factor.am Լեմկինի անվան ցեղասպանության կանխարգելման և մարդկային անվտանգության ինստիտուտն աճող հիասթափություն և շարունակական մտահոգություն է հայտնում Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում հայերի դեմ ցեղասպանության սպառնալիքի վերաբերյալ՝ այն բանից հետո, երբ ամբողջ աշխարհում Վաշինգտոնում ձեռք բերված պայմանավորվածություններն անվերապահորեն ներկայացվում են որպես «խաղաղության համաձայնագիր» Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։
«Թեև մենք ողջունում ենք տարածաշրջանում զինված հակամարտության վերսկսման ռիսկը նվազեցնող ցանկացած դիվանագիտական քայլ, այդ քայլերը պետք է լինեն իրական և ունենան արդար ու կայուն խաղաղության հասնելու հեռանկար»,- ասվում է Լեմկինի ինստիտուտի հայտարարության մեջ։
Նշվում է, թե ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի միջնորդությամբ կնքված համատեղ հռչակագրի նկատմամբ լրատվամիջոցների և դիվանագիտական ներկայիս արձագանքը խաղաղության վաղաժամ տոնակատարություն է, մինչդեռ վերջին շրջանում Ադրբեջանի զանգվածային վայրագությունները և շարունակական ագրեսիան մնում են անպատասխան։ Ավելին, հայտարարված համաձայնագիրը կարող է հեշտությամբ հանգեցնել նոր պատերազմի և ավերածությունների ու հիմք դնել Ադրբեջանի կողմից հայերի դեմ հետագա ցեղասպանական գործողությունների համար։
Ընդգծվում է, որ հայկական ինքնիշխանությունը պաշտպանելու կոնկրետ մեխանիզմները պետք է ներառվեն համաձայնագրի տեքստում և դրսևորվեն նյութական աշխարհում՝ նախքան այս խաղաղության համաձայնագիրը կարողանա իսկապես երաշխավորել խաղաղությունը:
Հայտարարության մեջ նշվում է, որ Լեմկինի ինստիտուտը և այլ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպություններ բազմիցս զգուշացրել են՝ Ադրբեջանը ցեղասպան պետություն է, որը 2020-2023 թվականներին ցեղասպանություն է իրականացրել Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) հայերի նկատմամբ՝ կիրառելով սպանությունների, շրջափակման, սովի, հարկադիր տեղահանության և մշակութային ոչնչացման քաղաքականություն։ 2023 թվականի սեպտեմբերին այն ընդամենը մի քանի օրվա ընթացքում ոչնչացրել է ավելի քան 3000-ամյա արցախյան հայ համայնքի ամբողջությունը։
«Ադրբեջանի դաժան ռազմական հարձակումները հայերի վրա, որոնք ներառել են ԻԼԻՊ-ի ոճով գլխատումներ, դաժան խոշտանգումներ և ցեղասպանական նվաստացումներ, որոնք բոլորը գովաբանվել են սոցիալական ցանցերում տարածված տեսանյութերում, աջակցվել են Թուրքիայի կողմից, որը երբեք պատասխանատվություն չի կրել Առաջին համաշխարհային պատերազմում հայերի դեմ իրականացված ցեղասպանության համար, և ցեղասպանական Իսրայել պետության կողմից, որն օգտագործում է Ադրբեջանը նավթի, Մերձավոր Արևելքում դիվանագիտական քողարկման և իր թշնամի Իրանի դեմ ռազմական գործողությունների համար»,- ասվում է հայտարարությունում։
Ըստ ինստիտուտի՝ Ադրբեջանի հետ ցանկացած գործարք, որը չի լուծում այս ակնհայտ ցեղասպանական սպառնալիքները, ի վերջո, կհանգեցնի դրանց իրականացմանը։ Ամենավատ դեպքում Հայաստանը «կարող է դադարել գոյություն ունենալ որպես ինքնիշխան պետություն», մտահոգություն է հայտնում ինստիտուտը։
Հիշեցվում է, որ 2025 թվականի օգոստոսի 8-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հանդիպել են Սպիտակ տանը, որտեղ ստորագրել են համատեղ հռչակագիր և, առանց պաշտոնապես ստորագրելու, նախաձեռնել Խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին համաձայնագիրը։ Հանդիպումը կազմակերպվել է ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի միջնորդությամբ։ Իր ներկայիս տեսքով՝ համաձայնագիրը պարտադիր խաղաղության պայմանագիր չէ, այլ նախնական հուշագիր, որն ուրվագծում է մտադրությունները և ներկայացվում է, թե ինչ է ենթադրում փաստաթուղթը։
Ինստիտուտը նշում է, որ համաձայնագրում չեն քննարկվում «Ադրբեջանում նախագահ Իլհամ Ալիևի բռնապետության շարունակական ցեղասպանական բնույթը, Ադրբեջանի կողմից հայկական տարածքների շարունակական օկուպացիան, հայկական մշակութային ժառանգության ճակատագիրը, Արցախի/ԼՂՀ կարգավիճակը, Արցախից/Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված հայերի իրավունքները, ադրբեջանական բանտերում գտնվող հայ ռազմագերիների և Արցախի նախկին քաղաքական ղեկավարության ճակատագիրը կամ անցյալում մարդու իրավունքների խախտումները լուծելու մեխանիզմները»։
Շեշտվում է, որ համատեղ հռչակագիրն ուղղակիորեն խաթարում է անցյալում մարդու իրավունքների խախտումները լուծելու ջանքերը՝ ստիպելով Հայաստանին հետ վերցնել իր ներկայիս դատական գործերը Ադրբեջանի դեմ միջազգային դատարաններում: Ներկայում և՛ Հայաստանը, և՛ Ադրբեջանը քննության տակ ունեն դատական գործեր Արդարադատության միջազգային դատարանում և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում։ 2021 թվականի սեպտեմբերի 16-ին ներկայացված Հայաստանի դատական գործը մեղադրում էր Ադրբեջանին Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիայի (ICERD) խախտման մեջ։ Ի պատասխան հայկական գործի՝ Ադրբեջանը 2021 թվականի սեպտեմբերի 23-ին ներկայացրել է իր սեփական հայցը Արդարադատության միջազգային դատարան։
Ըստ ինստիտուտի՝ այս դատական գործերը կարևոր են տարածաշրջանում խաղաղության համար։
«Հայաստանը՝ որպես ադրբեջանական ագրեսիայի և ատելության զոհ, շատ ավելի ամուր իրավական դիրքում է։ Ահա թե ինչու Ադրբեջանն այդքան ձգտում էր ապահովել, որ գործերը կարճվեն այս «խաղաղության» համաձայնագրի շրջանակում։ Եթե Հայաստանը հետ վերցնի իր դատական հայցերն Ադրբեջանի հետ միասին, դա նաև կնշանակի Ադրբեջանին Արցախի հայերի ցեղասպանության համար պատասխանատվության ենթարկելու և 2023 թվականին իրենց հայրենիքից վտարված ավելի քան 100,000 արցախահայերի համար արդարություն փնտրելու ջանքերի ավարտ։ Արդարադատության մեխանիզմը, որը կարող է բավարարել և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի պահանջները, կարևոր է երկարաժամկետ խաղաղության համար։ Թրամփի վարչակազմի կողմից առաջարկվող ցանկացած խաղաղության համաձայնագիր պետք է ներառի ճշմարտության և հաշտեցման մեխանիզմի պլանավորում»,- ասվում է հայտարարությունում։
Շարունակությունը՝ սկզբնաղբյուր կայքում
