Ամուլսար

Ամուլսարը լեռ է Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերի սահմանագլխին, Զանգեզուրի լեռնաշղթայի հյուսիսային մասում։ Բարձրությունը 2987 մ է։ Ամուլսարում կան ոսկու պաշարներ, մասնավորապես, համաձայն «Լիդիան Արմենիա» ընկերության տարածած տեղեկատվության՝ Ամուլսարի հանքավայրի հաստատված ընդհանուր պաշարները կազմում են 89376.3 հազար տոննա հանքաքար, 73733 կգ ոսկի, 294.367 տոննա արծաթ։ 2014 թ․ ՀՀ կառավարության կողմից Գեոթիմ ՓԲԸ («Լիդիան Արմենիա»-ի իրավանախորդ) երկրաբանահետախուզական կազմակերպությանը տրվել է Ամուլսարի հանքավայրի շահագործման թույլտվություն։

Ամուլսարի հանքի շահագործման հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ հասարակական տարբեր շերտեր, փորձագետներ, բնապահպաններ իրենց մտահոգություններն են բարձրաձայնել, որոնք կապված են Ջերմուկի հանքային ջրերի աղտոտման, մոտակա ջրամբարների (այդ թվում՝ Կեչուտի), Արփա գետի, գետակների, Սևանա լճի աղտոտման, շրջակա միջավայրի թունավորման, ցիանիդի օգտագործման հետ կապված աղետի, բնակչության առողջական վիճակի հետ։

Ամուլսար. Հայաստանի բնության մխացող ցավը |acnis.am|

acnis.am: Վերջին երկուսուկես տարում Ամուլսարի շուրջ զարգացումները ոչ մի կերպ չեն կարողանում դուրս գալ տագնապի ու անորոշության օղակից: Ժամանակ առ ժամանակ իրար հաջորդող պարբերափուլերով կրքեր են շիկանում, կրքեր են մարում, սակայն խնդիրը շարունակում է մնալ չլուծված` արժանանալով թե´ բնապահպանների ու Ջերմուկի տարածագոտու բնակչության ցասումին, թե´ իրավիճակով մտահոգ մասնագետների եւ հանրության սուր քննադատությանը: Իսկ իրավիճակն իսկապես բավական խնդրահարույց է` կշեռքի մի նժարին դրված է երկրի տնտեսությունն անկումից փրկելու հրամայականը, մյուսին` ողբերգական հետեւանքներով հղի բնապահպանական աղետի վտանգը: Ինչպե՞ս վարվել` թույլատրե՞լ հանքավայրի շահագործումը, թե չթույլատրել: Ինչպես կասեր դասականը` ո՞րն է հոգեպես ավելի ազնիվ: Թեման չափազանց տարողունակ է, կփորձենք հնարավորինս սեղմ քննության առնել հանքի շահագործման կողմնակիցների եւ հակառակորդների շահագրգռությունները, մոտեցումներն ու փաստարկները: Կողմնակիցներ ասելով` պետք է նկատի ունենալ Կառավարությանը եւ, առհասարակ, կառավարող շրջանակներն ամբողջապես, որոնք հակված են Ամուլսարի ոսկու շահագործման գաղափարին: Հակառակորդների շարքում են մտավորականներ, բնապահպաններ, հասարակական-քաղաքական առողջ ուժեր, ոլորտի մասնագետներ եւ այլք: Առանձին-առանձին կդիտարկենք այս խմբերից յուրաքանչյուրի հավաքական մտածողությունը, ընկալումները, խնդրի լուծման տեսլականը` գոնե ընդհանուր գծերով հասկանալու համար, թե ինչ է կատարվում պաշարների մեծությամբ Հայաստանի 2-րդ հանքավայրում, ինչպիսի շահեր են բախվում այդտեղ եւ կողմերն ինչպես են պատկերացնում խնդրի հանգուցալուծումը: Բայց մինչեւ բուն նյութին` կողմերի դիրքորոշումներին ու գործողություններին անդրադառնալը, արձանագրենք մի քանի ընդհանուր տվյալներ եւ նկատառումներ: Ամուլսարի հանքի մասին հայտնի է դեռեւս ԽՍՀՄ գոյության ժամանակներից: Այդ տարիներին շահագործումն աննպատակահարմար էր համարվել: 2005-ին հանքավայրի տարածքում երկրաբանահետախուզական աշխատանքներ է կատարել «Գեոթիմ» ընկերությունը` «Լիդիան Արմենիայի» իրավանախորդը: Վերջինիս տարածած տեղեկատվության համաձայն` հաստատված ընդհանուր պաշարներն այդտեղ կազմում են 89.376,3 հազար տոննա հանքաքար, 73,7 տոննա ոսկի, 294.367 տոննա արծաթ: Ամուլսարի նախագիծը ՀՀ-ի ամենախոշոր ներդրումային ծրագրերից մեկն է. հանքի շինարարության ընթացքում արդեն ներդրվել է շուրջ 400 մլն դոլար: Ընկերությունը պատրաստվում է 1300 աշխատեղ ապահովել շինաշխատանքների ընթացքում, իսկ հանքի շահագործման հետագա 10 տարիներին հանքարդյունահանման ընթացքում կստեղծվի 650-700 մշտական աշխատատեղ: «Լիդիան Արմենիան» Հայաստանի 9-րդ ամենախոշոր հարկատուն է` գտնվելով տակավին շինարարության փուլում։ Ավելի քան մեկ տարի առաջ` 2019-ի օգոստոսի սկզբներին, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ խնդիրը լուծվելու է բացառապես փաստերի հիման վրա, ինչի ուսումնասիրությամբ ավելի վաղ զբաղված էր կառավարությունը: Խոսքը, մասնավորապես, Ջերմուկի ջրային համակարգի, Արփի, Որոտան, Դարբ գետերի եւ Սեւանա ջրերի հնարավոր աղտոտվածության բացառումը հիմնավորող փաստերի մասին է: Այդ ուղղությամբ ուսումնասիրությունը վաղուց ավարտվել է, լիբանանյան «Էլարդ» փորձագիտական խումբը ներկայացրել է իր եզրակացությունը, ՀՀ քննչական կոմիտեն` իրենը: Անցել է մեկ տարուց ավելի ժամանակ, բայց կառավարությունը չի շտապում որոշում կայացնել, ինչը կարող է մի քանի պատճառ ունենալ` ընդունելիք որոշման ճշմարտացիության մեջ թերահավատությունը, ավելորդ զգուշավորությունը, վարկանիշի անկման մտավախությունը այլն: Որպես լուծման այլընտրանքային ճանապարհ, առաջարկվել էր անգամ հանրաքվեն, որն իշխանությունները լռելյայն շրջանցել էին` հասկանալով, որ «դեմ»-երի թիվն անհամեմատ մեծ է լինելու: Եվ այդպես անորոշությունը մնացել էր չփարատված: Այդ առնչությամբ սեպտեմբերի 3-ին` պատասխանելով լրագրողների հարցերին, Կառավարության աշխատակազմի ղեկավար Էդուարդ Աղաջանյանն ասել է. «Այս հարցը Կառավարության ուշադրության կենտրոնում է, եւ հավաստիացնում եմ, որ կոնկրետ գործողություններ են իրականացվում, այդ թվում` իրավական դաշտը կարգավորելու ուղղությամբ… մասնավորապես` քննչական մարմիններում գործեր են քննվել դեռ 2019-ից մինչ օրս, եւ դրանով է պայմանավորված որոշում կայացնելու զգուշավորությունը»: Բայց արդյո՞ք զգուշավորություն է դա, թե իշխանության ձեռքերի «կապվածության» վկայություն: Ի վերջո, խնդիրն ունի ոչ միայն ներհայաստանյան երանգ` կառավարող ուժի հանդեպ վստահության կորստի մտավախությամբ, այլեւ արտաքին քաղաքական բովանդակություն` միջազգային ասպարեզում մեր պետության հեղինակազրկման ու խոշոր ներդրումների ձախողման վտանգով: Կամ, միգուցե, կա այնպիսի մի հանգամանք, որն իր մեջ Ամուլսարի շահագործմանը չխոչընդոտելու պարտավորվածություն ունի: Չի բացառվում նաեւ, որ որոշումն արդեն ընդունված է, ուղղակի ժամանակը նպաստավոր չէ այն հրապարակելու համար: Նպաստավոր չէ այն իմաստով, որ Հայաստանում, ըստ որոշ լուրերի, շրջում է «թեժ աշնան» ուրվականը: Չմոռանանք, որ Բնապահպանության եւ ընդերքի տեսչական մարմնի նախկին ղեկավար Արթուր Գրիգորյանը դեռեւս երկու տարի առաջ համոզմունք էր հայտնել, թե ոսկու հանքի շահագործման որոշումը վարչապետն արդեն ընդունել է: Ամեն դեպքում Փաշինյանը եւ նրա շրջապատը մի գլուխ վստահեցնում են, որ շահագործումը բնապահպանական ռիսկեր ու վտանգներ չի պարունակում: Նրանք համարում են, որ Ամուլսարի շահագործման թույլտվությունը ինքնուրույն, կշռադատված քաղաքական որոշում է` ի հակակշիռ ժողովրդի զգացմունքային եւ իռացիոնալ վախերի: Նիկոլ Փաշինյանն անձամբ` ասես կամավոր ստանձնելով «Լիդիան»-ի փաստաբանի դերը, ամեն ճիգ գործադրում է հավատացնելու, որ ոչ մի լիտր ջուր թե´ Ջերմուկում եւ թե´ Սեւանում չի կարող թունավորվել, քանզի ամեն ինչ վերահսկելի է: Վարչապետը հիմք է ընդունում հանքարդյունաբերության ոլորտում զրո փորձառություն ունեցող «Լիդիան Արմենիա»-ի հետազոտությունները: Այնինչ միջազգային շատ ավելի հեղինակավոր փորձագետներ շատ ավելի հիմնավոր փաստարկներով ապացուցում են, որ ջրերի աղտոտման հետ կապված` «Լիդիան»-ի ու նրա խորհրդատուների մոտեցումները պարզունակ են եւ ոչ ճշգրիտ, իսկ առաջարկած միջոցները, որոնց մասին, ի դեպ, մեր վարչապետը հիացմունքով է խոսում, անհամաչափ են` կանխելու համար աղտոտման արտահոսքը բնական միջավայր: Տրամագծորեն հակառակ պատկերն են նկարագրում միջազգային հայտնի գիտնական-փորձագետները: Ավստրալացի, կանադացի ու ամերիկացի չորս ճանաչված մասնագետներ` դոկտոր Անն Մաեսթը, դոկտոր Ռոջեր Սմարթը, դոկտոր Անդրե Սոբոլեւսկին եւ դոկտոր Անդրեա Գերսոնը, 2017-ի հուլիսից սկսած` շուրջ մեկ տարի ուսումնասիրելով «Լիդիան Ինտերնեյշնլ»-ի կայքում առկա մեկ տասնյակից ավելի փաստաթղթերը, 2018-ի մայիսի 20-ին հանդես են եկել Ամուլսարի ոսկու ծրագրի բնապահպանական ռիսկերի վերաբերյալ հատուկ զեկույցով, որտեղ, ի մասնավորի, ասված է. ««Լիդիանի» թեստերի արդյունքները ցույց են տալիս, որ կորզումից հետո մնացած ապարներից, կոշտ թափոններից արտահոսքում առկա կլինեն ծարիրի, մկնդեղի, պղնձի, բարձր խտացուկներ, ինչպես նաեւ ամոնյակի, կադմիումի, կապարի, սնդիկի, նիտրատի եւ սելենի աղտոտիչներ, որոնք թունավոր են մարդկանց կյանքի ու ջրային կենսաբազմազանության համար»: Նրանց եզրահանգմամբ` ծրագիրն այս վիճակով բարձր ռիսկ է պարունակում «տասնամյակներ տեւող թթվային դրենաժի առաջացման եւ աղտոտիչների արտազատման առումով», ուստի հորդորում են ՀՀ կառավարությանը եւ քաղաքացիներին` «դադարեցնել ծրագրի առաջխաղացումը մինչեւ մատնանշված բացթողումները չշտկվեն»: Շարունակությունը՝ acnis.am-ում։

20:53 - 12 սեպտեմբերի, 2020

«Լիդիան Արմենիա»-ի պահնորդական այս ծառայությունը եւս պետք է հեռացվի՝ արդեն իր պատվիրատուների հետ միասին․ Միքայել Նահապետյան

Ամուլսարի տարածքում այս գիշեր դարձյալ լարված իրավիճակ է եղել։ Բնակիչների պնդմամբ՝ Ամուլսարը որպես հանք շահագործելու նպատակ ունեցող «Լիդիան Արմենիա» ՓԲԸ-ի պահնորդական ծառայության աշխատակիցները ծեծի են ենթարկել Ամուլսարի պահապաններից մի քանիսին։ Ոստիկանությունից Infocom-ին հայտնեցին, որ դեպքի առնչությամբ նյութեր են նախապատրաստվում։ Ամուլսարի պահապան, ջերմուկցի Շիրակ Բունիաթյանը Infocom-ի հետ զրույցում մանրամասնեց, որ սկզբում լեզվակռիվ է եղել, որը վերածվել է ծեծկռտուքի, տեղի ոստիկանները Ամուլսարի պահապաններից մեկին դուրս են բերել տարածքից՝ ուշագնաց վիճակում։ Ընկերության ներկայացուցիչները, սակայն, պնդում են, որ պահապններն են ներխուժել իրենց պատկանող տարածք ու քարեր նետել իրենց գույքի, պահնորդական ծառայության աշխատակիցների վրա։ Սրա վերաբերյալ նաեւ 37 վայրկյան տեւողությամբ տեսանյութ են հրապարկել՝ հայտնելով, որ հանցագործության մասին հաղորդում են ներկայացրել ոստիկանությանը։ Թեմայի շուրջ մեր հարցերին է պատասխանել Քաղաքացու որոշում կուսակցության գործադիր մարմնի անդամ Միքայել Նահապետյանը։ - Պարոն Նահապետյան, այս գիշեր Ամուլսարում դարձյալ լարված իրավիճակ էր, տեղի բնակիչների պնդմամբ՝ Ամուլսարը որպես հանք շահագործելու նպատակ ունեցող «Լիդիան Արմենիա» ընկերության պահնորդները, սադրանքի դիմելով, ծեծի են ենթարկել Ամուլսարի պահապաններից մի քանիսին, եւ սա այն պարագայում, երբ պահնորդական այս ընկերությունը ծառայություն է իրականացնում ընդամենը մի քանի օր։ Ի վերջո ո՞րն է այս իրավիճակի հիմնական պատճառը, ինչո՞ւ է իրավիճակը պարբերաբար լարվում։ - Դեռեւս օգոստոսի 6-ին Քաղաքացու որոշում ՍԴ կուսակցությունը հայտարարություն է տարածել, որտեղ նկարագրել է Ամուլսարի շուրջ ստեղծված իրավիճակն ու տվել գնահատական, որ այս իրադարձությունները տեղի են ունենում կազմակերպված սադրանքների ռազմավարության շրջանակում։ Այսինքն՝ Ամուլսարը շահագործելու ցանկություն ունեցող ընկերությունները (ընկերությունները, որովհետեւ «Լիդիան Արմենիա» ընկերության սեփականատերերի փոփոխություն է տեղի ունեցել, պարտքատերերը հիմա սեփականատերեր են դարձել), եւ պարտքատերերն իրենց գումարը հետ ստանալու նպատակով նշակել են սադրիչ ռազմավարություն, որի մաս է կազմում պահնորդական ծառայությունը, նրանք այդ սադրանքների գործիքն են։ Բնականաբար, երբ պահանջ էր հնչեցվում, որ արդեն իսկ սադրանքներ կատարած պահնորդները հեռացվեն, մենք միամիտ չենք եղել եւ չենք մտածել, որ նոր պահնորդները կգան, փողկապներով ու արիստոկրատ վերաբերմունքով կմոտենան խնդրին։ Մեզ համար այդ պահանջի իմաստը եղել է այն, որ սադրանքներ իրականացնողն արժանանա իր պատժին, իսկ հետո պատվիրատուները եւս այդ առումով հետեւություններ անելու խնդիր ունենան։ Հիմա պահնորդական նոր ծառայությունը եւս շարունակում է սադրանքների ռազմավարությունը։ Որովհետեւ ով վճարում է, նա էլ պատվիրում է երաժշտությունը։ Եւ սա տեղի է ունենում կառավարության լռության եւ ամենաթողության ֆոնին, եւ կառավարությունը պիտի գիտակցի, որ այսպիսի գործելաոճը վաղ թե ուշ հանգեցնելու է արյունահեղության, որովհետեւ, անկախ նրանից, որ մարդիկ որդեգրել են խաղաղ պայքարի գործելաոճը, օր օրի այնտեղ տեղի են ունենում բաներ, որոնց խաղաղ պատասխանելու համար կամային մեծ հատկություններ են անհրաժեշտ, իսկ մի պրոցեսում, որտեղ հարյուրավոր մարդիկ են ներգրավված, փաստ չէ, որ բոլորը կկարողանան դրսեւորել կամային այդպիսի հատկություններ։ - Գիշերը տեղի ունեցածի պարագայում, ինչպես բնակիչներն են հայտնում, ամեն ինչ սկսվել է սովորական լեզվակռվից։ Դուք տեղեկություն ունե՞ք կատարվածից։ - Դա այս գործընթացի ամենահետաքրքիր մասն է, ու պահնորդների ամենալկտի դրսեւորումը։ Իմ տեղեկություններով՝ տեղի է ունեցել հետեւյալը․ քաղաքացիներից մեկը, որպես ժեստ բարեւել է, որ թեեւ մենք բարիկադի տարբեր կողմերում ենք եւ տարբեր խնդիրներ ենք փորձում լուծել, այնուհանդերձ թշնամիներ չենք։ Բարեւին ի պատասխան՝ պահնորդները, հավանաբար հրահանգավորված կերպով, արհամարհական շրջվել են մեջքով դեպի բարեւող մարդը, վերջինս էլ ասել է՝ եղբայրներ, թշնամիներ չենք, հակամարտող ազգեր չենք, որ բարեւում ենք, գոնե պատասխանենք, հարաբերությունները գոնե բարեւի մակարդակում պահենք։ Նրան շատ կոպիտ վիրավորական ձեւակերպմամբ ասել են, որ հեռանա, որին ի պատասխան՝ քաղաքացին, էլի հասկանալով, որ դա սադրանք է, առանց որեւէ վիրավորանքի՝ հարցրել է՝ ինչի՞ եք էդպես ասում, ես բարեւ եմ տալիս, դուք ո՞նց եք էդպես պատասխանում, դրան ի պատասխան՝ պահնորդներն էլի են կրկնել իրենց ասածը, քաղաքացին դարձյալ ասել է, որ էդպես չի կարելի, որից հետո արդեն պահնորդները շատ կոպիտ, արժանապատվությունը նվաստացնող հայհոյանք են հնչեցրել, որին, քաղաքացին, ամենայն հավանականությամբ պատասխանել է։ Հետո պահնորդները հարձակվել են քաղաքացու վրա, ծեծելով ներս են քաշել ընկերության տարածք, երկու այլ քաղաքացի փորձել են խոչընդոտել, նրանց եւս ներս են քաշել տարածք։ Ոստիկանության ծառայողները փորձել են միջամտել, նրանց եւս բաժին են հասել հարվածներ, կամ առնվազն հրմշտոց, այդպիսով խոչընդտվել է նաեւ ոստիկանների օրինական աշխատանքը։ - Ընկերության ներկայացուցիչները պնդում են, թե պահնորդներն իրենց գործառույթն են իրականացրել։ - Ես պիտի շատ հստակ արձանագրեմ, որ պահնորդական ծառայության գործունեությունը միտված պետք է լինի հասարակական կարգի պահպանությանը եւ սպառնալիք չդառնա հասարակական կարգի պահպանության համար։ Եւ պահնորդական նախորդ ծառայության լիցենզիան չեղարկելու հիմքերից մեկը հենց այս դրույթն է եղել, որ հասարակական կարգին ու անվտանգությանը սպառնալիք է առաջացել։ Եւ հիմա եւս այս կազամկերպությունը հասարակական կարգին, անվտանգությանը, բարքերին սպառնալիք է հանդիսանում, բարեւի ավանդույթ գոյություն ունի ի վերջո, բարեւող մարդուն հայհոյանքով չեն պատասխանում։ Ու այս ծառայությունը եւս պետք է հեռացվի՝ արդեն իր պատվիրատուների հետ միասին։ - Դուք համաձա՞յն եք բնակիչների այն կարծիքին, որ սա «Լիդիան Արմենիա»-ի ու պահնորդական ծառայության միանշանակ որդեգրած քաղաքականությունն է։ - Առաջին դեպքը կարող է լինել պատահականություն, բայց ես երկրորդ անգամ նույն ոճի պատահականության չեմ հավատում։ Եթե, օրինակ, նախորդները անկիրթ մարդիկ էին, կամ իրենց ղեկավարն էր վատը, եւ այլն, երկրորդ անգամ նույն պատճառը չի կարող լինել։ Հիշեցնենք, որ տեղի ունեցած միջադեպի առնչությամբ «Լիդիան Արմենիա» ընկերությունը տարածել էր 37 վայրկյան տեւողությամբ տեսանյութ՝ կից գրառմամբ՝ ըստ որի՝ երկու անձինք քարեր են նետում ընկերության տարածքում՝ դեպի պահնորդական ծառայություն իրականացնողները։ Ընկերությունից, սակայն հրաժարվեցին տրամադրել պահնորդական ծառայության անվտանգության տեսախցիկների ամբողջական տեսագրությունը՝ պատճառաբանելով՝ անվտանգության հարց է։ Թե ինչ անվտնագության մասին է խոսքը՝ ընկերության հասարակայնության հետ կապերի պատասխանատու Մարգարիտա Ափրոյանը չմեկնաբանեց՝ նշելով միայն՝ եթե անհրաժեշտ լինի, տեսագրությունները կտրամադրեն ոստիկանությանը։ Հայարփի Բաղդասարյան

19:18 - 07 սեպտեմբերի, 2020