Սահմանադրական դատարան - ՍԴ

ՀՀ Սահմանադրական դատարան - Սահմանադրական արդարադատության բարձրագույն մարմինն է, որն ապահովում է Սահմանադրության գերակայությունը: Արդարադատություն իրականացնելիս Սահմանադրական դատարանն անկախ է և ենթարկվում է միայն Սահմանադրությանը:

ՀՀ Սահմանադրական դատարանը հիմնադրվել է 1996թ-ին և առաջին իսկ տարվանից անդամակցել Եվրախորհրդի «Ժողովրդավարություն` իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովին։

«Իմ քայլը» առաջարկելու է հանրաքվեի դնել ՍԴ նախագահի և անդամների պաշտոնավարումը դադարեցնելու վերաբերյալ նախագիծը

Ուզում եմ տեղեկացնել, որ «Իմ քայլը» խմբակցությունն առաջին ընթերցմամբ չի ընդունելու ՍԴ նախագահի և անդամների պաշտոնավարումը դադարեցնելու վերաբերյալ օրենքի նախագիծը, և Սահմանադրության 202-րդ հոդվածի 3-րդ կետի ուժով ԱԺ-ին տրված լիազորությամբ՝ առաջարկելու է քվեարկության դնել այս նախագիծը համաժողովրդական հանրաքվեի ներկայացնելու մասին որոշումը։ Այս մասին ԱԺ արտահերթ նիստում հայտնեց է «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Վահագն Հովակիմյանը։ «Սա ուղղակի, ուղիղ ժողովրդավարության կիրառում է, սա մեր քաղաքական ուժի համոզմունքն է և հավատամքը»,- նշեց Հովակիմյանը։Հովակիմյանը, մինչև բուն նախագծին անդրադառնալը, ներկայացրեց ստեղծված իրավիճակը, որը ներկայացնում ենք ստորև․ «2013 թվականին, երբ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց սահմանդրական փոփոխությունների հանձնաժողով ստեղծելու մասին, այդ ժամանակ Հրայր Թովմասյանը զբաղեցնում էր Արդարադատության նախարարի պաշտոնը, և նա ի պաշտոնե ընդգրկվեց այդ հանձնաժողովի կազմում։ Հետագայում, երբ այդ փաստաթուղթը տեղափոխվեց խորհրդարան, Հրայր Թովմասյանը տեղափոխվեց այնտեղ՝ արդեն ԱԺ աշխատակազմի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնով։ Կարելի է ասել՝ այդ փաստաթղթի կյանքի կոչման ընթացքում խնդիրներ չառաջանան։ 2015 թ․ դեկտեմբերի 6-ին ունեցանք նոր խմբագրությամբ Սահմանադրություն։ 2017-ին, երբ Հրայր Թովմասյանը ստանձնեց պատգամավորի և պետաիրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահի լիազորությունները, սահմանադրական օրենքների նախագծերի փոփոխությունների մի զգալի մասը նա արդեն հասցրել էր կատարել։ 2017-ին նա պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահի կարգավիճակում, կարելի է ասել՝ ավարտին էր հասցնում այդ գործընթացը։ Բայց այս գործընթացի հանգուցալուծումը պետք է լիներ 2018-ին, որը պետք է մատնացույց աներ Հրայր Թովմասյանի օպերացիայի նպատակը, որպեսզի ոչ ոք գլխի չընկնի մինչև այն պահը, երբ Թովմասյանը քարտերը կբացեր։ Դա ՍԴ նախագահ կարգվելն էր։ Այստեղ մի խոչընդոտ եղավ․ պարզվեց, որ Գագիկ Հարությունյանի ծննդյան օրը հնարավոր չէր փոխել, մարտի սկզբին այդ պահին գործող նախագահ Գագիկ Հարությունյանի լիազորությունները դադարում էին մարտի 23-ին, և այս օրը նրա ծննդյան օրն էր, հո չէ՞ին կարող դա փոխել։ Բայց, փաստորեն, դա էլ կարողացան․ ուղղակի 20 օր առաջ Գագիկ Հարությունյանը հրաժարվեց ՍԴ նախագահի պաշտոնից։ Այստեղ առանցքայինն այն է, որ Հարությունյանը ոչ թե ՍԴ անդամից հրաժարվեց, այլ հատուկ հրաժարվեց միայն նախագահի պաշտոնից։ Այդ ժամանակ հրաժարականը պայմանավորվեց նրանով, որ նա ընտրվել էր ԲԴԽ նախագահ։ Եթե Հարությունյանը հրաժարվեր ՍԴ դատավորի պաշտոնից, հնարավորություն չէր տա, որ Հրայր Թովմասյանը դառնա ՍԴ նախագահ։ Ի՞նչ տեղի կունենար։ Եթե առանց աճպարարության ուղղակի սպասեին՝ Հարությունյանի ժամկետը ավարտվեր, և միայն դրանից հետո Թովմասյանն իր երազանքն իրականացներ ու դառնար ՍԴ նախագահ։ Խնդիրն այն է, որ այդ ժամանակ վերջին քառօրյան ավարտվում էր հենց մարտի 23-24-ին, այսինքն՝ հաջորդ քառօրյան, որի ընթացքւոմ կարող էին Հրայր Թովմասյանին դնել ՍԴ նախագահ, լինելու էր ապրիլի 10-ին, իսկ ապրիլի 9-ին ուժի մեջ էր մտնելու Սահմանադրության 9-րդ գլուխը։ Այսինքն՝ եթե նույնիսկ Թովմասյանը դառնար նախագահ, դառնում էր 6 տարի ժամկետով, ոչ թե մինչև 65 տարին լրանալը։ Հաջորդ խնդիրը, որին կցանկանայի անդրադառնալ, գործող ՍԴ դեմոկրատական լեգիտիմության դեֆիցիտի հարցն է։ Գործող ՍԴ-ի 7 անդամերն առնվազն ունեն ուղղակի պատասխանատվություն։ Հայաստանում տեղի ունեցած վերջին ավելի քան երկու տասնամյակում տեղի ունեցած ընտրությունների խեղաձևման, ժողովրդի կամքի վրա բռնանալու, այդ գործընթացը չկասեցնելու, չկանխելու, Սահմանադրության 2-րդ հոդվածի կիրարկումը չապահովելու համար բոլորն ունեն իրենց մեղքի բաժինը։ Այդ ամենը տեղի էր ունենում ՍԴ-ի լուռ համաձայնությամբ, իսկ որոշ դեպքերում՝ գործուն մասնակցությամբ։ Պետք է ուղղակի հետ գնալ, թերթել այդ տարիների մամուլը, որ դրանում համոզվենք։ Արդյունքում ունենք հանրային ամենացածր վստահությունն ունեցող պետական մարմին, որը, դե ֆակտո, իր լիազորությունները իրականացնում է, բայց ամեն անգամ, եթե այս մարմինը խնդիր կունենա՝ որևէ հնչեղ գործի վերաբերյալ որոշում կայացնելու, և եթե նույնիսկ կայացնի ամենաիդեալական որոշումը, տոտալ անվաստահության պայմաններում, միևնույնն է, հանրությունը չի ընդունելու դա։ Հանրությունը, ի դեմս այս ՍԴ-ի, տեսնում է այն մարմինը, որը տարիներ շարունակ հաստատում էր կեղծ ընտրությունները, ժողովրդի հանդեպ բռնությունը և այլն։ Սա փաստ է, որը ոչ ոք չի կարող ժխտել։ՍԴ ներկայիս կազմի մնալու դեպքում պահպանվելու է 2015 թվականի Սահմանադրությամբ ընտրված դատավորների և մինչև այդ նշանակված անդամների պաշտոնավարման ժամկետների միջև էական տարբերությունը։ Նորընտիր դատվավորները պաշտոնավարում են 12 տարի իրենց ընտրվելու պահից, իսկ նախկինում նշանակված անդամներից երկուսը պաշտոնավարելու են մինչև 70 տարեկանը լրանալը, 5-ը՝ մինչը 65։ Ստացվելու է իրավիճակ, որ ՍԴ-ում ունենալու ենք մի անդամ, որը պաշտոնավարելու է 33 տարի՝ ուղղակի հակասելով այսօրվա Սահմադրության 7-րդ գլխին, իսկ նորընտիր դատավորները պաշտոնավարելու են 12 տարի։ Գանք մեր օրերին, 2018թ․ Թավշա հեղափոխությունից հետո, ըստ էության, որքան էլ ցավալի է, բայց փաստ է, որ Հրայր Թովմասյանը շարունակեց հանդես գալ որպես իր քաղաքական թիմի ներկայացուցիչ։ Նա շարունակեց հանդես գալ որպես քաղաքական ընդդիմադիր՝ ՀՀ ժողովրդի կամքով ընտրված իշխանություններին, ավելին՝ իր գործունեությունը բնութագրելիս ասել էր՝ խրամատում դիրքապահված։ Չեմ բացառում, որ Հրայր Թովմասյանն իրեն զգում է խրամատում, բայց նրա դիմաց հայ ժողովուրդն է։Գանք խնդրի լուծմանը․ այս ընթացքում օրենսդիր մարմինը, կառավարությունը արել են ամեն ինչ ՍԴ շուրջ առաջացած ճգնաժամը հանգուցալուծելու համար։ Այս փաստն արձանագրել են նաև ԵԽԽՎ համազեկուցողները, այսինքն՝ Հայաստանի քաղաքական իշխանությունը ամեն ինչ արել է այս ճգնաժամը հանգուցալուծելու այնպես, որպեսզի ՍԴ անդամները այդ հանգուցալուծման գործընթացում ունենան իրենց մասնակցությունը։ Բոլորս հիշում ենք Հրայր Թովմասյանի լիազորությունները վայր դնելու առաջարկը, որը խորհրդարանն ընդունեց և ուղարկեց ՍԴ։ Ինչպե՞ս վարվեցին ՍԴ անդամները։ Նրանք հրաժարվեցին վարույթ ընդունել, այսինքն՝ ոչ թե գնահատական, իրավական ձևակերպումներ տվեցին, այլ ուղղակի լռելյայն կիսեցին Հրայր Թովմասյանի պատասխանատվությունը։ Դարձան նրա համախոհները։ Կառավարությունն արեց հաջորդ քայլը՝ ձեռք մեկնեց ՍԴ անդամներին՝ բերելով վաղաժամ կենսաթոշակի մասին օրենքը, որը Վենետիկի հնաձնաժողվի կողմից դրական եզրակացության էր արժանացել։ Կառավարությունը հնարավորություն տվեց, որ ՍԴ անդամներն այս ճգնաժամի լուծմանն իրենք նպաստեն։ Այդ օրենքը դեկտեմբերի 26-ից ուժի մեջ է, բայց ՍԴ նախագահը և մի քանի անդամները հայտարարել են, որ իրենք չեն պատրաստվում իրենց մեկնված ձեռքը բռնել, և այն անդամներին, ովքեր միգուցե որոշեն այդ ձեռքը բռնել, որակել են դավաճաններ։ Այսինքն՝ հոգեբանական ճնշումների են ենթարկել։ Վերջին մեկ ամսում Հրայր Թովմասյանի քաղաքական թիմի հետ փոխկապակցված լրատվամիջոցները տոտալ հարձակման են ենթարկել ՍԴ անդամներին, որ հանկարծ չհամարձակվեն այդ առաջարկից օգտվել։ Ամենևին չբացառելով, որ կլինեն ՍԴ անդամներ, որոնք մինչև փետրվարի 27-ը կորոշեն բռնել այդ մեկնված ձեռքը՝ բայց ստեղծված իրավիճակը և իմ կողմից նշված հայտարարությունները փաստում են, որ այս վաղ կենսաթոշակի օրենքով խնդիրը վերջնական չի լուծվելու։ Սա է պատճառը, որ մենք խորհրդարանի քննարկմանն ենք ներկայացրել 2015թ․ խմբագրության Սահմանադրության 213 հոդվածի փոփոխության նախագիծ, որով առաջարկում ենք փաստաթղթի ուժի մեջ մտնելու պահից դադարեցնել մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը ընտրված ՍԴ նախագահի և անդմաների պաշտոնավարումը։

10:02 - 06 փետրվարի, 2020

«Իմ քայլը» խմբակցությունը ՍԴ նախագահի ու անդամների վերաբերյալ նոր նախագիծ դրեց շրջանառության մեջ |armenpress.am|

armenpress.am։ ՀՀ Ազգային ժողովի «Իմ քայլը» խմբակցությունը Սահմանադրական դատարանի նախագահի և անդամների պաշտոնավարումը դադարեցնելու վերաբերյալ նոր նախագիծ է դրել շրջանառության մեջ: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության փոփոխությունների նախագծով առաջարկվում է 1995 թվականի հուլիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության՝ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի փոփոխություններով, 213-րդ հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ. «Մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված Սահմանադրական դատարանի նախագահի եւ անդամների պաշտոնավարումը դադարում է: Սահմանադրական դատարանի դատավորների թափուր տեղերի համար առաջադրումները կատարում են հաջորդաբար Կառավարությունը, Հանրապետության նախագահը եւ դատավորների ընդհանուր ժողովը: Սույն հոդվածի 1-ին մասի հիման վրա մինչեւ Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված Սահմանադրական դատարանի նախագահի եւ անդամների լիազորությունները համարվում են դադարած, իսկ առաջացած թափուր տեղերը համալրելու ժամկետները եւ այլ մանրամասները սահմանվում են Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով նախատեսված կարգով: Նշված կարգը նախատեսող սահմանադրական օրենքի փոփոխություններն ընդունվում են եւ ուժի մեջ են մտնում սույն հոդվածի ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ երկամսյա ժամկետում»,- նշված է նախագծում: Փետրվարի 6-ին հրավիրված ԱԺ արտահերթ նիստում խորհրդարանի խոսնակ Արարատ Միրզոյանը հայտնեց, որ նախորդ նախագիծը հետ է կանչվել, և նախաձեռնողը նույնաբովանդակ նոր նախագիծ է դրել շրջանառության մեջ: «Իմ քայլը» խմբակցությունը կրկին միջնորդել է հրավիրել ԱԺ խորհրդի արտահերթ նիստ, ես այդ մասին ծանուցումը ստացել եմ: Մենք մեկ ժամից կունենանք արտահերթ նիստ, որտեղ քննարկելու ենք այսօր ԱԺ արտահերթ նիստ գումարելու միջնորդությունը»,- ասաց Միրզոյանը: Շրջանառության մեջ դրված փաստաթուղթը ստորագրել է 44 պատգամավոր: «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավորների հեղինակած նախագծի հիմնավորման մեջ նշված է, որ ՍԴ-ն հասարակության շրջանում ունի վստահության ցածր մակարդակ: «2015 թվականի սահմանադրական փոփոխությունները նշանավորվեցին նոր Սահմանադրական դատարան ունենալու սահմանադրի տեսլականով: Մասնավորապես, Սահմանադրությունը նախատեսեց Սահմանադրական դատարանի կազմավորման լիովին նոր կարգ, այն է՝ Սահմանադրական դատարանի ինը դատավորներին պետք է ընտրի Ազգային Ժողովը՝ երեքին Հանրապետության նախագահի, երեքին՝ Կառավարության, երեքին՝ դատավորների ընդհանուր ժողովի առաջարկությամբ: Սակայն, Սահմանադրության ընդունման պահին Սահմանադրական դատարանն արդեն հիմնականում կազմավորված էր: Փաստորեն, Սահմանադրությամբ նախատեսված Սահմանադրական դատարանի կազմավորման մոդելը դեռեւս լիարժեքորեն կյանքի չի կոչվել: Սահմանադրական դատարանի ներսում եւ դրա շուրջ առկա ճգնաժամն այս պահին ունի մի քանի ասպեկտ, որոնք լրջագույն մարտահրավեր են Հայաստանի Հանրապետությունում Սահմանադրությամբ երաշխավորված ժողովրդավարության, ինքնիշխանության եւ իրավական պետության համար անհրաժեշտ եւ բավարար որակների ապահովման համար: Սահմանադրական դատարանի ճգնաժամի առաջնային խնդիրը մինչեւ 2015 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված Սահմանադրական դատարանի նախագահի, անդամների եւ դրանից հետո ընտրված եւ ընտրվելիք Սահմանադրական դատարանի դատավորների կարգավիճակների ակնհայտ տարբերությունն է, որի վերաբերյալ քննարկումները իրավական հանրույթում գնալով ավելի են թեժանում: Այսպես, սահմանադրական դատարանի գործող կազմի պայմաններում առկա է պաշտոնավարման ժամկետների էական տարբերություններ: Մասնավորապես, մինչեւ Սահմանադրության 2005 թվականի փոփոխությունները նշանակված սահմանադրական դատարանի անդամները պաշտոնավարելու են մինչեւ 70 տարեկանը լրանալը (2 անդամ), մինչեւ 2015 թվականի փոփոխությունները նշանակվածները՝ մինչեւ 65 տարեկանը լրանալը (5 անդամ), իսկ դրանից հետո ընտրվածները 12 տարի ժամկետով: Սահմանադրության՝ 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի փոփոխություններով նախատեսված կարգով դատավորների պաշտոնավարման ժամկետը սահմանվել է 12 տարի: Նման ժամկետային սահմանափակումը բնորոշ է եվրոպական բազմաթիվ երկրների: Պաշտոնավարման ժամկետի սահմանափակումն առանց վերընտրվելու հնարավորության առավել նպաստում է Սահմանադրական դատարանի դատավորների անկախության ամրապնդմանը` միեւնույն ժամանակ հնարավոր դարձնելով սերնդափոխություն եւ գաղափարական փոփոխություններ: Եթե սովորական դատարաններում, բացառությամբ բարձրագույն ատյանների, դատավորների պաշտոնավարումը մինչեւ կենսաթոշակային տարիքը լրանալն անկախության եւ անփոփոխելիության կարեւորագույն բաղադրիչներից է, ապա բարձրագույն դատարաններում պաշտոնավարող դատավորների փոփոխությունը կարող է էապես նպաստել արդարադատության արդյունավետությանը, ինչպես նաեւ ավելի ցածր ատյանների դատավորների համար ստեղծում է առաջխաղացման լրջագույն հեռանկարներ՝ խթանելով այդ դատավորների միջեւ առողջ մրցակցությունը: Ընդ որում, նորընտիր մի շարք դատավորներ ըստ էության իրենց պաշտոնավարման ընթացքում հնարավորություն չեն կարող ունենալ նաեւ սահմանադրական դատարանի նախագահի թեկնածու լինելու, ընտրվելու գործող Սահմանադրությամբ սահմանված հնարավորությունից: Բացի այդ, մինչեւ Սահմանադրության 2015 թվականի փոփոխությունները սահմանադրական դատարանը կազմված էր ինն անդամից, որից չորս անդամին նշանակում էր Հանրապետության նախագահը, իսկ հինգին՝ Ազգային ժողովը՝ Ազգային ժողովի նախագահի առաջարկությամբ: Սահմանադրության 2015 թվականի փոփոխություններով փոխվեցին ոչ միայն սահմանադրական դատարանի դատավորների, այլեւ սահմանադրական դատարանի նախագահի ընտրության կարգը: Արդյունքում ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ Սահմանադրության 2015 թվականի փոփոխություններից 5 տարի անց Սահմանադրական դատարանի կազմից միայն 2 դատավոր է ընտրվել Սահմանադրության 2015 թվականի փոփոխություններով սահմանված ընթացակարգին համապատասխան, ինչը նշանակում է որ նոր մոդելի սահմանադրական դատարանի կազմը ձեւավորված է ընդամենը մոտ 20 տոկոսով: Հաջորդ խնդիրը հասարակության կողմից սահմանադրական դատարանի՝ որպես սահմանադրական արդարադատություն իրականացնող մարմնի նկատմամբ վստահության ցածր մակարդակն է: Ակնհայտ է, որ սահմանադրական դատարանը վստահության վերականգնման եւ որպես անաչառ դատարան հասարակության մեջ ընկալվելու խնդիր ունի, ինչով պայմանավորված է նաեւ սույն փոփոխությունների հրամայականը»,- նշված է հիմնավորման մեջ:

08:22 - 06 փետրվարի, 2020