ԿԱՐԴԱԼԻՔ

Մեր Ղարաբաղեն քաղցր տեղ չկա, իմ պապի խոսքն է, մեծ սարը վկա․․․

Մեր Ղարաբաղեն քաղցր տեղ չկա, իմ պապի խոսքն է, մեծ սարը վկա․․․

Ստեփանակերտից Գորիս, Գորիսից Վայք, Վայքից Երեւան․ նախկինում սովորական թվացող այս ուղեգիծը այսօր անսովոր տեսք է ստացել․ աղետի միջով անցած, աղետով բարձված մեքենաներում՝ թեւաթափ ու թեւատ մարդիկ, որ գնում են առաջ, գնում են անվերջ ու անվերջ, գնում են՝ մի նոր տանիք, մի նոր երկինք, մի չեղած անդորր գտնելու հույսով։ Մեքենաների շարասյան մեջ նստած՝ նայում եմ այս պատկերին ու մտքիս մի բան է միայն՝ աղետի ուրվականը ողջ Հայաստանում է արդեն։ Ու զնգում է մի հարց, զրնգում վերստին՝ այս ամենից հետո ինչպե՞ս ապրել նորից։ – Որ էդքան նկարում եք, մի օգուտ կա՞,– հիշում եմ Գորիսում վերջին ֆոտոներն անելիս ինձ դիմած մի քաղաքացու հարցը, որ եկել էր՝ Արցախից բռնի տեղահանված իր հարազատների հետեւից։ Մեղավոր ու անմեղ՝ փորձում եմ բացատրել, որ այն, ինչ կատարվում է, պատմություն է, ու մեր աշխատանքն է դա վավերագրելը․ – Բայց տխուր պատմություն է, ախր,– ասում է նա հուսահատ։ Եվ այդ հուսահատության մեջ ես հիշում եմ մարդկանց, որ, Հայաստանի սահմանը նոր–նոր հատած, իմ թաց աչքերին ի պատասխան՝ ասում էին․ – Քուրիկ ջան, մի հատ ինձ էլ նկարի,– եւ ժպտում էին մարդիկ ցավի միջից, եւ ժպտում էին մարդիկ՝ չգիտես, թե ինչպես։ Բռնի տեղահանված արցախցին Հիշում եմ Կոռնիձորում նրանց դիմավորող անխոնջ կամավորներին, որ, քուն ու դադար թողած, բառացիորեն կռիվ էին տալիս՝ մոտեցող ամեն մեքենային ավելի ու ավելի շատ քաղցրավենիք ու քացրավենիքից շատ՝ սեր ու ջերմություն հասցնելու համար։ Նրանցից մեկը արտասահմանյան մի լրագրողի ինչ–որ բան էր ասել, սա էլ չէր հասկացել ու խնդրել էր՝ թարգմանեինք։ Պարզվել էր՝ ասում էին՝ դուք էլ օգտվեք, քաղցրավենիք վերցրեք։ Եվ համոզում էին, որ վերցնենք։ Արտասահմանցին շնորհակալություն է հայտնում․  –It for Artsakh, not for us,- ու սիրտը լցված՝ պատասխանում է։ Կամավորները Եվ իսկապես, սա Արցախի համար է՝ հուսահատության ու տխրության մեջ լույսի այս փոքրիկ շողերը, որ պիտի օգնեն մի օր պատասխան գտնել հարցին՝ այս ամենից հետո ինչպես ապրել նորից։ *** Տիկին Միրան վերջին արցախցին է, որի հետ զրուցում եմ մինչ Երեւան ուղեւորվելը։  Նախապես հարցնում եմ՝ կհամաձայնի՞ խոսել կատարվածի մասին, ասում է․ «Պատմելը կպատմեմ, պատմելը դժվար չէ․․․»։ Ու անավարտ է մնում միտքը․ երեւի ապրելն է դժվար։ Միրա Ասրյանը Ստեփանակերտի բնակիչ է՝ 63 տարեկան, 44-օրյա պատերազմից հետո աշխատում էր Ննգի գյուղում՝ որպես ակումբավար։ Ադրբեջանի վերջին՝ սեպտեմբերի 19-ի հարձակումից հետո բռնի տեղահանվել է Հայաստան ողջ ընտանիքով՝ որդու, հարսի եւ 2 թոռների՝ Անիի ու Արամի հետ։ Ամուսինը զոհվել է Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ։ Անին եւ Արամը Վերհիշելով սեպտեմբերի 19-ը՝ տիկին Միրան պատմում է՝ աղջիկ թոռը, որ առաջին դասարան է, դպրոցում էր, ուզել էր միայնակ տուն վերադառնալ, չէին թողել․ «էրեխուն վերցրի, եկա, ասում եմ՝ Անի ջան, ցավդ տանիմ, էլ ասես ոչ մինակ գամ, կացա, հլը կռիվ ա, փիս ժամանակաշրջան ա, խաղաղությունը կըլի, էն վախտ ուժե մինակ կգաս»,– թոռան հետ խոսելով՝ տուն է վերադարձել դպրոցի ճամփով վերջին անգամ։ Ու տանը, երբ պատրաստվելիս են եղել՝ պարի գնալու, տագնապի ազդանշանը միացել է․ «էրեխին բերել եմ տուն, հաց եմ տվել, հենց կոֆթան հանել եմ, մեկ էլ տեսա՝ պայթյունը սկսել ա, էրեխեքը՝ ընդի տկլոր, էն ա որ կոֆթա, շալվար վերցրել եմ, վազել ենք նկուղ։ Դրանից հետո արդեն՝ ահավոր ձեներ, ահավոր բան, հարսս ոնց ա հասել պադվալը՝ չեմ կարող ասել, 10 րոպեում հասել ա, բա՝ էրեխեքս–էրեխեքս, տենց էլ մնացինք պադվալում, 2 օր մնացինք, 3–րդ օրը ասեցին՝ հրադադար ա, բանակցություններ պիտի լինեն․․․ Հետո ասեցին՝ բանակցություններն ավարտվել են, որոշել են բանակը վերացնել, էնքան զինվորներ, էնքան անմեղ տղաներ զոհվին, վիրավորվին, տեհա պիտի լիներ՝ բանակը ցրեին, սկի էդքան զոհն էլ չտայինք․․․ Կրակել են սաղ շտաբների վրա, պոստերի վրա, լրիվ զենք–զինամթերք ոչնչացրել են, բանակը ցրել, ասել են՝ ամեն գյուղի բնակչությունը հետ է գնալու իր տուն, դրանից հետո ճանապարհը բաց է լինելու, ով կցանկանա Ադրբեջանի դրոշի տակ ապրել․․․ Ով չէ, ճանապարհը բաց է»։ Բայց ադրբեջանցիների հետ համատեղ ապրելը, ըստ տիկին Միրայի, այսօր հնարավոր բան չէ․ «2020 թ․ պատերազմից հետո դա անհնարին է, մեր էրեխեքը չգիտեն, բայց ես իմ հասակում․․․ Երբ դեռ ԼՂԻՄ էր, ես իրենց հետ ապրել եմ, մեր գյուղում ֆերմայի աշխատողները սաղ ադրբեջանցի էին,  իմ սկեսրայրս անասնաբույժ է եղել, էնքան է որպես ընկեր իր հետ բերել մեր տուն, հաց են կերել, էն վախտ ուրիշ էր, բայց հիմա անհնար է, հիմա ահավոր է, մեկը մյուսին ուզում չի տեսնել, մեկը մյուսի նկատմամբ ատելությամբ է լցված»։ Այսպես ստիպված՝ ընտանիքը բռնել է տեղահանության ճամփան․ «Հենց ասել են, որ պիտի հայաթափվի, սաղս էլ եկել ենք․․․ Տուն–տեղ թողած, դատարկ ձեռքով․․․ Ընդամենը մի երկու հագուստ՝ էրեխեքին, մեկը հագնես, մյուսը լվանաս, ի՞նչ պիտի էլ հասցնեինք [վերցնել]»։ Ադրբեջանական անցակետում, տիկին Միրայի խոսքով, հանգիստ է անցել, անձնագրերն էլ չեն ստուգել․ «Ավտոն բացել են, տեսել են՝ քանի հոգի ա,  ոչ մի գռուզ չեն թափել, հանգիստ անցել ենք, իրենց էլ էդ ա պետք, որ տեսնեն՝ Արցախից քանի շունչ ա գալիս, իրենց список ա պետք ռուսների հետ միասին, հա, ռուսը մեզ պահել ա, ռուսն էլ որ չլիներ, մեզ կկոտորեին, բայց ռուսի համաձայնությամբ, Ադրբեջանի համաձայնությամբ մեզ տեղահանեցին․․․ Ճանապարհն էլ շատ ահավոր էր, հենց հասել ենք Շուշի, 2 սուտկա է՝ Լաչինի ճանապարհի վրա էինք․․․ Առավոտ ժամը 8–ին Հակարիի կամուրջը հատել ենք, խցանում էր, կես ժամ կանգնում էինք, 10 րոպե ճանապարհ գալիս, 2 ժամ կանգնում, 5 րոպե գալիս, մի ահավոր վիճակ»։ Թե ինչ են անելու Հայաստանում, ուր են գնալու՝ դեռ անորոշ է, տիկին Միրան ասում է՝ եթե ֆինանսի խնդիր չլիներ, մի ժամ էլ չէին մնա, կգնային Ռուսաստան, թեկուզ էնտեղ էլ մի բան չի․ «Տղաս 88 թ․ շարժմանն է ծնված, էս հասակում կամաց–կամաց իր կվարտիրն է ստեղծալ, մեքենա է առալ, սաղ թողալ է, եկել, էրեխեքին ինչ ուզել են, իրենց սրտով, կերել են, քնել են, ման են եկել, ո՞վ ա իմացել, որ կարողա Արցախը հանձնել, որ փողը կուտակեն»։ Նրա խոսքով՝ քաղաքում էլ է ապրել, գյուղում էլ, կուզի ինչ–որ հողամաս ունենալ, դրանով զբաղվել․ «Ես չգիտեմ, նենց չի, որ էստեղ բարեկամ չունենք, ախպեր ունեմ, մի քույրս Կրասնոդար է, մեկը՝ Ուկրաինա, բայց մենք իրենց նեղություն չենք ուզում տալ, փախցրել են, հանել բերել են, մեր հոգսը [թող] քաշեն, գոնե տան վարձը տան, ժողովուրդը իր հոգսը քաշի, տհենց բան կլինի՞, հիմա էլ ուզում են ծայրամասային տեղեր տան, պետք չի, հանց որ էգուց էլ գան, արցախցու գլխին վեր ընգնին․․․ Ես ասում եմ՝ Հայաստանա տղերքը էնքան մեղկ են, Արցախի համար զոհվել են, դե զոհվել են, շարժումն արել են, ասել են՝ միացում Հայաստան, ժողովուրդը համաձայնել է, բայց դու պերես, ստորագրես, հանձնե՞ս, գոնե ինքնավար մարզ էլ չես թողալ․․․ Գոնե տանին ոչ ծայրամասեր»։ Հիմա Աստծուն փառք է տալիս, որ իր ընտանիքը նոր զոհեր չի ունեցել, բայց շատ է ցավում, որ շատ ծնողներ իրենց 20-22 տարեկան տղաների շիրիմները, ինքն էլ իր հարազատների շիրիմները ստիպված են եղել թողնել։ Ու ծնկները, ասում է, թուլանում են, երբ պատկերացնում է, որ հաջորդը կարող է Հայաստանը լինել։ Բայց թուլացող ծնկներին ամուր պահելու է հասնում փոքրիկ Անին, որ ողջ ընթացքում եղբոր հետ, վազվում էր տարածքում վանդակից դուրս եկած, կապույտ երկինք գտած աղավնու պես թեթեւ։ Գալիս է, խիզախորեն կանգնում տեսախցիկի առաջ ու ասմունքում Արցախի մասին մոր սովորեցրած տողերը․ –Մեր Ղարաբաղեն քաղցր տեղ չկա,  Իմ պապի խոսքն է, մեծ սարը վկա․․․   Հեղինակ՝ Միլենա Խաչիկյան Տեսանյութը՝ Սարգիս Խարազյանի եւ Ռոման Աբովյանի  
20:50 - 01 հոկտեմբերի, 2023
«Սա լավ կյանք չի, չէ․․․»․ Արցախից բռնի տեղահանված ընտանիքը դեռ չի պատկերացնում իր կյանքը տանից հեռու

«Սա լավ կյանք չի, չէ․․․»․ Արցախից բռնի տեղահանված ընտանիքը դեռ չի պատկերացնում իր կյանքը տանից հեռու

Աշխարհի ամենաերկար՝ գաղթի ճանապարհից հոգնած ու մռութները կախած փոքրիկ տղան բացում է գունավոր տուփը, որի միջից թափվում են կոնֆետներ։ Նա ոտքերը գետնին խփելով նվնվում է, ընկնում խոտերի վրա ու սկսում լաց լինել հողի մեջ՝ դեմքը խոտերին դրած։ Գրպանումս երկու կոնֆետ կա, այն սպիտակ կլորիկներից, որոնք արջուկի տեսք ունեն։ Մոտենում եմ տղային, կոնֆետները դնում սպիտակ թաթիկների մոտ, նա լացը կտրած, զարմացած ինձ է նայում։  - Կկանգնե՞ս, ձագ ջան, հողը խոնավ է,- ասում եմ,- կանգնի, կուզե՞ս նկարեմ քեզ այ սրանով,- ցույց եմ տալիս ֆոտոխցիկը, որ միշտ հետաքրքիր է երեխաներին։ Տղան գլխով է անում՝ չհասկանալով էլ՝ էս ով է, ինչ է խոսում։ Նա ընդհանրապես չի ժպտում։  Չորսամյա Մաքսն իր ընտանիքի հետ Վայքի մշակույթի տան մոտ սպասում է, թե որտեղ է տանիք գտնելու երրորդ անգամ։ Նա մոր, քույրերի, տատի ու մյուս հարազատների հետ ժամերով ընդունման կետի բակում է, մեկ մեքենայում, մեկ՝ բակում, մեկ՝ մոր գրկին։ Նրանց ընտանիքը 44-օրյա պատերազմի ժամանակ կորցրել է տունը Շուշիում, հիմա՝ Ստեփանակերտում։ Քույրերին՝ Անիին ու Իրային, հարցնում եմ՝ շտեղանա՞ եք, չեն ասում՝ ստեփանակերտցի, այլ երկուսով միաձայն՝ շուշվեցի։ Անին եւ Իրան Շուշվեցի քույրերը կարմիր սվիտրներով կարմիր մեքենայի մեջ սպասում են։ Խոսում են, խաղ անում, լռում, աչքերը կկոցելով նայում արեւին, կարմի՞ր է, թե՞ դեղին։ Ի տարբերություն իրենց եղբայրիկի, նրանք մի քիչ ավելի ժպտադեմ են։ Իրենց լուսանկարները տեսնելուց ավելի են ոգեւորվում՝ էդ միանգամից ցույց ա՞ տալիս։ Ինն ու տասնամյա աղջիկները Ստեփանակերտում երաժշտական դպրոց էին գնում, նրանցից մեկը կիթառ է սիում, մյուսը՝ ջութակ։ Կարոտել են իրենց ընկերներին։ Բայց չգիտեն՝ նրանցից ով է եկել, ասում են՝ կեսը՝ գնում են Երեւան, կեսը՝ Ռուսաստան։ Երբ պատերազմն սկսել է, տանը խաղալիս են եղել։  - Շատ ե՞ք վախեցել,- հարցնում եմ։  Անին Իրային է ցույց տալիս հայացքով՝ ինքը հա, ես չէ։  - Էդ ո՞նց։ Անին թոթվում է ուսերը, թե՝ եսի՞մ։ Այդ «եսիմ՝ ոնց չեմ վախեցել»-ից ես հիշեցի, որ 2020թ․ ձմռանը Մարտունիում մի փոքրիկ աղջիկ ինձ պատմում էր, որ հակառակորդը հրթիռակոծել է քաղաքը, իսկ նրա ընկերուհին ուղղում էր՝ էդ օրը Մարտունին չի հրթիռակոծվել, ռմբակոծվել է։ - Մեզ պադվալ չկա, մեր տոնը լոխ առաջին հարկ ա, մեր տոնը պադվալ ա իլալ,- պատմում է Անին, - մեր տան վրա էլ են կրակալ, պենը, էն վերջումը, թխում էր Ստեփանակերտի մեջ։ Մեր զրույցին միանում է երեխաների տատը՝ Աիդա Մկրտումյանը։ «Հա՜, Շուշիից ընք, դուրս եկալ, եկալ ընք Ստեփանակերտ․․․ Տունս-տեղս թողած․․․ Թողալ ընք, եկալ, հինչ ա՞նինք, Ստեփանակերտա տուս են արալ, հլա չգիտեմ՝ շտեղընք մնալ, սպասում ընք տեսնանք, գրանցում անեն, տեսնանք, ինչ են ասում»,- պատմում է նա։ Հարցնում եմ՝ այստեղ կյանքը ո՞նց են պատկերացնում, ո՞նց են ապրելու․ «Ի՜հ, հինչ ա՞սիմ, սա լավ կյանք չի, չէ․․․»։ Տիկին Աիդան Հետո տատիկը երեխաների ձեռքից բռնած՝ գնում է ընդունման կետի մոտ, որտեղ քաղցրավենիք են տալիս։ Վայքի մշակույթի տան մոտ այսօր էլ հարյուրավոր արցախցիներ են հավաքված․ Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցներին հաշվառում են այստեղ, առաջնային կարիքների գնահատում անում, կացարան գտնում նրանց համար, տրամադրում նոր հեռախոսահամարներ։ Այստեղ նրանց հատկացվում են հիգիենայի պարագաներ ու սնունդ, ովքեր կարիք ունեն՝ նաեւ այլ իրեր, այդ թվում հագուստ են վերցնում, որոնք հավաքվել են հումանիտար օգնության տարբեր նախաձեռնությունների ու անհատների միջոցով։  Կամավորներ Ի տարբերություն տեղահանության ու ՀՀ-ում մեր հայրենակիցներին տեղավորելու առաջին օրերի՝ այսօր ընդունման կետում գործընթացն ավելի համակարգված է։ Բացի դրանից՝ հիմա հոսքն ավելի թեթեւ է․ արդեն 100 հազարից ավելի անձ ժամանել է ՀՀ։ Կամավորներ Տասնյակ կամավորներ վազքի մեջ փորձում են օգնել հերթում սպասող բոլոր մարդկանց, առաջնահերթ՝ տարեցներին ու երեխաներին։  Ընդունման կետի բակում նաեւ վրաններ են տեղադրվել, որտեղ քաղաքացիները կարող են սնվել ու հանգստանալ։ Ընդունման կետի բակում իր երեխաների հետ կանգնած է Մարտակերտի շրջանի Շահմասուր գյուղից տեղահանված Սոնյա Սահակյանը։ Նրա երեխաները փոքր են, ամեն մեկը մի զբաղմունք գտել է։ Սոնյան Երբ կռիվը սկսվել է, նրանց ընտանիքն էլ, սովորականի պես, տանն է եղել։ Հետո գյուղապետը հանել է գյուղից, Ստեփանակերտ են գնացել, որովհետեւ այլեւս ապահով չի եղել մնալը․ «Տուն-տեղ թողած եկել ենք, ուրիշի տանն ենք մնում, տեսնենք՝ ոնց ենք անում»,- ասում է ու աչքերը լցնում։ Ներսիկը՝ նրա որդին, տեսախցիկը տեսնում, չարաճճիություն է անում, քույրը՝ Լիլիան, եղբոր ուսի հետեւից թաքուն նայում է։ Լիլիան ու Ներսիկը Մշակույթի տան դահլիճում՝ հերթից հեռու, միայնակ նստած է մի տարեց կին։ Նրա ոտքերի առաջ մի քանի տոպրակ է դրված․ այն իրերն են, որը Սվետիկ տատը հասցրել է վերցնել իր հետ Մարտունու շրջանի Ճարտարի գյուղից դուրս գալուց։ Նրա ամուսինը մահացել է, տղան՝ զոհվել 44-օրյա պատերազմում վիրավորում ստանալուց։ Սվետիկը մեն-մենակ է։ Նա անորոշ հայացքով նայում է ուղիղ իր դիմաց, որտեղ այլ տեղահանվածներ հագուստ են ջոկում իրենց համար։  Սվետիկ տատը - Ներվերս չի հերիքում արդեն,- անհանգիստ ասում է տատը։ Նա արդեն մի քանի ժամ է՝ այդտեղ նստած է, ասել են՝ սպասի, որ հենց ավտոբուսը լինի, իրեն ճանապարհեն։ Կարմիր խաչն է հոգալու նրա տեղափոխման հարցը։ Տատը խնդրում է իրեն հեռու գյուղեր չուղարկել։ Կամավոր երիտասարդները գալիս, նրա որպիսությունն են հարցնում, նոր հեռախոսահամար բերում, նրան օգնում՝ գնալ-գրանցվել, ու փորձում տատի խնդրանքն անել՝ հեռու տեղ չուղարկել։ «Թուրքի տունը քանդվի, չվայելեք էդ տունը, ես չվայելեցի, հիմա էլ դուք չվայելեք, քոչվորի կյանք եմ վայելում օր ծերության»,- սիրտը լցնում է տատը։ Երազիս իմ տատին եմ տեսել, չէր գտնում իր հաստ շալը, հետո գտավ խոնավ, գցեց ուսերին, էլ չեմ հիշում։ Չգիտեմ՝ ինչ զուգադիպություն է, բայց Սվետիկ տատն ինչ-որ անհանգիստ շարժումներ է անում հանկարծ, տոպրակներն է բարձրացնում, ու քթի տակ ասում․ «Մի հատ մեծ, քառակուսի շալ ունեի, ուր ա, է, չեմ գտնում, ո՞ւր թողեցի։ Չհասցրի մի նորմալ բան վերցնեմ, էնքան արագ ասին՝ դուրս պիտի գաք»։ Սվետիկ տատին ասում եմ՝ գուցե գնանք իր համար էլ հագուստ նայենք, ասում է՝ թող նայեն նրանք, ովքեր իսկապես դրա կարիքն ունեն։ Երբ կամավորները նրան գալիս են օգնելու, ասում է՝ կներեք, որ ձեզ խանգարում եմ, մի բաժակ ջուր են տալիս՝ ցածրաձայն ասում է՝ «մերսի շատ, լավ մարդիկ մնացել են․․․»։ 30.09.2023Հայարփի Բաղդասարյան
16:10 - 01 հոկտեմբերի, 2023
Տեղահանված արցախցիներին աջակցող նախաձեռնությունների ցանկ․ թարմացվող

Տեղահանված արցախցիներին աջակցող նախաձեռնությունների ցանկ․ թարմացվող

Ետնանկարը՝ «Ազատություն» ռ/կ-իԱրցախի մեր հայրենակիցները հարկադրված տեղահանվում են իրենց բնօրրանից։ Այս օրերին հազարավոր արցախահայեր են տեղափոխվում Հայաստանի Հանրապետություն։ Նրանց աջակցելու նպատակով Աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարությունը գործարկում է «Սոցիալական աջակցության ծառայությունների քարտեզը»՝ map.socservice.am, կառավարությունը հայտարարել է, որ ուշադրության կենտրոնում է պահելու արցախահայության խնդիրները։ Դրան զուգահեռ, իհարկե, քաղաքացիները տարբեր նախաձեռնություններ են սկսել՝ հումանիտար օգնության հավաքագրումից մինչեւ կացարանների փնտրտուք եւ այլն։ Infocom-ն այս հրապարակման մեջ հավաքագրել է նախաձեռնություններն ու դրանց կոնտակտները։ Խնդրում ենք այստեղ չներառված նախաձեռնությունների տվյալներն ուղարկել Infocom-ի ֆեյսբուքյան էջին՝ դրանք այս ցանկում ներառելու համար։ Ցանկը պարբերաբար կթարմացվի։ Նշենք, որ ՀՀ Աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարությունը գործարկել է առաջնային կարիքի հաշվառման հարթակը՝ https://e-soc.am, գործում է ԱՍՀՆ 114 թեժ գիծը։    Կացարաններ գտնելու հարցում աջակցող նախաձեռնություններ Լոռիում առկա է 20 առանձնատուն, Թումանյան համայնք:Անվճար📞 077868597-Գնել Տելեգրամյան Տուն արցախահայությանը ալիքում տների տվյալներ են տեղադրվում։T t.me/tun_artsakhahayutyany Արտաշես Սահակյան օգտատերը հայտնում է, որ - Կապանում կա առանձնատուն 8 հոգու համար,- Սեւանում կա 1 քոթեջ 7 հոգու համար,- Կուտականում տեղ կա 8 հոգու համար։📞 098 137331 Գագիկ Կարապետյանը հայտնում է, որ Արմավիրի Բամբակաշատ գյուղում տրամադրում են ռեստորան, որը կարող է լինել կացարան, մնում է մահճակալների հարցը լուծել, մյուս հարմարություններն առկա են։📞 098 876444 Կապանի Առաջաձոր գյուղում անվճար երկարաժամկետ տրամադրվում է առանձնատուն մինչև 5 հոգու համար։📞 077 542467 Հանքավանում հյուրանոցային համալիրում անվճար հիմունքով կացարաններ կան։📞 098 137331 Դիլիջանում մինչեւ 40 հոգու համար անվճար ազատ տեղ կա հյուրանոցային համալիրում։ Կապ հաստատել Միհրանի հետ։ 📞098 137331 Շիրակի մարզի Սարալանջ գյուղում անվճար սեփական տուն կա։📞 077 070996 Ավանում վարձով փոքր սեփական տուն կա 2 հոգու համար, գտնվում է միջին վիճակում, 60․000 դրամ։📞 077 537707 Սյունիքի Սիսիան համայնքի Բնունիս գյուղը պատրաստ է ժամանակավոր կացարաններ տրամադրել 10 ընտանիքի։📞 077 839501 Ստեփանավան քաղաքում 2 ընտանիքի համար անվճար կացարան կա։ Դիմել Յուրային։ 📞 033 016836 📞 094 016836   Քաջարան-Կապան ճանապարհին մինչեւ 11-հոգանոց ընտանիքի համար տուն կա։ 📞 098 137331 Անվճար սեփական տուն կա Վարդենիկ գյուղում։ Դիմել Վահանին։📞 094 654435 Սիսիան համայնքի Ծղուկ գյուղի շրջակայքում կա անվճար կացարան։📞 093 488505 Hayrapetyans գործակալությունը պատրաստ է իր ծառայությունները մատուցել 24/7 ռեժիմով Արցախից տեղահանված մեր հայրենակիցների համար։ Գրել Արման Հայրապետյանին եւ Հրաչ Սայիյանին։ Ջերմուկի Օլիմպիա առողջարանն ընդունում է Արցախցի մեր հայրենակիցներին։📞094 444904 Արմավիր քաղաքում 4-5 անձ-ի համար անվճար տուն կա։📞093231113 «Զուրաբյաններ» հյուրատունը պատրաստ է անվճար սենյակներով և կեցությամբ ապահովել Արցախից տեղահանված մեր հայրենակիցներին։📞094 403901 Հայորդի նախաձեռնությունը Հայորդի ճամբարում պատրաստ է կացարան տրամադրել զոհված հայորդիների ընտանիքներին:📞098 306969📧 [email protected] Շիրակի մարզի Անիպեմզա գյուղում Արցախից եկած 15-20 ընտանիքի անվճար բնակարաններ են առաջարկվում։📞 098 758728 Ֆեյսբուքյան օգտատեր Արփինե այգ-ն առաջարկում է կացարան։ Ֆեյսբուքյան օգտատեր Լիլիթ Հակոբյանն առաջարկում է կացարան Տավուշի մարզի Մովսես գյուղում։ Ֆեյսբուքյան օգտատեր Մխիթար Մելքոնյանը ֆեյսբուքյան էջում հրապարակում է կացարնների մասին տեղեկություններ։ Feminino23📞 077 930200📧 [email protected]🌐 feminno.com Genesis Armenia📞060 541400🌐genesisarmenia.com   Հումանիտար օգնություն հավաքագրող եւ տրամադրող նախաձեռնություններ Տարհանված արցախցիների համար Gangoor սալոնն իրականացնում է հագուստի եւ այլ իրերի հավաքագրում: 📞 077209345📍 Բայրոն 12 Kooyrigs  f https://www.facebook.com/kooyrigs🌐 kooyrigs.org  Armenian Progressive Youth📞 010 583399📧 [email protected]🌐 apy.am Homeland Development Initiative Foundation📞 077 473335📧 [email protected]🌐 hdif.org Հայորդի📞 098 306969📧 [email protected] T-Cycle f facebook.com/TeamTCycle📧 [email protected] All for Armenia 📞 033 654495📞 093 211243🌐 https://allforarmenia.org/donate/ Armenian food bank📞 095 208084🌐 www.armenianfoodbank.org/ Ethos UA Yerevan📞 041 703713 Viva fund📞 095 615565🌐 https://viva.foundation/ SpeshikDobru📞 +7 910 000-77-50🌐 https://kdobru.com/    Բժշկական, հոգեբանական աջակցություն ԵՊՀ կիրառական հոգեբանության կենտրոնը պատրաստակամությունն է հայտնել մատուցելու անվճար հոգեբանական ծառայություններ։ 📞077 105259 📞094 093409 Ընտանեկան բժիշկ, ինֆեկցիոնիստ Աննա Աթաբեկյանն արցախցիներին իր անհատույց բժշկական ծառայություններ է առաջարկում, բոլոր թերապեւտիկ խնդիրներով՝ ինֆեկցիոն ու ոչ ինֆեկցիոն բնույթի։📞 091 257056📍Ֆանարջյան 67 Արցախցիներին մարսողական համակարգի եւ լյարդի հիվանդությունների ախտորոշման եւ բուժման անհատույց բուժօգնություն տրամադրելու պատրաստակամություն է հայտնում գաստրոէնտերոլոգ Մարինե Պետրոսյանը։📞 093 437101📍Հրազդան ԲԿ Արցախցիներին անհատույց օրթոդոնտիկ բուժօգնություն կարող է տրամադրել Աննա Մանասյանը։📞 095 900400📍 Մաշտոցի 40, «Երեւան» ստոմ. կլինիկա Արցախցիներին անհատույց բուժօգնություն է առաջարկում մաշկաբան Տիգրան Մկրտչյանը։📞 055 818816📍Վարդանանց 110, Medines բժշկական կենտրոն։ Բժիշկ Հայկ Մանասյանը եւս անվճար ծառայություններ է առաջարկում արցախցի մեր հայրենակիցներին։ Նրա ֆեյսբուքյան էջում կարող եք գտնել տարբեր մասնագետների կոնտակտներ, որոնք պատրաստ են անհատույց աջակցություն ցուցաբերել արցախցիներին։📞 091 992217f https://www.facebook.com/hayk.manasyan Անվճար բուժօգնություն արցախցիներին տելեգրամյան ալիք է գործում։ Շնչառության, մտքի հանդարտեցման և մարմնի թեթև վարժանքների միջոցով սթրեսի մեղմացման ուղղությամբ առաջին օգնություն։   Կամավորների խմբեր են գործում ԵՊՀ կենտրոնական մասնաշենքի առաջին հարկում գործում է տեղեկատվական կենտրոն, որտեղ ձեւավորվում են կամավորական խմբեր՝ աշխատելու տարբեր ուղղություններով՝ հումանիտարից մինչեւ տեղեկատվական։ Ակնկալվում է ձեւավորել աշխատանքային 6 խումբ՝ կացարանների բանկ, հումանիտար աջակցություն եւ լոգիստիկ հարցեր, իրավական հարցեր, հոգեբանական աջակցություն, տեղեկատվական կենտրոն, փաստահավաք խումբ։Ձեւավորվող համապատասխան խմբերից մեկը զբաղվելու է Արցախից մեր հայրենակիցների ժամանման ընթացքում անհրաժեշտ աջակցության կազմակերպման եւ համակարգման հարցերով: Առանձին խմբեր էլ աշխատելու են իրավիճակի վերաբերյալ տեղեկատվության հավաքագրմամբ եւ դասակարգմամբ, միջազգային մամուլի եւ սոցիալական հարթակների մշտադիտարկմամբ, այդ թվում՝ Արցախում ադրբեջանական ագրեսիային վերաբերող փաստերի հավաքագրմամբ։ Բաբոն տեր ա նախաձեռնությունն էլ աշխատանքային թիմ է ձեւավորել, որում՝ Արյան դոնորների հարցով զբաղվում է Mary Mamikonian-ը։ Կամավորների հավաքագրմամբ զբաղվում են Էլլա Ավագյանն ու Մանէ Օհանեանը։ Հագուստի հավաքագրմամբ զբաղվում է Sona Koshetsian-ը։ Սննդի եւ մանկական կերի հարցերով զբաղվում են Սայիդա Պողոսյանն ու Սոֆյա Հովսեփյանը։ Կացարանների հարցով զբաղվում են Edith Jerejyanն ու Angelina Danielyan-ը։ Աշխատանքային տարածքների հարցով զբաղվում է Մելինե Մուրադյանը։ Տրանսպորտի հարցով զբաղվում են Zepur Tchokaklianն ու Sirun Semerjyanը։ Կենցաղային իրերի հարցով զբաղվու է Անի ՇահՊարոնյանը։ Հրատապ իրերի հայթայթման հարցով զբաղվում է Inessa Vardanyanը։ Դպրոցների, մանկապարտեզների հարցով զբաղվում են Թալին Սաղդասարյանը, Ani Hovhannisyanն ու Nara Yerkanyanը։ Հոգեբանական աջակցության հարցով զբաղվում է Ani Apitonyanը, համակարգում է Karine Panosianը։ Աշխատանքի տեղավորման եւ վերապատրաստման հարցով զբաղվում է Sona Hovhannisyanը։ Ֆինանսական աջակցության հարցով զբաղվում է Սոֆյա Հովսեփյանը։   Զբաղվածություն BDO Armenia ընկերությունը առաջարկում է Ձեզ հետևյալ հաստիքները՝             •Կրտսեր Հաշվապահ             •Հաշվապահի Օգնական             •Աուդիտորի Օգնական             •Ավագ Աուդիտոր             •Բիզնես Վերլուծաբան             •Իրավաբանի Օգնական  Դիմելու համար` ուղարկեք Ձեր ինքնակենսագրականն [email protected] էլ․ հասցեին։   IDBank-ը հնարավորություն է տալիս արցախցիներին ստանալու անհրաժեշտ գիտելիքներ ու հմտություններ բանկային ոլորտում՝ հետագայում իրենց թիմին միանալու հեռանկարով։ Ծրագրի ընթացքում 2-3 ամիս արցախցի մեր հայրենակիցների համար տեսական և գործնական դասընթացներ կանցկացնի Բանկի ղեկավար կազմն իր լավագույն մասնագետներով։ Ծրագրի մասնակցության ժամանակ ուսանողները նաև կվճարվեն։ Ինքնակենսագրականները ուղարկել [email protected] էլեկտրոնային հասցեով։Մանրամասների համար՝ 🌐 https://bitly.ws/TRsK📞 010-59-33-33 Մանթաշյանց Վանաձորի մասնաճյուղը այս պահին Լոռու մարզում կարող է տրամադրել 400+ աշխատատեղ: Բոլոր հարցերով զանգահարել՝📞 041 680107🌐 https://forms.gle/8fdxXE5s5YqrsXGT8 Armenian Code Academy-ն տրամադրում է 50 կրթաթոշակ ընդունելության փուլերը անցած դիմորդների համար 5 ամենապահանջված ուղղություններում՝ - Introduction to JavaScript - Introduction to Python - Introduction to Data Science and Machine Learning - UX/UI Design - Graphic Design 📞 041 481630 staff.am-ը ստեղծել է միասնական հարթակ աշխատանքի հայտարարությունների համար։   Իրականացվում է տվյալների հավաքագրում 3 ուղղությամբ՝   1. Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների տվյալները, որոնք աշխատանքի կարիք ունեն՝ այստեղ,   2. Գործատուներից համապատասխան աշխատանքի հայտարարությունները` այստեղ,   3. HR մասնագետների տվյալներ, որոնք պատրաստ կլինեն օժանդակել staff.am թիմին խորհրդատվական կամ այլ աշխատանքներում` այստեղ   Աշխատանք Արցախի հայերի համար խմբում աշխատանքի բազմաթիվ հայտարարություններ են տեղադրվում։  Any Wish Tour-ը կազմակերպում է անվճար դասընթացներ տուրիզմի ոլորտում: Դասընթացից հետո կօգնեն տվյալ ոլորտում աշխատանքի տեղավորման հարցում:📞+374 96 588 885 📧 [email protected] 📍 Տպագրիչներ 15 փողոց, Երևան «Տոնուս-Լես» դեղագործական ընկերությունը եւ «Տոնուս-Լես Ռեմեդի» դեղատնային ցանցը պատրաստ է անցկացնել անվճար ուսուցում եւ պրակտիկա դեղագիտության կամ դեղագործության ոլորտի մասնագետների համար։📞 098 899529 «Երեւան-տեքստիլ» ընկերությունը առաջարկում է կարուհու աշխատանք։📞098 433080📞094 403050 Anrivatour ընկերությունը պատրաստ է անցկացնել անվճար ուսուցում եւ թրեյնինգներ՝ տուրիզմի ոլորտում: Ուսուցումից հետո հնարավորություն կընձեռնվի աշխատանքի անցնել այս կազմակերպությունում։📞 060 611110📞 012 221212 Vardan_travel - աշխատանք է առաջարկում Արցախից ժամանած տուրիզմի մասնագետներին։📞 094 449459 Evolution agency մարքեթինգային կազմակերպությունն առաջարկում է տարբեր ոլորտներում թափուր աշխատատեղեր։ Մանթաշյանց գործարարների միությունը թափուր հաստիքներ է առաջարկում։📞 041 680107 Castelo կահույքի ֆաբրիկա-յում աշխատատեղեր կան արցախցիների համար։📧 [email protected] Mrjoons design studio-ում գրաֆիկ դիզայնի դասերը արցախցիների համար կլինեն անվճար Happy Mum - Այն բոլոր երեխաները ու մեծերը, որոնք կիսատ են թողել իրենց գեղարվեստի խմբակները եւ այլ արվեստի դասեր, կարող են շարունակել Happy mum-ում։📞 091 000327  «Արագած սպորտ կոմպլեքսում» վաճառքի մասնագետի աշխատանք կա, աշխատանքը մարզում է, գործատուն լուծում է նաեւ կեցության հարցը։ 📞094073638 Այլ նախաձեռնություններ Yandex Go Armenia ծառայությունը Գորիսից Երեւան տեղափոխում է 300 դրամով։ Հասանելի են ggShuttle անվճար երթեր Գորիս-Երեւան-Գյումրի-Վանաձոր ուղղություններով։ Team Telecom Armenia-ն անվճար ինտերնետ եւ հեռախոսակապ կտրամադրի Արցախից բռնի տեղահանված հայրենակիցներին։ Նոր հեռախոսահամար ցանկացողներին Team-ը կտրամադրի «Բիֆրի 2900» սակագնային փաթեթը 6 ամիս անվճար օգտվելու հնարավորությամբ։ Transimpex Express ընկերությունը հայտնում է իր պատրաստակամությունը՝ իրականացնել բեռների անվճար փոխադրումներ՝ Գորիսից դեպի Երևան և այլ մարզեր։ 📞 055 657070
23:59 - 28 սեպտեմբերի, 2023
«Սաղ կյանքը կորցրալ ընք, հինչ պա՞տմեմ․․․»․ արցախահայերի հաշվառման կետն՝ ինչպես որ է

«Սաղ կյանքը կորցրալ ընք, հինչ պա՞տմեմ․․․»․ արցախահայերի հաշվառման կետն՝ ինչպես որ է

Հինչ պա՞տմեմ, սաղ կյանքը կորցրալ ընք։ Այս նախադասությունն ամենաշատն է հնչում Վայքի մշակույթի տանը, որն արցախահայերի հաշվառման կետ է ծառայում այս օրերին։ Մարդկանց մեծ մասը խոսել չի ուզում, եւ դա հասկանալի է․ նրանք ամեն ինչ թողած՝ եկել ու օրեր շարունակ անորոշ սպասման մեջ են՝ ուր են գնալու, ինչ են անելու, եւ շարունակ այսպիսի հարցեր։ Եւ քանի որ շատ չի պատահում, որ հնարավոր լինի մարդկանց խոսքերն ու իրավիճակը հենց իրենց դեմքերով պատմել ձեզ, կփորձեմ նկարագրել ընդունման կետում կատարվողն ու այստեղ լսվող խոսքերը՝ դրսեւորվելով որպես հնարավորինս օբյեկտիվ դիտորդ։ Տասը ամիս հույսով ապրալ ընք, հեչ մտածալ չընք, որ սենց բաների միջով անց կկենանք Աննկարագրելի հերթ է գոյացել ընդունման կետի սրահում եւ բակում։ Դրսում՝ հենց մուտքի մոտ, երկու նստարան կա, որոնց վրա տեղավորվում եմ ամենահոգնած մարդիկ, հետո տեղը զիջում մյուսներին։ Քիչ հեռու էլի նստարաններ կան, բայց այնտեղ ավելի քիչ մարդ է նստում, հավանաբար այն պատճառով, որ մարդիկ ուզում են մոտ լինել ու հարմար պահի գնալ հերթագրվելու, համ էլ անհարմար արեւ է։ Անընդհատ խուլ աղմուկ է լսվում, բայց փորձում ես ֆիքսել՝ ովքեր ու ինչ են խոսում, հիմնականում գետնին հառած հայացքով լուռ մարդկանց ես նկատում։ Ամեն տարիքի մարդու հնարավոր է հանդիպել՝ նորածնից մինչեւ ծերունի։ Փոքր երեխաները ժամերով ծնողների գրկին են, մի քիչ ավելի մեծերը, որ արդեն ինքնուրույն են, ով ուժ ունի՝ իրեն զբաղեցնում է, ով հոգնած է ճանապարհից ու այս ամենից, լուռ կանգնում է հարազատի կողքին։  Ներսում աթոռները քիչ են, մարդիկ հիմնականում ոտքի վրա են։ Կա մի դահլիճ, որը կամ լույս չունի կամ լույսերը վառող չկա, բայց քանի որ այն եւս հեռու է հերթագրման սեղաններից, այստեղ հատուկենտ մարդիկ են նստած։ «Մեջքս ջարդվեց արդեն»,- քթի տակ ասում է ժամեր առաջ ընդունման կետ հասած մի գեղեցկադեմ կին, որի գրկին անհանգիստ շարժվում է փոքրիկ տղան։ Ամուսինը նոր-նոր է հասել հերթագրման սեղանի մոտ ու դեռ հայտնի չէ՝ ինչքան ժամանակ անց կավարտվի այդ գործընթացը։ «Կուզե՞ք՝ մի քիչ գրկեմ Ձեր բալիկին, գոնե մի տասը րոպե հանգստանաք»,- առաջարկում եմ ես, բայց անօգուտ, որովհետեւ հենց ձեռքերս մեկնում եմ տղայի ուղղությամբ, նա ավելի ուժեղ է փաթաթվում մոր պարանոցին․ «Ուրիշների մոտ չի մնում է ախր»,- ասում է մայրն ու աչքերը լցնում․ «Տասը ամիս հույսով ապրալ ընք, էդքան բան ենք տեսալ, որ էդքանից հետո մեր երկրին լյավ ինի։ Հեչ մտածալ չընք, որ սենց բաների միջով անց կկենանք»,- ասում է նա ու սկսում կրծոտել շուրթերը։ Նրա դուստրը խելոք կանգնած է կողքին։ Ուզում է դիզայներ դառնալ։ - Ինչո՞ւ հաց չեք վերցնում։ - Ամաչում եմ․․․ Էս ի՞նչ օրի ընկանք․․․ Ներսում պահի տակ հրմշտոց է սկսվում, որը փորձում են կառավարել, կամավորներն ու Հայկական կարմիր խաչի ընկերության աշխատակիցներն այս ու այն կողմ եմ վազում՝ փորձելով օգնել՝ ում հնարավոր է։ Նրանցից ոմանք աշխատում են այն սեղանների մոտ, որտեղից կարելի է սնունդ ու հիգիենայի պարագաներ վերցնել։ Նրանց արագությունն իսկապես տպավորիչ է, միայն թե ինչ-որ պահից արդեն նկատելի է դառնում հոգնածությունը, որովհետեւ ժամերով անդադար շարժի մեջ են։ Սենդվիչներ են տալիս տասնյակ ժամեր մեքենաներում քաղցած մնացած մարդկանց, դրանք վերջանում են, սկսում են քաղցրավենիք տրամադրել․ «Քանի՞ հոգով եք, քանի՞ էրեխա կա հետներդ»,- հարցնում է կամավորներից մեկը ու պատասխանը լսելուն պես «սմայլիկ» թխվածքաբլիթները մեկնում արցախցի տղամարդուն։ Սյուներից մեկի կողքին կանգնած կինը լարված մի ոտքից մյուսին է հենվում․ - Չէ է, չեմ կարա խոսամ, լավ չեմ զգում,- ասում է։ - Հաց կերել ե՞ք,- հարցնում եմ։ - Չէ․․․ քանի ժամ էր ճամփեքին էինք, երեխաների հետ, հոգնած, սպասում եմ ամուսինս հերթագրվի, գա, հասկանանք՝ ինչ ենք անում։ - Ինչո՞ւ հաց չեք վերցնում, էն սեղանի մոտ տալիս են։ - Ամաչում եմ․․․ Էս ի՞նչ օրի ընկանք․․․ Երեխաս էնքան երկար ժամանակ նորմալ պեն չի կերալ, փորը խանգարվալ ա - Վերջացրի՞ր, հը՞, վերջացրի՞ր,- զուգարանի դռան մոտից մի կին ձայնում է երեխային ու կողքին կանգնած աշխատողին ասում, - երեխաս երեք ամիս ա՝ նորմալ պեն չի կերալ, փորը խանգարվալ ա։ Թեյ, տաք շոր են առաջարկում նրանց։ Թեյն ու տաք շորը, սակայն, մարդկանց այստեղ այնքան էլ օգնել չեն կարող։ Նրանց կարիքների գնահատման գործընթացը իրականացվում է դանդաղ, եւ դրա պատճառները տարբեր կարող են լինել։ Նախ, հասկանալի չէ, թե պետությունն ինչու է միայն երկու հասցեում բացել ընդունման կետեր՝ Գորիսում եւ Վայքում, մի՞թե անհնար էր Արցախին մոտիկ այլ բնակավայրերում եւս հատկացնել համապատասխան տարածքներ, որպեսզի աշխատանքներն ավելի արագ ընթանային։ Մյուս պատճառն այն է, որ Վայքում, ինչպես եւ Գորիսում՝ մեր թղթակցի հաստատմամբ, հատկվացված դահլիճները փոքր են․ շատ մարդիկ, նրանց անհամապատասխան աշխատակիցներ։ Հասկանալի է, իհարկե, որ մեր հայրենակիցների տեղահանության նման մասշտաբների պարագայում գուցե հնարավոր չէ մեկը մեկին տվյալներ գրանցող գտնել, բայց առնվազն աշխատողների աշխատանքն էլ ավելի հեշտ կլիներ, մարդիկ էլ ավելի հարմար պայմաններում սպասելու հնարավորություն կունենային։ Բացի դրանից, որքան էլ ջանասիրաբար են աշխատում կամավորները, միեւնույն է, մարդկանց մեծամասնությունը մինչեւ իր համար նախատեսված կացարանը հասնելը շարունակ անցնում է անհարմարություններով։ Մարդիկ գիշերն էլ մնում են շենքի մոտ կանգնած։  Ոմանց նյարդերը տեղի են տալիս։ Մի կին պարզապես չի դիմանում ու մի կողմ է հրում գրանցվողների ու սպասողների միջեւ այսպես ասած սահման հանդիսացող սեղաններն ու վազում դեպի համակարգիչները։ Երեխաների լացի ձայն է լսվում անընդհատ։ Ծնողները երբեմն չեն դիմանում ու սաստում են նրանց։ Տղամարդիկ աշխատում են ավելի քիչ խոսել։ Բայց նրանցից մեկը չի դիմանում եւ ինձ դիմելով վրդովված՝ հարցնում է՝ ինչո՞ւ են արցախցիներին միայն կամ Կապան ուղարկում, կամ Վարդենիս, կամ Տավուշի մարզ, կամ Մեղրի, մի խոսքով՝ սահմանին մոտ բնակավայրեր։ Մարդիկ ակնհայտորեն վախեցած են, նրանք չեն ուզում եւս մեկ անգամ ուղիղ կրակի տակ հայտնվել։ Մի տեղից լսվում է՝ «Լոխ Փաշինյանն ա արալ, խե՞ չես ըյուրան հարցնում․․․», «Է դե, այ մարդ, ինչ ես ուզում, էս աղջիկն իրա գործն ա անում, հինչ ա՞նիս» Մարդկանց տրամադրում են կացարանների հասցեներ, բնակավայրերի անուններ։ Ծովինար գնացողներն իրենց մեքենային են սպասում, Ախուրյան գնացողները՝ իրենց, ու այսպես շարունակ։ Ու այդ սպասումը, դարձյալ, միջանցքներում, նստարաններին, աստիճաններին։ «Ախուրյան գնալու համար գրանցվածները մոտենան ստեղ»,- բարձրախոսով լսվում է կամավորներից մեկի ձայնը։ Կարծես թե մեքենան արդեն հասել է։  Հայարփի Բաղդասարյան
20:48 - 28 սեպտեմբերի, 2023
«Բալա, Արցախը էլ չկա, Գանձասարը էլ չկա». իրականության և գիտակցումի արանքում

«Բալա, Արցախը էլ չկա, Գանձասարը էլ չկա». իրականության և գիտակցումի արանքում

Առավոտյան Գորիսի հաշվառման կետի մոտ ասեղ գցելու տեղ չկար: Ոստիկանությունը մեկումեջ փոխում էր ուղեփակոցների դիրքը՝ փորձելով կառավարել 20-30 ժամվա ճանապարհից ասես նույնքան տարով ծերացած մարդկանց հոսքը: Ձախ կողմում՝ նստարանին, խիտ շարքով նստած կանայք ամեն անգամ տեսախցիկ տեսնելիս ձեռքով փակում են դեմքեր. «Մի նկարի, լի՜: Դե բա տեսնեն, մեզ մեղկ գա՞ն»:  Գետնին աջուձախ լցված ճամպրուկների դիմաց մի կին է կանգնած: Զարմանալիորեն առույգ է երևում: Մինչ մտքումս ձևակերպում եմ՝ ինչ ասեմ, ո՞նց ասեմ, հայացքս ինքն է որսում. «Ասա՛, ցավդ տանեմ, ասա՛»:  Էլմիրա Գրիգորյանն է: Այնքան հպարտությամբ է նշում, որ Գանձասարից է, մինչև գլուխս փշաքաղվում եմ, կարծես հենց նոր իմացա, որ Արցախը էլ չկա:  «Արցախի Գանձասար գյուղից եմ,- մի քանի անգամ կրկնում է տիկին Էլմիրան:- Ծնվել եմ, մեծացել եմ, ամուսնացել եմ Գանձասարում: Մեր գյուղի 177-ամյակը նշեցինք, հիմա եկել մեզ քշում են»:  Երբ հրետակոծությունը սկսվել է, Էլմիրան ամուսնու հետ և մի քանի հարևաններով տեղափոխվել են Ասկերանի օդանավակայան, ավելի ուշ ավտոբուսով հասել Ստեփանակերտ: Երկու օր ապրել են որդու ընտանիքի հետ, հետո երեք օր ճանապարհ կտրելով՝ հասել Գորիս:  Էլմիրա Գրիգորյանը՝ ամուսնու՝ Լևոն Գրիգորյանի հետ  Հարցնում եմ՝ բա ո՞ւր եք գնալու․ «Ես ասել եմ՝ ինձ էնպիսի տեղ ուղարկեք, որ կարողանամ աշխատել: Ես ողջ կյանքս աշխատել եմ. Գանձասարում ժընգյալավ հաց եմ թխել, հաց եմ թխել, հողամաս եմ բեջարել,- պատմում է տիկին Էլմիրան ու վերահաստատում իր իսկ ասածը,- ես աշխատող կին եմ, ես առանց գործ չեմ մնա»: Կապանի ու Գյումրիի միջև ընտրել է Գյումրին: Ասում է՝ իրենց գյուղից շատ մարդ է գնում Գյումրի, իրենք էլ գնում են, որ համագյուղացիներին մոտ լինեն: Գանձասարի տնից դուրս բերած մի քանի տոպրակների միջից, որտեղ հազիվ կարողացել է տեղավորել միայն հագուստ, դուրս է բերում գրտնակը. հույս ունի, որ Գյումրիում կկարողանա գործ գտնել, գոնե ժընգյալավ հաց կթխի: Տիկին Էլմիրան պատմում է, որ ողջ կյանքն աշխատել է, քանի որ Արցախյան առաջին պատերազմում ամուսինը վիրավորվել է և կորցրել ոտքը: Ամուսինը՝ Լևոն Գրիգորյանը, երկրորդ կարգի հաշմանդամ է, խնդիրներ ունի նաև տեսողության հետ:  Թույլտվություն եմ հարցնում ամուսնու հետ լուսանկարել․ «Լևո՛ն, արի՛, մեզ ուզում են նկարեն»: Գլուխս շրջում եմ, տեսնեմ՝ Լևոնը ձեռնափայտով, հուզմունքից թե տարիքից դողացող տղամարդն է, որին դեռ ժամեր առաջ էի նկատել, բայց սիրտ չէի անում մոտենալ: Բարևում եմ: «Բալա, Արցախը էլ չկա, Գանձասարը էլ չկա»,- ու հեկեկում է: Իսկ տիկին Էլմիրան ուժեղ կին է: Մի կերպ արցունքները խեղդելով՝ ամուսնուն գոտեպնդում է. «Պինդ կաց է՜, մի լացի, ե՛կ նկարվենք»:  Լևոն պապին հրաժեշտ տալիս առաջին անգամ խաբում եմ: Երևի ավելի շատ ինքս ինձ. «Պապի՛, լավ կլինի»: Իսկ պապին հեկեկում է. գիտի, որ լավ չի լինի:  Վիկտորյա Անդրեասյան  Լուսանկարները՝ Էնթոնի Պիզզոֆերատոյի Սեպտեմբերի 27, Գորիս
15:47 - 28 սեպտեմբերի, 2023
Տղամարդն իր երեխաների նկատմամբ սպառնալիքի ներքո է ստիպված եղել պրոադրբեջանական հայտարարություններ անել

Տղամարդն իր երեխաների նկատմամբ սպառնալիքի ներքո է ստիպված եղել պրոադրբեջանական հայտարարություններ անել

Լուսանկարը՝ azatutyun.am-ից Համացանցում ակտիվորեն տարածվում է մի տեսանյութ, որտեղ արցախցիների մի ընտանիք Հակարիի անցակետի մոտ պատասխանում է ադրբեջանական լրատվամիջոցների հարցերին՝ «վատաբանելով հայերին եւ գովելով ադրբեջանցիներին»։ Ինչպես բազմիցս հայտարարվել է՝ նման տեսանյութերում երեւացող մեր հայ հայրենակիցները մեծավ մասամբ պարտադրված են նման հայտարարություններ անում, ուստի որեւէ պարագայում չպիտի թիրախավորել նրանց, վիրավորել ու ատելության խոսք հնչեցնել նրանց հասցեին։ Այժմ տարածվող տեսանյութում երեւում են ամուսիններ ու նրանց երեխաները։ Նրանք Հակարիի կամուրջը կարողացել են անցնել միայն այն պատճառով, որ հայրն իր երեխաների նկատմամբ ադրբեջանցիների սպառնալիքի ներքո համաձայնել է ասել այն տեքստը, որն իրեն հրամցրել են ադրբեջանցիները։ Բանն այն է, որ տղամարդը Մ․ Զ․-ն մասնակցել է 44-օրյա պատերազմին եւ Արցախի պաշտպանության համար մղվող նաեւ վերջին մարտերին, եւ այնպես է ստացվել, որ ադրբեջանցիների ձեռքի տակ հայտնվել է Մ․ Զ․-ի մասնակցությամբ մի տեսանյութ, որը փաստում է պատերազմին նրա մասնակցությունը։ Այդ տեսանյութը եւ ադրբեջանական լրատվամիջոցների տեսանյութը դարձյալ չենք տարածում՝ անձանց երկկողմանի չթիրախավորելու համար։  Երբ մեր բոլոր հայերնակիցները կտեղափոխվեն Հայաստանի Հանրապետություն եւ նրանց անվտանգությունը երաշխավորված կլինի, այս թեմային կանդրադառնանք ավելի մանրամասն։
14:38 - 28 սեպտեմբերի, 2023
Վերապրելով տեղահանությունը

Վերապրելով տեղահանությունը

Այսօր սեպտեմբերի 27-ն է 2023 թվականի։ Այսինքն՝ 44-օրյա պատերազմից երեք տարի անց, այսինքն՝ 2022թ․ սեպտեմբերյան պատերազմից մեկ տարի ու մի քանի օր անց, Արցախի վրա Ադրբեջանի նոր հարձակումից՝ օրեր անց։ Արցախահայության տեղահանություն՝ հիմա։ Հիմա, երբ ես գրում եմ սա, իմ առաջ նստած է արցախցի մի տղամարդ՝ գրկին՝ մի երեխան, կողքին՝ մյուս։ Նա անընդհատ համբուրում է իր շեկլիկ տղայի գլուխը, նա երեւի մտածում է՝ հիմա ո՞ւր գնալ։  Այսօր, որ հաշվվում է իբրեւ 2023 թվականի սեպտեմբերի 27, կամ որ նույնն է՝ 21-րդ դարի հերթական աշուն, որեւէ մեկը, բացարձակապես որեւէ մեկը չի կարող հասկանալ արդեն րոպեներ շարունակ անթարթ հայացքով իմ հետեւի պատին նայող կնոջը, որ չի հասցրել անգամ սանրել մազերը, նրա դստերը, որ ափով փակել է դեմքը ու չի շարժվում, եւ նրանց տարեց պապիկին, որ տոտիկ-տոտիկ հազիվ հասնում է աթոռին ու փլվում վրան։ Արցախի վրա հարձակումից հետո մեր հայրենակիցները ստիպված թողնում են իրենց տները։ Արդեն երկու օր է՝ նրանք հազարներով գալիս են Գորիս, երեկվանից արդեն՝ նաեւ Վայք․ այս քաղաքներում են տեղակայված նրանց ընդունման կետերը։ Երեւանից Վայք ճանապարհին երկու ուղղություններով էլ պատահում են մեքենաներ, որոնց վրա մանր ու մեծ բեռներ են կապված, մեկի վրա՝ անկողին, մեկի վրա պայուսակներ՝ հավանաբար հագուստով լցված։ Դեպի Երեւան ճանապարհին փչացել է Մարտակերտցի Նելսոնի մեքենան։ Նա մեր օգնության առաջարկից ազդվում է, մի քանի անգամ շնորհակալություն հայտնում, բայց վստահեցնում է, որ շուտով վարպետ է մոտենալու՝ մեր ճանապարհը հանգիստ գնանք։ Նելսոնն ընտանիքին մի քանի օր առաջ է հանել, հիմա գնում է նրանց մոտ։ Նելսոնի մեքենան Վայքի մշակույթի տունը հիմա մշակույթի հետ աղերս ունի այնքանով, որ ընդունում է իրենց մշակութային (ու ոչ միայն) ինքնությունը պահելու համար տասնամյակներով կռիվ տված արցախահայերին, որոնք այսօր անորոշության, ցավի, տառապանքի, հուսալքության, անզորության, անմխիթարության, ու էլ հոմանիշներ չեմ գտնում, թե ինչ վիճակում հարյուրներով գալիս են այստեղ՝ մի տանիք գտնելու հույսով։  Վայքի մշակույթի տանը հաշվառում են տեղահանված արցախցիներին, առաջնային կարիքների գնահատում անում, տրամադրում հասցեներ։ Ով չունի անձնական փոխադրամիջոց, համայնքապետարանն ու մարզպետարանը փորձում են տրամադրել։  Միջանցքի մի անկյունում դրված հնամաշ նստարանին նստած է մի տարեց կին, որն անհանգիստ սեղմում է ձեռքերը։ Մոտենում, ձեռքերը բռնում եմ, հարցնում՝ որտեղի՞ց է եկել, ասում է՝ Մարտակերտի շրջանի Մոխրաթաղ գյուղից։ Մալինա տատիկն է․ նա երկրորդ նախադասությունից հետո միանգամից ասում է՝ ոչ մեկին չի ցանկանա այնքան դժվար կյանք, որքան իրենն է․ ողբերգական մահով կորցրել է ամուսնուն, որդին կաթվածից է մահացել, հիմա էլ լքում է տունը, երեւի էլ հետ չգնա։ Թեպետ արցունքների արանքից մի կերպ ժպտալով ասում է՝ բայց դե բանալիները պահել ենք․․․ Մալինա տատը «Ողբերգություններ տարա ես․․․ Շատ վատ տարա, բայց պայքարեցի, որպեսզի շարունակեմ ապրել, քանի որ թոռներ ունեի․․․ Տեսանք ձայները լսվեցին [վերջին հարձակման ժամանակ պայթյունների ձայները], ասեցինք՝ վայ, նորից ա պատերազմ սկսվում, նորից են էս թուրքերը հարձակվում, եւ ճիշտ դառավ։ Նույնիսկ վախը չէր թողնում պադվալներում մնալ։ Մարտակերտից դուրս եկանք, ասացին՝ Հորաթաղը՝ քոչած, Մեծ Շենը՝ քոչած, մենք էլ պիտի դուրս գայինք։ Քիչ-միչ բան վերցրինք, հնարավոր չէր շատ բան վերցնել, էդ տենց եկանք-հասանք։ Ահավոր մեծ դժվարություններով եկանք, պրոպկաները էնքան շատ էր, անձրեւ էր գալիս, ռուսները չեն օգնում, խնդրում էինք, բան էինք անում․․․ Շատ դժվարությամբ վերջապես հասանք, հասանք, ասեցին՝ էդ գրանցումների տոչկան ստեղ ա։ Էս ա երկու օր ա ստեղ ենք»,- ասում է Մալինա տատը։ Նրա թոռներն էլ երեւի այսօր կգան Ստեփանակերտից․ «Բայց էս շրջափակումը մեզ կոտորեց, մեզ հիվանդացրեց, երեխաներին հիվանդություն պատճառեց, ուտելու ոչ մի բան չկար, էն փոքրերը մի կոնֆետի համար․․․ Թեկուզ մեծն էլ ա ուզում մի կոնֆետով մի բաժակ թեյ խմի։ Թուրքը հաղթեց․․․ Հետ վերադառնալ արդեն չկա, թուրքն ընդեղ ա»,- ասում է Մալինա տատիկը։ Նրան կացարան են առաջարկել Գեղարքունիքի մարզի Ծովինար գյուղում։ Վաֆլիների տուփերը ձեռքներին նստարանին նստած՝ իրենց հարազատին են սպասում ութամյա Տիգրանն ու տասամյա Արմանը։ Երբ սկսում ենք զրուցել, մոտենում է Արմանի հայրը (որը Տիգրանի հորեղբայրն է) ու ասում՝ բլոկադայի ընթացքում երեխեքը քաղցր ընդհանրապես չեն կերել, ու հենց դուրս են եկել, առաջին բանը, որ գնել են, քաղցրավենիքն է եղել։ Իսկ հիմա տղաներն իրենք են բաժանում մյուսներին, ու երբ ինքս կոնֆետ եմ հյուրասիրում նրանց, միաձայն ասում են՝ պահի՝ ուրիշին կտաս։ Եղբայրները վստահեցնում են՝ պատերազմից չեն վախեցել, համ էլ երբ սկսվել է, մտել են ապաստարաններ, բայց մեկ է՝ չեն վախեցել։ Միայն թե արդեն կարոտում են իրենց տունը։ Տիգրանն ամենաշատը տատիկ-պապիկի համար է տխրում, բայց, ասում է, իրենք էլ են գալու, հիմա Ստեփանակերտում են։ Տիգրանն ուզում է նկարիչ դառնալ, Արմանը՝ աստղագետ։ Նրա հայրն ասում է՝ ամեն ինչ պիտի անի, որ երեխեքը լավ կրթություն ստանան։ Տիգրանն ու Արմանը Երբ հարձակումն սկսել է, Արմանը դպրոցում է եղել, ծնողները եկել-գտել են իրեն, երեք գիշեր միասին ապաստարանում են եղել։ Տիգրանն էլ պատմում է, որ տան մոտ արկ է ընկել, բոլոր պատուհանները ջարդվել են․ «Մի քանի մեքենաների ապակիներ էլ ջարդվել են․․․ Վերջը։ Հետո ադրբեջանցիները սկսեցին կրակել նորից, հետո վազեցինք նորից դպրոցի ապաստարանը։ Եւ վերջ»։ Եւ վերջ, եւ վերջ, եւ վերջ․․․ զնգում է օդի մեջ։ Երկու օր առաջ Ստեփանակերտից դուրս են եկել Իրինան եւ Նունեն։ Քույրերը միայն երեկ երեկոյան են հասել Գորիս, հետո եկել Վայք․ այդքան ժամանակ ճանապարհներին են եղել։ Ճանապարհ, որ մի ժամանակ մի քանի ժամում էր հնարավոր անցնել․ «Երեսունյոթ ժամ, լի։ Էրեխեքը միջին, մի կտոր հաց էինք վերցրել, ասինք՝ հեսա կհասնինք, բայց դե․․․,- պատմում է Նունեն,- ինչքան կարացալընք, իրար օգնել ենք, մեկն առանց դեղորայքի, էրեխեքը՝ սոված։ Բայց ապրեն լի, ապրեն, Հայաստանը նենց ընդունեց, լացս եկավ։ Տղերքը կանգնած ճանապարհին՝ հաց էին բաժանում, ջուր էին բաժանում, ես չգիտեմ․․․։ Տասը մետր գնում էինք գիշերը, երկու ժամ կանգնում։ Շատ վատ էին թողնում սկզբից թուրքերը, մարդկանց ուշքները գնում էր, բայց հետո, որ շատացան [մարդիկ]․․․»։  Նունեն Երբ ադրբեջանցիները հարձակվել են, Նունեն աշխատավայրում՝ փոստում է եղել, ասում է՝ լավ է հասցրեց երեխային վերցնել մանկապարտեզից։ Միանգամից մտել են ապաստարան, մի ողջ գիշեր դուրս չեն եկել։ Քուրը՝ Իրինան, ասում է՝ արդեն սպասում էին, որ մտել են Ստեփանակերտ․ «Տենց էլ եղել ա․․․ Արդեն մենք սպասում էինք, որ հեսա կգան․․․։ Պադվալի մեջ, իմ երեխաս 15տ․ աղջիկ ա, ես արդեն սպասում էի, որ․․․»,- ու չի կարողանում խոսքն ավարտել, որովհետեւ արցունքները խեղդում են։  Քույրերը, վախը սրտներում, կարողացել են ընտանիքների հետ դուրս գալ․ նրանց ամուսինները կռվի բովով անցած մարդիկ են․․․ Բայց ստիպված են եղել «կորցնել» մեդալներն ու վկայագրերը, որ թշնամին նրանց հանկարծ չառեւանգի․ «Էդքան հավատը, էդքան հույսը, էդ ամենը տակը մտավ․․․ բան չմնաց․․․։ Հլա չենք հասկանում՝ ինչ ա կատարվում։ Ես չգիտեմ՝ էս ինչ ճակատագիր ա»։ Ահավոր է Ծովիկի տառապանքը, որը 44-օրյա պատերազմում կորցրել է ամուսնուն ու որդուն։ Ու հիմա, ամեն ինչ, ամեն ինչ կորցրած՝ նա Ստեփնակերտից Գեղարքունիքի Մարտունի է գնացել, Մարտունուց՝ Գորիս, Գորիսից՝ Վայք, որ գտնի այն տեղը, ուր պիտի շարունակի ապրել։ Ծովիկի աղջիկը հղի է։ Հարձակումն սկսելուն պես նրանք մտել են ապաստարան, երբ կրակը դադարել է, գնացել են Ստեփանակերտի օդանավակայան, որտեղ ռուսներն իրենց ասել են՝ մի ապահով տեղ գտեք, մնացեք․ «Ես ասում եմ՝ ո՞րտեղ մտնեմ, նկուղ կա՞, որ մտնեմ, Կրկժանի տակ եմ մնում, գյուլլեքը գալիս-գնում են մեր գլխի վերեւով, ասում ա՝ մենք ի՞նչ անենք, մենք չենք կարող ձեզ ապահովել։ Եկանք, էդ օրը մնացինք ավտոյի մեջ, հետո աղջիկս վատ էր զգում, տարանք հիվանդանոց, ասացին, որ կարող է՝ ծննդաբերի, տեսանք՝ չէ, էդ օրն էլ մնացինք ավտոյի մեջ, հետո եկանք տուն, երկու օր մնացինք, հետո դուրս եկանք»,- պատմում է Ծովիկը։ Լավ է՝ գոնե ճանապարհին երկար չեն մնացել։ Մարտակերտցի Զարվարդ Առուստամյանի ամուսինն էլ արցախյան առաջին պատերազմում է զոհվել, փեսայի եղբայրը՝ այս հարձակման ժամանակ։ Նրա մարմինը չեն գտել, որ հուղարկավորեն։ Տիկին Զարվարդն էլ, հենց վերջապես հրադադար է հաստատվել օրեր առաջ, ընտանիքի հետ դուրս է եկել Արցախից։ Ողբերգության չար ստվերը նրանց ճանապարհին էլ չի լքել․ Զարվարդի քրոջ որդին Ստեփանակերտի մոտակայքում վառելիքի պահեստի պայթյունի վայրում է եղել, հիմա վիրավոր՝ հիվանդանոցում է։ Զարվարդն ընտանիքի հետ ապաստարանում սպասել է, ասում է՝ սոված, ծարավ․ «Ոչ մի բան չկար, անընդհատ բոմբ էին գցում, հետո [հրադադարից հետո] եկան, կազմակերպեցին, կամազներով-բանով մեզ հանեցին։ Շատ ահավոր վիճակ ա»։ Տիկին Զարվարդը Շատ ահավոր վիճակ է։ Մարդիկ շարժվում են քաոտիկ, ներս ու դուրս են անում՝ անորոշ հայացնքերով ինչ-որ բան փնտրելով։ Երեւի ինչ-որ հայրենիք։  Հայարփի Բաղդասարյան Լուսանկարները՝ Ջուլիետտա Հովհաննիսյանի, Ռոման Աբովյանի
20:24 - 27 սեպտեմբերի, 2023
Գորիսի հավաքակայան. չեղած կյանքի եւ եղած-չեղած իրականության մեջտեղում

Գորիսի հավաքակայան. չեղած կյանքի եւ եղած-չեղած իրականության մեջտեղում

Շտապօգնության եւ ոստիկանության մեքենաների անընդմեջ ազդանշանները, որ խախտում են գիշերվա առանց այդ էլ խախուտ ժամերը, մի բան են շշնջում ականջիս՝ աղետը ժամ–պատարագ չունի, աղետը սկիզբ ու վերջ չունի։ Լուսերես Գորիսի համար այստեսակ մտքերը գուցե շատ են մթին, բայց այդ անվերջության մեջ մենք բոլորս՝ մեծից փոքր, քաղաքից քաղաք, այլ տարբերակ չունենք․ կյանքը, որով ապրում էինք, էլ չկա։ Չեղած կյանքի եւ եղած–չեղած իրականության միջով  շտապում ենք դարձյալ հավաքակայան․ այստեղ արդեն օրեր շարունակ չի դադարում բռնի տեղահանված արցախցիների հոսքը․ դեպի ո՞ւր են գալիս, ի՞նչ հասցեով եւ ինչպե՞ս շարունակվելու՝ չգիտեն իրենք էլ։ –Բա ձեզ մոտ ի՞նչ են ասում, ո՞նց են տրամադրված մեր գալուն,– հարցնում է ինձ տուն–տեղ, հայրենիք ու զարմիկ կորցրած մի արցախցի։ –Իմացեք՝ ձեր տուն եք եկել, ուրիշ ի՞նչ կարող են ասել,– պատասխանում եմ ու կոտրվում։ *** Գորիսի հավաքակայանը, որ ընդամենը օրեր առաջ մշակույթի տուն էր՝ իր մշակութային անհոգությամբ ու օրակարգով, այսօր արդեն ուրիշ անուն, ուրիշ տեսք ունի։ Արգելապատնեշները, որ երեկ լրագրողների առաջ էին, այսօր մի քանի ժամով բացվեցին (ի դեպ, դա լավագույն տարբերակն է՝ փոխադարձաբար իրար աշխատանքի չխանգարելու), եւ շենքից ներս մշուշը մի քիչ պարզվեց։  Ընդարձակ սրահի ամեն մի անկյուն առանձնացված էր կոնկրետ նպատակի համար․ սկզբում գրանցատեղին է՝ համակարգիչներով ու փաստաթղթերով լի, ապա երեխաների սեղաններն են՝ աշխարհի ամենագունավոր նկարներով ու երազներով, դրան մոտ՝ բժշկական կետն է՝ բուժքույրերով ու դեղամիջոցներով, կողքին՝ սննդի ու ջրի կետը։ Քիչ հեռվում նաեւ հագուստներ կան՝ մեծ ու փոքր, հաստ ու բարակ։ Եվ այս ամբողջի մեջ ամենուր՝ Հայկական կարմիր խաչի անխոնջ կամավորներ, «քարսիրտ լրագրողներ» եւ անթիվ–անհամար մոլորյալ աչքեր․․․ Եվ աղմուկ, աղմուկ, աղմուկ․․․ Բայց առաջին հայացքից լաբիրինթ թվացող այս գործընթացն անվերջ չէ․ հաշվառվելուց հետո մարդիկ դուրս են գալիս բակ՝ իրենց ավտոբուսին կամ հարազատին սպասելու։ Ես էլ փորձում եմ սպասումը լցնել։ *** Քրիստինե Սարգսյանը Ասկերանի Իվանյան ավանից է, ամուսնու եւ անչափահաս երեք երեխաների հետ Գորիս է հասել 19 ժամում։ Քրիստինեն բժիշկ է, մինչեւ վերջին օրն աշխատել է Ստեփանակերտի հոսպիտալում։ Այնտեղ էր նաեւ սեպտեմբերի 19-ին, երբ սկսվեց Ադրբեջանի վերջին հարձակումը․ «Երեք էրեխեքին էլ ուղարկել էի դպրոց, սովորական առօրյա էր, ու հետո հանկարծակի սկսեց պայթյունը, պայթյուն չէր է, везде… Իվանյանի учебка–ներում պայթյունները հաճախ են լինում, մեզ համար դրա ձայնը սովորական էր, բայց սա ամեն տեղից էր․․․ Մեզ էվակուացրել են նկուղում, հետո էրեխոց հետ մի կերպ կապ ենք հաստատել, իրենց են իջեցրել դպրոցի նկուղ, պահել են, մինչեւ ծնողները գնացել, վերցրել են, ես էլ, քանի որ հիվանդանոցում էի, չկարողացա վերցնել, սաղ գնացել են, մնացել են մեր էրեխեքը, հետո եղբայրս է ոտքով այդ պայթյուների, այդ կրակոցների տակ բերել, հասցրել նկուղ»,– պատմում է Քրիստինեն ու բացատրում՝ մեքենա ունեին, բայց բենզին չկար։ Մի քիչ հոգնած, մի քիչ անորոշ՝ Քրիստինեն մի բան է ուզում ասել միայն․ «Մեկ–մեկ զրույցներ են գնում, որ կարողա չգնանք, մնանք, ինտեգրվենք, թուրքի հետ ապրենք, բայց էդ даже представить невозможно. դեռ 90-ական թվականներին թուրքը ո՞նց է վարվել, ի՞նչ է արել արել, հիմա՝ էսքանից հետո, 2020 թ․–ից, 2023 թ․–ից հետո․․․ C ними невозможно жить… Բայց միաժամանակ մենք ցանկություն չենք ունեցել, որ հայրենիք լքենք, տուն կորցնենք, որովհետեւ եթե հայրենիք կորցնող լինեինք, տուն թողնող լինեինք, այսքան դժվարության միջով էլ չէինք անցնի, ոչ սով, ոչ բլոկադա, ոչ այդ պատերազմները»։ Մեր զրույցը, ցավոք, կիսատ է մնում․ ընտանիքը շտապում է դեպի Տավուշ գնացող ավտոբուսի հետեւից, Դիլիջանում հյուրատանը պիտի մնան։ –Դե, դու էլ պատմիր՝ ինչ էիր նկարել մշակույթի տանը, ու գնանք,– դիմելով աղջկան՝ ասում է Քրիստինեն։ Աղջիկն էլ՝ 11-ամյա Եվան, իր խոշոր–խոշոր աչքերը պարզելով ինձ, ժպտադեմ պատմում է․ –Մեր երկրի՝ Արցախի քարտեզն եմ նկարել, էդտեղ մի պուճուր մաս ա մնացել, շուրջը բոլորը թուրքեր են։ –Հիմա էդ մի փոքր մասն էլ չի մնացել,– հառաչում է Քրիստինեն։ Եվ այս տխուր նոտայի վրա էլ բաժանվում ենք։ *** Անօթեւան մնացած շատ արցախցիներ էլ ապաստանում են հենց Գորիսում։ Ամեն տուն ու հյուրատուն, ամեն հյուրանոց բաց է նրանց առաջ։ Հյուրանոցներից մեկում ծանոթանում եմ Ստելա Լազարյանի հետ՝ Մարտակերտի շրջանի Հորաթաղ գյուղից։ Օրերս բռնի տեղահանվել է նրա 13-հոգանոց ընտանիքը․ «Ես ու իմ ամուսինը՝ էրեխեքով, տեգրոջս կինը՝ 7 էրեխով, հարսի մայրը, սկեսուրս, 13 շունչ այստեղ ենք, իմ քույրն ու եղբայրը ճամփեքին են, խաբարություն չունեմ, մայրս էլի Գորիսում է, բայց էլի տեղեկություն չունեմ»։ Ստելայի պատմելով՝ հարձակման պահին սրտները դող ընկած միայն երեխաների մասին են մտածել․ «Ասում էինք՝ մի բան անենք, էրեխեքին հանենք, մենք՝ ջհանդամ, կարեւորը էրեխեքն էին, գիշերվա կեսին, սրտները ախ գցած, դուրս ենք հանել, գնացել ենք Ասկերանի օդանավակայան, էնտեղից էլ տեղափոխվել ենք այստեղ, էլ ուրիշ տեղ չունեմ գնալու, այստեղ եմ մնում, թե որտեղ կտանեն հետո, ինչ կանեն, չգիտեմ»,– ասում է նա՝ հավելելով, որ ինչի կարիք ունեցել է, տվել են, եւ ինքը դրա համար շնորհակալ է։ Ադրբեջանական անցակետում, նրա խոսքով, առանց լուրջ միջքադեպերի է անցել․ «Անցակետում որ մտել են ավտոբուսը, դողդողալով մնացել ենք, սուս արած, էնքան որ մտնեն, ստուգեն, մեր տղաներին էլ հանել են դուրսը, ոտքով քայլացրել, էնքան որ վնաս չլինի, ոչ զենք, ոչ մի բան, մի քիչ գնացել են ու էլի նստել ավտոն»։ Այժմ ընտանիքը Գորիսում փորձում է երեխաների օրը զբոսանքներով ու խաղերով լցնել․ «էնքան որ Աստծուն փառք եմ տալիս, որ առոք–փառոք եկել եմ, տեղ հասել, կարեւորը էրեխեքն են, որ էրեխեքին դուրս ենք հանել, Աստծուց գոհ եմ, փրկվել ենք թուրքի ձեռից»։ Հարցնում եմ՝ իսկ դուք ինչպե՞ս եք, տխուր ժպիտով ասում է՝ վատ․ «Իմանում եմ, թե էլի կգան, դուրս կհանեն էստեղից, անընդհատ կասկածի մեջ քնում եմ, իրիկունը քնելիս ասում եմ՝ վայ, թուրքերը եկան, վախից դող ընկած՝ քնում ենք, թե վերջներս ինչ կլինի, չգիտեմ, կուզեինք որ մեր հայրենիքում մնայինք, բայց որ տենց ա, ի՞նչ անենք»: Անկեղծ ասած՝ ես էլ չգիտեմ։ Բայց Ստելան անգամ այս իրավիճակում է փորձում չհուսահատվել․ «Հույս ունենք, որ ամեն ինչ լավ կլինի»,–ասում է նա ու մի բան երազում միայն․ «Թող հայ ժողովուրդը մեր նման դժբախտ չապրի»։   Միլենա Խաչիկյանք․ Գորիս, 26․09․2023 Նորությունները հակիրճ և օպերատիվ ստանալու համար հետևեք մեր ալիքներին՝ WhatsApp-ում և Telegram-ում:
13:08 - 27 սեպտեմբերի, 2023
Մամա՛, զա՛նգ տուր Վարդանին

Մամա՛, զա՛նգ տուր Վարդանին

Վայոց ձորից երթևեկությունը ծանրանում է, մերթընդմերթ երևացող շտապօգնության մեքենաները և բեռներով բարձված մարդատարները մատնում են, որ մոտենում ենք Գորիսին:  Անձրևից մնացած ջրափոսերի մեջ չփչփացնելով՝ մոտենում ենք շենքին, որը դեռ մեկ շաբաթ առաջ Դրամատիկական թատրոն էր: Շենքի դիմաց մեծ կապույտ ավտոբուս է: Պատուհանից երևացող մարդանց դեմքերից տանջանքն ու հոգնածությունը ծորում են: Մտքիս մեջ ուրախանում եմ, որ դիմացս ուղեփակոց է և հնարավորություն չունեմ մարդկանց մոտիկից տեսնելու… Մոտ 4 տարեկան մի երեխա, հացի կտորը ծամելով, դուրս է գալիս շենքից և քիչ է մնում բախվի սնունդ տեղափոխող արագ-արագ ներսուդուրս անող կամավորներին։ «Տաքսին ստեղ ա, բոլորդ կա՞ք»,- ութհոգանոց ընտանիքին ճանապարհում է Կարմիր խաչի աշխատակիցը. երեխաների հետ կատակներ է անում, մեքենան նստելիս հարազատի նման հրաժեշտ տալիս… «Հետ գնացեք, էս ավտոն դուրս գա»,- բղավում է ոստիկանը և ձեռքի շարժումով խնդրում մարդկանց ճանապարհ բացել… Կարմիր վերարկուով մոտ երկու տարեկան մի երեխա մոլորված շուրջն է նայում. «Մենակ ա՞»,- իրար երեսի են նայում մարդիկ: Մինչ փորձում ենք կողմնորոշվել, մայրը՝ գրկին ևս մեկ մանկահասակ երեխա, բռնում է փոքրիկի ձեռքը և միասին անցնում են ուղեփակոցից այն կողմ։ Մի ծեր կին սայթաքում է և մինչև կոճերը հայտնվում ջրափոսում. տեսնես փոխնորդ կոշիկ ունի՞: Հողաթափերով էր:  Մինչ մայթեզրին կանգնած՝ փորձում եմ մարսել առաջին տպավորությունս, սպիտակ «Ֆորդի» դիմաց կանգնած կարմիր հուդիով 5-6 տարեկան աղջիկը գրավում է ուշադրությունս: Գոհարի ընտանիքը Մարտակերտի Հաթերք գյուղից է: «Ամսի 20-ին բարեկամներով՝ 25 հոգով, լցվեցինք ավտոյի մեջ ու գնացինք օդանավակայան, հինգ օր մնացինք էնտեղ, հետո էլ բերեցին (խաղաղապահները-խմբ.) Հակարին անցկացրին»,- պատմում է Գոհարի մայրը՝ տիկին Ռուզաննան: Ասում է՝ իրենք անասուններ ունեին, հասցրին մորթել ու հետները վերցնել, ինչով էլ ապրել են մինչև Կոռնիձոր հասնելը: Հարցիս՝ ինչպես դիմավորեցին օդանավակայանում, զարմանում է՝ «Ո՞վ, ռու՞սը: Բաց դաշտ ա, ավտոյով գնացել ենք կանգնել, ավտոյի մեջ քնել, մենք մեզանով ապրել»: Ասում է՝ գյուղում զոհեր են ունեցել՝ հինգ զինվոր: «Մինչև հիմա մի էրեխա ունենք, որ չեն կարողացել հանեն, բերեն, 19 տարեկան:  Չորս քույր են, մի ախպեր: Ավտոներով արդեն դուրս էինք գալիս գյուղից, էդ կինը (զոհվածի մայրը-խմբ.) հետ էր նայում, տենա էրեխեն գալիս ա, թե չէ. չի հավատում որ էրեխեն չկա: Մինչև հիմա սպասում ա, որ գալու ա»,- աչքերը լցրած՝ պատմում է տիկին Ռուզաննան: Նրա ընտանիքում ևս զոհ կա՝ ամուսնու զարմիկը՝ 19 տարեկան զինվոր: Ասում է՝ փորձում են Կարմիր խաչի օգնությամբ մարմինը տեղափոխել Հայաստան: Իրենք էլ սպասում են ընտանիքի այլ անդամներ էլ միանան, որ ճանապարհվեն Երևան: Իսկ հետո՞: «Հետո կգնամ Պյատիգորսկ, աղջիկս էնտեղ ա: Հետո քիչ-քիչ Հայաստանն էլ կհայաթափվի, ոնց որ Արցախը հայաթափվեց»:  Տիկին Ռուզաննան՝ Գոհարի հետ Պատի տակ միայնակ կանգնած աղջնակին հարցնում եմ՝ ու՞մ հետ ես: Բաբոյի: Մինչ փորձում եմ հասկանալ՝ ով է Նարեի տատիկը, տեսնեմ՝ աջ կողմում մի կին փորձում է «կարգի բերել» թափառական շան հետևից վազվզող չարաճճիներին՝ Արենին ու Ալենին. մեկի ձեռքից բռնում, փողոցից հեռացնում է, մինչև մոտեցնում է մայթին, մյուսն է փախչում: Տիկին Գոհարի ընտանիքը երկրորդ անգամ է տունը կորցնում: 2020թ. Շուշիից փախել են Ստեփանակերտ, հիմա՝ Գորիս, հետո… «երևի Ռուսաստան, էնտեղ բարեկամներ ունենք»: Արենը, Ալենը ու Նարեն «Գորիս» հյուրանոցի բակում տղամարդիկ մտահոգ ծխում են: Իրար հետ չեն խոսում, անծանոթների հետ չեն հաղորդակցվում: Հյուրանոցի միջանցքը մարդաշատ է, բազմոցի վրա թռվռացող մի երեխա տասը մատով թաթախված՝ շոկոլադ է վայելում, որի համը երևի արդեն մոռացել էր: Մի տղամարդ հերթով տոպրակից հանում է մրգերը, քաղցրավենիքը, հյութերը և բաժանում իրար հերթ չտվող փոքրիկներին ու նրանց ծնողներին: Կարճ գանգուրներով մի աղջնակ հազիվ է ձեռքերի մեջ պահում ստացած օգնության փաթեթները: «Տոպրակ կտա՞ս»,- ժպտալով դիմում է ինձ: «Ես Լարիսան եմ,- ներկայանում է ինքը, հետո ծանոթացնում եղբոր հետ.- ինքն էլ Արծիվն ա (Արտյոմ-խմբ.)»:  Լարիսայի ընտանիքը Եղցահողից է գաղթել, թեև ինքը՝ Լարիսան, հպարտորեն նշում է, որ ինքը շուշեցի է: «Շուշիի ծննդատանն է ծնվել»,- ուղղում է մայրը: Տիկին Սուսանի ընտանիքի հայրենի Եղցահողն ամբողջությամբ դատարկվել է: «Ամսի 20-ին, գիշերվա ժամը մեկին էրեխեքին հանեցինք, բերեցինք ռուսի պոստը: Մեր գյուղը լրիվ հանել են, կողքի գյուղերն էլ՝ Հին Շենը ու Մեծ Շենը: Ոչ մի բան չենք վերցրել՝ ոչ շոր, ոչ մի բան: Գյուղապետն ավտո տրամադրեց, գյուղից հանեց: Մենք դուրս ենք էկել, թուրքերը մեր հետևից մտել են գյուղը»,- պատմում է նա: Ռուսական անցակետում, ըստ տիկին Սուսանի, երեք գյուղերի բնակիչներին տեղավորել են և սնունդ տրամադրել, հետո ուղեկցել մինչև Կոռնիձոր: Անցակետում զննում չեն անցել, մեքենաներից չեն իջեցրել, ստուգել են միայն անձնագրերը:  Տիկին Սուսանը՝ Լարիսայի և Արտյոմի հետ Տիկին Սուսանի ընտանիքը ո՛չ Գորիսում, ո՛չ Երևանում բարեկամներ ու հարազատներ չունի: Ասում է՝ քաղաքում չի կարող ապրել: Ո՞րն է հաջորդ կայարանը՝ չգիտի, բայց Ռուսաստան չի գնա. «Ես գյուղ տեղ եմ ուզում, որ մի աշխատանք գտնեմ, էրեխեքիս պահեմ»: Կողքից մի տղամարդ հարցնում է. «Մեղրիում չե՞ք ուզի ապրել, հրավիրում եմ»: «Մեղրի՞, մոտիկ չի՞ թուրքին: Մոտիկ ա: Բա որ գնամ էնտեղ, մի հատ էլ էնտեղ հարձակվեն»:  Հյուրանոցի միջանցքը դատարկվում է: Ստեփանակերտի գազալցակայանի հրդեհից արդեն հրապարակված կադրեր կան: Բազմոցի վրա մի կին աղիողորմ ճչում է և արդեն որերորդ անգամ կրկնում. «Մամա, զանգում եմ չի պատասխանում, զանգ տուր Վարդանին»:  Հյուրանոցից լուռ դուրս եմ գալիս: Դրսում ժամանակը կանգ է առել։ Տղամարդիկ հուսահատ ծխում են՝ կարծես նույն դիրքով, ինչ մեկ ժամ առաջ էին: Իսկ ականջներիս մեջ դեռ զնգում է. «Մամա՛, զա՛նգ տուր Վարդանին»:    Հեղինակ՝ Վիկտորյա Անդրեասյան Լուսանկարները՝ Էնթոնի Պիզզոֆերատոյի
12:58 - 26 սեպտեմբերի, 2023
Չլուսացած օրեր ու անորոշ սպասում․ արցախցիները՝ Գորիսի հավաքակայանում

Չլուսացած օրեր ու անորոշ սպասում․ արցախցիները՝ Գորիսի հավաքակայանում

Երեւանից Գորիս ձգվող ճանապարհը արտասովոր լուռ է, հատկապես՝ մեզ՝ լրագրողներիս համար, որ միշտ գիտեն՝ ինչ թեմայով «աղմկել»։ Հիմա այդ աղմուկը միայն մի անուն ունի՝ արցախցի, ու մի հասցե՝ Արցախ, բայց արդեն բառերը չունեն իմաստ, արդեն բառերը չեն հերիքում։ Հասկանալի լռությունը խախտում են պաշտոնական աղբյուրներից մերթընդմերթ եկող անհասկանալի լուրերը, ու մեկ էլ Սարգիսի՝ մեր օպերատորի շարականները՝ ամեն հաջորդ լուրին ավելի սիրտմաշող․ – Տե՛ր, ողորմեա՜, տե՛ր, ողորմեա՜․․․– երգում է նա մի բան, որ Գորիսում դեռ շատ պիտի կրկնեինք։ Իսկ Գորիսում հավաքակայանն է, ուր գալիս են իրենց բնօրրանից Հայաստան տեղահանված եւ Կոռնիձորում հաշվառված արցախցիները։ Գալիս են անվերջ, անընդմեջ, գալիս են հանկարծակի սկսված ձյան պես, որի փաթիլները իջնում են արագորեն, նստում հողին ու բարձրանում հազիվհազ։ Հիմա այդ փաթիլներն իջնում են մեր սրտերին, իջնում են ու քար դառնում, իջնում են ու ծանրանում ընդմիշտ։ Գորիսի հավաքակայանում ասեղ գցելու տեղ չկա, անկեղծ ասած՝ արցունք գցելու տեղ էլ։ Քարսիրտ դարձած՝ աշխատում ենք, լուսանկարում տասնամյակների կյանքը մի ճամպրուկում իբր տեղավորած, եղած–չեղածը փաթեթավորած, մեքենաներին փաթաթած մարդկանց, որ շտապում են մեկ այս, մեկ այն կողմ, մեկ բարձրանում են ավտոբուս, մեկ էլ լսում կազմակերպիչներից մեկի անորոշ ձայնը․ – Գեղարքունիք գնացողնե՛ր, հե՛տ իջեք, մեկ այլ ավտոբուսով եք գնալու։ –Վայք ո՞վ էր գնում, նստե՛ք։ Եվ իջնում են մարդիկ, եւ նստում են մարդիկ, եւ տանում են ավտոբուսները նրանց նոր հասցեներ։ Եվ իջնում են մարդիկ, եւ սպասում են մարդիկ, եւ ո՞վ գիտե՝ ինչպե՞ս չեն խելագարվում մարդիկ․․․ *** Անորոշ սպասման մեջ նկատում եմ մենակ կանգնած մի աղջկա։ Մոտենում եմ, հարցնում՝ Արցախի՞ց եք։ Հաստատակամ ասում է՝ այո։ Հարցնում եմ՝ կհամաձայնե՞ք մի քանի բառ խոսել։ Պատասխանում է՝ առանց տեսախցիկների պայմանով։ 22-ամյա Ամալյա Առուշանյանն է՝ լեզվաբան Մարտակերտի շրջանի Հաթերք գյուղից։ Ներողություն եմ խնդրում ցավոտ հարցերի համար, խնդրում հիշել սեպտեմբերի 19-ը՝ Ադրբեջանի վերջին հարձակման օրը։ –Կուզե՞ք մաքսիմալ անկեղծ ասեմ․ որպես արցախցի՝ հիմա իմ համար ընդհանրապես դժվար չէ էդ ամեն ինչը վերհիշելը, որովհետեւ արդեն սովորական է դարձել,– ասում է Ամալյան, ու գետերը հոսում են աչքերից,– Չէ, խաբեցի, դժվար է։ Հարձակման ժամանակ Ամալյան իր աշխատավայրում՝ դպրոցում է եղել, աշակերտներն են լուր բերել, թե թշնամին հարձակվել է կողքի գյուղերի վրա, բայց Ամալյան չի հավատացել, մտածել է՝ հերթական մի բան է, որ կանցնի, կգնա։ Հետո, երբ ձայներն արդեն իրենց են հասել, չի մնացել այլ բան, քան դպրոցի ապաստարան իջնելը․  «Հետո մեր հարազատները եկան, մեզ տուն տարան, ով ում կարողացավ, տարավ․․․  Հետո սկսվեց ցերեկային ժամը, երբ էլի կային կրակոցներ․ իմ փոքրիկ քույրիկը շատ վատ վիճակում էր, առողջական խնդիրներ ունեցավ․․․ Հետո եկավ գիշերը, գիշերվա ժամանակ երկինքը ընդհանրապես սեւ չէր, կարմիր էր, ինչի՞, որովհետեւ իրենք շատ պրոֆեսիոնալ ձեւով էին կազմակերպել էս ամեն ինչը, չորս կողմից լայնամասշտաբ գալիս էին, իսկ մեր բանակը գտնվում էր շատ վատ, ոչ կազմակերպված վիճակում․․․ Հետո մի անգամ եկավ ինքնաթիռի հարվածը, էդ գիշեր մենք ընդհանրապես չենք քնել, կապ չկար, չէինք կարողանում տեղեկանալ դիրքերում գտնվող մեր եղբայրների մասին․․․ Բոլորս վախեցած մտել էինք ապաստարանը, էնտեղ էլ չէր ապահով, ոչ մի տեղ էլ ապահով չէր, էդ գիշեր ընդհանրապես չլուսացավ մեզ համար, տենց էլ մութ մնաց»։ Հաջորդ օրը, երբ պաշտոնապես հաղորդվեց, որ ռուս խաղաղապահ զորակազմի միջնորդությամբ պայմանավորվածություն է ձեռքբերվել 13։00-ին կրակը դադարեցնելու մասին, այն, ըստ Ամալյայի, չի դադարել․  «ժամը մեկի դադար կոչվածից հետո էր, որ ես կորցրի իմ եղբորը, ում մենք զոռով բերում ենք էստեղ, որ մեզ հետ տանենք, որ էնտեղ չմնա իր շիրիմը»,– լացը զսպելով՝ ասում է նա։ – Տե՛ր, ողորմեա՜, տե՛ր, ողորմեա՜․․ *** Հարձակման հաջորդ օրը Ամալյան տեղափոխվել է Ստեփանակերտ․ հարցնում եմ՝ ողջ ընտանիքո՞վ։ Գերդաստանով՝ պատասխանում է․ «Մենք գնացինք օդանավակայան, որտեղ ռուսների բազան է գտնվում՝ համարելով, որ էնտեղ ռուսներին մոտ ենք, հարձակում չի լինի, բայց ռազմաբազան Ասկերանի պոլկի մոտ է, էնտեղ էլ էին հարձակումներ կատարում՝ Ասկերանի զորամասի վրա, էլի վախենում էինք, բայց արդեն մի տեսակ անտարբեր, առանց զգացմունքի վախ էր, մենք արդեն դրան սովորել էինք, հասկանո՞ւմ եք»,– ասում է նա՝ Արցախի սարերի պես կանաչ ու ջրերի պես լցված աչքերն ուղղելով ինձ։  Իսկ ես չգիտեմ՝ հայացքս ուր փախցնեմ, երբ չորսբոլորը նույն ողբերգություն է։ Օդանավակայանում ընտանիքը մնացել է 2 կամ 3 օր, Ամալյան ասում է՝ երկար է թվացել, չի հիշում հստակ․ «Անընդհատ լուրեր էին գալիս, որ պրծնում է կամ որ գյուղում էսինչին են մորթել, մտել, դրոշն են դրել․․․ Գիտեք՝ էդ տագնապահար վիճակը, որ չես կարողանում ոչ ոքի հետ կապ հաստատել․․․ Միայն ռազմաբազայի տարածքում էր, որ կապ կար, դա էլ ռուսների շնորհիվ, Ստեփանակերտ ընդհանրապես լույս չկար․․․ Էդ անորոշ վիճակը համ ճիշտ, համ սուտ ծնում էր»։ Հաջորդ օրը, երբ իսկապես կրակը դադարեց, Առուշանյանները որոշեցին գյուղ չվերադառնալ․ «Ոչ ոք չէր ուզում հետ գնալ, մտնել Հաթերք կամ մնալ Արցախի տարածքում, որովհետեւ էդ արդեն ինքնասպանության տիպի բան է կամ կամավոր ստրկության»,– ասում է նա։ Ադրբեջանական անցակետում, Ամալյայի խոսքով, ամեն ինչ հանգիստ է անցել, առանց մանրակրկիտ ստուգման․ «Անցակետի մոտ մեզ համար շատ սովորական էր, տեսել ենք համ թուրքեր, համ ռուսներ, համ հայեր, մանրակրկիտ, խորը չեն զննել մեքենան, փաստաթղթերն էլ ինչքան գիտեմ, չեն նայել, դուռը բացեցին, նայեցին, վերջ, գնացեք, կարողա էնտեղ ապարատ կար իրականում, որ ստուգում էր, չգիտեմ»,– ասում է նա՝ հավելելով, որ լսել է՝ խմբին մանրակրկիտ զննում են, երբ անձանցից մեկի մոտ զենք է հայտնաբերվում։ Ընտանիքն իր հետ հազիվ սնունդ է վերցրել, հագուստ ու անկողին, բայց մարդիկ կան, ասում է Ամալյան, որ դա էլ չեն հասցրել կամ էլ չեն ուզել․ «Օրինակ՝ իմ տատիկը՝ տարիքով կին, շատ բան է տեսել իր կյանքում, ասել է՝ վերցնում եմ, ի՞նչ անեմ, անցած անգամ էլ՝ 44–օրյայի ժամանակ տարա շորերս, կոշիկներս, ի՞նչ եղավ»։ Ամալյան ասում է՝ ամեն դեպքում, ինքն իր տունը տխուր չի հիշում, ցավով է հիշում, բայց ոչ տխուր, սիրուն է հիշում ու սիրով․ «Մինչ էդ մենք 274 օր մնացել ենք բլոկադայում, որն էլի իր հետ լիքը դժվարություններ է բերել, ու արդեն էդ ամեն ինչը մեզ չի թողել, որ երջանիկ պահեր կուտակվեն կամ ստեղծվեն, բայց ես մեր տանը տխուր չեմ հիշում, նույնիսկ դուրս գալիս նկարել եմ մեր տունը, մեր հայաթը, մեր մեքենաները, որովհետեւ էնտեղ լիքը բաներ ենք թողել»։ Հարցնում եմ՝ իսկ դուռը փակե՞լ եք, պատասխանում է՝ հայրը չի թողել, որ երբ թշնամին գա, չկոտրի, վնաս չտա․ «Բայց որ շատ խորը մտածում ես, իմ պապաս 50 տարեկան մարդ ա, սաղ կյանքը տվել ա, մեզ համար տուն սարքել, հիմա ինքը էդ ամեն ինչը թողել ա ու նորից պիտի սկսի, ու արդեն զրոյից չէ, չգիտեմ՝ էլ որտեղից»։ Հարցնում եմ՝ իսկ ձեզ մոտ որեւէ խնդիր կա՞ այս պահին, որ առաջնահերթ լուծման կարիք ունի, պատասխանում է՝ կա, հետո էլ, թե խնդիրների լուծումը մենք գիտենք, միայն մի խնդիր կա, որի լուծումը մեր ձեռքին չէ, քանի որ Արցախը արդեն չկա․ «Աստված տա, չգիտեմ՝ ինչ տիպի հզոր լինի հայկական բանակը, որ կարողանա հետ վերցնել էդ ամենը, բայց տա Աստված, որ էնքան ուժեղ ու գիտակից լինենք․․․ Մենք մեր ազգին չենք սիրում, մենք մեզ պետք է սիրենք, որ կարողանանք հաղթել, մենք մեր հույսը մեզ վրա պետք ա դնենք, որ կարողանանք հաղթել, ու ռուսը չի մեզ պահողը, ոչ էլ ամերիկացին, մենք ենք մեզ պահողը, ու ես համոզված եմ՝ լինի 50 թե 60 տարի հետո, եթե ՀՀ–ն խելացի գտնվի, մենք անպայման հետ ենք վերցնելու էդ ամեն ինչը՝ թե՛ Շուշիի տանկը, թե՛ «Մենք ենք մեր սարերը» արձանը, թե՛ Քարվաճառի լեռները, թե՛ մեր եկեղեցին, թե մեր խաչերը, որ ամեն մի գյուղում դրված էին, ամեն–ամեն ինչը»,– ասում է Ամալյան՝ վստահեցնելով՝ մենք չենք պարտվել ո՛չ էս կռվում, ո՛չ էլ 44–օրյա կռվում, մեր տղաները մինչեւ վերջ կռվել են։ Ապագա անելիքների մասին Ամալյան չի խոսում, ասում է՝ դա հոր գործն է։ Առաջ պլանավորել էր գյուղում լեզվի կենտրոն բացել, դրա շեմին էր, հիմա՝ Գորիս–Վայք ճանապարհի շեմին․ գիտի, որ իրենց այնտեղ են տեղափոխելու։ Իսկ մինչ այդ դեռ պիտի ձգվի ծանր սպասումը․ Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտեն եղբոր դին է բերում։   Միլենա Խաչիկյան
11:58 - 26 սեպտեմբերի, 2023
«Սկոռին պիտի վիրավոր զինվորին տաներ, բայց Վահանյանն իր վերքը պոկել է, նստել, փախել»․ Խուռհատ սարի գործով տուժողի իրավահաջորդ

«Սկոռին պիտի վիրավոր զինվորին տաներ, բայց Վահանյանն իր վերքը պոկել է, նստել, փախել»․ Խուռհատ սարի գործով տուժողի իրավահաջորդ

2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին Հադրութի հարակից Խուռհատ սարում տեղի ունեցած մարտական գործողությունների ժամանակ շտապօգնության մեքենան եկել է՝ վիրավորներին տանելու, սակայն Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանը, իր վերքը պոկելով, անձամբ է նստել մեքենան եւ հեռացել։ Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանում այսօր ասաց Սուսաննա Համբարձումյանը, որը նույն գումարտակի՝ այդ ժամանակ ժամկետային զինծառայող Էրիկ Մարտիրոսյանի տատն է։  Ուսումնական գումարտակը, հիշեցնենք, հոկտեմբերի 9-ին մեկնել է Խուռհատ սարը՝ մարտական առաջադրանքի, սակայն հարձակման է ենթարկվել եւ հարկադրված նահանջ իրականացրել։ Գումարտակի հրամանատարի ենթադրյալ փախուստից հետո չկանոնակարգված նահանջի արդյունքում անձնակազմը կիսվել է․ մի մասին հաջողվել է փրկվել, մյուսին՝ ոչ․ որոշ զինծառայողներ, տեղեկացված չլինելով Հադրութ քաղաքի գրավման մասին, գնացել են այդ ուղղությամբ, գերեվարվել կամ զոհվել, որոշներին էլ միայն ժամանակավորապես է հաջողվել թաքնվել անտառներում եւ հարակից գյուղերում։ Սուսաննա Համբարձումյանի թոռը՝ Էրիկ Մարտիրոսյանը, Վանք գյուղի տներից մեկում թաքնված, պատերազմի ավարտից հետո հայտնաբերված եւ սպանված զինծառայողներից է։ Դատավոր Ջոն Հայրապետյանը Համբարձումյանը, որ դատարան էր ներկայացել Լոռու մարզի Ալավերդի քաղաքից, Վահանյանին տեսնելով, հուզվեց․ – Ինչի՞ էս լավ մարդկանց մեջ հանդիպեցի, նրանց խաթր չեմ կարողանում քեզ արժանի բառեր գտնել,– արտասվելով ասաց նա։ Դատավոր Ջոն Հայրապետյանը փորձեց հանգստացնել տուժողի իրավահաջորդին, բացատրել, որ դահլիճում գտնվող բոլոր ծնողներն էլ իրենց վիշտն ունեն․ – Մարդ կա՝ երկու որդի է կորցրել, պատկերացրեք՝ իր վիշտը ինչքան է։ – Ես էլ 6-ն եմ կորցրել,– ասաց Համբարձումյանը՝ նկատի ունենալով իր թոռանն ու նրա հետ շրջափակման մեջ զոհված 5 տղաներին։ Սուսաննա Համբարձումյանը թոռան հետ կապի մեջ է եղել մինչ հոկտեմբերի 16-ը Սուսաննա Համբարձումյանը պատմեց, որ իր թոռը Ջրական է զորակոչվել 2020 թ․ հուլիսի 20-ին, սակայն կարանտինով պայմանավորված՝ սկզբում Մարտունիում է եղել․ «Իմ էրեխեն սկզբում հեռախոս չուներ, զանգեց ուրիշի համարից, թե լավ է, կնքվեցինք, տատի՛ ջան, սաղ ասավ՝ գումարտակի հրամանատար, սերժանտներ․․․ Հրամանատարը՝ Վազգեն Վարդանյանը (վաշտի հրամանատարն է,–հեղ․), էն ինչ մի բարի անձնավորություն էր, որ մեռնեմ էլ, սրտումս դաջվածք կանեմ էդ անունը, իր հեռախոսով զանգեց, ինքն էլ խոսաց, ասաց՝ տա՛տ ջան, ան, թոռիդ հետ խոսի, ասաց՝ կորոնայի ժամանակ որ գաք, կպատժվեք․․․ Իրիկունն էլ զանգում էր, թոռնիկիդ հետ խոսի, էդ ինչ յուրահատուկ մատուցում էր անում, թոռանս անունը «Խելոք» էր դրել, ասում էր ՝ Խելո՛ք, արի՛, ասում էի՝ խի՞ ես Խելոք ասում, ասում էր՝ էնքան խելոք ա, Խելոք ջան եմ ասում, ասեցի՝ ես էլ քեզ ջան կասեմ, Վազգեն ջան»։ Համբարձումյանը հայտնեց՝ հոկտեմբեր ամսին, երբ իր թոռն արդեն Հադրութում է եղել, հոսպիտալում տեսակցել է Վարդանյանին․ «Ասաց՝ ինձ գտաք, Էրոյին գտե՞լ եք, ասեցի՝ Վազգեն ջան, որտե՞ղ գտնեմ, դու էիր մեզ միջնորդը, ասաց՝ երնեկ ման գաք, գտնեք Խելոքիս»։ Դահլիճում գտնվող այլ ծնողներ, սակայն, հայտնեցին, որ Վազգեն Վարդանյանը վիրավորում չի ստացել։ Նշենք, որ նա նահանջի ժամանակ զորքի մի մասի հետ ճիշտ ուղղությամբ գնացած եւ փրկված սպաներից է։ Դատաքննության սկզբում Վարդանյանը ներկայացել է դատարան եւ պատմել նահանջի եւ դրան նախորդած իրադարձությունների մասին։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը Համբարձումյանի խոսքով՝ ինքը թոռան հետ կապի մեջ է եղել մինչ հոկտեմբերի 16-ը, օրական 3-4 անգամ խոսել են․ «Որ հարցրի՝ ինչի՞ եք անտառներում քայքայված․․․ Որովհետեւ․․․ [Վահանյանը] իջել է ներքեւ, որ սկոռուն բերի, վիրավոր տանի, սկոռին եկել է, թե չէ, վերքը պոկել է, նստել, գնացել է․․․ Ադոյան Դավիթին պիտի էդ սկոռին տաներ, ինքն է նստել, փախել, իմ բալեն է ասել»։ Դրա պատճառով, ըստ տիկին Սուսաննայի, զորքը ընկել է շրջափակման մեջ։ Իր թոռն ու համածառայակիցները, չցանկանալով լքել իրենց վիրավոր ընկերոջը, ողջ ընթացքում նրան իրենց հետ տեղափոխել են, մինչեւ վերջին րոպեն կողքին եղել։ Համբարձումյանն էլ այդ օրերին հեռախոսով կապի մեջ է եղել․ «Միամիտ էրեխեք էին՝ 2-3 ամսվա զինծառայող, մի ամիս հույս էինք տալիս, լույս էինք տալիս, մթնեց․․․ Ամբողջ գիշեր ես հեռախոսակապով էդ էրեխի (նկատի ունի՝ Դավիթ Ադոյանին,–հեղ․) տնքոցը լսեի, չքնեի․․․» Այդ գիշերը, ըստ տիկին Սուսաննայի, Ադոյանի վերջին գիշերն է եղել (նրա մոր հարցաքննությունը՝ այստեղ), 5 ծառայակիցները նրան հուղարկավորել են, դրանից հետո իրենք են հայտնաբերվել թշնամու կողմից․ «Իմ էրեխեն ասավ՝ տատ, [կամ] 6-ս պիտի ապրենք, [կամ] 6-ս պիտի մեռնենք»,– թոռան խոսքերը հիշելով՝ հուզված պատմեց Համբարձումյանը։ Ըստ Արմեն Ագանեսյանի՝ նորակոչիկներին առաջնագիծ տանող բոլոր պատասխանատուներն էլ մեղավոր են Այսօր հարցաքննված մյուս վկան Արմեն Ագանեսյանն էր՝ զոհված Հայկ Ագանեսյանի հայրը։ Վերջինս չէր ճանաչում Իշխան Վահանյանին, կատարվածի մասին շատ տեղեկություններ չուներ․ «էրեխուն մի ամիս չկար՝ ուղարկել էինք, չկա էրեխեն, վերջ, ես էլ ի՞նչ պատմեմ, ի՞նչ ասեմ, ասում են՝ հրամանատարները լրիվ էրեխեքին առաջին գծում թողել են, իրենք փախել են, էդքան բան գիտեմ ես»,– ասաց նա։                                                   Ագանեսյանի որդին եւս Ջրականում է ծառայել, սակայն կարանտինով պայմանավորված՝ ծնողները նրան չեն կարողացել այցելել, հստակ չգիտեն էլ՝ զինվորական երդում տվել է թե չէ։ Ձախից՝ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը, տուժողի իրավահաջորդ Արմեն Ագանեսյանը Պատերազմի մեկնարկից հետո որդու հետ հեռախոսակապի մեջ են եղել, թե մինչեւ երբ, հայրը դժվարացավ հիշել․ «Խոսացել ենք մի քանի անգամ․․․ Ջաբրայիլը որ գմփացրին, իմացանք ստեղից–էնտեղից, որ էրեխեքին տարել են Հադրութ՝ բունկեր․․․ Բայց ոչ մի բունկեր էլ չեն տարել, գիտեմ, որ ինչ–որ դպրոց են եղել, էնտեղից էլ հանել, տարել են դիրքեր․․․ Ինքը մեզ ասել է՝ բունկերում ենք, պապ ջան, արխային եղի, ի՞նչ բունկեր, առաջին գիծ են եղել, սաղ սուտ էր․․․ Սպաներից մեկը վիրավորվել է թե խփել են, ուրիշ սպա են բան արել էդ ժամանակ, դա էրեխեքին թողել, փախել է, գնացել, կորել են, մտել են մի տուն, տան մեջ մնացել, ես այլ մանրամասներ չգիտեմ»։ Կատարվածի համար հայրը բոլոր պատասխանատուներին է մեղավոր համարում․ «Սաղ թողել, փախել են, ով կա–չկա, սաղ էլ մեղավոր են, որ էդ էրեխեն ավտոմատ բռնել չգիտեր, բայց գնացել է պոստ, կրակել գիտե՞ր էդ էրեխեն, որ տարել են պոստ, բոլորը մեղավոր են, բոլորը՝ Փաշինյանից բռնած»,– ասաց նա։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց սեպտեմբերի 26-ին։   Գլխավոր լուսանկարում՝ Սուսաննա Համբարձումյանը Միլենա Խաչիկյան
22:56 - 22 սեպտեմբերի, 2023
Ինչ ընթացակարգով է նորընտիր ավագանին ընտրելու Երեւանի քաղաքապետին

Ինչ ընթացակարգով է նորընտիր ավագանին ընտրելու Երեւանի քաղաքապետին

Երեւան քաղաքի ավագանու հերթական ընտրություններից հետո,  երբ հայտնի են ընտրված 5 քաղաքական ուժերն ու նրանց մանդատների նախնական բաշխվածությունը, հարց է ծագում, թե ինչ ընթացակարգով է կազմակերպվելու քաղաքապետի ընտրությունը։ Վերջինս սահմանված է «ՀՀ ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով (այսուհետ՝ Օրենք)։ Նորընտիր ավագանու առաջին նիստը Ըստ այդմ, քաղաքապետի ընտրություններն անցկացվում են նորընտիր ավագանու առաջին նիստի ընթացքում, որը օրենքի ուժով գումարվում է ավագանու անդամների ընտրվելու վերաբերյալ որոշման պաշտոնական հրապարակումից հետո՝ նախորդ ավագանու լիազորությունների ժամկետի ավարտման օրը: Քանի որ նախորդ ավագանին լիազորությունները ստանձնել է 2018 թ․ հոկտեմբերի 10-ին, ենթադրվում է, որ նորընտիր ավագանու առաջին նիստը կգումարվի նույն օրը՝ այս տարվա հոկտեմբերի 10-ին։  Մինչեւ քաղաքապետի ընտրվելը ավագանու նիստը վարում է ավագանու նիստին ներկա տարիքով ավագ անդամը: Առաջին նիստն անընդհատ է՝ բացառությամբ ընդմիջման ու հանգստի համար նախատեսված ժամանակի, մինչեւ համայնքի ղեկավարի ընտրությունը: Նորընտիր ավագանու լիազորությունների ժամկետը սկսվում է առաջին նիստի գումարման պահից: Այդ պահից ավարտվում է նախորդ ավագանու լիազորությունների ժամկետը: Ավագանին ընտրում է համայնքի ղեկավարին Ըստ Օրենքի՝ եթե համայնքի ավագանու ընտրության արդյունքով ընտրությանը մասնակցող կուսակցություններից (կուսակցությունների դաշինքից) մեկը ստանում է ավագանու անդամների տեղերի 50 տոկոսից ավելին, ապա այդ կուսակցության (կուսակցությունների դաշինքի) թեկնածուների ցուցակի առաջին հորիզոնականում գտնվող անձն օրենքի ուժով համարվում է ընտրված համայնքի ղեկավար: Տվյալ դեպքում, ըստ ընտրության նախնական արդյունքների, առաջադրված կուսակցություններից ոչ մեկը 50 տոկոսից ավելին չի ստացել, հետեւաբար օրենքի ուժով ընտրված քաղաքապետ առկա չէ։ Այս դեպքում, ըստ Օրենքի, համայնքի ղեկավարն ընտրվում է բաց քվեարկության միջոցով: Սա, ըստ երեւույթին, այն ճանապարհն է, որով գնալու է Երեւանի նորընտիր ավագանին։ Օրենքը սահմանում է հնարավոր երկու տարբերակ․ երբ առաջադրվել է մեկ թեկնածու, եւ երբ առաջադրվել են մեկից ավելի թեկնածուներ։ Քվեարկությունն անցկացվում է քվեաթերթիկների միջոցով, որում ընդգրկվում են առաջադրված բոլոր թեկնածուները: Ավագանու յուրաքանչյուր անդամ ունի մեկ ձայնի իրավունք: Ավագանու խմբակցությունները կարող են իրենց կուսակցության (կուսակցությունների դաշինքի) թեկնածուների ցուցակի առաջին հորիզոնականում տեղ զբաղեցրած անձին առաջադրել որպես համայնքի ղեկավարի թեկնածու, իսկ եթե նա հրաժարվում է, ապա խմբակցությունը կարող է առաջադրել տվյալ կուսակցության (կուսակցությունների դաշինքի) թեկնածուների ցուցակի համապատասխանաբար հաջորդ այն անձին, որը համաձայն է առաջադրվել որպես թեկնածու: Նշենք, որ ըստ «Երեւան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի՝ քաղաքապետ կարող է դառնալ 30 տարին լրացած, ՀՀ քաղաքացիություն ունեցող եւ ավագանու անդամ համարվող այն անձը, որը չունի այլ պետության քաղաքացիություն: Դրանից բացի, քաղաքապետը չի կարող զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ, զբաղեցնել այլ պաշտոն պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններում կամ առեւտրային կազմակերպություններում, կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, մանկավարժական եւ ստեղծագործական աշխատանքից: Այսպիսով, եթե առաջադրվել է մեկ թեկնածու, ապա վերջինս ընտրվում է քաղաքապետ, եթե նրա օգտին կողմ քվեարկած ձայներն ավելի են դեմ քվեարկած ձայների թվից եւ ավելի են ավագանու անդամների ընդհանուր թվի 40 տոկոսից: Երեւանի ավագանին ունի 65 անդամ, այսինքն՝ անհրաժեշտ է, որ այդ մեկ թեկնածուն ստանա նվազագույնը 27 կողմ ձայն եւ միաժամանակ դեմ ձայների թիվը չգերազանցի ստացած կողմ ձայների քանակը։ Եթե առաջադրվել են մեկից ավելի թեկնածուներ, ապա համայնքի ղեկավար է ընտրվում այն թեկնածուն, որը ստանում է ավագանու անդամների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությունը, այսինքն՝ նվազագույնը 33 ձայն: Չընտրվելու դեպքում՝ երկրորդ, ապա՝ լրացուցիչ փուլ Եթե առաջադրված թեկնածուներից որեւէ մեկը չի ստանում ավագանու անդամների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությունը, ապա առավելագույն ձայներ ստացած երկու թեկնածուների միջեւ անցկացվում է քվեարկության երկրորդ փուլ: Եթե հավասար ձայների պատճառով հնարավոր չէ պարզել առավելագույն ձայներ ստացած երկու թեկնածուներին, ապա երկրորդ փուլին մասնակցում են նաեւ հավասար ձայներ ստացած մյուս թեկնածուները:  Երկրորդ փուլում համայնքի ղեկավար է ընտրվում առավելագույն ձայներ ստացած թեկնածուն:  Ձայների հավասարության դեպքում անցկացվում է լրացուցիչ քվեարկություն, պայմանական ասած՝ երրորդ փուլ, որի ժամանակ քվեաթերթիկում ընդգրկվում են միայն հավասար ձայներ ստացած անձանց: Եթե լրացուցիչ քվեարկության արդյունքում դարձյալ ձայները հավասար են լինում, առավելությունը տրվում է տարիքով ավագին: Քվեարկության երկրորդ փուլն ու լրացուցիչ քվեարկությունն անցկացվում են անմիջապես հիմնական քվեարկության արդյունքները հրապարակելուց հետո: Հավելենք, որ ըստ «Երեւան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի՝ եթե վերը նկարագրված ընթացակարգով առաջին նիստը գումարելուց հետո՝ երկշաբաթյա ժամկետում, քաղաքապետի թեկնածու չի առաջադրվում կամ առաջադրվում է մեկ թեկնածու, որը չի հավաքում անհրաժեշտ թվով ձայներ, ապա Կառավարությունը կրճատում է ավագանու լիազորությունների ժամկետը՝ նույն  որոշման հետ միաժամանակ նշանակելով ավագանու արտահերթ ընտրություններ:  Հիշեցնենք, որ երեկ՝ 2023թ․ սեպտեմբերի 17-ին, Երեւանում տեղի ունեցան ավագանու համամասնական ընտրակարգով հերթական ընտրությունները։ Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ ընտրությանը մասնակցեց 234 հազար 553 քաղաքացի կամ ընտրական իրավունք ունեցողների 28․46%-ը։   Միլենա Խաչիկյան
13:23 - 18 սեպտեմբերի, 2023
47 խոստում, 5 տարի․ ինչ է արել եւ ինչ չի արել «Իմ քայլը» Երեւանում

47 խոստում, 5 տարի․ ինչ է արել եւ ինչ չի արել «Իմ քայլը» Երեւանում

Վաղը՝ սեպտեմբերի 17-ին, Երեւանում տեղի են ունենալու ավագանու ընտրություններ։ Նախորդ ընտրությունները հինգ տարի առաջ էին՝ 2018թ․-ի սեպտեմբերի 23-ին։ Ինչպես այս անգամ, այնպես էլ նախորդ ընտրություններին մասնակցել է նաեւ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը, միայն թե 2018-ին որպես «Իմ քայլը» դաշինք։ Դաշինքն այդ տարի ներկայացրել էր 47 կետից բաղկացած ծրագիր։ Այդ ծրագիրն այսօր համացանցում որոնմամբ հնարավոր չէ գտնել, ԿԸՀ ներկայացնելու օրենքով սահմանված պահանջ էլ չի եղել, ուստի ԿԸՀ պաշտոնական կայքում այն առկա չէ։ Չնայած այդ օրերին նախընտրական ծրագիրը հրապարկվել էր «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության պաշտոնական կայքում, այսօր այնտեղից հեռացված է։ 2018-ին «Իմ քայլը» դաշինքի քաղաքապետի թեկնածու Հայկ Մարությանը ֆեյսբուքյան իր էջում տեղադրել էր Դաշինքի՝ ՔՊԿ կայքում զետեղված ծրագիրը, միայն թե այժմ այդ հղումն այլեւս հասանելի չէ։ Ս․թ․ սեպտեմբերի 1-ին Infocom-ը գրավոր հարցում է ուղարկել Երեւանի ավագանու «Իմ քայլը» խմբակցույթուն՝ խնդրելով տրամադրել եւ 2018-ի նախընտրական ծրագիրը եւ առանձին-առանձին ներկայացնել, թե ծրագրի յուրաքանչյուր դրույթի իրականացման ուղղությամբ ինչ քայլեր, ծրագրեր ու գործողություններ են կատարվել 2023թ. օգոստոսի 31-ի դրությամբ, եւ թե որ դրույթի իրականացումն ինչպես է գնահատում ավագանու «Իմ քայլը» խմբակցությունը (իրականացվել է մասամբ, իրականացվել է ամբողջությամբ, չի իրականացվել)։ Հարցման պատասխանը ստացել ենք միայն սեպտեմբերի 13-ին․ խմբակցությունը տրամադրել է 2018-ի ծրագիրը՝ նշելով, որ հինգ տարիների ընթացքում իրականացրած աշխատանքներին ոլորտ առ ոլորտ անդրադարձ է կատարվել նոր ծրագրում։ Ինչ վերաբերում է ծրագրի դրույթների իրականացման գնահատականին՝ խմբակցության ղեկավար Արմեն Գալջյանը պատասխանել է, որ ծրագրի իրականացումն «ընդհանուր առմամբ գնահատվում է դրական»։ Infocom-ը ՔՊԿ՝ այս ընտրությունների նախընտրական ծրագրի եւ բաց աղբյուրներում առկա տեղեկությունների միջոցով փորձել է հասկանալ, թե «Իմ քայլը» դաշինքի՝ 2018թ․ Երեւանի ավագանու ընտրությունների նախընտրական ծրագրի որ խոստումը որքանով է իրականություն դարձել հինգ տարիների ընթացքում։ Այս հրապարկման մեջ կարմիրով նշված ենթավերնագրերը նշանակում են, որ ծրագրով նախատեսված տվյալ դրույթը, ըստ էության, չի իրականացվել, կանաչով նշվածը՝ մեծ մասամբ կամ ամբողջությամբ իրականացվել է, դեղինով նշվածը՝ մասամբ է իրականացվել կամ իրականացման փուլում է, մանուշակագույնով նշված են այն դրույթները, որոնց իրականացման մասին գնահատական հնչեցնելու համար տեղեկություններ առկա չեն կամ առկա տեղեկությունները բավարար չեն։ Հարկ է նշել, որ որոշ դրույթների գնահատումն իրականացվել է՝ հիմնվելով բացառապես նախընտրական նոր ծրագրում ներառված տվյալների հիման վրա։ Ըստ մեր դիտարկման՝ 47 կետից բաղկացած ծրագրի 11 խոստումներն իրականություն են դարձել, 11-ը՝ չեն կատարվել, 17-ը՝ մասամբ են իրականացվել, իսկ 8 կետերի իրականացման մասին գնահատական հնչեցնելը բարդ է։ Տեղական հանրաքվեներ չեն անցկացվել Այսպես, 2018թ․-ի Երեւանի ավագանու ընտրությունների նախընտրական ծրագրի 1-ին կետն «Իմ քայլը» դաշինքը հատկացրել են ուղիղ ժողովրդավարության մեխանիզմներից մեկին՝ տեղական հանրաքվեներին՝ նշելով․ «Քաղաքային օրակարգի հանրային մեծ հնչեղություն ունեցող հարցերը որոշել տեղական հանրաքվեներով»: Դժվար է գնահատել՝ թե Դաշինքն ինչ տեսակ հարցերն է համարել հանրային մեծ հնչեցություն ունեցող, բայց փաստն այն է, որ հինգ տարիների ընթացքում որեւէ հարցի շուրջ հանրաքվե չի կազմակերպվել։  Աղբահանության երկրորդ օպերատոր չի ներգրավվել, բայց ստեղծվել է «Երեւանի աղբահանություն եւ սանիտարական մաքրում» համայնքային հիմնարկը  Ծրագրի 2-րդ կետում նշված է եղել․ «Վերանայել Երեւանի փողոցների մաքրման, աղբահանության եւ ձնամաքրման աշխատանքների կազմակերպման գործընթացը։ Դիտարկել բաց եւ թափանցիկ մրցույթի միջոցով երկրորդ օպերատորի ներգրավման անհրաժեշտության հարցը»։  2019թ․ գարնանը Երեւանի ավագանին, հաշվի առնելով, որ «Սանիթեք»-ը ձախողում է ստանձնած պարտավորությունների կատարումը, բնակչության առողջության եւ շրջակա միջավայրի վրա աղբի բացասական ներգործության նվազեցման եւ չեզոքացման, բնակության համար հարմարավետ եւ էկոլոգիապես անվտանգ պայմանների ապահովման նպատակով ընդունեց «Երեւանի աղբահանություն եւ սանիտարական մաքրում» համայնքային հիմնարկ ստեղծելու մասին որոշումը։ Աղբահանության երկրորդ օպերատոր չընտրվեց։ Երեւանի աղբահանությունն այժմ իրականացնում է «Երեւանի աղբահանության եւ սանիտարական մաքրում» համայնքային հիմնարկը։ Աղբի վերամշակման գործարան չի ստեղծվել Ծրագրի 3-րդ կետով նախատեսված էր ստեղծել աղբի վերամշակման գործարան։ Աղբի վերամշակման գործարան չի ստեղծվել։ 2023թ․ Երեւանի ավագանու ընտրությունների նախընտրական ծրագրում Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցությունը նշել է, որ «կառուցելու են կենցաղային թափոնների քաղաքային նոր աղբավայր, կոնսերվացնելու են գործող աղբավայրը եւ ստեղծելու են կոշտ կենցաղային թափոնների վերամշակման ենթակառուցվածք»։ Աղբը տարանջատված տարաներում թափելու հնարավորություններն ավելացնելու աշխատանքները շարունակվում են Ծրագրի 4-րդ կետով նախատեսված էր տնտեսվարող սուբյեկտների համար ստեղծել աղբը տարանջատված տարաներում թափելու հնարավորություն: ՔՊԿ-ն նոր ծրագրում նշել է, որ քաղաքի 140 տարբեր հասցեներում տեղադրվել են աղբի տեսակավորման 420 թափոնաման, ձեռք են բերվել եւս 930 թափոնաման, որոնք կտեղադրվեն մինչեւ տարեվերջ։ Միաժամանակ, նոր ծրագրով նախատեսված է թափոնների տեսակավորման ոլորտում առաջիկա հինգ տարում ավելացնել տեսակավորման կետերը՝ 140-ից հասցնելով առնվազն 300-ի, ավելացնել վերամշակելի թափոնների տեսակը՝ ներառելով ալյումինե թափոնների համար նախատեսված տարաները, աղբի տեսակավորման թափոնամանների թիվը հասցնել 3000-ի։ Միասնական տոմսային համակարգի միայն պիլոտային տարբերկան է ներդրվել 2018-ի ծրագրի 5-րդ կետում նշված էր, որ պետք է արդիականացնել տրանսպորտային ցանցը ներդրումների ներգրավմամբ՝ ամբողջությամբ փոխելով շարժակազմը, ներդնելով միասնական տոմսային համակարգ, վերանայելով երթուղիներն ու կանգառները: Ուղեւորների հատուկ խմբերի համար ներդնել զեղչային համակարգ:  Ինչպես հայտնի է՝ Երեւանի տրանսպորտային ցանցն արդիականացել է, շարժակազմից դուրս են եկել բոլոր գազելները, սակայն տարիներ առաջ ձեռք բերված ավտոբուսները դեռեւս սպասարկում են քաղաքացիներին։ Ներդրվել է միասնական տոմսային համակարգի միայն  պիլոտային տարբերակը։ ՔՊԿ-ն նոր ծրագրում խոստացել է, որ «մինչեւ 2023թ. ավարտը կունենանք ներդրված միասնական տոմսային համակարգ վերգետնյա եւ ստորգետնյա հասարակական տրանսպորտի համար, կունենանք նաեւ միասնական տոմսի տարբեր տեսակներ։ […] »: Տոմսային համակարգի ամբողջական ներդրման ձգձումներին մեր անդրադարձը՝ այստեղ։ Մինչեւ քանի՞սն է աշխատում քաղաքային տրանսպորտը  2018-ի ծրագրի 6-րդ կետում նշված էր, որ քաղաքային տրանսպորտի հասանելիությունը պետք է ապահովվի առնվազն մինչեւ 24:00: Առանց մշտադիտարկում անելու հստակ տվյալ ներկայացնելը դժվար է, սակայն առնվազն սոցիալական ցանցերում այս հարցի առնչությամբ տարբեր տեսակետներ են հնչում։ Ընթերցողը կարող է սեփական փորձով գնահատել։ Նյութի հեղինակի դիտարկմամբ՝ Նոր Նորքի զանգվածներ գնացող տրանսպորտը հաճախ մինչեւ կեսգիշեր աշխատում է։ Մետրոյի նոր կայարան չի կառուցվել  2018-ի ծրագրի 7-րդ կետով նախատեսվում էր տանսպորտային ցանցի ընդլայման նպատակով կառուցել մետրոյի առնվազն մեկ նոր կայարան: Նոր կայարան չի կառուցվել։ Հայտարարվել է, որ 2024թ․-ին են մեկնարկելու Աջափնյակի մետրոյի կայարանի կառուցման աշխատանքները։ Սա նշված է նաեւ ՔՊԿ նոր ծրագրում։ Ս․թ․ մարտի 2-ին կառավարության նիստում Երեւանի փոխքաղաքապետ Տիգրան Ավինյանը հայտարարել է, որ նախնական հաշվարկներով Աջափնյակի կայարանի շինարարությունը տեւելու է 48 ամիս` 4 տարի։ Հանրային տրանսպորտի մատչելիությունը՝ հաշմանդամություն ունցեցող անձանց համար 2018-ի ծրագրի 8-րդ կետով սահմանված էր, որ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար պետք է ապահովել տրանսպորտի մատչելիություն եւ տարածական կողմնորոշման հնարավորություն:  Տարածական կողմնորոշման հնարավորության մասին բաց աղբյուրներում տեղեկություններ գտնել հնարավոր չեղավ։ Այս դրույթին անդրադարձ չկա նաեւ նոր ծրագրում։ Միաժամանակ, նոր ծրագրում ՔՊԿ-ն խոստացել է «շարունակել ապահովել հանրային տրանսպորտի մատչելիությունը հաշմանդամություն ունեցող եւ մանկասայլակով անձանց համար, շարունակել իրականացնել հանրային տրանսպորտի վարորդների վերապատրաստման գործընթացը՝ սահմանված ստանդարտների, վարվեցողության կանոնների, ինչպես նաեւ հաշմանդամություն ունեցող ուղեւորներին համապատասխան օժանդակություն ցուցաբերելու ընթացակարգերի ուղղությամբ»։ Չի մշակվել Երեւանի քաղաքաշինական նոր ռազմավարությունը 2018-ի ծրագրի 9-րդ կետով նախատեսված էր մասնագիտական ու հանրային քննարկումների միջոցով մշակել քաղաքի զարգացման ռազմավարություն (City Development Strategy)։  Երեւան քաղաքի զարգացման 2023 թվականի ծրագրում նշված է, որ Երեւանի զարգացման 2023թ․ գերակայություններից է Երեւանի քաղաքաշինական նոր ռազմավարության մշակման անհրաժեշտությունը։ Այդ ռազմավարությունը դեռեւս մշակված չէ։ Այս դրույթի իրականացման վերաբերյալ մեր հարցին, ինչպես եւ մյուս հարցերին, ավագանու «Իմ քայլը» խմբակցությունից առանձին պատասխան չի հնչել։ Նոր ծրագրում այս մասին որեւէ նշում չկա։  Ապօրինի շինարարության դեմ պայքար․ ապամոնտաժվում են ապօրինի կառույցները 2018-ի ծրագրի 10-րդ կետով նախատեսված էր ապօրինի շինարարությունը բացառելու նպատակով իրականացնել խիստ վերահսկողություն:  2020թ․-ի դեկտեմբերին, օրինակ, ավագանու Իմ քայլը խմբակցության անդամ Լեւոն Զաքարյանը ֆեյսբուքյան էջում գրել էր, որ քանդվել եւ ապամոնտաժվել են ապօրինի շինություններ։ 2021թ․-ի հունիսին Հայկ Մարությանը ֆեյսբուքյան էջում գրել էր, որ մի շարք հասցեներում ապամոնտաժվել են ապօրինի շինություններ:  2021թ․-ի հուլիսին էլ Դալմայի այգիներից էին ապամոնտաժվել ապօրինի շինություններ։ Վթարային շենքերի բնակիչների վերաբնակեցման ծրագիրը 2018թ․ ծրագրի 11-րդ կետով նշված էր, որ 4-րդ կարգի վթարային շենքերի բնակիչների համար պետք է իրականացվի վերաբնակեցման ծրագիր՝ օգտագործելով սոցիալական բնակարանաշինության ոլորտում «համայնք - մասնավոր սեկտոր» համագործակցության հնարավորությունները։ ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է, որ մշակել եւ արդեն իրականացնում են Աջափնյակ վարչական շրջանի Արզումանյան 10 եւ 17 վթարային շենքերի վերաբնակեցման ծրագիրը, որով նախատեսվում է բնակիչներին տրամադրել նոր բնակարաններ՝ վթարային շենքերի տեղում կառուցվող նոր բազմաբնակարան շենքերում։  2022թ․ նոյեմբերի 17-ին Կառավարությունն ընդունել էր Արզումանյան 10 եւ 17 հասցեների 4-րդ կարգի վթարային շենքերը գերակա շահ ճանաչելու առաջին փուլի նախագիծը: Տիգրան Ավինյանը ֆեյսբուքյան էջում գրել էր, որ այդպիսով հայտարարում են 4-րդ կարգի վթարային շենքերի խնդիրների լուծման մեկնարկը: Փողոցների լուսավորման ցանցն ընդլայնվել է  2018-ի ծրագրի 12-րդ կետով նախատեսված էր արեւային էներգիայի եւ էներգախնայող համակարգերի օգտագործմամբ ընդլայնել փողոցների լուսավորման ցանցը։  ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է, որ 2019 թվականից սկսած տեղադրել են շուրջ 30.000 էներգախնայող ԼԵԴ լուսատուներ: Նոր ծրագրով նախատեսվում է կառուցելու արեւային կայաններ, որոնք հնարավորություն կտան օգտագործելու արեւային էներգիան քաղաքի լուսավորության համար:  Հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար շենք-շինությունների ու ենթակառուցվաածքների մատչելիությունը 2018-ի ծրագրի 13-րդ կետով նախատեսված էր հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար ապահովել շենք-շինությունների եւ ենթակառուցվածքների մատչելիություն։ ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է միայն, որ Երեւան քաղաքում տեղադրվող վերելակները հարմարեցված են հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար։ Բեռնաթափման նպատակով վերգետնյա եւ ստորգետնյա ավտոկայանատեղիներ չեն կառուցվել 2018-ի ծրագրի 14-րդ կետով նախատեսված էր երթեւեկության բեռնաթափման նպատակով կառուցել վերգետնյա եւ ստորգետնյա ավտոկայանատեղիներ։  Նոր ծրագրում այս դրույթին անդրադարձ չկա, բաց աղբյուրներում եւս այլ տեղեկություններ առկա չեն։ Ստորգետնյա անցումների բարեկարգման աշխատանքներ են իրականացվել, բայց դժգոհություններ կան 2018թ․ ծրագրի 15-րդ կետով նախատեսված էր բարեկարգել առկա ստորգետնյա անցումները եւ ապահովել դրանց անվտանգությունը։  Նորոգվել էր Հալաբյան եւ Կիեւյան փողոցների խաչմերուկում գտնվող անցումը, մետրոյի Մարշալ Բաղրամյան կայարան տանող անցումը, հիմնանորոգվել էր Շենգավիթ վարչական շրջանի Արշակունյաց եւ Գ. Նժդեհ փողոցների հատման մասում գտնվող ստորգետնյա անցումը, ապա համայանքային բյուջեից 50 միլիոն դրամ հատկացնելով՝ Երեւանի քաղաքապետարանը հիմնանորոգել էր «Փակ շուկայի» դիմացի ստորգետնյա հետիոտնային անցումը: Թեեւ այն շահագործման հանձնելուց հետո համացանցում հանդիպում էին դժգոհություններ, որ հիմնանորոգումն ըստ պատշաճի չի արվել, օրինակ՝ աղակալում են գետնանցման պատերի սալիկները, եւ այլն։ Այս առնչությամբ նոր ծրագրում որեւէ նշում չկա։ Բազմաբնակարան շենքերի կառավարման արդյունավետությունը չի բարձրացել 2018-ի ծրագրի 16-րդ կետում նշված էր, որ բազմաբնակարանային շենքերի կառավարման եւ սպասարակման արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով նախատեսվում է ներգրավել մասնագիտացված ընկերություններ՝ ոլորտում ապահովելով մրցակցային դաշտ։ Այս մասին ինչպես բաց աղբյուրներում, այնպես էլ նոր ծրագրում անդրադարձ չկա։ Միաժամանակ, նոր ծրագրով նախատեսվում է նախաձեռնել եւ մինչեւ 2025 թվականն ավարտին հասցնել բազմաբնակարան շենքերի կառավարման (համատիրությունների) մասին նոր օրենքի ընդունումը եւ կառավարման արդյունավետ մոդելի ներդնումը։ Վթարային վերելակների փոխարինման գործընթացը շարունակվում է 2018-ի ծրագրի 17-րդ կետով նախատեսված էր վերանորոգել վթարային վերելակները, իսկ անհրաժեշտության դեպքում դրանք փոխարինել նորերով:  ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է, որ Երեւան քաղաքում առկա փոխարինման ենթակա թվով 4239 վերելակներից 2023թ. ավարտին փոխարինված կլինի վթարային վիճակում գտնվող շուրջ 1600 վերելակ։  Իրականացվել են բակային տարածքների կահավորման աշխատանքներ 2018-ի ծրագրի 18-րդ կետում նշված էր, որ նախատեսվում է կահավորել բակային տարածքները խաղահրապարակներով եւ մարզասարքերով։ Ստեղծել պայմաններ ակտիվ ժամանցի համար:  Նոր ծրագրում նշված է, որ արդեն վերակառուցվել եւ հիմնանորոգվել է 315 բակային տարածք, որոնք ներառում են մարզասարքեր, խաղասարքեր՝ ռետինե պաշտպանիչ հատակով, զրուցարաններ, լուսավորության արդիականացում, կառուցել եւ հիմնանորոգել ենք թվով 68 ֆուտբոլի, 7 բասկետբոլի, 6 վոլեյբոլի, 4 թենիսի խաղադաշտեր: Նոր ծրագրով նախատեսվում է կառուցել եւ հիմնանորոգել Երեւանի բոլոր բակերն իրենց ենթակառուցվածքներով:  Դպրոցական ճաշարանների մասին հիշվել է միայն 2018-ի ծրագրում 2018-ի ծրագրի 19-րդ կետում նշված էր, որ նախատեսվում է դպրոցական ճաշարաններում աշակերտների համար սննդի վաճառքը կազմակերպել առողջ ապրելակերպի սկզբունքներով` խստիվ պահպանելով սննդի անվտանգության նորմերը:  ՔՊԿ նոր ծրագրում այս առնչությամբ ոչինչ նշված չէ։ 500 հազար ծառի փոխարեն՝ 30 հազար ծառ եւ 425 հազար թուփ 2018-ի ծրագրի 20-րդ կետով նախատեսված էր տնկել 500,000 ծառ մայրաքաղաքի տարբեր հատվածներում։  ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է, որ վերջին տարիներին տնկվել են շուրջ 30 հազար ծառ եւ 425 հազար թուփ: Նույն կետով նախատեսվում էր ստեղծելով ոռոգման համակարգ՝ կանաչապատել «Նորքի անտառները» եւ Սարալանջ փողոցին հարակից տարածքները։ Նորքի անտառում նախատեսված կաթիլային ոռոգման համակարգը չի կառուցվել։ 2020-ից առ այսօր դատական գործի վերաբերյալ չկա ոչ մի որոշում։ 2019-ին կառավարությունը պետք է սկսեր անտառի վերականգման աշխատանքները։ Անտառային կոմիտեն ասում է՝ կորոնավիրուսի համավարակը խանգարեց։ Այժմ չգիտեն ոչ ժամանակացույցը, ոչ էլ թե ինչ աշխատանքներ են կատարվելու։  2020թ․ մարտին Երեւանի քաղաքապետի խոսնակ Հակոբ Կարապետյանը ֆեյսբուքյան էջում տեղեկացրել էր, որ Սարալանջում կաթիլային ոռոգման համակարգ է անցկացվում, իսկ օգոստոսին հաղորդել էր, որ ոռոգման համակարգը պատրաստ է, ու շուտով լանջը կծառապատվի: Նույն կետում նշված էր նաեւ, որ ծանր մետաղներով աղտոտված տարածքներում նախատեսվում է տնկել դրանք չեզոքացնելու հատկություն ունեցող բուսատեսակներ: Այս առնչությամբ ինչպես բաց աղբյուրներում, այնպես էլ նոր ծրագրում ոչինչ նշված չէ։ Կանաչ տարածքներն ընդլայնվել են 2018թ․ ծրագրի 21-րդ կետով նախատեսված էր բարեկարգել եւ ընդլայնել հանրային կանաչ տարածքները։  Նոր ծրագրում նշված է, որ վերջին շրջանում Երեւան քաղաքում կանաչ տարածքներն ավելացել են շուրջ 33 հեկտարով, այդ թվում՝ Ծիծեռնակաբերդ՝ 8.5 հա, Սարալանջ՝ 6 հա, Ավան վարչական շրջան՝ 1 հա՝ արդյունքում մեկ անձին բաժին ընկնող կանաչ տարածքների մինիմալ մակերեսը 7.7 քմ-ից հասցնելով 8 քմ-ի:  Նշված է նաեւ, որ քաղաքում կանաչ տարածքներ ստեղծելու եւ պահպանելու նպատակով ի սկզբանե իրականացվել են ոռոգման ցանցի գույքագրման աշխատանքներ: Ըստ գույքագրման 8 արդյունքների՝ քաղաքային ոռոգման ցանցի մեծ մասը վատթար վիճակում է եղել: Այնուհետեւ առաջնահերթության կարգով վերականգնել եւ ընդլայնել են ոռոգման ցանցը: Ներկայումս, ըստ ծրագրի, առկա է շուրջ 25 կմ վերանորոգված եւ 35 կմ ընդլայնված ոռոգման ցանց: Նշված է, որ ընդհանուր օգտագործման նոր կանաչ տարածքներ ստեղծելու եւ պահպանելու նպատակով կառուցվել է 2 խորքային հոր Շենգավիթ եւ Նոր Նորք վարչական շրջաններում:  ՔՊԿ նոր ծրագրում կանաչ տարածքների վերաբերյալ մի շարք դրութներ կան։ Բոլոր շատրվանները չեն նորոգվել 2018թ․ ծրագրի 22-րդ կետով նախատեսված էր վերագործարկել բոլոր չգործող շատրվաններն ու նախաձեռնել նորերի կառուցումը:  2022թ․ մարտին Երեւանի քաղաքապետարանը հաղորդել է, որ այդ տարի նախատեսվում է վերագործարկել Երեւանի Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի շատրվանները, նույն տարվա սեպտեմբերին հրապարակվել է նյութ, ըստ որի՝ շատրվանները վերանորոգվում են։ Բաց աղբյուրներում, ինչպես նաեւ նոր ծրագրում շատրվանների նորոգման մասին նշում չկա։ Հիվանդ կենդանիները քնեցվում են, առողջ կենդանիները՝ ստերջացվում, պատվաստվում եւ վերադարձվում տարածք 2018թ․ ծրագրի 23-րդ կետով նախատեսված էր թափառող շների գլխաքանակի կառավարման համար կիրառել բացառապես ստերջացման մեթոդը:  Մայրաքաղաքում թափառող կենդանիների խնդիրների կանոնակարգման նպատակով ստեղծվել է «Թափառող կենդանիների վնասազերծման» կենտրոն ՀՈԱԿ-ը, որն իրականացնում է թափառող շների նախնական հետազոտություն, հիվանդ կենդանիների քնեցում, առողջ կենդանիների ստերջացում, պատվաստում եւ վերադարձ տարածք: 2023 թվականի կանոնադրական փոփոխություններից հետո ՀՈԱԿ-ը վերանվանվել է «Կենդանիների խնամքի» կենտրոն ՀՈԱԿ: Նոր ծրագրում, ի թիվս այլնի, նշված է, որ վերջին չորս տարիների ընթացքում հետազոտվել, ստերջացվել, պատվաստվել է շուրջ 15.600 թափառող կենդանի:  Վարչական բոլոր տարածքներում շների զբոսանքի համար վայրեր չեն հատկացվել 2018-ի ծրագրի 24-րդ կետով նախատեսված էր վարչական բոլոր տարածքներում հատկացնել վայրեր` շների զբոսանքի համար:  2021թ․ սեպտեմբերի 10-ին Երեւանի ավագանու «Իմ քայլը» խմբակցության անդամ Լեւոն Զաքարյանը ֆեյսբուքյան իր էջում հաղորդել էր, որ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի «Սիրո եւ հավատի» այգուն կից կառուցվում է շների համար նախատեսված զբոսայգի։ 2021թ․ նոյեմբերի 15-ին հաղորդվել է, որ շահագործման է հանձնվել Երեւանի Օղակաձեւ զբոսայգու վեցերորդ հատվածը՝ Հանրապետությունում առաջին սքեյթ պարկով եւ շների համար նախատեսված զբոսանքի պարկով: «Կենդանիների խնամքի» կենտրոն ՀՈԱԿ-ի տնօրեն Հարություն Առաքելյանն էլ infocom.am-ի հետ զրույցում նշեց, որ այս ծրագրի մեկնարկն արդեն տրված է։ Նոր ծրագրում այս դրույթին անդրադարձ չկա։ Հանրային նշանակության տարածքների մաքրման աշխատանքները չեն ավարտվել 2018-ի ծրագրի 25-րդ կետով նախատեսված էր մաքրել հանրային նշանակության տարածքները, այդ թվում՝ Հրազդանի կիրճը, Երեւանյան լիճը եւ դրա շրջակայքը:  2022-ին Երեւանի քաղաքապետարանի տարեկան ծրագրով մեկնարկել են Երեւանյան լճի մաքրման աշխատանքները:  Նոր ծրագրում նշված է, որ իրականացվել են Երեւանյան լճի ափամերձ տարածքի մաքրման եւ բարեկարգման աշխատանքներ՝ վերածելով տարածքը հանգստի գոտու, իսկ աղբի հոսքը դեպի Երեւանյան լիճ կանխելու նպատակով Հրազդան գետի վրա տեղադրվել է աղբաորսիչ սարք: Նոր ծրագրում նշված է, որ Երեւանյան լճի ափամերձ տարածքից հեռացվել է շուրջ 9500 խմ աղբ: Նշված է, որ մեկնարկել է նաեւ Հրազդան գետի եւ ափամերձ տարածքի մաքրման աշխատանքները:  Պոլիկլինիկաների վերանորոգման աշխատանքները չեն ավարտվել 2018թ․ ծրագրի 26-րդ կետով նախատեսված էր վերանորոգել պոլիկլինիկաների շենքային եւ բակային տարածքները:  2022թ․ մայիսին Երեւանի քաղաքապետարանը հաղորդել է, որ Երեւանյան մի շարք պոլիկլինիկաներում արդյունավետ կառավարում ապահովելու, ինչպես նաեւ բնակիչներին մատուցվող ծառայություններն ու շենքային պայմանները բարելավելու նպատակով Երեւանի քաղաքապետարանը նախատեսում է որոշ բաժնետիրական ընկերությունների վերակազմակերպում: Նոր ծրագրում, օրինակ, պոլիկլինիկաների վերաբերյալ նշված է, որ մինչեւ 2023թ. ավարտը նախատեսվում է շահագործման հանձնել ամբողջությամբ հիմնանորոգված եւ վերազինված թվով 5 պոլիկլինիկա, իսկ մինչեւ 2026թ. հիմնանորոգել Երեւանի բոլոր պոլիկլինիկաները: Նշված է, որ մինչեւ 2025 թվականը նախատեսվում է հիմնանորոգել եւ շահագործման հանձնելու եւս 7 պոլիկլինիկա:  Պոլիկլինիկաներում առցանց հերթագրման համակարգի ներդրումը դեռ ավարտին չի հասցվել 2018թ․ ծրագրի 27-րդ կետով նախատեսված էր պոլիկլինիկաներում ներդնել այցելուների նախնական գրանցման, հերթերի կառավարման եւ սպասարկման որակի բարելավման այլ մեխանիզմներ:  2019թ․ սեպտեմբերին Երեւանի քաղաքապետարանը հաղորդել է, որ Երեւանի պոլիկլինիկաներում ներդվում է էլեկտրոնային հերթագրման համակարգ, իսկ դեկտեմբերին հաղորդել է, որ Երեւանի պոլիկլինիկաներ այցն արդեն հնարավոր է առցանց հերթագրմամբ։ ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է, որ համայնքային ենթակայության բոլոր պոլիկլինիկաները վերազինվել են ժամանակակից թվային նոր սարքավորումներով։ Նշված է, որ մեկնարկել եւ մինչեւ տարեվերջ ավարտին են հասցնելու էլեկտրոնային հերթագրման համակարգի ներդնումը պոլիկլինիկաներում։  Նոր ծրագրում նշված է, որ իրականացվում է պոլիկլինիկաներում ընթացող բոլոր պրոցեսների թվայնացում, ընթացիկ տարվա ավարտին «Մեկ պատուհանի» սկզբունքով աշխատող 19 պոլիկլինիկաներ կլինեն, ինչի արդյունքում կկրճատվի քաղաքացիների կրկնակի այցը պոլիկլինիկա։  Առաջնային օղակում տրամադրվող բուժօգնության որակի բարձրացում 2018թ․ ծրագրի 28-րդ կետով նախատեսված էր ներդնել համալիր ծրագրեր՝ առաջնային օղակում տրամադրվող բուժօգնության որակը բարձրացնելու նպատակով: Նոր ծրագրում այս մասին որեւէ նշում չկա։ 2022-ի մայիսին Երեւանի քաղաքապետարանը հաղորդել է, որ Երեւանում այսօր բնակիչների առաջնային օղակի բուժսպասարկումն իրականացնում է 24 պոլիկլինիկա, եւ որ տասնամյակներ շարունակ պոլիկլինիկաներում կուտակված խնդիրներն ու ոչ արդյունավետ կառավարումը համակարգային ու հիմնարար փոփոխություններ են պահանջում: Նշվել է, որ տեղերում իրականացված ուսումնասիրությունների ու նախնական կարիքների գնահատման արդյունքում ձեւավորել է հստակ պատկեր: Հաղորդվել է, որ ընթացիկ տարում սահմանված առաջնահերթությունների ուղղություններով տարբեր ծրագրեր կիրականացվեն։ Բնակչության առողջության վրա բացասական ազդեցության գործոնների նվազեցում  2018-ի ծրագրի 29-րդ կետով նախատեսված էր բարելավել շրջակա միջավայրը՝ նվազեցնելով բնակչության առողջության վրա բացասական ազդեցության գործոնները:  Երեւանում փոշու արտանետումների խնդրին բոլորն են բախվում։ Հինգ օր առաջ, օրինակ, Հիդրոօթերեւությաբանության եւ մոնիթորինգի կենտրոն ՊՈԱԿ-ը հաղորդել է, որ գոստոսի 31-սեպտեմբերի 6-ը փոշու պարունակությունը գերազանցել է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիան Կենտրոն վարչական շրջանում ամբողջ շաբաթվա ընթացքում, Արաբկիրում եւ Նոր Նորքում՝ սեպտեմբերի 1-3-ը, 6-ին, Շենգավիթում՝ սեպտեմբերի 2-ին, 3-ին, 6-ին։ Ազոտի երկօքսիդի պարունակությունը գերազանցել է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիան Կենտրոնում ամբողջ շաբաթվա ընթացքում, Նոր Նորքում՝ օգոստոսի 31-սեպտեմբերի 4-ը, Արաբկիրում՝ օգոստոսի 31-ին, սեպտեմբերի 3-ին, 4-ին։  ՔՊԿ-ն նոր ծրագրում նշել է, որ օդի որակի մշտադիտարկման նպատակով ձեռք ենք բերել հինգ սենսորային սարք, որոնց շնորհիվ արդեն մեկ տարի է, ինչ իրականացվում է ակտիվ եւ արդյունավետ վերահսկողություն օդի որակի կանոնների պահպանման ուղղությամբ։ Նոր ծրագրով նախատեսված է, որ ավելի ընդգրկուն տվյալներ ձեռք բերելու եւ իրավիճակին ճիշտ արձագանքելու նպատակով մինչեւ 2024թ. ավարտը բոլոր վարչական շրջաններում տեղադրվելու են օդի որակի մոնիթորինգի երեքական սենսորային սարք։ Նշված է, որ մշակվելու է կայուն էներգետիկ զարգացման եւ կլիմայի պահպանության գործողությունների ծրագիր, որի իրականացմամբ քաղաքը կկատարի իր առջեւ դրված հանձնառությունը եւ մինչեւ 2030 թվականը 30%-ով կկրճատի CO2-ի արտանետումները, ուսումնասիրվելու է շենքշինությունների ճակատային հատվածի մշակման արդյունքում հատուկ ներկերով պատելու եղանակով մթնոլորտում առկա արտանետումների կլանման հնարավորությունը, եւ այլն։ Մանկապարտեզների հիմնանորոգման կամ վերանորոգման աշխատանքները շարունակվում են 2018-ի ծրագրի 30-րդ կետում նշված է, որ նախատեսվում է բարելավել նախադպրոցական հաստատությունների շենքային եւ բակային պայմանները: ՔՊԿ նոր ծրագրում նշված է, որ վերակառուցվել եւ հիմնանորոգվել է 53 մանկապարտեզ, հիմնվել է մեկ նոր մանկապարտեզ Նուբարաշեն վարչական շրջանում: Բոլոր այս մանկապարտեզները, ինչպես նշված է ծրագրում, համալրվել են ժամանակակից չափորոշիչներին համապատասխան գույքով, սանհանգույցներով, բուժկետերով, խոհանոցային տեխնիկայով: Բարեկարգվել են նաեւ այդ մանկապարտեզների բակային տարածքները: Հհամայնքին է վերադարձրել մեկ մասնավորեցված մանկապարտեզ։  Վերանայել վարձակալությամբ տրված նախադպրոցական շենքերի պայմանագրերը 2018-ի ծրագրի 31-րդ կետով նախատեսված էր քարտեզագրել նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների շինություններն ու տարածքները։ Վերանայել վարձակալությամբ տրված նախադպրոցական շենքերի պայմանագրերը, եւ հնարավորության դեպքում դրանք կրկին օգտագործել որպես նախադպրոցական հաստատություն: Նախադպրոցական տարիքի երեխաների էլեկտրոնային հերթագրման գործընթացը բարելավվել է 2018-ի խրագրի 32-րդ կետով նախատեսված էր նախադպրոցական տարիքի երեխաների էլեկտրոնային հերթագրման գործընթացը դարձնել թափանցիկ եւ հասանելի առցանց տիրույթում:  Նոր ծրագրում նշված է, որ «Մանկապարտեզ» էլեկտրոնային կառավարման համակարգի կատարելագործմամբ հնարավորություն է ընձեռվել ծանոթանալու նախընտրելի մանկապարտեզի հերթագրումների առկա տվյալներին՝ ապահովելով երեխայի ընդունելության կանխատեսման նվազագույն հնարավորությունը, ինչպես նաեւ գործընթացի թափանցիկությունը՝ էականորեն նվազեցնելով կոռուպցիոն ռիսկերը:  Կրթական հաստատությունների ներառականությունը 2018-ի ծրագրի 33-րդ կետով նախատեսված էր ընդլայնել կրթական հաստատությունների մատչելիության եւ ներառականության հնարավորությունները։  ՔՊԿ նոր ծրագրում ներառականության վերաբերյալ նշված է միայն, որ հանրակրթական դպրոցներում եւ մանկապարտեզներում ապագայում բարելավելու են ուսումնական միջավայրը՝ ներդրված եւ գործարկվող համընդհանուր ներառական կրթության շրջանակում՝ բոլոր երեխաների համար ապահովելով հավասար հնարավորություններ եւ կրթության մատչելիություն:  Համայնքային բյուջեից միայն Երեւանի տոնն ու Ամանարոը չեն, որ ֆինանսավորվել են  2018-ի ծրագրի 34-րդ կետով նախատեսված էր համայնքային բյուջեից ֆինանսավորել միայն Երեւանի տոնն ու Ամանորը։ Տնտեսված միջոցներն ուղղել քաղաքային հրատապ հարցերի լուծմանը: ՔՊԿ նոր ծրագրում նման նշում ընդհանրապես չկա։ Բայց Երեւանի քաղաքապետարանը գումար է հատկացրել նաեւ այլ միջոցառումների համար, օրինակ՝ այս տարվա մարտի 30-ին քաղաքապետարանը 7 մլն 700 հազար դրամ արժեցող գնման պայմանագիր է կնքել Արսեն Խնգոյան Ա/Ձ-ի հետ՝ «Ջազի միջազգային օր» եւ «Մայրության եւ գեղեցկության օր» միջոցառումների կազմակերպման համար։ Արվեստ, երաժշտություն, գրադարաններ 2018-ի ծրագրի 35-րդ կետով նախատեսված էր արվեստի եւ երաժշտական դպրոցներում խթանել հասանելիությունն ու ներգրավվածությունը` համապարփակ ծրագրերի ներդրման միջոցով։ Նոր ծրագրում նշված է, որ երաժշտական եւ արվեստի դպրոցները համալրվել են 25 անուն շուրջ 600 նոր երաժշտական գործիքներով եւ պարագաներով։ Հիմնանորոգվել եւ վերազինվել են Հր. Ղափլանյանի անվան եւ Մ. Մկրտչյանի անվան թատրոնները, Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցը։ Արված աշխատանքների մասին ավելի մանրամասն՝ ծրագրում։ Իրականացվել են մի շարք փառատոններ 2018-ի ծրագրի 36-րդ կետով նախատեսված էր խթանել տոնավաճառային եւ փառատոնային մշակույթը` տեղական արտադրողների ու ստեղծագործողների համար:  Նոր ծրագրում նշված է, որ կազմակերպվել է Երեւանի երաժշտական եւ արվեստի դպրոցների մրցույթ-փառատոնը, Արամ Խաչատրյանի անվան պատանի ստեղծագործողների ստուգատես-փառատոնը, Երեւանի քաղաքապետարանի աջակցությամբ կազմակերպվել են «Ոսկե ծիրան» Երեւանի միջազգային կինոփառատոնը, «Արտավազդ» թատերական մրցանակաբաշխությունը, «Երեւանի կարճամետրաժ ֆիլմերի», «Երեւանյան հեռանկարներ» միջազգային երաժշտական, Գրքի երեւանյան, Երեւանի միջազգային թատերական փառատոները, եւ այլն: Համայնքային գրադարանների արդիականացում 2018-ի ծրագրի 37-րդ կետով նախատեսված էր բարեկարգել եւ արդիականացնել համայնքային գրադարանները։ Նոր ծրագրում նշված է, որ համայնքապատկան գրադարանների գրքային ֆոնդը համալրվել է 730 անուն շուրջ 20000 նոր գրքերով Մշակութային կենտրոնների ստեղծում 2018-ի ծրագրի 38-րդ կետով նախատեսվում էր ստեղծել մշակութային կենտրոններ, որտեղ երիտասարդ ստեղծագործողները հնարավորություն կունենան մատչելի պայմաններով վարձակալել արվեստանոցներ եւ կազմակերպել ցուցահանդեսներ, համերգներ եւ այլ միջոցառումներ։ Նոր ծրագրում նշված է միայն, որ կառուցելու են մշակութային նշանակության կառույցներ։ Երեւանի զբոսաշրջային բրենդի մշակման աշխատանքներին նոր պետք է անդրադառնան 2018-ի ծրագրի 39-րդ կետով նախատեսված էր հանրային բաց քննարկման եւ մրցույթների միջոցով ստեղծել Երեւանի զբոսաշրջային ինքնությունը (brand)։ Նոր ծրագրով նախատեսվում է զբոսաշրջության զարգացման նպատակով իրականացնել Երեւան քաղաքի բրենդի մշակումը։ Պատմական միջավայրը գրավիչ դարձնելու ուղղությամբ արված աշխատանքները 2018-ի ծրագրի 40-րդ կետով նախատեսված էր նախաերեւանյան շրջանից մինչեւ սովետական մոդեռնիզմի նմուշներ պարունակող Շենգավիթի հնավայրը, Էրեբունի ամրոցը, Կարմիր բլուրը եւ Երեւանի պատմական այլ միջավայրերը դարձնել գրավիչ` թեմատիկ զբոսաշրջային այցերի համար: 2019-ի հոկտեմբերին հաղորդվել է, որ Կարմիր բլուրը մաքրվել է շինաղբից, այստեղ նաեւ բարեկարգման աշխատանքներ են իրականացվել։ 2022-ի հոկտեմբերին Երեւանի քաղաքապետարանը հաղորդել է, որ երեւանյան հնավայրերի պահպանման ու հանրահռչակման նպատակով համայնքը միջազգային ու տեղական գործընկերների հետ տարբեր նախագծեր է ձեռնարկել, Ուրարտական ժամանակաշրջանում կառուցված Կարմիր բլուրում եւս մի շարք ծրագրեր են մեկնարկել: Բացի դրանից՝ հաղորդվել է նաեւ Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի եւ Լուվրի թանգարանի համագործակցության մասին։ Զբոսաշրջային թեմատիկ երթուղիների մշակում 2018-ի ծրագրի 41-րդ կետով նախատեսված էր մշակել եւ ներդնել զբոսաշրջային թեմատիկ երթուղիներ Երեւանի համակողմանի ճանաչման համար:  Նոր ծրագրում նշված է, որ արդիականացվել է «Երեւան Սիթի Տուր» երթուղին: Տուրիզմի խթանման մասով արված եւ խոստացվող քայլերի մասին կարող եք կարդալ նոր ծրագրում։ Հայրենական պատերազմի հաղթանակի 40-ամյակին նվիրված զբոսայգու բարեկարգման աշխատանքների առաջին փուլն է ավարտվել 2018-ի ծրագրի 42-րդ կետով նախատեսված էր վերակառուցել եւ արդիականացնել Հաղթանակ զբոսայգին` մասնավոր ընկերությունների ներգրավման միջոցով:  2022-ի հուլիսին Երեւանի քաղաքապետարանի Շինարարության եւ բարեկարգման վարչության ծրագրերով մեկնարկել են Հայրենական պատերազմի հաղթանակի 40-ամյակին նվիրված զբոսայգու հիմնանորոգման աշխատանքները: Այս տարվա փետրվարին վերաբացվել է «Հաղթանակ» զբոսայգու Սահմանապահների փառքի ծառուղին, 2022թ. շինբարեկարգման ծրագրերով համայնքը նախաձեռնել էր ծառուղու հիմնանորոգման աշխատանքներ. անցկացվել են արտաքին լուսավորության եւ ոռոգման նոր համակարգեր, կառուցվել են ճեմուղիներ, տեղադրվել նստարաններ։ Այս տարվա օգոստոսին հաղորդվել է, որ Հայրենական պատերազմի հաղթանակի 40-ամյակին նվիրված զբոսայգու բարեկարգման աշխատանքների առաջին փուլն ամբողջությամբ ավարտված է: Առաջիկայում կմեկնարկի երկրորդ հատվածի շինարարությունը:  Զուգարանների հասանելիություն 2018-ի ծրագրի 43-րդ կետով նախատեսված էր բացօթյա սրճարանների հետ համագործակցության միջոցով ապահովել զուգարաններից օգտվելու հնարավորություն` զբոսաշրջիկների եւ քաղաքի բնակիչների համար: Բաց հրապարակային աղբյուրներում, ինչպես եւ նոր ծրագրում այս դրույթին անդրադարձ չկա։ Փողոցային առեւտրի դեմ պայքար 2018-ի ծրագրի 44-րդ կետով նախատեսված էր կանոնակարգել եւ վերահսկել համայնքային սեփականության տարածքներում փողոցային առեւտուրը եւ գործունեության այլ տեսակները:  Նոր ծրագրում նշված է, որ Ազգային ժողովի հաստատմանն է ներկայացվել օրենսդրական նախագիծ, որի ընդունմամբ հնարավորություն կա ոչ միայն տուգանելու ապօրինի առեւտուր իրականացնողներին, այլ նաեւ առգրավելու ապօրինի առեւտրի առարկա հանդիսացող ապրանքը, ինչն էականորեն բարձրացրել է պայքարի արդյունավետությունն ապօրինի բացօթյա առեւտրի դեմ։  Նշված է, որ ձեւավորվել են հերթապահ խմբեր, որոնք 24/7 սկզբունքով պայքարում են բացօթյա ապօրինի առեւտրի դեմ։ Միջազգային համագործակցություն 2018-ի ծրագրի 45-րդ կետով նախատեսված էր շարունակել եւ ակտիվացնել միջազգային համագործակցությունը։ Քաղաքային կառավարման արդյունավետ միջազգային փորձը տեղայնացնել եւ ներդնել Երեւանում: 46-րդ կետով՝ ստեղծել Երեւանում իրագործվող միջազգային ծրագրերի համակարգման հարթակ:  Խելացի քաղաք Եւ վերջին՝ 47-րդ կետով նախատեսված էր շարունակել Երեւանի փոխակերպումը «Խելացի քաղաքի» (Smart City)՝ ներդնելով նորագույն տեխնոլոգիաներ․ ստեղծել միասնական տվյալների բազա, երթեւեկության հոսքերի կառավարում, իրական ժամանակում արտակարգ պատահարների մշտադիտարկում եւ համակարգված որոշումների ընդունում: Նոր ծրագրում այս դրույթին անդրադարձ չկա։ Նոր ծրագրի տրանսպորտի բաժնում նշված է, որ ստեղծելու են մոնիթորինգային կենտրոն, միասնական տվյալների բազա եւ տրանսպորտային միջոցների հոսքերի կառավարման համակարգ։Հայարփի Բաղդասարյան
14:30 - 16 սեպտեմբերի, 2023
Մոտ 12 000 ՌԴ քաղաքացի կարող է մասնակցել Երևանի ավագանու ընտրություններին

Մոտ 12 000 ՌԴ քաղաքացի կարող է մասնակցել Երևանի ավագանու ընտրություններին

Սեպտեմբերի 17-ին Երևանում կանցկացվեն ավագանու ընտրություններ։ Ի տարբերություն Ազգային ժողովի ընտրություններին ավագանու ընտրություններին մասնակցելու համար պարտադիր չէ լինել ՀՀ քաղաքացի։ Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգրքի համաձայն՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններին կարող են մասնակցել տվյալ համայնքի բնակչության ռեգիստրում՝ մինչև քվեարկության օրն առնվազն մեկ տարվա հաշվառում ունեցող ՀՀ քաղաքացի չհանդիսացող անձինք։  Սեպտեմբերի 7-ի դրությամբ ավագանու առաջիկա ընտրությունների ընտրողների թիվը 824 250 է, որոնցից 14 111-ը ՀՀ քաղաքացիներ չեն։ Ըստ ՀՀ ՆԳՆ միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության տրամադրած տվյալների՝ 2023 թվականի օգոստոսի 28-ի դրությամբ Երևանում առնվազն մեկ տարվա հաշվառում ունեցող ՀՀ քաղաքացիություն չունեցող անձանց գերակշիռ մեծամասնությունը՝ 84%-ը, Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիներ են։ Շուրջ 3%-ը Իրանի Իսլամական Հանրապետության քաղաքացիներ են, 2.3%-ը՝ Վրաստանի Հանրապետության, 2%-ը՝ Ուկրաինայի Հանրապետության քաղաքացիներ։ Եւս 1176 ՀՀ քաղաքացիություն չունեցող անձինք ներկայացնում են 76 երկրներ, որոնց աշխարհագրությունն ընդգրկում է ԱՄՆ-ից Արգենտինա, Ավստրալիայից Շվեյցարիա, Հնդկաստանից Իրաք և անգամ Սենթ Քիթս և Նևիս։   Լյուսի Մանվելյան
11:31 - 16 սեպտեմբերի, 2023
Հանրահավաքին ընդառաջ «անհայտացած մարզպետները»․աշխատավայրում չէ, գործուղման է, արձակուրդում է, նոր է դուրս եկել, չի պատասխանում

Հանրահավաքին ընդառաջ «անհայտացած մարզպետները»․աշխատավայրում չէ, գործուղման է, արձակուրդում է, նոր է դուրս եկել, չի պատասխանում

Համացանցում ինչպես տարբեր օգտատերեր, այնպես էլ դիտորդական առաքելությունները ահազանգում են այն մասին, որ Երեւանի ավագանու ընտրություններին ընդառաջ վարչական ռեսուրս է կիրառվում։ Շրջանառվում են տեղեկություններ, որ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության այսօրվա երթին եւ քարոզարշավին ներկա են լինելու տարբեր գերատեսչությունների աշխատակիցներ ինչպես Երեւանից, այնպես էլ մարզերից։ Infocom.am-ը մինչ աշխատանքային ժամի ավարտը՝ 17:25-ից սկսած, զանգահարեց Հայաստանի մարզերի ղեկավարների աշխատանքային հեռախոսահամարներին՝ պարզելու արդյո՞ք նրանք աշխատավայրում են։ Որեւէ մարզպետի աշխատանքային համարով մարզպետների հետ կապ հաստատել չհաջողվեց։ Ստորեւ ներկայացնում ենք, թե ժամը քանիսին որ մարզպետարանից ինչ պատասխաններ ենք ստացել։17:25 - Գեղարքունիքի մարզպետ Կարեն Սարգսյանի, մարզպետի տեղակալներ Ռուբիկ Նավոյանի եւ Վահան Զարոյանի աշխատանքնային հեռախոսահամարներին զանգերը պատասխան չեն ստացել։ Մարզպետի աշխատակազմի գլխավոր քարտուղար Սեւակ Խլղաթյանը մեր զրույցում ասաց, որ մարզպետն արձակուրդում է, տեղում չէ։ Միաժամանակ նա նշեց, որ մարզպետը քիչ առաջ է դուրս եկել․ «Այս պահին կառավարությունում է, թե մարզում՝ չեմ կարող ասել»,- ասաց Խլղաթյանը՝ հավելելով, որ այդ պահին մարզպետի տեղակալներն էլ տեղում չեն, բայց արձակուրդում էլ չեն, գործուղման մեջ են, նրա խոսքով՝ աշխատանքային այցով մարզում։ 17:31 - Արմավիրի մարզպետի օգնականը պատասխանեց, որ մարզպետը տեղում չէ, նա այսօրվանից երկու շաբաթով գնացել է արձակուրդ։ 17։36 - Կոտայքի մարզպետարանից հաղորդեցին, որ մարզպետը տեղում չէ եւ չգիտեն՝ այսօր կվերադառնա աշխատավայր, թե ոչ։ 17:38 - Լոռու մարզպետի աշխատանքային հեռախոսահամարին պատասխանեց մարզպետարանի աշխատակիցը՝ ասելով, որ մարզպետը տեղում չէ, եւ ինքը չգիտի՝ վերջինս որտեղ է եւ երբ կվերադառնա։ Նա նշեց, թե «հավանաբար գործուղման է», բայց չգիտի՝ որտեղ։ Աշխատակիցը խնդրեց մինչեւ աշխատանքային ժամի ավարտը եւս մեկ անգամ փորձել, գուցե մարզպետը վերադարձած լինի, սակայն 17:52 մարզպետը դարձյալ տեղում չէր։ 17:40 - Սյունիքի մարզպետ Ռոբերտ Ղուկասյանի աշխատանքային հեռախոսահամարին պատասխանեց ընդունարանի աշխատակիցը։ Հարցին՝ պարոն Ղուկասյանի հետ կարո՞ղ ենք խոսել, նա պատասխանեց՝ մարզպետը խորհրդակցության է, թե երբ է ավարտելու՝ հայտնի չէ։ Նա տրամադրեց օգնականի համարը։ Ղուկասյանի օգնականը՝ Մարգարիտան, սակայն, մեր զրույցում ասաց, որ մարզպետն այսօր Երեւանում է եւ մարզ կվերադառնա վաղը։ Հարցին՝ մարզպետը գործուղմա՞ն է, օգնականն ասաց՝ ոչ, ճշտող հարցին՝ գուցե անձնակա՞ն հարցերով է Երեւանում, օգնականը դրական պատասխանեց։ 17:45 - Շիրակի մարզպետ Մուշեղ Մուրադյանի աշխատանքային հեռախոսահամարին պատասխանեց գործավարը։ Նա նշեց, որ Մուրադյանը հանդիպման է, դուրս է եկել ու տեղում չէ։ Նա շեշտեց, որ աշխատանքային ժամը տասը րոպեից ավարտվում է, ուստի այսօր նրա հետ խոսել չի լինի։ Աշխատակիցը տրամադրեց մարզպետի օգնական Անժելայի համարը՝ նշելով, որ այս պահին օգնականն էլ չի կարող պատասխանել։ Հարցին՝ կարո՞ղ ենք խոսել մարզպետի տեղակալների հետ, աշխատակիցը պատասխանեց, որ տեղակալներից Աննա Մարտիկյանը երկրում չէ, մյուս տեղակալն էլ՝ Ալբերտ Այվազյանը, «նրանց հետ է»։ Ճշտող հարցին՝ մարզպետի հե՞տ, աշխատակիցը դրական պատասխանեց։ Հարցին՝ մարզո՞ւմ է հանդիպման, աշխատակիցը նշեց, որ այսքանից ավելին պատասխանել չի կարող՝ կասկած հայտնելով նաեւ, որ գուցե զանգահարողն այն անձը չէ, որ ներկայանում եմ (զանգի սկզբում լրագրողը հնչեցրել է իր իրական անունը, նշել լրատվամիջոցի անունը՝ infocom.am)։ Մարզպետի օգնականը՝ Անժելան, 17:50-ին պատասխանեց զանգին։ Նա ասաց, որ մարզպետի հետ չէ, հարցը կարող ենք իրեն հղել։ Արդյոք մարզպետը մարզո՞ւմ է, Անժելան պատասխանեց, որ տեղյակ չէ եւ չի կարող մարզպետի անձնական հեռախոսահամարը տրամադրել։ Քանի որ մեր զրուցակցի կողքից մարդկանց աղմուկի ձայներ էին, օգնականից հետաքրքրվեցինք՝ աշխատավայրո՞ւմ է, նա պատասխանեց, որ դրսում է։ Ճշտող հարցին՝ դրսում՝ Երեւանո՞ւմ, օգնականը պատասխանեց, որ ոչ եւ հիմա կբարձրանա աշխատասենյակ։ 17:48 - Տավուշի մարզպետարանի աշխատակիցը հաղորդեց, որ մարզպետը տեղում չէ, ինքն էլ չի կարող ասել՝ այսօր կվերադառնա՞, թե՞ ոչ, որովհետև աշխատանքային այցով մարզի տարածքում է, «քիչ առաջ է գնացել»։ 17:31, 17:55 - Արարատի մարզպետի աշխատանքային հեռախոսահամարին զանգերն անպատասխան մնացին։ 17:36, 17:57 - Արագածոտնի մարզպետի աշխատանքային հեռախոսահամարին զանգերն անպատասխան մնացին։Լուսանկարը՝ «Քաղաքացիական պայմանագրի» ֆեյսբուքյան էջից
19:13 - 15 սեպտեմբերի, 2023
Հակառակորդի հարձակումից հետո ինչ-որ մեկը հայերենով ասել է․ «Կամո՛, Կամո՛, դիմավորել ենք, ոնց պայմանավորվել ենք», ապա սկսել է խոսել ադրբեջաներեն․ տուժողը՝ դատարանում

Հակառակորդի հարձակումից հետո ինչ-որ մեկը հայերենով ասել է․ «Կամո՛, Կամո՛, դիմավորել ենք, ոնց պայմանավորվել ենք», ապա սկսել է խոսել ադրբեջաներեն․ տուժողը՝ դատարանում

2020 թ․ հոկտեմբերի 21-ին մարտական  առաջադրանքի մեկնելիս ՀՀ զինված ուժերի ռադիացիոն, քիմիական եւ կենսաբանական պաշտպանության զորքերի (ՌՔԿՊ, հայտնի է որպես Քիմիկների զորամաս) 62-հոգանոց անձնակազմը զրահաբաճկոններ չի ունեցել, համալրված է եղել միայն АКМ տեսակի ինքնաձիգով, սաղավարտներով եւ քնապարկերով։ Այս մասին ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանում երեկ հայտնեց պատերազմի ժամանակ պահեստազորային Արտակ Անդրեասյանը՝ նշելով, որ իրենց ասել են, թե զրահաբաճկոն այդ պահին չկա։ Անդրեասյանը ներկայացել էր դատարան՝ որպես տուժող հարցաքննվելու Քիմիկների զորամասի վերաբերյալ քրեական գործով, որի շրջանակում քննվում են զորամասի 40 զինծառայողների՝ Կովսականի (Զանգելանի) տարածքում շրջափակման մեջ ընկնելու հանգամանքները․ նրանցից 5-ը գերեվարվել են, 12-ը՝ սպանվել, 23-ի, ինչպես նաեւ 1 վարորդի գտնվելու վայրն անհայտ է առ այսօր։ Գործի շրջանակում, հիշեցնենք, մեղադրյալի աթոռին են նախկին եւ ներկա 4 զինվորական՝ ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի նախկին տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Անդրանիկ Մակարյանը, ՀՀ ՊՆ ՌՔԿՊ զորքերի պատրաստության բաժնի ավագ սպա, փոխգնդապետ Արսեն Աբգարյանը, 2020 թ․ նույն զորամասի շտաբի պետ, ներկայում ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ ՌՔԿՊ վարչության պատրաստության եւ էկոլոգիական անվտանգության ապահովման բաժնի կենսաբանական եւ էկոլոգիական անվտանգության ապահովման բաժանմունքի պետ, փոխգնդապետ Սարգիս Կուլակչյանը եւ զորամասի համալրման բաժանմունքի նախկին պետ, կապիտան Էլլադա Հարությունյանը։ Տուժողների հարցաքննության մեկնարկից առաջ նախագահող դատավոր Սարգիս Դադոյանը դահլիճում գտնվող տուժողների իրավահաջորդներին հորդորեց պահպանել դատական նիստի բնականոն ընթացքը՝ տեղեկացնելով, որ հակառակ դեպքում դատարանը նրանց նկատմամբ կիրառելու է սանկցիաներ՝ նկատողություն, ապա՝ նիստերի դահլիճից հեռացում։ Նշենք, որ այս գործով նիստերը երբեմն անցնում են լարված մթնոլորտում, զոհված եւ անհետ կորած զինծառայողների ծնողները պարբերաբար նաեւ բողոքի ակցիաներ են իրականացնում՝ դատական նիստերի հաճախակի հետաձգման եւ գործի քննության ձգձգմամբ պատճառով։ Արտակ Անդրեասյանի խոսքով՝ իրենք հրահանգվել են մեկնել «սանրման» աշխատանքների, սակայն ընկել են մարտական գործողությունների մեջ Արտակ Անդրեասյանը 2006-2008 թթ ժամկետային ծառայություն է անցել Մատաղիսում, եղել է գնդացրորդ, 44-օրյա պատերազմին մասնակցել է պահեստազորի կազմով։ Նա պատմեց, որ հոկտեմբերի 1-ին մեկնել է Էջմիածնում գտնվող Քիմիկների զորամաս, այնտեղ մնացել մոտ 10 օր։ Դրանից հետո իրենց տարել են Ագարակ, մի քանի օրից՝ Մեղրի, այնուհետեւ՝ Կապան։ Հենց Կապանում են ստացել Կովսական մեկնելու մարտական առաջադրանքը․ «Գիշերը կամանդիրը (Արսեն Աբգարյանը,-հեղ․) մոտիկացավ, ասաց՝ մեր առաջ առաջադրանք են դրել, որ մոտիկանանք տվյալ տարածքները՝ Զանգելան, ու գյուղերի անուններ ասաց, որ սանրենք, ասաց՝ ով ցանկություն ունի, թող դուրս գա․․․ Լուսադեմ էր, որ զորքը պատրաստ էր, պետք է դուրս գայինք, Անդրանիկ Մակարյանը ժողովի կարգով ասաց՝ պետք է մտնեք, սանրման աշխատանքներ կատարեք, ռազվեդկան աշխատել է, դուք պիտի սանրեք, եթե տներում թաքնված մարդիկ լինեն, դուք ձեր գործողությունները անեք, ու եթե չեմ սխալվում, ասաց՝ մի քանի օրից կմոտիկանան ձեզ, դուք էդտեղից դուրս կգաք»։ Արտակ Անդրեասյանի խոսքով՝ առավոտյան հավաքվել են զորամասի բակում, նստել 3 ավտոբուսների մեջ եւ ճանապարհ ընկել։ Ավտոբուսների առջեւից գնացել է հրամանատար Արսեն Աբգարյանի մեքենան, եղել է նաեւ ուղեկցող մեքենա, որին ինքը «Կիրի հանք» կոչվող տարածքի մոտակայքում է տեսել։  Հանրային մեղադրողներ Դավիթ Նավասարդյանը, Արշակ Մարտիրոսյանը, տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Սամսոն Գալստյանը Երբ տուժողը մատնանշեց «Կիրի հանք» տեղանունը, հանրային մեղադրող Արշակ Մարտիրոսյանը հարցրեց՝ դրա հետ կապված մարտական կոնկրետ առաջադրանք, այդ տեղանքում կոնկրետ գործողություններ կատարելու վերաբերյալ հանձնարարություն կամ քննարկում եղե՞լ է։ Տուժողը բացասական պատասխան տվեց։ Մեղադրողը մի քանի անգամ վերաձեւակերպեց իր հարցը, տուժողի պատասխանը, սակայն, չփոխվեց։ Նշենք, որ ըստ քրեական գործի՝ ԳՇ պետի տեղակալ Անդրանիկ Մակարյանը հանձնարարել է, որ հրամանատար Արսեն Աբգարյանը իր անձնակազմով բնագիծ զբաղեցնի Արցախի Կովսական քաղաքի մերձակայքում գտնվող «Կիրի հանք» կոչվող տարածքում։ Անձնակազմը, սակայն, «Կիրի հանք» հասնելու նպատակով Կովսականի շրջանի Կերեն գյուղի վարչական տարածքում տեղակայված ոստիկանական հենակետում իջնելու փոխարեն հասել է դրանից շուրջ 5-6 կմ հեռու գտնվող Կովսական քաղաքի սկզբնամաս, որտեղ էլ ընկել է շրջափակման մեջ եւ հակառակորդի զինծառայողների հետ բռնվել անհավասար մարտի: Հարցաքննության ընթացքում տուժողն ասաց, որ ճանապարհին՝ մինչեւ «Կիրի հանք» հասնելը, ոստիկաններ նկատել է, սակայն նրանք իրենց չեն կանգնեցրել, որեւէ գործողություն չեն արել։ Ճանապարհին տեղանքի հետ կապված ճշգրտողական գործողություններ էլ ինքը չի նկատել ո՛չ համածառայակիցներից, ո՛չ սպաներից։  Մեղադրող Դավիթ Նավասարդյանի հարցին, թե իրենց ավտոբուսները ինչու հենց քաղաքի սկզբնամասում կանգնեցին, տուժողը չկարողացավ հստակ պատասխանել, ասաց՝ ինքը երրորդ ավտոբուսում է եղել, եւ երբ իրենք հասել են, մյուս երկու ավտոբուսները արդեն այդտեղ կայանած են եղել, ինքն էլ ենթադրել է՝ եթե իջնում են, ուրեմն՝ հասել են։ Ըստ նրա՝ ավտոբուսներից իջնելիս իրավիճակը հանգիստ է եղել․ «Ավտոբուսներից իջնելու պահին, երբ շրջվել ենք դեպի Կապանի կողմ, արդեն տեսանք, որ բլուրի վրա դիրքավորված են, տղաները նկատեցին, որ շուն կա բլուրի վրա, որ շանը իջեցրին, խուճապը գնաց, որ մարդ կա վերեւը․․․ Ու էդ պահից սկսվել է իրենց շարժը․․․ Արսեն Աբգարյանն ասաց՝ թաքնվեք, ու էդ պահին ինքը շոշով վազում էր, դրանից հետո էլ ոչ մեկին չեմ տեսել․․․ էդտեղ թաքնվել ենք, որս որտեղ հասել է, դիրքավորվել է, կրակոցները սկսվել են»,- պատմեց Անդրեասյանը՝ հավելելով, որ իրենց ավտոբուսները դրանից հետո հեռացել են․ ուր՝ ինքը չգիտեր։ Թե մոտավորապես ինչ քանակությամբ է եղել հակառակորդը, տուժողը չկարողացավ ասել, նշեց միայն՝ մարտը տեւել է մոտ 30 րոպե։ Ըստ տուժողի՝ եթե «Կիրի հանք»-ի տեղանքում իջնեին ավտոբուսներից, հնարավոր էր ինչ-որ բան փոխել   Արսեն Աբգարյանի պաշտպան Վահան Հովհաննիսյանը հարցեր ուղղեց տուժողին․ - Աբգարյանը թաքնվելուց բացի այլ հրաման տվե՞լ է։ - Չեմ տեսել, կարողա առանձին ինչ–որ տեղ․․․ Ասաց՝ դիրքավորվեք, թաքնվեք․․․ - Դիրքավորվելն ի՞նչ է նշանակում եւ ինչո՞վ է տարբերվում թաքնվելուց։ - Դե էդ պահին դիրքավորվել էլի, նույն բանն է, ի՞նչ տարբերություն, թաքնվում ես, որ քո գործողությունն անես։ - Իսկ ասե՞լ է անցեք պաշտպանության։ - Կարողա մի քիչ էն կողմ, կոնկրետ իմ հատվածի վրա ես չեմ լսել։ - Ձեր նախաքննական ցուցմունքը Ձեր ձեռքո՞վ եք գրել։ - Տպել են։ - Տպելուց հետո ընթերցե՞լ եք։ -Այո։ - Աբգարյանը հրաման տվե՞լ է փախչելու, նահանջելու, զենքերը վայր դնելու, դիրքը թողնելու,- հարցրեց պաշտպանը։ - Ինձ՝ չէ,- պատասխանեց տուժողը։ Լուսանկարում՝ ձախից՝ Արսեն Աբգարյանը, պաշտպան Վահան Հովհաննիսյանը Վահան Հովհաննիսյանը հարցրեց՝ տուժողը առհասարակ տեղյա՞կ է, թե ինչ քրեական գործով է եկել հարցաքննության։ Վերջինս բացասական պատասխան տվեց՝ նշելով, որ չի հետաքրքրվել։ Պաշտպանը ասաց՝ ոչ իրավաբանորեն կներկայացնի, որպեսզի եւս մեկ հարցադրում անի․  - Եկել եք էն գործով, որ օրինակ, Աբգարյանին մեղադրանք է ներկայացվել, որ իր անփույթ գործողությունների հետեւանքով Դուք գերի եք ընկել։ Հիմա հարցս․ ըստ Ձեզ՝ էդ իրավիճակում Արսեն Աբգարյանը կարո՞ղ էր ինչ–որ բան անել իրավիճակը փրկելու համար, որ չի արել,- հարցրեց Հովհաննիսյանը։ Նշենք, որ ըստ մեղադրանքի՝ իրենց երթուղին եւ վերջնակետի վայրը ուղեկցողների հետ քննարկելու եւ այդ տեղեկությունը նրանց հասու լինելու հանգամանքը պարզելու փոխարեն Արսեն Աբգարյանն անփույթ վերաբերմունք է դրսեւորել ծառայության նկատմամբ՝ հետամուտ չի եղել եւ ուղեկցողներից վերջնականապես չի պարզել անձնակազմին մատնանշված երթուղով վերջնակետ հասցնելու հանգամանքը, չի պահպանել մարտական կանոնադրության մի շարք պահանջներ, չի իրականացրել ավագ պետի առաջադրած խնդրի ճիշտ պարզաբանում, ընդունված որոշման հաստատակամ կենսագործման ուղղությամբ միջոցներ չի ձեռնարկել, ինչի հետեւանքով ուղեկցողներ Համբարձում Փարամազյանը եւ Արման Նուրիջանյանը ճիշտ չեն ընկալել անձնակազմին նախանշված վայր հասցնելու հանգամանքը։  - Չեմ կարող ասել, այ, եթե «Կիրի հանք»-ում իջնեինք, կարողա ինչ–որ բան փոխվեր,- պատասխանեց տուժողը։ - Չէ, չեք իջել, էս իրավիճակում։ - Էս իրավիճակում՝ ինձ թվում է՝ չէ, որովհետեւ շրջափակված էինք․ համ գյուղի մեջ լիքը մարդ կար, համ գյուղի դեմից, համ վերեւից գալիս էին մեր կողմ,- պատասխանեց տուժողը։ Տուժողի նախաքննական եւ դատաքննական ցուցմունքներում էական հակասություններ կան Պաշտպան Վահան Հովհաննիսյանն ու հանրային մեղադրող Արշակ Մարտիրոսյանը հայտարարեցին, որ տուժողի նախաքննական եւ դատաքննական ցուցմունքներում հակասություններ կան, ուստի միջնորդեցին հրապարակել տուժողի նախաքննական ցուցմունքից համապատասխան հատվածները։ Լսելով կողմերին՝ դատարանը բավարարեց միջնորդությունը։ Լուսանկարում՝ նախագահող դատավոր Սարգիս Դադոյանը Նախաքննական ցուցմունքը տուժողը տվել է 2021 թ․ սեպտեմբերի 29-ին։ Դրանում նա, մասնավորապես, ասել է․ «Զորամասից մենք մեկնել ենք 3 դեղին ավտոբուսներով, մոտ 60 անձնակազմով, մեր խմբի ղեկավարը հանդիսացել է Քիմիկների զորամասի հրամանատար Արսեն Աբգարյանը, ավտոբուսների դիմացով երթեւեկել է Միցուբիշի մակնիշի ավտոմեքենա, որն ուղեկցել է մեզ, եւ ցույց տվել ճանապարհը, այդ մեքենայի վարորդը Արման անունով տղա էր։ Ըստ իմ տեղեկությունների՝ մենք պետք է գնայինք «Կիրի հանք»-ի մոտ, սակայն չգիտեմ ինչպես է ստացվել, որ «Կիրի հանք»-ի մոտ չենք կանգնել ու անցել ենք այն՝ մտնելով գյուղի մոտ։ Հասնելով Զանգելանի շրջանի գյուղ, որի անունը չեմ հիշում՝ մեքենաներից իջել ենք՝ դիմացը նկատելով հակառակորդի զորքի մեծ քանակությամբ անձնակազմ, ովքեր, մեզ տեսնելով, սկսել են կրակ արձակել մեր ուղղությամբ․․․ Կրակոցների ընթացքում Աբգարյանը մեզ հրաման տվեց դիրքավորվել եւ անցնել պաշտպանության, միաժամանակ ասաց, որ թաքնվենք անտառում կամ թմբերի տակ»։ Ցուցմունքի հրապարակումից հետո մեղադրող Արշակ Մարտիրոսյանը հարցրեց՝ ճի՞շտ է հրապարակվածը, նախքան ստորագրելը ինքն այն ընթերցե՞լ էր, ինչին տուժողը դրական պատասխանեց՝ պնդելով նախաքննության ժամանակ իր հայտնած տեղեկությունները, հավելեց՝ հիշողության հետ կապված խնդիրներ է ունենում, ամեն ինչ ամեն պահի չի հիշում։ Նախագահող դատավորը հետաքրքրվեց՝ կատարված իրադարձություններից հետո ինքն ի վերջո ի՞նչ հետեւության է հանգել, ինչին ի պատասխան տուժողն ասաց, որ ինքը հետեւություն չունի։ Ըստ տուժողի՝ հարձակումից հետո ինչ-որ մեկը հայերենով ասել է․ «Կամո՛, Կամո՛, դիմավորել ենք, ոնց պայմանավորվել ենք», ապա սկսել է խոսել ադրբեջաներեն Շարունակելով իր ցուցմունքը՝ Արտակ Անդրեասյանը պատմեց, որ հարձակումից հետո, երբ տեսել են, որ BMP-ն է իրենց մոտենում, ինքն ու մեկ համածառայակից գնացել են գյուղի 2-րդ փողոցի կողմ․ «2-րդ փողոցից 2 հոգով մտել ենք մի հատ փոքր շինության մեջ, որովհետեւ դիմացից մարդ էր գալիս, եկել, հարձակվել են մեր վրա, 3 հատ գրանատ են գցել, էդտեղ ստացել ենք վիրավորում»։ Լուսանկարում՝ ձախից՝ պաշտպան Ամրամ Մակինյանը, մեղադրյալ Անդրանիկ Մակարյանը, պաշտպան Գոռ Սաղոյանը - Դուք նռնակ երբեւէ տեսե՞լ եք,- հարցրեց Անդրանիկ Մակարյանի պաշտպան Ամրամ Մակինյանը։ - Այո։ - Նետե՞լ եք։ - Չէ, զորամասում ուսումնական է եղել։ - Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ հեռավորությունից է հնարավոր գցել, որ հասնի նշանակակետին։ - Մոտիկ պատուհանից գցել են ներս։ - 3 նռնա՞կ։ - Այո, 3 տարբեր պահերի։ - Շինությունը ի՞նչ չափերի էր։ - Մոտ 1–ը 3–ի վրա։ - 1-ը 3-ի վրա տարածությունը Դուք պատկերացնո՞ւմ եք։ - Պատկերացնում եմ։ - Իսկ որ նռնակը գցեն 1-ը 3-ի վրա տարածքի մեջ, Ձեր կարծիքով ի՞նչ հետեւանք կարող էր լինել։ - Իսկ Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, որ Աստված կարող է մարդուն նենց պահել, որ․․․ Ամենաուժեղ զենքն էլ իրեն պահի․․․- պատասխանեց տուժողը։ Դրանից հետո, ըստ նրա, իր համածառայակիցը փորձել է դուրս գալ, պանելների արանքով հեռանալ, սակայն նկատվել է թշնամու կողմից եւ սպանվել։ Ինքը տեղափոխվել է, գնացել 2-րդ եւ 3-րդ փողոցների արանքը․ «Մոշերի մեջ դիրքավորված եմ եղել, վիրավոր եմ եղել, լսել եմ, որ վիլիս է մոտենում, դրա միջից ոնց որ մարդ իջավ, թե չիջավ, չտեսա, լսեցի, որ դուռը բացվեց, մարդ մոտիկացավ, հայերեն խոսում էր, բայց չէի հասկանում, հետո լսում  էի, որ ասում էր՝ Կամո՛, Կամո՛, դիմավորել ենք, ոնց պայմանավորվել ենք, դրանից հետո սկսում են Ադրբեջանի լեզվով խոսել, հետո վիլիսը շարժվում, գնում է»։ Դատավոր Սարգիս Դադոյանը հետաքրքրվեց՝ այդ ձայնը իր համածառայակիցներից կամ սպաներից որեւէ մեկի ձայնին ինքը նմանեցրե՞լ է, ինչին տուժողը բացասական պատասխանեց։  Անհետ կորած զինծառայող Վարդան Ադոյանի մայրն էլ՝ Անահիտ Ադոյանը, ասաց․  - Այսինքն՝ դու քո թաքնված տեղից հասկացել ես, որ տղերքին փուռն են տվել, պատրաստակամ տարել հանձնել են։ - էդ ա դուրս գալիս,- պատասխանեց տուժողը։ - Դուրս չի գալիս, տենց ա,- ասաց Ադոյանը։ Տուժողը 20 օր միայնակ թաքնվել է, ապա՝ հայտնաբերվել եւ գերեվարվել Անդրեասյանը պատմեց, որ այդ դեպքից հետո եւս 3 օր ինքը միայնակ մնացել է փողոցին մոտ՝ մոշերի մեջ թաքնված, ապա 17 օր՝ գյուղի մեջ, որից հետո հայտնաբերվել է տներից մեկում ու գերեվարվել․  «Անընդհատ նայել եմ չորս բոլորս, եղել է պահ, որ ուզել եմ դուրս գալ, ու ինչ–որ բան չի թողել էդ ճանապարհը շարունակել, գիշերը էդտեղ սկսել են կրակոցներ․․․ Ու եղել է մի պահ, որ մեր տղաներից ահագին մարդու հանել, տարել են, մեքենա մոտեցավ, մի հոգի դուրս եկավ, հայերենով ասաց՝ տղե՛րք, դուրս եկեք՝ հանձնվենք, Կարմիր Խաչը մեզ հետ կտանի, մի քանի անգամ կրկնեց, ահագին մարդ դուրս եկավ, մի մեքենա մոտեցավ՝ «Կամազ» կամ «Ուրալ», մեծ մեքենա, ու իրենց շարժից ես հասկանում էի, որ իրենց մտցնում են էդ մեքենայի մեջ, ու էդ տղաներին տարել են»։ Անահիտ Ադոյանը հետաքրքրվեց՝ այդ խոսող մարդը հա՞յ էր թե՞ ադրբեջանցի, սակայն տուժողը չգիտեր, ասաց՝ ոչ մեկին չի նմանեցրել նրա ձայնը։ Անդրեասյանը, թեեւ ունեցել է ջոկի հրամանատար, սակայն նրա անունը չհիշեց, ասաց՝ ինքը միայն Արսեն Աբգարյանին է տեսել ու նրա հրամանները լսել։ Անահիտ Ադոյանը փորձեց նաեւ հասկանալ, թե տուժողն ինչպես է առանց իր ջոկի հրամանատարի գործել․ Լուսանկարում՝ տուժողների իրավահաջորդները - Դու առանց ջոկի հրամանատար ո՞ւր էիր գնում, բա չասացի՞ր՝ իմ հրամանատարն ուր է։ - Դե ջոկի կեսը մեր հետ է եղել, կեսը՝ չէ։ - Բայց դու ասում ես՝ քո ջոկի հրամանատարը ձեզ հետ եկել է։ - Հա, ես իրեն չեմ տեսել էդ պահին, կամանդիրներից մենակ Արսենին եմ տեսել։ - Հիմա ո՞ւր է քո ջոկի հրամանատարը՝ փախած, հրաշքով փրկված դասալիքների մե՞ջ է, թե՞ անհետ կորած է թե՞ զոհված։ - Չեմ հետաքրքրվել։ - Բա դու ինչո՞վ ես հետաքրքրվել։ - Ինձ ընդհանրապես հետաքրքրիր չէ էդ ամենը։ - Բա դու գիտե՞ս, որ քո ապրելն էլ մեզ հետաքրքիր չէ,- բղավեց տուժողի իրավահաջորդը։  Դահլիճում իրավիճակը լարվեց, նիստն ընդմիջվեց։ Ավելի ուշ տուժողին հարցեր հղեց նաեւ Անդրանիկ Մակարյանի պաշտպան Ամրամ Մակինյանը՝ հետաքրքրվելով, թե նա ռադիոկապի մասին պատկերացում ունի՞, «Կամո՛, Կամո՛» ասողը ի՞նչ հեռավորության վրա կարող էր խոսել։ Տուժողը, սակայն, չկարողացավ պատասխանել, ասաց՝ ռադիոկապից երբեւէ չի օգտվել: Նա չկարողացավ նաեւ հստակեցնել, թե արձակելով մենահատ կրակոցներ եւ կրակահերթեր՝ իր ինքնաձիգի 4 պահեստատուփերը ինչ ժամանակում է սպառել։ Պաշտպանական կողմը կասկած հայտնեց տուժողի որոշ խոսքերի առնչությամբ, միաժամանակ նիստի վերջում հետաքրքրվեց՝ նա որեւէ մեկից բողոք, դժգոհություն կամ պահանջ ունի՞։ - Չէ, ես բոլորին էլ ասել եմ՝ Աստծո կողմից են դատաստան ստանալու, ով էդ պահին կարող էր մեզ օգնել, բայց չի օգնել, ով ուզում է՝ լինի,- պատասխանեց Արտակ Անդրեասյանը։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց հոկտեմբերի 2-ին։   Գլխավոր լուսանկարում՝ դատավոր Սարգիս Դադոյանը, տուժող Արտակ Անդրեասյանը Միլենա Խաչիկյան
18:20 - 13 սեպտեմբերի, 2023