունես դրանց հետ, ասում է՝ պրավալ ա, հարցնում եմ` խի՞, ախր: Վերջապես նախադեպ է, երբ քաղաքացիական նախաձեռնությունը քաղաքական հստակ պահանջ ունի, չեն կարող ինչ-որ պահի հետ կանգնեն, ասեն` մեր պահանջը բավարարված է: Ասում է` Քոչարյանի պրոյեկտն են: Ասում եմ` ի՞նչ ես առաջարկում, ոչինչ չանե՞լ, որովհետև էդպես ավելի ապահով է՞: Չենք շարունակում: Մեկ ուրիշն ասում է` հիմա իմաստ չունի ձեր արածը, հիմնական ճակատամարտը տասնհինգ թվին ա եղել, կամ լավ` խորհրդարանականին, հիմա ոչ մի տարբերակ չկա: Ես վստահ եմ, որ տարբերակ կա, բայց շատ-շատ եմ նեղվում, որ ընդդիմության գերխնդիրը իրար դեմ խոսելն է դարձել, անհնար է էս մարդկանց բերել իրար կողքի, որ բերես, հաստատ լիքը ժողովուրդ կմիանա, իսկ եթե ժողովուրդը միացավ, հաստատ ինչ-որ բան փոխել հնարավոր կլինի: Փորձում եմ էս ամենը համոզել իրեն, բայց անհույս է: Իրենք էնքան վստահ են, որ էս ամենն անիմաստ է, որ քիչ է մնում ինձ էլ համոզեն: Նիկոլին լրիվ մենակ են թողել, անգամ իր դաշնակից ընկերները: Եղել է, որ ինձ համար էլ են իր արածները անհասկանալի ու աննպատակ թվացել: #ՄերժիրՍերժին-ն ավելի հոգեհարազատ է թվում, նամանավանդ, որ էնտեղ տեսնում եմ նաև մարդկանց, որոնք 2015-ին «Ո՛չ»-ի ճակատում էին: Ու չեն փորձում հին խոսակցությունները ջրի երես հանել, այլ նոր իրավիճակից ելնելով են լուծումներ փնտրում: Ինձ ամենահուսադրող հատվածը էս պատմության մեջ դառնում է էս նախաձեռնությունը: Ինձ թվում է, թե գտել եմ փրկօղակը: [Արամ Թարվերդյան] Օրվա առաջին միտքը արթնանալուն պես ֆբ մտնելն էր՝ տեսնելու, թե ինչ կա, ուր հասան ժողովուրդը, հասկանալու մեդիայի և սովորական մարդկանց արձագանքը։ Մտա ֆբ, ու առաջինն, ինչ newsfeed-ին բերեց, դա Էդմոն Մարուքյանի փոստն էր, թե բա. «I suffer that disorder where I speak the truth and it pisses people off»։ Էդ օրը որոշել էի ծխելը թարգել, բայց դե Էդմոնը հասցրեց, ներվայնացա, փորձեցի հիշել, թե երբ է վերջին անգամ ինքը ճիշտ բան ասել։ Էդպես էլ չհիշեցի, ու «անհասկանալի» էր դա գրելու առիթը: Ով իմանար, որ ծխելու առիթներ Էդմոնն ինձ դեռ շատ է տալու և թարգելու մասին մտածելը դեռ վաղ է: Օրվա ընթացքում անընդհատ հետևում էի լայվերին, ֆբ ընկերներով անընդհատ վիճում ու բանավիճում էինք լինելիքների շուրջ։ Իսկ մի տեղ՝ հեռվում մարդիկ կային, որ քայլում էին: [Անի Վարդանյան] Առավոտը դեռ անկողնում պառկած հետևում էի Նիկոլ Փաշինյանի էջի լայվին։ Քնաթաթախ մտածում էի՝ տեսնես էս լայվ անող տղու ձեռքը չի հոգնու՞մ։ Քոմենթներին էի հետևում, մարդկանց արձագանքին, ու մի 10 րոպե նայելուց հետո ձանձրանում, անջատում էի։ Համալսարանում քննական շրջանը հաջորդ օրը սկսվելու էր։ Իրար ետևից 5 քննություն ունեինք։ Ու քանի որ «Ռեստարտի» գործունեությունը թե՛ քննական շրջանի սկսվելու, թե՛ ներքաղաքական հարցական վիճակի պատճառով դադարեցվել էր, քննություններին էի պատրաստվում։ Ու միաժամանակ էլ փորձում էի կուրսային աշխատանքիս վրա աշխատել, որովհետև «Ռեստարտի» ակտիվ գործունեության արդյունքում ամեն ինչից հետ էի ընկել։ Քայլարշավի սկսվելուց ի վեր Ռեստարտում ակտիվ քննարկումներ էր . որպես նախաձեռնություն միանալու՞ ենք, թե՞ ոչ։ Ես դեմ էի միանալուն, որովհետև կարծում էի, որ Ռեստարտի գործունեությունը ուղղված պետք ա լինի ուսանողական խնդիրներին։ Չէի ուզում քաղաքական որակումներ ստանայինք , որովհետև, եթե քաղաքական գործընթացները տապալվեին, Ռեստարտի գործունեությունն էլ հարցականի տակ կդրվեր։ Ի վերջո որոշվեց, որ նախաձեռնության անդամները ազատ են անել ցանկացած գործողություն, բայց Ռեստարտը, որպես նախաձեռնություն, չի միանալու քաղաքական գործընթացներին։ Ես դեռ ոչինչ չէի որոշել։ Քայլարշավին միանալու գաղափար չունեի։ Մտածում էի, երբ Երևան հասնեն, կհասկանամ ինչ անել։ [Միքայել Նահապետյան] Առավոտը դժոխքի դռների պես է բացվում, որովհետև նախորդ օրը՝ մինչև ուշ գիշեր մի տաս հոգով` Միսկարյան Գարեգինը, Մինասյան Վահագը, Սահակյան Սուրենը, Վահեն, Պետրոսյան Դավոն... Մովսիսյան Ռևազն էլ քեզ նվեր, քննարկում էինք մեր դերն ու անելիքը։ Էդտեղ ասեցին՝ «Բա, որ քցի` գնա աղոթելու», ասեցի` «չի քցի, երկու ամիս առաջվա հանրահավաքում տեսավ, որ քարը պատռի 300 հոգու աջակցություն ունի, մի ոտքը գերեզմանում քաղաքական գործիչ ա, էս պրոցեսի անհաջողությունից ոչ մի բան չի շահելու, նենց որ՝ «վաբանկ» ա գնացել»։ Մի անգամ էլ ի մի բերեցինք մեր օրակարգը` ընտրական օրենսգրքի փոփոխություն, կուսակցությունների մասին օրենք, քաղաքականություն-բիզնես տարանջատում, դատական համակարգի անկախացում, ուղիղ ժողովրդավարության էլեմենտների ներդրում։ Պայմանավորվեցինք, որ հաջորդ օրը Սուրենը, Միսկարյանը, ես պիտի գնանք ճամբար` արշավորդներին տեսակցելու ու խոսելու։ Ցրվեցինք։ [Սոնա Մնացականյան] Գնում եմ Կարենի օֆիս՝ վերցնելու ինձ ու Աննային խոստացած թաղարով ծաղիկները։ Գրկում եմ երկու թաղարներն ու քայլում Կասկադ։ Հաճելի ա էն զգացողությունը, որ գարուն կա քաղաքում, որ պիտի հանդիպեմ ընկերներիս։ Աննայի հետ հանդիպում եմ Քոսթում, հետո մյուսներն էլ են հավաքվում, կամ մենք ենք գնում մի ուրիշ տեղ։ Խոսում են ինչ-որ քայլարշավից, չեմ հասկանում՝ ինչ ա․ մի քանի օր ա՝ դուրս եմ եկել ֆեյսբուքից, որ հոդվածի վրա աշխատեմ։ Մտածում եմ՝ եթե ֆեյսբուքում չես, ուրեմն Հայաստանում չես։ Աննան ոգևորված ա, ասում ա՝ հը՞, կարո՞ղ ա մի բան դուրս գա։ Վահրամն ու Գեմոն թերահավատ են։ Աննան մի թեթև վիճում ա հետները, թե խի չեք հավատում էդ մարդուն։ Գեմոն, իրան թողած, Վահրամին ա պաշտպանում, թե ախր էս մարդը վաղուց ա հայտնել իր աջակցությունը Նիկոլի թիմին, բայց դե, հիմա ինքն էլ ա ջոկում, որ չլնող բան ա։ Ես էլ եմ ռացիոնալ հուսահատների շարքում։ Աննային ասում եմ՝ անհույս ա, Ան ջան, Սահակաշվիլու պրիոմն ա գործածում Նիկոլը (նոր էի կարդացել թարգմանությունը), բայց ախր ո՞վ պիտի դուրս գա, շրջաններում մարդիկ ավելի հուսահատ են։ Էլի մեր նման մի քանի հարյուր հոգի քաղաքում կհավաքվենք ու կցրվենք տներով։ Աննան տխրում ա, մենք էլ, ու ցրվում ենք տներով՝ հաստատ իմանալով, որ ապրիլի 13-ին գնալու ենք Ազատության հրապարակ՝ գոնե էս տխրությունը իրար հետ կիսելու։ [Միքայել Նահապետյան] Օրը լուսանում է` զանգում եմ Վահանին։ Հանդիպում ենք ՔՊ-ի գրասենյակում։ Մարդ չկա։ Վահանը էրկուկես է լինում մեդիայի ու քայլարշավի արանքում։ Աշխարհի ամենամինիմալ կազմով` երկու հոգով մտագրոհ ենք անում, ինչ-որ փիառի փոքր գործիքներ մոգոնում։ Ասում եմ՝ «Վահա՛ն, զգացել ես, որ համալսարաններում, թաղերում... ամեն տեղ, բացի ֆեյսբուքի փոքր կենտրոնից մեզ անհաջողակ ապուշի կանխավարկածով են վերաբերվում։ Սա արժանապատվության պայքար ա դարձել` ապացուցելու, որ անիմաստ չենք քամակներս ասֆալտին քսում»։ Ծիծաղում է։ Ասում եմ. «Ծախեց` վարի կտամ»: [Վահան Կոստանյան] Ինքաբանտարկված սենյակում մոնիտորինգ անելու դաժան պատիժն էլ ավելի «քաղցր» էր դառնում, երբ օրվա ընթացքում տեսնում էի, թե ոնց են Քրիստինեն, Նիկոսը, հետո արդեն Լևոնն ու Սոֆյան գնում քայլելու(հաստատ մարդիկ կան, ում մոռացա նշել), ու փախչելու գաղափարը ավելի ու ավելի գայթակղիչ էր դառնում: Օգնության հասավ Միքոն. պարզվեց՝ Սուրենի ու Միսկարյանի հետ պիտի գնային ճամբար: Ես էլ, չնայած բոլոր հորդորներին մնալ մոնիտորինգ անել, միացա տղաներին: [Արմեն Գալջյան] Ճանապարհին դադար վերցրինք մի գազալցակայանի մոտ, պաղպաղակ կերանք, և տեղի բնակիչները սկսեցին զրույցի բռնվել Նիկոլի հետ՝ թե բա «էս ի՞նչ հաշիվ ա»: Էդ ինչ հաշիվայի պատասխանը լսելուց հետո տեղացիները սկսեցին արտաբերել արդեն հիմա ոչ արդի արտահայտություններ․ «դե աստված տա լավ ըլի», «բայց մի բան կըլնի՞», «էհհ ախպեր, էսքան պայքարինք՝ բան չելավ, տենանք հմի ինչ եք անում»: Սրանք մեզ համար մերժելի արտահայտություններ էին, մենք պատասխանում էինք հետևյալ կերպ՝ «Ձեր բաժին անելիքը աստծո վրա մի դրեք, մենք մեզնից կախվածը անում ենք և հույս ունենք, որ դուք էլ ձեզնից կախվածը կանեք», կամ այլ կերպ ասած՝ 50/50: [Վահան Կոստանյան] Սուրենի ու Միսկարյանի հետ մինչ էդ շատ քիչ էի հասցրել շփվել ու, իմ սովորության համաձայն, մեծամասամբ ճանապարհին լուռ էի ու դիմանում էի կառափնարանին՝ անիվների վրա: Բայց զգում էի, որ էս մարդկանց հետ երկար ճանապարհ ունենք անցնելու ու հիմա էլ վստահ եմ, որ ապրիլի 1-ին քննարկված օրակարգը ամենևին էլ կատակ չէ մեր պետության զարգացման համար: [Արմեն Գալջյան] Մեզ միացան մի քանի քաղաքացիական ակտիվիստներ: Մենք կանգ առանք Մեծ Պարնի կոչվող տարածքում և ճամբար խբեցինք: Տեղի բնակիչները՝ մոտ երկու տասնյակից ավելի, եկան մեր ճամբար՝ արդեն երկու երեք խարույկ էր վառվում: Նրանց կողմից լսում էինք մի շարք հոռետեսական կանխատեսումներ մեր շարժման և ընդհանրապես քաղաքական գործընթացների մասին: [Միքայել Նահապետյան] Մութը չընկած ճամբարում ենք։ Սուրենը Նիկոլին բարևում է, ասում «привет участникам автопробега», ծիծաղում ենք։ Ճամբարում մոտ 50 մարդ կա, ոգևորությանը չափ չկա։ [Վահան Կոստանյան] Տեղ հասանք, բոլորը հոգնած էին, բայց ուրախ: Սառած էին, բայց եռանդուն: Մինչև կրակը կվառեին՝ հավաքեցինք, ու պատմեցի Երևանում ծավալվող իրադարձությունների մասին: Հենց կրակի շուրջ Նիկոլը Ազատությանը հարցազրույց տվեց, որի վերջում էնքան էր սառել ու մարմինը թմրել, որ չէր կարողանում կանգնել: [Միքայել Նահապետյան] Վերևում գրած օրակարգի կետերը Նիկոլին ենք տալիս, ասում՝ «եթե Սերժի գնալուց հետո էսքան բանը կանեք` մինչև վերջ հետներդ ենք», համաձայնություն է տալիս, ասում՝ «Եթե դրա տեխնիկական իրագործման ձևերն էլ գտնենք, հաշվեք՝ Հայաստանի հարցերի կեսը լուծել ենք»։ Հետո հարցնում է՝ ինչ ենք մտածում ԱԺ-ն շրջափակելու մասին, ասում ենք` չի աշխատի ու պայմանավորվում մի քանի երկրների հաջողված փորձի մասին տեղեկանք պատրաստել, նորից հանդիպել։ [Վահան Կոստանյան] Թվում էր, թե օրը վերջացել է, բայց սկսեցին նոր հյուրեր գալ: Գյուղացիների տարբեր խմբերը այցերը ավելի էին տաքացնում, քան արդեն բավականին թեժացած կրակը: Զրուցելուց, երազելուց հետո վերադարձանք Երևան: Սուրենենք որոշեցին էլի գալ՝ շարունակելու երկխոսությունը: Պայմանավորվեցինք, որ ես ինձ էլի մեջ կգցեմ: Մոռացա, Չալոն-Քայլոն: Ամբողջ ընթացքում հսկեց ճամբարը, վազեց բոլոր անծանոթ մեքենաների հետևից, մրսեց մեզ հետ, խորը հայացքով խոսում էր բոլորիս հետ: Ու հետո արդեն իմ ու Միքայելի մոտ պիտի ծնվեր էջ բացելու գաղափարը, ու ընկերս պիտի գրեր այս մարդկային շան մանիֆեստը: [Միքայել Նահապետյան] Երևանի ճանապարհին հայտնաբերում ենք, որ Նիկոլի ձեռնոցները Սուրենի մեքենայի մեջ են մնացել։ Նախորդ օրվա Ջաջուռի ցրտից դատելով՝ կարգին մրսած կլինի էդ գիշեր))) [Արմեն Գալջյան] Հիշում եմ Տրդատը մի մեծ վրան էր բերել, իր ենթավրաններով, որը այդ օրերին մեզ հինգ աստղանի հյուրանոցի լյուքս համար էր թվում: Այդ գիշերը առաջինի համեմատ շատ տաք և հանգիստ անցավ: ՀԱՋՈՐԴ ՕՐԸ>[օր 3] Խառը կանաչի․ Նախիջևանը գրավել ցանկացողներից մինչև ֆեմինիստներ

18:47 - 01 ապրիլի, 2019