Սահմանային լարվածություն Տավուշում

2020 թվականի հուլիսի 12-ին, ժամը 12։30 Տավուշի մարզի հայկական դիրքերից մեկին մոտեցել է ադրբեջանական ՈՒԱԶ ավտոմեքենա։ Ադրբեջանցի զինծառայողներն անհասկանալի պատճառներով դուրս են եկել մեքենայից եւ շարժվել դեպի մեր դիրքը։ Քանի որ շարժումը մեր զինծառայողների համար անսպասելի է եղել, նրանք վերադասին զեկուցելիս ստացել են հրահանգ՝ հաշվի առնելով ադրբեջանցի զինծառայողների հնարավոր մոլորվածությունը կամ աշխարհագրության, օպերատիվ իրավիճակին չտիրապետելու հանգամանքը, կոչ են արել լքել տարածքը, որն իրականցվել է․ թողնելով ավտոմեքենան՝ ադրբեջանցի զինծառայողները վերադարձել են իրենց դիրքեր։

Դրանից հետո սկսվել է 82մմ ականանետերով հրետակոծություն եւ մարտական խմբերի շարժ՝ դեպի նույն դիրքը, ինչը կասեցվել է հրետակոծությամբ եւ համապատասխան գործողություններով։ Հակառակորդը, կրելով կորուստներ, նահանջել է։

Հուլիսի 13-ին հակառակորդը նույն սցենարով, տարբեր տրամաչափի հրետանու օգտագործմամբ պարբերաբար՝ 15-20 րոպեն մեկ, սկսել է հրետակոծությունը։

Նույն օրը Ադրբեջանական ԶՈՒ-երը 82մմ տրամաչափի ականանետից յոթ արկ են արձակել Տավուշի մարզի Չինարի բնակավայրի ուղղությամբ։ Վնասվել է բնակելի տներից մեկի տանիքը։ Ավելի ուշ ադրբեջանական զինված ուժերը 120մմ տրամաչափի ականանետից երեք արկ են արձակել Չինարի բնակավայրի ուղղությամբ։ Արկերից մեկը ընկել է տան վրա, երկուսը՝ բակում։

Հուլիսի 12-ի, լույս 13-ի գիշերվանից հայաստանյան տասնյակ լրատվամիջոցներ DDoS հարձակման տակ են եղել։

Հուլիսի 13-ին ՀՀ Զինված ուժերը խոցել են հակառակորդի մի քանի անօդաչու թռչող սարք, որոնցից մեկը՝ կամիկաձե:

Հուլիսի 13-ին մարտական պայմաններում առաջին անգամ կիրառվել են հայկական արտադրության մարտական ԱԹՍ-ներ։ Ըստ ՊՆ-ի՝ դրանք փայլուն արդյունքներ են գրանցել:

Հուլիսի 13-ի, լույս 14-ի գիշերը ՀՀ ԶՈՒ մարտական դիրքերից դիտարկվել է հակառակորդի տանկի շարժ, որը մեր կողմից վարված կրակով կասեցվել է։

Հուլիսի 14-ի առավոտյան Տավուշի մարզի Բերդ համայնքի ուղղությամբ ադրբեջանական զինված ուժերը կրակոցներ են արձակել։ Ժամը 12-ի մոտակայքում հակառակորդը հարվածային ԱԹՍ-ով թիրախավորել է Բերդի քաղաքացիական ենթակառուցվածքները։

Հուլիսի 14-ին ադրբեջանական հաքերները կիբերհարձակում են գործել gov.am, e-gov.am եւ primeminister.am պաշտոնական կայք էջերի վրա։ Վարչապետի կայքում հաքերները տեղադրել էին Ալիեւի ուղերձը եւ Մուբարիզ Իբրահիմովի նկարը։

Հուլիսի 14-ին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտնել է 11 սպանվածի մասին․ կորուստների թվում կա նաեւ երկու մայոր:

Հուլիսի 14-ին հայ-ադրբեջանական սահմանագծի Տավուշի մարզի Բերդ համայնքի Չինարի բնակավայրին սահմանակից հակառակորդի մարտական հենակետերից կրակոցներ են արձակվել նույն բնակավայրի 19-րդ փողոցի տներից մեկի բնակչի առանձնատան ուղղությամբ։ Առանձնատունը վնասվել է, վերոնշյալ բնակիչը և նրա ընտանիքի անդամները պատսպարվել են թաքստոցում։

Հուլիսի 14-ին հայ-ադրբեջանական պետական սահմանագոտու հյուսիսարևելյան հատվածում հակառակորդի արձակած կրակից մահացու վիրավորում են ստացել զինծառայողներ մայոր Գարուշ Վեմիրի Համբարձումյանը եւ կապիտան Սոս Փայլակի Էլբակյանը:

Հուլիսի 14-ին հայկական ԶՈՒ ՀՕՊ ստորաբաժանումը խոցել է Ադրբեջանի ԶՈՒ կրակի կառավարման համակարգ հանդիսացող ԱԹՍ։

ՀՀ ԶՈՒ-երի խոցած ԱԹՍ-ն «Elbit Hermes 900» անօդաչու թռչող սարքն է, որն արժե մոտ 30 մլն ԱՄՆ դոլար։ Սա աշխարհում այս տիպի ԱԹՍ-ի առաջին հայտնի խոցումն է:

Հուլիսի 14-ին Ադրբեջանի զինված ուժերը հրետակոծել են Տավուշի մարզի Այգեպար գյուղը: Գնդակոծության հետեւանքով վնասվել է 7 տուն:

Հուլիսի 14-ի երեկոյան հակառակորդի արձակած կրակից մահացու վիրավորում են ստացել ժամկետային զինծառայողներ, կրտսեր սերժանտ Սմբատ Գեւորգի Գաբրելյանը եւ կրտսեր սերժանտ Գրիշա Վահանի Մաթևոսյանը։ Զինծառայողներն առաջնագծում չեն եղել։

Հուլիսի 14-ին, ժամը 19։00-ի սահմաններում սահմանում տիրել է հարաբերական անդորր։

Հուլիսի 14-ին հայկական հաքերային թիմերից մեկը կոտրել է Ադրբեջանի մոտ երկու հազար տնային տնտեսությունների եւ օֆիսների WiFi սարքերը, փոխել դրանց վրայի DNS կարգավորումները։

Հուլիսի 14-ին Monte Melkonian Cyber Army-ն կոտրել եւ հրապարակել է Ադրբեջանի ռազմածովային ուժերի գաղտնի տվյալներ մի մասը, որտեղ կան ռազմածովային մարտիկների, նավապետների, նավաստիների, ինժեներների եւ այլ անձանց տվյալներ՝ կապված Ադրբեջանի ծովային կառույցի հետ:

Հուլիսի 14-ին, Ժամը 22:20-ից 23:00-ի սահմաններում հայկական ԶՈՒ ստորաբաժանումները խոցել են հակառակորդի երկու հարվածային ԱԹՍ, որոնց բեկորներն ընկել են միջդիրքային տարածքում։

Հուլիսի 14-ին, ժամը 18։00-ից սկսված հարաբերական անդորրը պահպանվել է նաեւ հուլիսի 15-ի առավոտյան։ Գիշերվա ընթացքում հրետանային միջոցներ չեն կիրառվել։

Հուլիսի 15-ին պահպանվել է հրադադարի ռեժիմը։ Միջադեպեր և թիրախավորված կրակոցներ չեն արձանագրվել։ Իրավիճակը սահմանի ամբողջ երկայնքով ՀՀ ԶՈՒ ստորաբաժանումների լիակատար վերահսկողության ներքո է եղել։

Հուլիսի 15-ի, լույս 16-ի գիշերը՝ ժամը 03:40-ի սահմաններում ՀՀ ԶՈՒ դիրքապահները նկատել են հակառակորդի շարժ։ Հայկական ստորաբաժանումները կանխել են հակառակորդի դիվերսիոն ներթափանցման փորձը։ Թեժ մարտից հետո հակառակորդը, կորուստներ կրելով, հետ է շպրտվել։

Հուլիսի 15-ին, ժամը 05:20-ին ադրբեջանական ստորաբաժանումները սկսել են հրետակոծել Այգեպար և Մովսես գյուղերը՝ կիրառելով ականանետ և Դ-30 հաուբից: Կրակը շարունակվել է նաեւ առավոտյան։

Հայաստանի դեմ այդ անհաջող ագրեսիա սկսելուց և Ադրբեջանի ռազմական դիրքերը բարելավելու լիակատար ձախողումից հետո այդ երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևը հուսահատվեց․ դեսպան Մկրտչյանի հոդվածը |armenpress.am|

armenpress.am: Լատվիական խոշորագույն delfi.lv էլեկտրոնային պարբերականում հրապարակվել է Լատվիայում ՀՀ դեսպան Տիգրան Մկրտչյանի հոդվածը։ Ներկայացնում է դեսպան Տիգրան Մկրտչյանի հոդվածը։ «Զոհին մեղադրելը կամ հանցագործության պատասխանատվությունը զոհի վրա դնելը սովորական պրակտիկա է: Դա բռնաճնշման բաղադրիչներից է ու օգտագործվել է միջազգային պրակտիկայում: Հոլոքոստի ժամանակ կային նացիստներ, որոնք օգտագործում էին բոլոր հնարավոր միջոցները՝ սարսափելի ցեղասպանության մեղքը հենց իրենց՝ հրեաների վրա բարդելու համար: Հոլոքոստը ժխտողները նույնպես հայտնի են իրենց այդ գործելաոճով։ Զոհին մեղադրելը լայնորեն օգտագործվել է երիտթուրքերի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ծրագրելիս և իրականացնելիս: Զոհին մեղադրելը դեռևս օգտագործվում է`այսօր և հիմա: Հուլիսի 12-ին Ադրբեջանը Հայաստանի ինքնիշխան տարածքը հանդիսացող Տավուշի մարզում, որը գտնվում է Լեռնային Ղարաբաղից 150 կմ հեռավորության վրա, ագրեսիայի գործողություն սանձազերծեց։ Դա նպատակ էր հետապնդում հայ ժողովրդի տարածքի հաշվին բարելավելու ադրբեջանական ռազմական դիրքերը` այն վայրերում, որտեղ ագրեսիան ամենաքիչն էր սպասելի: Ադրբեջանի զինված ուժերը հրետանային կրակով և անօդաչու թռչող սարքերով նաև թիրախավորեցին ՀՀ Տավուշի մարզի Մովսես, Այգեպար, Չինարի և Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղերը՝ էական վնաս հասցնելով ինչպես քաղաքացիական ենթակառուցվածքներին, այնպես էլ բնակելի շինություններին: Ապացույցներ կան, որ Ադրբեջանի զինված ուժերը հրետանին և զրահատեխնիկան են տեղակայել են բակերում և Աղդամ գյուղում գտնվող բնակելի տների միջև, որի դիմաց Հայաստանի Չինարի գյուղն է: Այդ դիրքերից է, որ ադրբեջանցիները թիրախավորել են հայկական գյուղերը, որպեսզի տպավորություն ստեղծեն, թե Հայաստանը նշանառության տակ է առել Ադրբեջանի քաղաքացիական օբյեկտները: Հայաստանի զինված ուժերն արեցին այն, ինչ պետք է անի ցանկացած այլ պետություն նման իրավիճակներում. պաշտպանել հայրենիքի ինքնիշխան տարածքը: Եվ նրանք դա հաջողությամբ արեցին՝ ևս մեկ անգամ հաստատելով, որ փողը չի կարող միշտ և ամենուր գնել արդյունավետ բանակ․ աքսիոմ, որը XIX դարի սկզբին խորհուրդ կտար ժամանակակից դարաշրջանի մեծագույն ռազմավարական մտածող Կառլ ֆոն Կլաուզևիցը: Հայաստանի դեմ այդ անհաջող ագրեսիա սկսելուց և Ադրբեջանի ռազմական դիրքերը բարելավելու լիակատար ձախողումից հետո, այդ երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևը հուսահատվեց: Ջեյհուն Բայրամովին նոր արտաքին գործերի նախարար նշանակելուց կարճ ժամանակ անց Ադրբեջանի նախագահն ապշեցուցիչ հայտարարություն արեց. «(...) որոշ դիվանագետներ մատնել են պետությանը, դավաճանություն են գործել և չեն թաքցնում դա: Դրանք վերահսկվում են այն երկրների գաղտնի ծառայությունների կողմից, որտեղ նրանք ապրում են: Մենք ունենք բավարար տեղեկատվություն»: Ըստ ամենայնի, Բաքվում տրամադրության այդ փոփոխությունը արտերկրում աշխատող այդ երկրի դիվանագետներից ոմանց շատ է նյարդայնացրել և նույնիսկ դրդել է նրանց սադրիչ գործողությունների: Սադրանքները նպատակ ունեն «ապացուցելու իրենց հայրենասիրությունը» իրենց մայրաքաղաքին, որտեղ զոհին մեղադրելը արդեն վաղուց է հանդիսանում է իրենց «հայկական քարոզչության» գլխավոր առանձնահատկությունը: Որոշ մայրաքաղաքներում, այդ թվում` Ռիգայում, տեղական օրենքների հստակ ոտնահարմամբ, կազմակերպվեցին սադրիչ հայտարարություններով համեմված հակահայկական ակցիաներ: Այդ ագրեսիվ պահվածքը հանգեցրեց Մոսկվայի, Բրյուսելի, Վարշավայի, Լոնդոնի, ԱՄՆ-ի և այլ վայրերում ադրբեջանական և հայկական համայնքների միջև բախումների: Դրանք հանգեցրին նաև սփյուռքում հայկական ունեցվածքի պղծմանն ու դիտավորյալ վնասմանը: Ադրբեջանի կողմից իր սահմանների ներսում հայերին և Հայաստանը երեք տասնամյակ շարունակ որպես թշնամի ներկայացնելը (դեհումանիզացիան) հանգեցրել է տրամաբանությունից զուրկ ատելությանը, որն այժմ արտահանվում է և զարմանք առաջացնում ամենուր։ Հուլիսի 14-ին պատերազմ սկսելու պահանջով Բաքվում տեղի ունեցած հանրահավաքը, իր «մա՛հ հայերին» վանկարկումներով, ցավոք, հիշեցրեց 1988թ․ Սումգայիթ և 1990թ․ Բաքվում հայերի դեմ իրագործված դաժան ջարդերի մասին: Երբ անգլիացի մտածող Թոմաս Հոբսն իր տեսությամբ խոսում էր, որ մարդկությունը գտնվում է «բոլորը բոլորի դեմ պատերազմի» վիճակում, նա նկարագրում էր մարդկային կյանքը, ինչպես այն գոյություն ուներ մինչեւ քաղաքացիական հասարակությունը։ Երբ գերմանացի քաղաքական տեսաբան Կարլ Շմիթը պնդում էր, որ «այլոց սպանելու պատրաստակամությունն այն պարզ պատճառով, որ նրանք թշնամական խմբի անդամ են», քաղաքականության մեջ «ամենաթողության բարձրագույն աստիճանն» է, նա առաջին ձեռքից գիտեր, թե ինչի մասին է խոսքը: Նա վերապրել է Առաջին աշխարհամարտը։ Եթե ցանկանում ենք կարճ հայացք նետել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության ոչ վաղ պատմությանը, պետք է շեշտենք, որ այդ տարածաշրջանը երբևէ չի եղել Ադրբեջանի Հանրապետության մաս: Այն չի եղել Ադրբեջանի կազմում, երբ 1991 թվականին վերջինս հռչակեց իր անկախությունը: Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի մասը չէր նաև երբ այն առաջին անգամ ստեղծվեց 1918 թվականին: Ինչպե՞ս է դա հնարավոր, գուցե դուք զարմանաք: Պատասխանը բավականին պարզ է: 1920թ.-ին տարածաշրջանի խորհրդայնացումից հետո Լեռնային Ղարաբաղը, իր ժողովրդի կամքին հակառակ, մտցվեց բոլշևիկյան Ադրբեջանի կազմ՝ որպես ինքնավար մարզ, համաձայն Ռուսաստանի Կոմկուսի Կովկասի բյուրոյի 1921 թվականի որոշման, որն այդ ժամանակ գլխավորում էր Իոսիֆ Ստալինը: Ավելին, ոչ վերը նշված Բյուրոն, ոչ Ստալինը իրավասու չեն եղել նման որոշում կայացնելու: Հետևաբար, կան բոլոր հիմքերը պնդելու, որ 70 տարի շարունակ Ղարաբաղը բռնակցված է եղել Խորհրդային Ադրբեջանին: Հարկ է նշել, որ 1988-ին, հոկտեմբերին, Լատվիայի ժողովրդական ճակատի 1-ին համագումարի ժամանակ, նշանավոր հայ գրող Սիլվա Կապուտիկյանն ասել է, որ հայկական ժողովրդական շարժման նպատակը Ղարաբաղն Ադրբեջանի վարչական ենթակայությանից ազատելն է: Համագումարի պատվիրակները միաձայն ծափահարություններով իրենց աջակցությունն են հայտել: Այժմ ես կցանկանայի ընթերցողի ուշադրությունը հրավիրել Ադրբեջանի կողմից բարձրացված և օգտագործված մի քանի ապակողմնորոշիչ կետերի վրա: Ադրբեջանի ներկայացուցիչները հոգնեցուցիչ կերպով կրկնում են, որ հենց Հայաստանն էր «նախաձեռնել գրոհները», որպեսզի «սպառնա էներգետիկ և տրանսպորտային գծերի բնականոն գործունեությանը, ինչպիսիք են Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը» և այլն՝ ակնարկելով, որ Հայաստանը «սպառնում է Եվրոպայի էներգետիկ անկախությանը»: Հասկանալի է, որ նման պնդումների ընթերցողները կարիք չունեն տեղեկացված լինելու ռազմական գործերում հեղափոխության մասին, բառակապակցություն, որ ամփոփում է ռազմարվեստի բնագավառում այն փոփոխությունները, որոնք բերվել են նոր տեխնոլոգիաների նորարար կիրառմամբ։ Նրանց հարկավոր չէ նաև հիշեցնել, որ այսօրվա աշխարհում առաջադեմ զինված ուժերին հարկավոր չէ ֆիզիկապես տեսնել թիրախն այն ոչնչացնելու համար: Հայաստանը, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը և Ադրբեջանը՝ յուրաքանչյուրը կարող են թիրախավորել միմյանց տարածների առանցքային ենթակառուցվածքները: Այս երկրներից և ոչ մեկը կարիք չունի հարևան երկիրը գրավելու կամ ցամաքային զորքեր օգտագործելու, որպեսզի ոչնչացնի որոշակի թիրախը: Մենք պետք է կենտրոնանք կարողությունների և նպատակների տարբերության վրա։ Հայաստանի հիմնական խնդիրն է ապահովել մեր ինքնիշխանությունը, մեր սահմանները, մեր երկրի և ժողովրդի անվտանգությունը և խթանել գլոբալ անվտանգությունը: Հայաստանի պաշտոնյաները չեն մտածում, առավել ևս՝ չեն արտահայտվում Ադրբեջանի տարածքում քաղաքացիական ենթակառուցվածքները հարձակման ենթարկելու մասին: Մինչդեռ վերջերս աշխարհը ցնցվեց, երբ տեղեկացավ, որ Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարությունը պաշտոնապես չի բացառում, որ իր երկիրը հրթիռային հարձակում կգործի ՀՀ Մեծամորի ատոմակայանի վրա: Այդ աննախադեպ հայտարարությունը հստակ ցույց է տալիս ցեղասպան և պետության կողմից հովանավորվող միջուկային ահաբեկչության մտադրությունների մասին: Ադրբեջանի նախագահը քարոզում է, որ Հայաստանի ղեկավարությունն այդ հակամարտությամբ ցանկանում է «ուշադրությունը շեղել ներքին խնդիրներից»: Ես կարծում եմ, որ մենք չպետք է մոռանանք, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ամենաառանցքային տարբերություններից մեկն այն է, որ առաջինը կառուցում է ժողովրդավարական պետություն, իսկ վերջինս էլ ավելի է խրվում ավտորիտարիզմի մեջ: Հայաստանում ընդդիմադիր ուժերը ադրբեջանական ագրեսիայի ժամանակ կանգնեցին հայկական բանակի կողքին, որը պաշտպանում էր մեր երկիրը: Ադրբեջանում, այնուամենայնիվ, ոստիկանության հետ ցուցարարների բախումն օգտագործվեց որպես «ներքին թշնամուն» լռեցնելու մեկ այլ պատրվակ: Washington Post-ի եզրակացությունն այս առումով շատ տեղին էր․ «Պրն. Ալիևի երկաթե բռունցքի օգտագործումն իր քննադատներին ոչնչացնելու համար հակառակ է ժողովրդավարությանը, ինչի պատճառով բոլորն էլ պետք է անհանգստանան այդ անկառավարելի բռնակալի համար»: Այստեղ մենք հանգում են ամենակարևոր հարցին։ Ի՞նչ կարելի է անել այս պահից սկսած իրավիճակը կարճաժամկետ արդյունավետ քայլերով լիցքաթափելու համար։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները (ԱՄՆ, Ռուսաստան և Ֆրանսիա) առաջարկել են հաստատել հրադադարի վերահսկման միջազգային վստահելի մեխանիզմ ոչ միայն Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շփման գծում, այլև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև: Միջնորդները նշել են, որ «առանց այդպիսի մեխանիզմի կողմերը կշարունակեն մեղադրել միմյանց շփման գծում և Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին մահացու գրոհներ նախաձեռնելու համար»: Հայկական կողմերն ընդունել են այս առաջարկը և շարունակում են աջակցություն հայտնել դրա հրատապ ներդրման համար: Ավելին, հուլիսի 16-ին հրադադարի հաստատումից ի վեր, ադրբեջանցիները մի շարք դեպքերում խախտել են ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին պայմանավորվածությունները: Եվ, ինչպես արեցին 1990-ականներին, նրանք հակված են հարձակվելու և հակառակ կողմին մեղադրելու։ Շարունակությունը՝ armenpress.am-ում։

13:55 - 03 օգոստոսի, 2020

Անօդաչուների կորուստն ու The Jerusalem Post-ի «ինքնապաշտպանական արձագանքը»․ Նարեկ Ներսիսյան

Հայկական ուսումնասիրությունների ԱՆԻ Հիմնադրամի կայքում սույն թվականի հուլիսի 22-ին հրապարակվել էր The Jerusalem Post պարբերականի հոդվածի թարգմանությունը՝ հուլիսյան զարգացումների վերաբերյալ։ Հոդվածի հեղինակը Սեթ Ֆրանցմանն է (SETH J. FRANTZMAN): Նա կասկածի տակ է դնում իսրայելական դրոնները խոցելու՝ հայկական կողմի պնդումները՝ նշելով, թե Հայաստանն ամբողջ պատմությունը չի ներկայացնում։ Հոդվածը, որը վերնագրված է «Իսրայելը հեղափոխություն է կատարել Ադրբեջանի անօդաչուների զինանոցում»։ Նշված հոդվածը, որ հրապարակվել է Իսրայելի պահպանողական ուղղություն ունեցող, ֆրանսերենով և անգլերենով տպագրվող հեղինակավոր պարբերականում, որի տպագիր տարբերակը տեղում ունի մինչև 80 000, իսկ արտասահմանում՝ մինչև 40 000 շրջանառություն, զուր է դուրս մնացել հայկական փորձագիտական շրջանակների ուշադրությունից։ Հեղինակը հայտնի է իր «Իսլամական պետության դեմ պատերազմը, Գազայի երեք պատերազմները, Ուկրաինայի հակամարտությունը, փախստականների ճգնաժամերը՝ Արևելյան Եվրոպայում» թեմաներով լուսաբանումներով, և զեկույցներ է ունեցել՝ Իրաքից, Թուրքիայից, Հորդանանից, Եգիպտոսից, Սենեգալից, ԱՄԷ-ից, Ուկրաինայից և Ռուսաստանից: Այսինքն, ըստ էության, գործ ունենք բազմափորձ ռազմական վերլուծական հոդվածներ լույս ընծայող հեղինակի հետ։ Վերջինս իր խոսքը սկսում է մեր խոցած ԱԹՍ-ների՝ պաշտպանության նախարարության կազմակերպած ցուցադրության մասից, այնուհետ հավելում, որ ցուցադրված կտորները սոցիալական ցանցերում նույնականացվել են՝ որպես իսրայելական արտադրության։ Հոդվածագիրը հատուկ նշում է, որ ԱԹՍ-ները կործանվել են երկու կողմում էլ։ Այնուհետև, շարունակելով միտքը, հավելում է՝ «Սակայն դրոնների և պաշտպանական ընկերությունների արտահանման ստվերային աշխարհում դժվար խնդիր է որոշելը, թե որտեղից են հայտնվել և որքան են խոցվել դրանք»։ Այս նախադասությամբ էլ հոդվածը սկսեց գրավել ուշադրությունս։ Հետաքրքրեց նաև այլ բան․ ինչքանո՞վ է ակնհայտ քարոզչությունը փաստարկված և հիմնավոր։ Նախևառաջ պարզվեց, որ Սեթ Ֆրանցմանն ուսումնասիրել է հայկական սոցիալական ցանցի տիրույթը, ինչն ավելի հետաքրքական դարձրեց նյութը։ Հարցը հետևյալն է․ ինչո՞ւ հիմնավորումները չսկսել փաստերից, այլ սոցիալական ցանցերի տիրույթից։ Երկրորդ․ որպես հերքման հիմնավորման սկիզբ՝ հոդվածում դրվել է այն վարկածը, թե իբր խոցված ԱԹՍ-ների կտորները կարող են լինել նաև հայկական արտադրության, իսկ եթե ոչ, ապա ինչ-որ սև շուկայից գնված սարքեր կամ դրանց կտորներ։ Բարձր տեխնոլոգիանների սև շուկա՞․ չեմ բացառում, գուցե այս դեպքում էլ է հնարավոր, դատեք ինքներդ։ Անդրադառնանք մեր խոցած կամ վնասազերծած անօդաչուներին․ դրանցից առաջինը Hermes 900-ն է, որն արտադրում է իսրայելական Elbit Systems կազմակերպությունը։ Հայտնի է, որ այս ընկերությունը նշված տեսակի անօդաչու սարքերից պաշտոնապես վաճառել է ոչ միայն Ադրբեջանին, այլ նաև Կոլումիբիային, Մեքսիկային, իսկ շվեցարական կողմի հետ կնքել է միայն 200 միլոն ԱՄՆ դոլար արժողությամբ գործարք։ Հարց է ծագում․ արդեն հեղինակավոր ընկերության գերժամանակակից արտադրանքը ինչպե՞ս պետք է հայտնվի սև շուկայում։ Ենթադրվում է, որ եթե շուկան կա, ապա այն ձեռնտու է արտադրող կողմին, ուրեմն այն պետք է գործարկեն երրորդ երկրները։ Լա՛վ, կրկին ենթադրենք, թե Չիլին այն հանել է սև շուկա, այդ դեպքում այն ի՞նչ կապ ունի Hermes 900-ի հետ, որի բեկորները օբյեկտիվ պատճառներով չեն ցուցադրվել, քանի որ դրանք ընկել են հակառակորդի տարածքում։ Մնում է միայն առանց որևէ հիմնավորման՝ «հաջակցություն» հեղինակի ավելացնել, որ 3-րդ երկրի կողմից Hermes 900-ը հատուկ քանդվել է պահեստամասերի և շուրջ 30 միլիոն արժողությամբ անօդաչու այդ սարքը տրամադրվել է մեզ մաս առ մաս կամ մի քանի մասերով, որոնք մենք հատուկ վնասել ենք, այն էլ՝ ցուցադրության համար։ Նույն եզրահանգումը վերաբերելի է նաև Orbiter հետախուզական և SkyStriker կամիկաձե տեսակի, բայց արդեն անվնաս ցուցադրված ԱԹՍ-ներին։ Ավելին՝ անհավանական կթվա այն վարկածը, որ հենց իսրայեալական կողմն ինքն իր արտադրանքը վարկաբեկելու համար դրա պահեստամասերը վնասված և վառված տրամադրել է հայկական կողմին։ Ընդ որում՝ Orbiter-3 անօդաչուների վերջնական տեսքը ստանում են Ադրբեջանում։ Այնուհանդերձ, հետաքրքիր կլիներ նաև այն, որ ադրբեջանական կողմը սև շուկայում իրականում վաճառում է համատեղ արտադրված իսրայելական անօդաչու սարքեր։ Հետևությունը մեկն է․ հեղինակն ընդամենը ակնարկում է Հայաստանի Հանրապետության՝ սև շուկայից ռազմամթերք ձեռք բերելու մասին, այն էլ՝ բավականին անհաջող և չփաստարկված։ Ի դեպ՝ հեղինակը որևէ փաստով չի հերքել, որ խոցվել է շուրջ 14 ԱԹՍ, որից մեկը՝ ՊԲ-ում, դրանցից մոտ տասը՝ հարվածային, երեք-չորսը՝ հետախուզական։ Հատկանշական է, որ հակառակորդի օգտագործած Spyke տեսակի ժամանակակից հրթիռների մասին, որոնք հավանաբար արձակվել են ուղղաթիռից և նշանակետերը չեն խոցել, հոդվածում անդրադարձ չկա․ սոսկ խոսվում է, որ Ադրբեջանն այս ընթացքում հայտարարել է ընդամենը մեկ խոցված անօդաչու սարքի մասին (ըստ երևույթին՝ դրա մասին տեղեկությունը վերցված է բաց աղբյուրներից)։ Հրապարակված նյութի վերջաբանում կատարաված նպատակը մեկն է՝ արդարացնել Ադրբեջանի՝ իսրայելական արտադրության ռազմամթերքի ձեռք բերումը։ Չէ՞ որ գնվել են ոչ միայն ԱԹՍ-ներ, այլ նաև հեռահար գերճշգրիտ հրթիռներ և իսրայելական ՀՕՊ համակարգեր, որոնցից պետք է առանձնացնել Lora տիպի երկիր-երկիր օպերատիվ-մարտավարական հրթիռները և «Երկաթե գմբեթ» կոչվող հակահրթիռային համակարգը։ Սրանք, միանշանակ, թանկարժեք ձեռքբերումներ են, որոնց համընդհանուր արժեքը տարբեր գնահատականներով հավասարվում է ամենաքիչը 2մլրդ․ ԱՄՆ դոլարի։ Եկեք պատկերացնենք այն պահը, երբ մի քանի տասնյակ միլիոն արժեցող անօդաչուն խոցվում է հայկական կողմի արդիականացված, սակայն մի քանի հարյուր անգամ էժան հակաօդային հրթիռով։ Իսրայելցի լրագրողը ոչ միայն չի համակերպվում այս մտքի հետ, այլ նաև, հատուկ շեշտելով ադրբեջանական կողմի ԱԹՍ-ների նկարահանման որակը, ընդգծում է, որ, չնայած իսրայելական կողմից պաշտոնական մեկնաբանություններ չեն եղել ինչպես ԱԹՍ-ների վերաբերյալ, այնպես էլ՝ դրանց որակական հատկանիշների, այնուամենայնիվ, իսրայելական անօդաչու սարքերի տեխնիկական առավելությունն ակնհայտ է։ Եվ, ընդամենը հղում կատարելով նկարահանված կադրերի վրա, հոդվածագիրը եզրակացնում է՝ «Ադրբեջանն արդյունավետ օգտագործել է դրանք հրետանային հարվածներին աջակցելու, ինչպես նաև Հայաստանի դեմ տեղեկատվական պատերազմում իր հնարավորությունները ցուցադրելու համար»։ Դեմ չեմ, հնարավոր է, որ նկարահանող, օպտիկական սարքավորումները հակառակորդի մոտ ավելի որակյալ են։ Բայց այդ դեպքում հեղինակն ինչո՞ւ է հոդվածի միջնամասում տարբեր օրինակներով փորձում հիմնավորել, որ ԱԹՍ կործանելը այդքան էլ հեշտ չէ։ Ի՞նչ է սա, եթե ոչ միայն սեփական արտադրության ռազմամթերքի վարկանիշը պահելու փորձ։ Հենց այդպես էլ կարելի է ասել, որ հնարավոր է՝ հայկական արտադրության անօդաչու սարքերի որոշ դետալներ որակային առումով ավելի ցածր են, և դա բնական կարելի է համարել, բայց որ մի կողմից գովերգում ես սեփական զենք-զինամթերքը, մյուս կողմից ինչո՞ւ ես հարցի տակ դնում ռուսական կամ խորհրդային ՀՕՊ ներգործության միջոցները և խոցելու ցածր հավանականությունը՝ տարբեր երկրների ԱԹՍ-ներ խոցելու հարցում։ Միանշանակ մեկ նպատակով, որպեսզի համեմատության մեջ ի ցույց դրվի, որ ցածր տեխնոլոգիական արտադրություն ունեցող երկիրը (այսինքն՝ Հայաստանը), որի ՀՕՊ սպառազինությունը միայն ռուսական է, անգամ տեղական արդիականացման պայմաններում հնարավորություն չունի արդյունավետ հակազդել ցանկացած ԱԹՍ համակարգի, առավել ևս չի կարող, հնարավություն էլ չունի հակազդել իրենց արտադրության ամենաբարձր տեխնոլոգիաներով արտադրված անօդաչու սարքերին։ Սա ի՞նչ է, եթե ոչ իսրայելական հեղինակավոր պարբերականի միջոցով բարդույթների հաղթահարման, իսրայելական ամբողջ մի արդյունաբերական ոլորտի ինքնապաշտպանական չհաջողված փորձ։ Ավելին՝ աշխարհին ուղղված կոչ՝ «գնեք մեր զենքը, այն հայերը չեն ոչնչացրել, տեսեք՝ խաբում են ձեզ»։ Որպեսզի հավելյալ հարցեր չառաջանան, անհրաժեշտ եմ համարում ասել, որ հոդվածում հրապարակված թվերը՝ Սիրիայում, Լիբիայում և այլ երկրներում խոցված անօդաչու սարքերի մասին, վերցված են մեկ կենտրոնից կառավարվող աղբյուրից։ Ինչ վերաբերվում է ԱԹՍ-ների խոցած ՀՕՊ համակարգերին, ապա օրինակ բերեմ մեկ դրվագ։ Ինչպես թուրքական, այնպես էլ իսրայելական արտադրության անօդաչու սարքավորումերը խոցել են հիմնականում ռուսական Պանցիր-Ս տեսակի ՀՕՊ կայաններ։ Սա, հավանաբար, պայմանավորած է, թե՛ այդ կայանների ռադարային համակարգի թերություններով, թե՛ անձնակազմի ցածր պատրաստվածությամբ։ Թեկուզ այն փաստը, որ Պանցիր-Ս տեսակի ՀՕՊ համակարգը ուղղակի ցուցված է աշխատել 4 միասնական կայաններով, իսկ խոցված համակարգերը թիրախավորման պահին գործել են որպես միայնակ աշխատող կայաններ, արդեն խոսուն հիմնավորում է դրանց ոչ ճիշտ կիրառման մասին։ Հայկական կողմը չունի նշված Պանցիր-Ս ՀՕՊ կայաններ, և դրա փոխարեն օգտագործվել են ԱՍԱ-ԱԿՍ հայրենական ռազմարդյունաբերության կողմից արդիականացված համակարգերը։ Բացի այդ՝ տեղանքի առանձնահատկությունները, ըստ ինձ, թույլ են տալիս ոչ միայն կիրառել սեփական ՀՕՊ կայանները, որոնք բազմաթիվ են, այլ նաև օգտագործել մեր կողմից ձեռք բերված շարժական ռադիոլոկացիոն հայտնաբերման, ինչպես նաև, չեմ բացառում, ռուսական հեռահար հայտնաբերման ռազմավարական նշանակության կայանների կողմից որոշակի նպատականշման և տեղեկատվական հնարավորությունները։ Որպես վերջաբան՝ հավելեմ, որ կարելի է առանձին նյութ պատրաստել ինչպես հայկական արտադրության անօդաչու սարքվորումների, այնպես էլ՝ ռադիոլոկացիոն և ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցների մասին, որը կներկայացվի հաջորդիվ։ The Jerusalem Post հոդվածը՝ https://www.jpost.com/jpost-tech/israel-revolutionized-azerbaijans-drone-arsenal-are-the-weapons-working-635829։ Ծանոթություն՝ սույն հոդվածի վրա աշխատելիս, այս համատեքստում, աչքի ընկավ Օրբելի կենտրոնի ուշագրավ հոդվածը։ Նարեկ Ներսիսյան

20:25 - 28 հուլիսի, 2020