Արցախյան պատերազմ․ 2020

Արցախյան առաջին պատերազմից հետո ամենալայնածավալ էսկալացիան՝ Արցախի ու Ադրբեջանի միջեւ՝ սահմանի ողջ երկայնքով։ Տեւել է 44 օր՝ սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 10-ը։

Պատերազմի ժամանակ Հայաստանում եւ Արցախում հայտարարվել է ռազմական դրություն եւ ընդհանուր զորահավաք։

2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին ՀՀ վարչապետը, Ադրբեջանի եւ ՌԴ նախագահները ստորագրել են հայտարարություն՝ ռազմական գործողությունները դադարեցնելու վերաբերյալ, ըստ որի՝ Արցախի Հանրապետության տարածքի մեծ մասն անցնում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։

Ըստ վկայի՝ սպաներն առանց ռադիոկապի են մեկնել Խուռհատ սարը՝ մարտական առաջադրանքի

#Կարճ_ասած Երեւանի ընդհանուր իրավասության դատարանի Կենտրոն եւ Նորք Մարաշ նստավայրում երեկ շարունակվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ իշխանության անգործության եւ մարտի դաշտը լքելու մեջ մեղադրվող հրամանատար Իշխան Վահանյանի գործի քննությունը, որի ժամանակ դատարան ներկայացան եւ հարցաքննվեցին շարքային Ռոման Դոլինյանը եւ սպա Արսեն Ղարիբյանը։ Վերջինիս հարցաքննությունն անցավ լարված մթնոլորտում։ Ղարիբյանը հայտարարեց, որ 2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին՝ Հադրութի հարակից Խուռհատ սարը բարձրանալիս, Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի վաշտերի եւ դասակների հրամանատարներն իրենց մոտ ռադիոկապ չեն ունեցել․ մինչեւ սարը բարձրանալը տվել են՝ լիցքավորման դնելու եւ այլեւս հետ չեն ստացել, քանի որ այն հատվածը, որտեղ գտնվել են մարտկոցները, հրետակոծության է ենթարկվել։ Նա նաեւ պատմեց, թե ըստ իր տեղեկությունների՝ ինչպես է ստացվել, որ նահանջի ժամանակ մի խումբ զինծառայողներ կապի դասակի հրամանատար Հովհաննես Մուրադյանի հետ բաժանվել են անձնակազմից, ինչի հետեւանքով սխալ ուղղությամբ են գնացել եւ զոհվել։ Այնուհանդերձ, նրա ցուցմունքներում որոշ հակասություններ եղան, եւ հանրային մեղադրողը միջնորդեց հրապարակել նրա նախաքննական ցուցմունքը։ #Մանրամասն 2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին՝ Հադրութի հարակից Խուռհատ սարը բարձրանալիս, Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի վաշտերի եւ դասակների հրամանատարներն իրենց մոտ ռադիոկապ չեն ունեցել, կապի միակ միջոցը եղել է գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանի մոտ, որը, հիշեցնենք, ըստ մեղադրանքի, մարտի դաշտը ինքնակամ լքելիս այն իր հետ տարել է։ Երեւանի ընդհանուր իրավասության դատարանում նման ցուցմունք երեկ տվեց պատերազմի ժամանակ հիշյալ գումարտակի ականանետային մարտկոցի հրամանատար, ավագ լեյտենանտ, ներկայում կապիտան Արսեն Ղարիբյանը։ Վերջինս հայտնեց, որ Վահանյանի հետ ունի միայն ծառայողական փոխհարաբերություններ։ Ղարիբյանի հարցաքննությունն անցավ լարված մթնոլորտում, ինչի պատճառով նիստը պարբերաբար ընդմիջվեց՝ ձգվելով մինչեւ ուշ երեկո։ Վկա Արսեն Ղարիբյանի նախաքննական եւ դատաքննական ցուցմունքներում էական հակասություններ կային Նախքան Խուռհատ սարի իրադարձություններից խոսելը վկա Արսեն Ղարիբյանը անդրադարձավ Նյուզգար կոչվող տեղամասում տեղի ունեցած դեպքերին։ Ըստ նրա՝ պատերազմը սկսելուց օրեր անց՝ հոկտեմբերի 30-ին, իր ականանետային մարտկոցի միջոցները ոչնչացվել են, ինչի մասին ինքը զեկուցել է, բայց օգնություն այդպես էլ չի ստացել, այդ իսկ պատճառով իր անձնակազմով մեկնել է հրամանատարական դիտակետ՝ գումարտակի՝ այդ ժամանակվա հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանի տված խնդիրները կատարելու։ Լուսանկարում՝ վկա Արսեն Ղարիբյանը Մեկնելուց օրեր անց՝ հոկտեմբերի 2-ին, Նյուզգարում հարձակում է եղել, հայկական ստորաբաժանումները զոհեր եւ վիրավորներ են ունեցել։ Լուրն իմանալուց հետո, ըստ վկայի, գումարտակի հրամանատարը կապվել է գնդի հրամանատարի հետ, մեքենա է ուզել զոհերին եւ վիրավորներին տեղափոխելու համար, իսկ երբ մարտերը որոշ չափով թուլացել էին, ինքը, Վարդերեսյանը, նրա վարոդը եւ վարորդի հայրը միասին գնացել են այն վայրը, որտեղ արդեն հավաքված են եղել վիրավորները։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը տեղեկացրեց՝ քրեական գործում տվյալներ կան, որ գումարտակի հրամանատարի հրամանով շտապօգնության մեքենայով վիրավորներին օգնություն ցուցաբերելու է մեկնել այդ պահին շտաբի պետ Իշխան Վահանյանը, եւ խնդրեց հայտնել՝ հրամանատարական կետում գտնվելով՝ վկան իմացե՞լ է այդ մասին։ Վերջինս բացասական պատասխան տվեց՝ նշելով, որ մշտապես այնտեղ չի եղել, գնացել–եկել է, վաշտերին սնունդ բաժանել։ Հարցին՝ հետագայո՞ւմ էլ իրեն չեն հասել տեղեկություններ այդ մասին, վկան բացասական պատասխան տվեց։ Մեղադրող դատախազը հայտարարեց, որ վկայի ցուցմունքում էական հակասություններ կան, եւ դատավոր Ջոն Հայրապետյանի թույլտվությամբ հրապարակեց նույն դրվագի վերաբերյալ նրա՝ նախաքննության փուլում՝ 2021 թ․ հուլիսի 8-ին տված ցուցմունքը։ Ըստ այդ ցուցմունքի՝ վկան տեղեկացել է, որ Վահանյանը շտապօգնության մեքենայով իբրեւ վիրավորներ հանելու պատճառաբանությամբ լքել է մարտադաշտը։ Սա լսելով՝ վկան ասաց, որ այդ ժամանակ ավելի լավ է հիշել, եթե ասել է, ուրեմն՝ դա համապատասխանում է իրականությանը։ Շարունակելով ընթերցել նախաքննական ցուցմունքը՝ մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանն ասաց, որ վկան հայտնել է նաեւ, որ հետագայում դասակի հրամատարներից Արթուր Դանիելյանից (որը վիրավոր գտնվել է Նյուզգարում) տեղեկացել է, որ Վահանյանը մոտեցել է գյուղին, սակայն չի մտել գյուղ, այլ մոտակայքից ձեւականորեն վերցրել է 2-3 վիրավոր եւ հեռացել։ Այդ ժամանակ Ղարիբյանը ասել է նաեւ, որ Վահանյանը տեղյակ է եղել Դանիելյանի վիրավորումից, սակայն նրան օգնություն չի ցուցաբերել։ Այս ցուցմունքը եւս վկան դատարանում պնդեց։ Վկայի խոսքով՝ կապի խնդիր դեռ հոկտեմբերի 6-ից է եղել Այդ դեպքերից հետո, ըստ վկայի, հոկտեմբերի 4-ին գումարտակի հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանի հրամանով ավելի նպաստավոր շրջան են զբաղեցրել Թոզարանի ուղղությամբ։ Հարցին՝ Վարդերեսյանը վերադաս հրամանատարությանը զեկուցե՞լ է կամ թույլտվություն ունեցե՞լ է, վկան դժվարացավ հստակ պատասխանել՝ ասելով, որ իր կարծիքով՝ ինքնուրույն նման որոշում չէր կայացնի։ Նշենք, որ ըստ դիվիզիայի հրամանատար Կարեն Առստամյանի ցուցմունքի՝ Վարդերեսյանը գումարտակի հրամանատարի պաշտոնից օրեր անց ազատվել է առանց թույլտվության, անփույթ նահանջների պատճառով։ Մինչդեռ փոխգնդապետ Ռյուրիկ Սեմյոնովը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Վարդերեսյանի այդ որոշումը գուցե ճիշտ է եղել, որովհետեւ նորակոչիկների անձնակազմն անպատրաստ էր, զինվոր կար՝ մի անգամ կրակած չկար։ Նահանջելուց հետո զբաղեցրած նոր բնագծում մնացել են 2 օր՝ մինչ հոկտեմբերի 6-ը, երբ նորից հարձակում է եղել եւ չեն կարողացել դիրքը պահել։ Այդ ժամանակ, ըստ վկայի, նահանջի կոնկրետ հրաման չի եղել․ երբ վիրավորները շատացել են, սպա Հովհաննես Նազարյանը եւս վիրավորվել է, հարկադրված են եղել նահանջել․ – Երբ նահանջեցիք, պարտավոր չէի՞ք զեկուցել վերադաս հրամանատարությանը,– հարցրեց դատախազը։ – Պարտավոր էինք, բայց միջոց չկար զեկուցելու, զարյադկաները նստած են եղել, հեռախոսով էլ կապ չէր բռնում։ – Վիրավորում ստացած սպան կապի միջոց չունե՞ր։ – Կապ տվեց, որ շտապօգնության մեքենան գա, դրանից հետո էլ կապի միջոց չմնաց,– պատասխանեց վկան։ Տուժողների իրավահաջորդ Գուրգեն Գրիգորյանը հետաքրքրվեց՝ եթե իրենք հստակ իմացել են, որ շտապօգնությունը գալիս է, եւ սպան տեղափոխվելու է հոսպիտալ, ինչո՞ւ նրա ռադիոկապը չի վերցրել՝ հաշվի առնելով, որ ինքն է միակ սպան, որ մնում է այդ անձնակազմի հետ։ Վկան դժվարացավ հստակ պատասխանել, ասաց՝ գուցե սխալվել է, լավ կլիներ, որ վերցներ, բայց իրավիճակն այնպիսին է եղել, որ չի արել։ Կարեւորը, ըստ նրա, այն էր, որ դրանից մեկ–մեկ ու կես ժամ անց այդտեղից դուրս են եկել։ Քիչ անց, երբ Գրիգորյանը հարցրեց՝ արդյո՞ք նման պարտավորություն չուներ, վկան պատասխանեց, որ պարտավոր չէր ուրիշ վաշտի ունեցվածքը վերցնել, իր անձնակազմը նրանց էր միացել օգնություն ցուցաբերելու համար․ Լուսանկարում՝ տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ, փաստաբան Գուրգեն Գրիգորյանը – Կանոնակարգով սահմանված է, որ եթե սպան դուրս եկավ, Դուք հրամանատարությունը ընդունեցիք, անհրաժեշտ միջոցները պետք է լինեն Ձեզ մոտ, ինչո՞ւ չեք արել,– հարցրեց փաստաբան Գուրգեն Գրիգորյանը։ – Ես հրամանատարությունը ոչ մեկից չեմ ընդունել, Նազարյանը իմ հրամանատարը չի եղել, իր ռացիան էլ, չգիտեմ, երեւի հետը տարել է։ – Հրամանատար չկա, բարձր սպան տեղում Դուք եք։ – Ես իմ ստորաբաժանումն եմ պարտավոր ղեկավարել։ – Մնացածին պարտավոր չե՞ք։ – Ուրիշ ստորաբաժանումներին ղեկավարել պարտավոր չեմ։ Վկայի այս պատասխանը վրդովեցրեց փաստաբանին, որը դատարանից եւ դատախազից պահանջեց այս հայտարարությունների հիման վրա նրա նկատմամբ եւս քրեական հետապնդում սկսել՝ չսպասելով իր կողմից հաղորդում ներկայացնելու։ Հիշեցնենք՝ մի քանի սպաների հարցաքննությունից հետո զոհված զինծառայողների ծնողները հանցագործության մասին հաղորդում են ներկայացրել, ինչի հիման վրա քրեական վարույթ է նախաձեռնվել պատերազմի ժամանակ իշխանազանցության կամ իշխանությունը չարաշահելուն եւ զինվորական պաշտոնեական անփութության հատկանիշներով։ Արսեն Ղարիբյանի խոսքով՝ սպաների ռադիոկապերի մարտկոցները ուղարկել են լիցքավորման եւ այդպես էլ հետ չեն ստացել Հոկտեմբերի 6-ի հիշյալ նահանջից հետո անձնակազմը տեղափոխվել է Հադրութի զորամաս, ապա՝ դպրոց, որտեղ էլ սպայակազմի փոփոխություն է եղել․ Գարիկ Վարդերեսյանը ազատվել է գումարտակի հրամանատարի պաշտոնից, եւ նրա փոխարեն Իշխան Վահանյանն է նշանակվել։ Հոկտեմբերի 8-ին արդեն գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանից խնդիր են ստացել՝ բարձրանալու Խուռհատ սարը։ Ըստ վկայի՝ բարձրացողների մեջ եղել են 15 վաշտ, ականանետային մարտկոցը եւ առանձին դասակներ, ընդհանուր առմամբ՝ մոտ 150 հոգի։ Բացազատվել են ողջ անձնակազմով, զբաղեցրել մոտ 1 կմ երկարությամբ բնագիծը։ Մինչեւ հոկտեմբերի 10-ը որեւէ գործողություն չի եղել։ Տուժողների ներկայացուցիչ Գուրգեն Գրիգորյանը հետաքրքրվեց՝ այդ 2 օրվա ընացքում ինժեներական ի՞նչ աշխատանքներ են կատարել պաշտպանության անցնելու համար, ինչին ի պատասխան վկան ասաց՝ ինժեներական աշխատանք, որպես այդպիսին, չի կատարվել, չէր կարող կատարվել, որովհետեւ գործիքներ չկային․ ամեն զինվոր մի հարմար քար է գտել, որ հետեւը թաքնվի, կրակի։ Լուսանկարում՝ հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը, տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գայանե Հովակիմյանը Հոկտեմբերի 10-ին՝ հարձակման օրը, գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանը, ըստ վկայի, բնագծի հակառակ ծայրում էր՝ իրեն ոչ տեսանելի․ – Բա եթե հարձակում լիներ, ի՞նչ ձեւով նա պիտի ձեր գործողությունները ղեկավարեր,– հարցրեց հանրային մեղադրողը։ – Չեմ կարող ասել, կապի միջոց չի եղել, որ ասեմ՝ դրանով։ – Բա ձեր կապի միջոցները ի՞նչ եղան։ – Մեր կապի միջոցները դպրոցում տվեցինք՝ զարյադկի, տենց էլ հետ չեկան։ – Այսի՞նքն։ – Ես լիցքավորիչ չունեի, քանի որ կամազս, որի մեջ այն գտնվում էր, կրակային կետ հասնելու ժամանակ խփել էին։ Դպրոցում ռացիաները տվել ենք կապի պետ Հովհաննես Մուրադյանին, նա է տարել՝ դիվիզիայի կապի հանգույցով լիցքավորելու, որովհետեւ դիվիզիայում դվիժոկ կար, իսկ դպրոցում հոսանք չկար։ Խնդիրը որ ստացանք, գնացինք սարը, այդ ժամանակ էլ չհասցրինք․․․ – Բա Դուք սպա եք, հարց չբարձրացրի՞ք, թե ոնց եք ղեկավարելու կամ ղեկավարվելու առանց կապի միջոցի։ – Այդ պահին հրետակոծություն է եղել դպրոցի շրջանում, ասել են, որ էնտեղ, որտեղ զարյադկի են դրել, էլ գնալ հնարավոր չէր, չեն կարող վերցնել։ – Դուք, որպես ենթակա անձնակազմ ունեցող սպա, հարց չբարձրացրի՞ք, ի վերջո մարտի պայմաններում էիք գտնվում։ – Ոչ մի վաշտի մոտ էլ չկար, սաղ էլ գիտեին, ո՞ւմից ուզեի։ Գումարտակի հրամանատարի մոտ մի հատ կար, էն էլ՝ վերադասի հետ կապվելու համար։ Նշենք, որ վկայի այս պատասխանները անակնկալի բերեցին դահլիճում գտնվող անձանց․ մինչ այս հարցաքննված մյուս սպաները, թեեւ նշել էին, որ Վահանյանի հեռանալուց հետո ռադիոկապ չեն ունեցել եւ հեռախոսով են փորձել ինչ–որ բան անել, սակայն չէին պարզաբանել, թե ինչով է պայմանավորված եղել անձամբ իրենց ռադիոկապերի բացակայությունը։ Լուսանկարում՝ մեղադրյալ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը Հաջորդիվ հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը առաջարկեց պատմել, թե ինչպես է սկսվել հարձակումը։ Ըստ վկայի՝ հարձակումից մոտ 2-3 ժամ առաջ 800 մ հեռավորության վրա հայկական համազգեստով անձանց է նկատել, գնացել է Վահանյանի մոտ, զեկուցել այդ մասին, ասել՝ հնարավորության դեպքում ճշտեն, թե ովքեր են։ Այդտեղ է գտնվել նաեւ զորամասի հրամանատարի տեղակալ Նելսոն Հակոբջանյանը, որը հայտնել է, թե նրանք Ցորի զորամասից են․ «Իր պատասխանից հասկացա, որ տենց էլ պիտի լիներ, որ ինչ–որ զորամասից մարդիկ պիտի գային»,– ասաց վկան՝ հավելելով, որ հանձրարարություն են ստացել նրանց մոտ չգնալ, այլ շարունակել հեռվից դիտարկել հակառակորդի մեքենաները։ 3 ժամ անց՝ ժ․ 12-ի մոտակայքում, հարձակումը սկսվել է։ Հակառակորդը եղել է մոտ 100 հոգով։ Հարցին, թե Վահանյանն ինչ հրաման է տվել այդ ժամանակ, վկան ասաց, որ կոնկրետ բան չի ասել, նա էլ իր ավտոմատ կռիվ էր անում, մի պահ է եկել իրենց կողմ, դրանից հետո նրան այլեւս չի տեսել։ Թե երբ եւ ուր է գնացել նա, վկան չգիտեր։ Ի վերջո, հարկադրված նահանջ են իրականացրել, ըստ վկայի՝ առանց կոնկրետ հրամանի․ յուրաքանչյուրը, կողքինին նայելով, հասկանալով, հետ է քաշվել, իսկ սպաներով կրակելով պահել են, որպեսզի զորքը սարից դուրս գա, բարձրանա անտառ, թաքնվի․ – Լավ, հնարավորություն չունեիք պաշտպանվելու, բա նահանջի հրաման չպիտի՞ տայիք, տեղյակ էիք՝ ո՞ւր պիտի նահանջեիք,– հարցրեց մեղադրողը։ – Հադրութ քաղաքը երեւում էր մեր հետեւում, տեսնում էինք վառվող տներ, հրետանային կրակոցներ, զգացվում էր, որ թուրքը մտել է, տները պաժառ տված էին, ահավոր վիճակ էր, ո՛չ կարող էինք քաղաքի կողմ գնալ, ո՛չ ձոր, միակ փրկությունը անտառն էր։ – Տեղյա՞կ եք, որ նահանջ կատարելիս պիտի ունենալ վերադաս հրամանատարության թույլտվությունը։ – Պետք է ունենամ, բայց այդ պահին չէի կարող։ Ըստ վկայի՝ երբ բոլորով հավաքվել են ու քայլել անտառով, հասել են մի կետի, երբ կրակոցների ձայներ են լսել, այդ ժամանակ մի քանի պատրաստված սերժանտի հետ սպաներով բարձրացել են կրակոցների ուղղությամբ՝ մոտ 50-60 մետր հեռու, որպեսզի հասկանան՝ ովքեր են, եւ որ ուղղությամբ պետք է գնան։ Զորքի հետ մնացել է կապի դասակի հրամանատար Հովհաննես Մուրադյանը եւ նորանշանակ սպա Տիգրան Աբազյանը։ Նրանց հորդորել են սպասել, մինչեւ տեսնեն՝ ինչ է կատարվում․ – Սպասեցի՞ն։ –Սպասեցին էնքան ժամանակ, մինչեւ հակառակորդը սկսեց սնարյադ կրակել էդ ուղղությամբ, իմ կարծիքով՝ ուզում էին կրակել 3–րդ գումարտակի վրա, շեղումների պատճառով արկերը անտառի մեջ ընկան,– պատասխանեց վկան՝ բացատրելով, որ այն կետից, որտեղ արկերը ընկել են, սպասող անձնակազմը 2 մասի է բաժանվել․ նրանք, որոնք մնացել են արկերից վերեւ, քիչ անց միացել են իրենց, իսկ նրանք, որոնք մնացել են արկերից ներքեւ՝ սպա Հովհաննես Մուրադյանի հետ, գնացել են դեպի Հադրութ տանող սխալ ճանապարհով։ Նշենք, որ մինչ այս որեւէ սպա դատարանում չէր պարզաբանել, թե ինչպես է ստացվել, որ մի խումբ զինծառայողներ Մուրադյանի հետ բաժանվել են անձնակազմից։ – Բա դուք ի՞նչ արեցիք։ –Մեր բարձրացած հատվածում թուրքն էր, բայց մյուս կողմից լսվում էին հայերի ձայները, կոնկրետ 3-րդ գումարտակի հրամանատարի ձայնը լսել ենք, չենք կարողացել մոտենալ, իջել ենք, միացել արկից վերեւ մնացած անձնակազմին։ –Բա ի՞նչ գիտեք, որ մյուսները այդ ուղղությամբ են գնացել։ – Հովոյի հետ մի սերժանտ կար՝ Գասպարյան Գեւորգ, հեռախոսով նրա հետ եմ կապվել, իմացել։ – Ըստ Ձեզ՝ Հովհաննես Մուրադյանի հետ այդ ուղղությամբ գնացած անձնակազմը տեղյա՞կ էր, որ հակառակորդը Հադրութում է։ –Իմ կարծիքով՝ հա, սաղիս էլ պարզ էր, Հադրութը վառվում էր․․․ – Իսկ ըստ Ձեզ՝ տրամաբանակա՞ն է՝ իմանան եւ գնան այդ ուղղությամբ։ – Տրամաբանական չէ, բայց արկերի պայթյուններից փրկվելու համար առանց հասկանալու էլ կարող են գնալ։ – Ենթադրո՞ւմ եք, թե՞ Գասպարյանն է ասել, երբ զանգել եք։ – Գասպարյանի հետ որ խոսել եմ, դեռ այդ ճանապարհ չէին մտել, ասում էր՝ նկատել ենք, որ թուրքերը ռուսերեն խոսում են, ասում են՝ իջեք, մենք ձեզ վնաս չենք տա, բայց չեն արել թուրքերի ասածով, սպասում էին՝ մեկը գա, օգնի՝ դուրս գան։ – Իսկ դուք ի՞նչ միջոցներ ձեռնարկեցինք, որ միանաք նրանց։ – Միայն Գասպարյանի մոտ է հեռախոս եղել, իր հետ եմ խոսել, ասել եմ՝ որ ուղղությամբ գան, մեզ միանան, որոշենք՝ ինչ ենք անում։ – Բա ինչո՞ւ չեկան։ – Սպասել ենք ահագին, կապը կտրվել է, անհասանելի են դարձել, էդ պահին առաջ ենք շարժվել։ – Տեղեկացե՞լ եք՝ հետագայում ինչ ճակատագրի են արժանացել։ – Զոհվել են,– պատասխանեց վկան՝ թվարկելով այդ անձնակազմի մեջ եղած իր դասակի 4 զոհերի անունները՝ Շիրակ Գասպարյան, Արմեն Մելքոնյան, Տիգրան Աբազյան, Դավիթ Ադոյան։ Լուսանկարում՝ Դավիթ Ադոյանի մայրը՝ Լիլյա Սարգսյանը Դահլիճում գտնվող ծնողների մեջ էր զոհված Դավիթ Ադոյանի մայրը՝ Լիլյա Սարգսյանը, որը հարցրեց հղեց Ղարիբյանին այն մասին, թե իր որդին երբ, ինչ պայմաններում է վիրավորվել եւ զոհվել։ Սպան պատմեց, որ Ադոյանը ՄՈԲ–ից մի տարեց մարդու օգնելիս է եղել, վերջից քայլելիս է եւ մնացել է արկի հարվածից ներքեւ գտնվող անձնակազմի հետ, բայց այդ օրը չի զոհվել, Հարութ Կարախանյանի գլխավորությամբ մի խմբի հետ կարողացել են մի տուն, մտնել այնտեղ, թուրքերից պաշտպանվել․ «Կապվել ենք Հարութի հետ, նա է ասել, որ մոտ մեկ շաբաթ եղել են տան մեջ, դրանից հետո տանից դուրս են եկել, այդ ժամանակ է դեպքը տեղի ունեցել»։ Հարցին, թե իմանալով, որ իր զինվորը իրենից հեռու է, ինչո՞ւ միջոցներ չի ձեռնարկել՝ անձամբ գնացել կամ այլ ուժեր ուղարկել՝ նրանց փրկելու համար, վկան պատասխանեց․ «Զեկուցվել է, որ անձնակազմը մնացել է ու այս վիճակում է, իսկ հետ չեմ գնացել, որովհետեւ թուրքը չորս կողմը վերցրած է եղել, հնարավոր չի եղել, իմ ուժերը չեն ներել, որ ես հակառակորդին ճեղքեմ, գնամ նրանց հետեւից»։ –Էդ էրեխեքը օրեր շարունակ կարողացան ապրել, որ թուրքը նրանց չտեսնի, դու չկարողացա՞ր գնալ, հանել,– լսվեց դահլիճից։ Ի վերջո, Վանք գյուղով գնացել, դուրս են եկել դեպի Ստեփանակերտ տանող ճանապարհ։ Վկա Ռոման Դոլինյանի խոսքով՝ Վահանյանը խոստացել է գալ վիրավորների հետեւից, սակայն այդպես էլ չի եկել Հարցաքննված մյուս վկան Ռոման Դոլինյանն էր, որը պատերազմի ժամանակ եղել է 2 ամսվա զինծառայող։ Հոկտեմբերի 10-ին Խուռհատ սարում տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին նա ոչինչ չգիտեր, քանի որ 2-ի լույս 3-ի գիշերը վիրավորվել է, տեղափոխվել հոսպիտալ։ Լուսանկարում՝ վկա Ռոման Դոլինյանը Դոլինյանի վիրավորումը հիշյալ օրը Նյուզգար կոչվող տեղամասում է եղել, որտեղ էլ ուղեւորվել էր Վահանյանը՝ օգնություն ցուցաբերելու։ Նրա խոսքով՝ երբ շտապօգնության մեքենան եկել է, Վահանյանը վարորդի կողքին նստած է եղել, առանց իջնելու ասել է՝ ով թեթեւ վիրավոր է, թող իջնի մեքենայից, որպեսզի ավելի ծանր վիրավորներին տանեն, հետո գան մյուսների հետեւից։ Դոլինյանն էլ, համարելով, որ մյուսներից թեթեւ վիրավոր է, իջել է։ Իր հետ միասին սպասելիս են եղել այլ զինծառայողներ, որոնք, իր տպավորությամբ, ունեցել են միջին ծանրության վնասներ բերանի, մեջքի հատվածում։ Մեքենան գնացել է եւ այլեւս չի վերադարձել․ «Ամբողջ գիշեր սպասել ենք, չեն վերադարձել, առավոտյան մեր վաշտի վարորդն է մեզ իջեցրել»,– ասաց նա։ Դատախազ Գեւորգ Ավետիսյանի հարցին՝ քանի՞ վիրավոր վերցրեց Վահանյանը, վկան պատասխանեց՝ 4-5, որոնք նստատեղերն են զբաղեցրել, եւ եթե ուրիշ վիրավոր էլ տեղափոխեին, գետնին կնստեցնեին։ Նա նաեւ նշեց, որ Վահանյանը միայնակ է եղել վարորդի կողքին գտնվող երկտեղանոց նստարանին։ Հարցին՝ հնարավո՞ր է՝ նա եւս վիրավոր լիներ, վկան բացասական պատասխան տվեց, ապա դատավորի հարցերին ի պատասխան՝ ասաց՝ քանի որ նստած է եղել, եթե ազդրի հատվածում վիրավորում ունենար, ինքը կարող է եւ չտեսներ։ Ամեն դեպքում, Վահանյանը, ըստ վկայի, ծանր վիրավորի տեսք չուներ։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց դեկտեմբերի 8-ին։ Միլենա Խաչիկյան

23:45 - 30 նոյեմբերի, 2022

Լարված դատական նիստ, իրարամերժ ցուցմունքներ․ Իշխան Վահանյանի գործով հարցաքննվեց ևս երկու վկա

#Կարճասած 44-օրյա պատերազմի ժամանակ մարտի դաշտը լքելու եւ իշխանության անգործության մեջ մեղադրվող Իշխան Վահանյանի գործով երեկ դատարան ներկայացան եւ հարցաքննվեցին 18-րդ հրաձգային դիվիզիայի նախկին հրամանատար, գեներալ–մայոր Կարեն Առստամյանը եւ զորամասի օպերատիվ բաժնի պետ Ռյուրիկ Սեմյոնովը, որոնց ցուցմունքները որոշ դրվագներով իրարամերժ էին։ Կարեն Առստամյանը հայտնեց, որ նախքան պատերազմի սկսվելը ինքն արձակուրդում է եղել, սեպտեմբերի 26-ին նոր վերադարձել է, մինչդեռ Ռյուրիկ Սեմյոնովի խոսքով՝ սեպտեմբերի 24-ին կամ 25-ին անօդաչու սարքով արձանագրել են հակառակորդի զորքերի կուտակումը, ինչին Առստամյանը ներկա է եղել։ Առստամյանը նաեւ հայտնեց, որ հոկտեմբերի 3-ին նորակոչիկների գումարտակի մի մասը առանց հրամանի նահանջել է, ինչի հետեւանքով վտանգվել են այլ գումարտակի ստորաբաժանումներ։ Սեմյոնովը, սակայն, հերքեց նաեւ այլ ստորաբաժանումների վտանգվելու հանգամանքը՝ նշելով, որ միգուցե ճիշտ է եղել այդ որոշումը, որովհետեւ նորակոչիկների անձնակազմը անպատրաստ է եղել, նվազագույնին չի տիրապետել․ նույնիսկ մարդիկ կային՝ մի անգամ չէին կրակել։ Խոսելով հոկտեմբերի 10-ի՝ ամբաստանյալի ենթադրյալ փախուստից հետո կատարված նահանջի մասին՝ դիվիզիայի նախկին հրամանատարն ասաց, որ իրեն այդ պահին մանրամասներ չեն հայտնել, եւ ինքը օրեր անց է տեղեկացել զորքի շրջափակման մեջ ընկնելու վերաբերյալ։ Նրա խոսքով՝ չի զեկուցվել նաեւ կապի միջոցի բացակայության մասին, որը, ըստ մեղադրանքի, Վահանյանը իր հետ տարել է։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գուրգեն Գրիգորյանը տարակուսանք հայտնեց, թե եթե նման կարեւոր հանգամանքները չեն զեկուցել, ապա ինչպես է ամբողջ կորպուսը իրեն ենթարկվել։ #Մանրամասն «Բանակի ղեկավար կազմից որեւէ մեկը չի իմացել, որ պատերազմը 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին է սկսելու, բայց հակառակորդի շարժի հետ կապված տեղեկություն ունեցել ենք, եւ զգոնության բարձրացում է արվել»։ Այս մասին Երեւանի ընդհանուր իրավասության դատարանի Կենտրոն եւ Նորք Մարաշ նստավայրում երեկ հայտարարեց գեներալ-մայոր Կարեն Առստամյանը։ Նա մեկն է այն վկաներից, որ հարցաքննվեց ՊԲ N զորամասի 5-րդ գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանի գործի շրջանակում։ Վահանյանը, հիշեցնենք, մեղադրվում է 44-օրյա պատերազմի ընթացքում՝ հոկտեմբերի 10-ին, Խուռհատ սարում տեղի ունեցած մարտական գործողությունների ժամանակ իշխանության անգործություն դրսեւորելու եւ մարտի դաշտը լքելու մեջ։ Նա կալանավորված է եւ առաջադրված մեղադրանքը չի ընդունում։ Երեկվա նիստը, թեեւ նշանակված էր ժամը մեկին, սկսվեց ուշացումով․ դատարանի շենքում նիստերի ազատ դահլիճ չկար։ Դատավարության մասնակիցներն ու զոհված զինծառայողների ծնողները ստիպված էին դատարանի բակում սպասել, մինչեւ որեւէ դահլիճ ազատվի։ Շենք մտնել նույնպես չէր թույլատրվում․ ըստ կարգադրիչների՝ ներսում ծանրաբեռնված էր, թեեւ մարդկանց կուտակումներ տեսանելի չէին։ Սպասողական վիճակն ավելի լարեց ծնողների առանց այն էլ լարված նյարդերը․ «Ինչքա՞ն կարելի է մարդկանց անարգել»,– դատարանի բակում զայրացավ տուժողի իրավահաջորդներից Արսեն Ղուկասյանը՝ դժգոհելով, որ անգամ մայրերին ներսում նստել չեն թույլատրում։ Րոպեներ անց ներկա մայրերին կանչեցին ներս՝ այնտեղ սպասելու։ Ի վերջո, գրեթե մեկ ժամ անց նիստերի դահլիճն ազատվեց, շարունակվեց գործով վկաների հարցաքննության փուլը։ Գեներալ-մայոր Կարեն Առստամյանը դատական հայց է ներկայացրել ՀՀ նախագահի դեմ Գեներալ-մայոր Կարեն Առստամյանը նիստերի դահլիճ մտավ ոչ թե ընդհանուր, այլ ներսի մուտքից, որտեղից դատավորն է մտնում կամ ամբաստանյալին են ներս բերում։ Նման փոփոխություն, որպես կանոն, արվում է վկայի անվտանգությունն ապահովելու նկատառումներով։ Ներկայանալով դատարանին՝ Առստամյանը հայտնեց, որ Արցախյան 3 պատերազմների մասնակից է, 44-օրյա պատերազմի ժամանակ եղել է 18-րդ հրաձգային դիվիզիայի հրամանատար, հետագայում տեղափոխվել է կադրերի ռեզերվ, ապա՝ ազատվել աշխատանքից սեփական դիմումի համաձայն։ Լուսանկարում՝ գեներալ-մայոր Կարեն Առստամյանը Նշենք, որ դատական տեղեկատվական համակարգում առկա տեղեկության համաձայն՝ Առստամյանը պաշտոնից ազատվել է 2020 թ․ նոյեմբերի 8-ին, այսինքն՝ պատերազմի ավարտից մեկ օր առաջ։ Դրանից ամիսներ անց՝ 2021 թ․ մարտի 24-ին, նա դատական հայց է ներկայացրել ընդդեմ ՀՀ նախագահի՝ պահանջելով վերջինիս պարտավորեցնել իրեն տրամադրել իր ազատման հրամանագիրը։ ՀՀ վարչական դատարանը, դատավոր Արծրուն Միրզոյանի նախագահությամբ քննելով հայցը, այս տարվա հունվարի 3-ին վճռել է մերժել այն՝ հիմնավորմամբ, որ Առստամյանին պաշտոնից ազատելու մասին առաջարկությունը եւ կից հրամանագրի նախագիծը Հանրապետության նախագահի աշխատակազմ են ներկայացվել «Հույժ գաղտնի» դրոշմագրով, այսինքն՝ այն համարվում է պետական գաղտնիք, ինչի պարագայում նախագահի մերժումը եղել է իրավաչափ։ Դատարանի այս որոշման դեմ Առստամյանը վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել։ Ըստ դիվիզիայի նախկին հրամանատարի՝ իրեն հայտնի չեն եղել 5-րդ գումարտակի նորակոչիկներ, որոնք դեռեւս զինվորական երդում տված չեն եղել Դատարանում ցուցմունք տալով՝ Առստամյանը հայտնեց, որ դատավարության մասնակիցներից ճանաչում է միայն Իշխան Վահանյանին, նրա հետ ունի ծառայողական հարաբերություններ։ Առստամյանի հարցաքննության սկզբում նախքան հոկտեմբերի 10-ի դեպքերին անդրադառնալը հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը մի քանի հարց հղեց մարտական կանոնագրքերով սահմանված դրույթների մասին։ Նա նախ հետաքրքրվեց՝ կա՞ իրավական հիմք, ըստ որի՝ ուսումնական գումարտակում ծառայություն իրականացնող ժամկետային զինծառայողները կարող են պատերազմական իրավիճակում ընդգրկվել պաշտպանական գործողություններում։ Բանն այն է, որ Վահանյանի ղեկավարած գումարտակը ուսումնական էր, եւ դրանում 1-2 ամսվա զինծառայողներ էին, որոնց մի մասը, ըստ տուժող կողմի, անգամ զինվորական երդում չէր տվել․ «Այո, կան ղեկավար փաստաթղթեր, ըստ որոնց՝ պատերազմը սկսվելու պարագայում փոփոխական կազմը ցրվում է հրաձգային գումարտակների միջեւ, իսկ մնացածը զորամասի հրամանատարի որոշման համաձայն անցնում է պաշտպանության իրենց պաշտպանության շրջանում»։ Ի պատասխան հարցին՝ իսկ առկա՞ են իրավակարգավորումներ զինվորական երդում չտված ժամկետայիններին մարտական գործողություններում ներգրավելու վերաբերյալ, վկան դժվարացավ հստակ իրավական ակտեր նշել, բայց ասաց՝ 5-րդ գումարտակում իրեն հայտնի չեն եղել զինծառայողներ, որոնք զինվորական երդում տված չեն եղել։ Լուսանկարում՝ տուժողի իրավահաջորդ Վարդուհի Մանուկյանը Վկայի այս հայտարարությանը վրդովեցրեց տուժողի իրավահաջորդներից Վարդուհի Մանուկյանին, որը տեղից հայտարարեց, որ նա ստում է․ «Հադրութի դպրոցում իրեն այդ մասին հայտնի դարձել է, ես ուղղում եմ մտցնում, հարգելի՛ դատարան»։ Դատավոր Ջոն Հայրապետյանը հորդորեց լռություն պահպանել՝ նշելով, որ նա չի կարող ուղղում մտցնել․ «Ախր, ես փաստ գիտեմ, որ նա սուտ է խոսում»։ «Դատարանն է որոշելու՝ ով ինչ է խոսում»,- պարզաբանեց Հայրապետյանը՝ հորդորելով չմիջամտել, որպեսզի ինքը ստիպված չլինի դատական սանկցիա կիրառել։ Սակայն աղմուկը չդադարեց, եւ դատարանը նկատողություն հայտարարեց Մանուկյանին։ Արձագանքելով դրան՝ տուժողի իրավահաջորդն ասաց․ «Եթե մի անգամ էլ սուտ խոսի, ու ես միջամտեմ, նկատողություն տվեք նրան, որովհետեւ նա եկել է այստեղ՝ ճիշտը պատմելու, ոչ թե սուտը մեր ականջները լցնելու»,- բղավեց նա՝ վիրավորական արտահայտություններ հնչեցնելով վկայի հասցեին։ Ի վերջո, դատարանը Մանուկյանին նիստերի դահլիճից հեռացնելու որոշում կայացրեց։ Նիստը ընդմիջվեց։ Շարունակելով իր ցուցմունքը եւ պատասխանելով հարցին՝ արդյո՞ք ուսումնական գումարտակի անձնակազմը պատրաստ եղել է պաշտպանություն իրականացնելուն, վկան ասաց․ «Ավելի լավ կլիներ՝ վեց ամիս պատրաստվեին, եթե դա չի եղել, միանշանակ դառնում է ոչ լիարժեք»։ Ճշտող հարցին, թե այդ դեպքում ինչով է պայմանավորված եղել այդ անձնակազմին մարտական գործողությունների մեջ ներգրավելու որոշումը, վկան պատասխանեց, որ այդ անձնակազմը զբաղեցրել է իր պաշտպանական դիրքը 2-րդ գծում, սակայն հետագայում իրադարձություններն այնպես են զարգացել, որ աջակողմյան թեւը դարձել է առաջնագիծ։ Նա նաեւ նշեց, որ չի եղել որեւէ զեկույց, թե 5-րդ գումարտակին որեւէ միջոց պակասում է, միայն մարտկոցային միջոցների պակասի խնդիր է եղել, որը լուծել են։ Առստամյանի ցուցմունքի եւ քրեական գործում առկա որոշ տեղեկությունների միջեւ հակասություններ կային Շարունակելով հոկտեմբերի 10-ին նախորդած իրադարձությունների թեման՝ հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը վկային հայտնեց, որ քրեական գործում կան տեղեկություններ, ըստ որոնց՝ հոկտեմբերի 2-ին Նյուզգար կոչվող տեղամասում տեղի ունեցած մարտական գործողությունների հետեւանքով վիրավորում են ստացել մի շարք զինծառայողներ, որոնց դուրս բերելու նպատակով Իշխան Վահանյանը մեկնել է այդ վայր, սակայն ձեւականորեն է կատարել իր վրա դրված պարտականությունները՝ այնտեղից գնալով Մեխակավանի զինվորական հոսպիտալ եւ այլեւս չվերադառնալով ծառայության վայր։ Արձագանքելով այս տեղեկությանը՝ վկան ասաց, որ իրեն դրա մասին չեն զեկուցել․ եթե զեկուցեին, միջոցներ կձեռնարկվեին։ Մեղադրողը, սակայն, հայտնեց՝ քրեական գործով կան նաեւ տեղեկություններ, որ գումարտակի՝ այդ ժամանակվա հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանը զեկուցել է այդ մասին իր վերադասին, վերադասն էլ՝ իրեն՝ վկային․ «Չեմ կարող ասել, չկա տենց բան»,- ասաց Առստամյանը։ Առկա այլ տեղեկությունների համաձայն էլ՝ այդ միջադեպից հետո ուսումնական գումարտակի սպայակազմի կողմից ոչ միանշանակ է ընդունվել Վահանյանի արարքը, եւ այդ պատճառով Առստամյանի միջամտությամբ Վահանյանը 2 օր անց՝ հոկտեմբերի 4-ին, վերադարձվել է շարք եւ ներգրավել նահանջող զինծառայողների որոնողական աշխատանքներում․ «Առաջին անգամ եմ լսում այդ մասին»,- արձագանքելով ասաց վկան։ Ըստ Կարեն Առստամյանի՝ հոկտեմբերի 3-ի-4-ի մոտակայքում 5-րդ գումարտակը առանց թույլտվության նահանջել է Պատասխանելով հանրային մեղադրողի հարցին՝ արդյո՞ք սեպտեմբերի 27-ից մինչ հոկտեմբերի 4-ն ընկած ժամանակահատվածում 5-րդ գումարտակը պատշաճ իրականացրել է իր գործառույթները, Կարեն Առստամյանը պատմեց, որ մինչեւ հոկտեմբերի 3-ը ներառյալ՝ այո, մասնակցել է մարտական գործողությունների, ունեցել՝ նաեւ հերոսական դրվագներ։ Ամսի 3-ին արդեն իրեն զեկուցել են, որ գումարտակի վաշտերից մեկը նահանջել է 9 կմ կոչվող տարածքի ուղղությամբ, սակայն դրա վերաբերյալ որեւէ պարզաբանում զորամասի հրամանատարը չի տվել։ Դրանից հետո՝ ամսի 4-ին, գումարտակի մնացած անձնակազմը եւս, այսպես կոչված, Թոզարան ճանապարհով նահանջել է, սակայն դրա թույլտվությունը չի եղել․ «Ես հանդիպումներ եմ ունեցել շտաբի պետի, պետի տեղակալների, ժամկետային, սերժանտական, սպայական անձնակազմի հետ, անձնակազմը թրջված, բարոյալքված վիճակում է եղել, ցուցում է տրվել հաջորդող բնագծերում ամրանալու վերաբերյալ, որից հետո վերադարձել եմ իմ առաջնային ղեկավարման կետ, իսկ շտաբի պետը եւ անձնակազմի հետ տարվող աշխատանքների գծով տեղակալը պետք է ուղեկցեին նրանց, սակայն իմ ղեկավարման կետ հասնելուց հետո ինձ հայտնի է դարձել, որ այդ անձնակազմը էլի նահանջել է 9 կմ-ի ուղղությամբ, ապա՝ Հադրութ»։ Լուսանկարում՝ հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը Հարցին՝ այդ հանդիպմանը Իշխան Վահանյանը մասնակցե՞լ է, վկան դժվարացավ պատասխանել՝ նշելով, որ շատ մութ էր, անձրեւոտ, 20-ից ավելի սպայական կազմ է եղել, բայց չի բացառվում, որ մասնակցած լինի։ Այդ ժամանակահատվածում Վահանյանի ենթադրյալ վիրավորում ստանալու մասին եւս նա տեղեկություն չուներ, ասաց՝ գուցե այն աստիճանի չի եղել, որ իրեն զեկուցեին։ Ըստ Առստամյանի՝ հիշյալ նահանջների հետեւանքով առաջնագծում պաշտանություն իրականացնող 1-ին եւ 4-րդ հրաձգային գումարտակների ամբողջ աջ թեւը եւ թիկունքը բացվել են, եւ դա է եղել հիմնական խնդիրը։ Նաեւ դրա պատճառով է, որ օրեր անց, երբ Հադրութի դպրոցում հաստիքային փոփոխություններ են արվել, Գարիկ Վարդերեսյանին ազատել են գումարտակի հրամանատարի պաշտոնից՝ նրան փոխարինելով Իշխան Վահանյանով․ «Ազատման պատճառը գումարտակի հրամանատարի անկազմակերպ, անփույթ նահանջն էր, որը իմ կողմից ներկայացվել է բանակի հրամանատարին, եւ քանի որ Վահանյանն էր շտաբի պետ, ամենահավանական թեկնածուն է եղել, այլ մարդ չի եղել»։ Այդ նահանջից հետո զորքը մեկնել է նախ Հադրութի զորանոց, որից մեկ օր անց՝ տեղափոխվել Հադրութի դպրոց։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գուրգեն Գրիգորյանը հետաքրքրվեց՝ իրեն զեկուցվե՞լ է, որ այդ մեկ օրվա ընթացքում զորքը անկազմակերպ վիճակում է եղել Հադրութի տարածքում, այդ թվում՝ զորանոցում, որը անվտանգ չի եղել, ինչին ի պատասխան՝ վկան նշեց, որ զորանոցում ապաստարաններ եղել են, բայց քաոսային իրավիճակից խուսափելու համար ցուցում է տրվել հավաքվելու Հադրութի դպրոցում, որը զորանոցից ընդամենը 700 մ հեռավորության վրա էր։ Գրիգորյանը հետաքրքրվեց՝ եթե դպրոցում էլ անվտանգ չէր, ինչո՞ւ են այդտեղ տարել զորքին, ինչին ի պատասխան՝ վկան ասաց, որ անվտանգ տեղ այլեւս չկար․ «Դպրոցում էլ կար ապաստարան, եւ դրանից բացի, տեղակայվել են տարբեր տեղերում»։ Հարցին՝ իրեն չե՞ն զեկուցել, որ հոկտեմբերի 7-ի առավոտյան դպրոցի ուղղությամբ արկ է ընկել, վկան բացասական պատասխան տվեց։ Հանրային մեղադրողը հետաքրքրվեց՝ հիշյալ նահանջներից հետո անձնակազմը պատրա՞ստ է եղել, որ Հադրութի դպրոցում նրան մարտական նոր առաջադրանք են տվել, վկան էլ պատասխանեց՝ եթե պատրաստ չլինեին, պիտի ասեին՝ իրենց չտանեին։ Նման զեկույց, սակայն, իրեն չի տրվել․ «Եղել են խնդիրներ միայն վիրավորների, հիվանդների, վախեցած երեխաների հետ կապված, բայց ոչ թե ամբողջ կազմի»,- ասաց նա՝ հավելելով, որ եղել են նաեւ դեպքեր, երբ դասակի հրամանատարն է հրաժարվել խնդիր կատարելուց, եւ անմիջապես ազատվել է պաշտոնից։ Գուրգեն Գրիգորյանը նաեւ հարցրեց՝ տեղյա՞կ է, որ սեպտեմբերի 25-ին Ջաբրայիլի զորամասում տագնապ է եղել։ Վկան, սակայն, նշեց, որ ինքը 15-ից 25-ը արձակուրդում է եղել, եւ 26-ին է վերադարձել ծառայության։ Նա նաեւ տեղեկություն չուներ զինծառայողների զինգրքույկները հավաքելու պատճառների վերաբերյալ։ «Շտաբի պետը չի՞ զեկուցել»,- հարցրեց Գրիգորյանը։ «Ոչ մի կերպ»,- պատասխանեց վկան։ Ըստ դիվիզիայի նախկին հրամանատարի՝ Խուռհատ սարում շրջափակման մեջ հայտնվելու եւ կապի միջոցի բացակայության մասին իրեն այդ պահին չեն զեկուցել Խոսելով արդեն դատարանում քննվող դեպքի մասին իրեն հայտնի տեղեկություններից՝ Կարեն Առստամյանը պատմեց, որ հոկտեմբերի 10-ի առավոտյան հրետակոծություն է եղել (նախկինում հարցաքննված զինծառայող վկաները հայտնել են, որ հակառակորդը միայն հրաձգային զինատեսակներից է կրակել), որին հաջորդել է հակառակորդի 30 խմբերի ներթափանցումը տարբեր կողմերից։ Դիվերսիոն խմբերի մեջ, ըստ վկայի, եղել են նաեւ հայկական համազգեստով, հայերեն խոսող խմբեր։ Այդ ժամանակ նահանջի հրաման կամ թույլտվություն չի եղել, իրեն զեկուցվել է միայն, որ յուրային ստորաբաժանումները, կորուստներով կրելով, նահանջել են, սակայն մանրամասներ չեն հայտնել։ Լուսանկարում՝ տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ փաստաբաններ Գայանե Հովակիմյանը եւ Գուրգեն Գրիգորյանը Ըստ քրեական գործում առկա տվյալների՝ Խուռհատ սարում զինծառայողները կատարել են ոչ կանոնակարգված նահանջ, չեն անցել շրջանաձեւ պաշտպանության, տիրել է քաոսային վիճակ, ինչի մասին, ըստ Առստամյանի, ինքը տեղեկացել է միայն օրեր անց՝ հոկտեմբերի 15-16-ին․ այդ պահին ոչ մեկը՝ ոչ զորամասի հրամանատարը, ոչ գումարտակի հրամանատարը իրեն չեն զեկուցել։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գայանե Հովակիմյանը հետաքրքրվեց՝ իմանալուց հետո ի՞նչ քայլեր է ձեռնարկել, ինչին ի պատասխան՝ նա ասաց․ «Այդ ժամանակ արդեն զորքը ահագին հեռու էր, անհնարին էր կոնկրետ գործողություն իրականացրել, պետք է նրանց ցուցում տրվեր, անվտանգ ուղղություններով դուրս գային, ինձ հետ կապի դուրս չեն եկել, բայց ինչքան գիտեմ, զորամասում կապի դուրս են եկել, զորամասի հրամանատարը դիմել է Կարմիր Խաչին»։ Թե այդ ընթացքում Վահանյանը որտեղ եւ ինչ անելիս է եղել, դիվիզիայի նախկին հրամանատարը տեղյակ չէր, ասաց՝ դեպքից օրեր անց զրուցել է սպայական կազմի հետ եւ նրանցից է տեղեկացել, որ Վահանյանը վիրավորման պատրվակով մեքենայով հեռացել է․ իրականում վիրավոր եղել է թե չէ՝ իրեն չի հաջողվել պարզել։ Այդ ժամանակ է նաեւ իմացել, որ զինվորների մի մասը զոհվել է, մյուս մասը՝ գերեվարվել։ Ըստ գեներալի՝ իրեն չի զեկուցվել նաեւ կապի միջոցի բացակայության մասին։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գուրգեն Գրիգորյանը տարակուսանք հայտնեց, թե եթե նման կարեւոր հանգամանքները չեն զեկուցել, ապա ինչպես է ամբողջ կորպուսը իրեն ենթարկվել։ Դատավորը ճշգրտեց հարցը․ ո՞վ պետք է անընդհատ կապի մեջ գտնվեր եւ իրեն զեկուցեր 400 զինվորի վիճակի մասին։ Ըստ Առստամյանի՝ գումարտակի ղեկավարումը իրականացվում էր զորամասի հրամանատարի եւ գնդի հրամանատարի տեղակալի միջոցով, բայց նրանցից ոչ մեկը շրջափակման մեջ լինելու մասին իրեն չի զեկուցել, ասաց՝ եթե զեկուցեին, ինչ–որ մի բան կմտածեր, որովհետեւ իր ձեռքի տակ առկա ուժեր կային։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գուրգեն Գրիգորյանը, իր մի շարք հարցերի պատասխաններ հստակ չստանալով, ի վերջո հարցրեց․ «Դուք ընդհանրապես տիրապետե՞լ եք իրավիճակին»։ «Տիրապետել եմ»,– պատասխանեց վկան՝ ասելով, որ իր ղեկավարության ներքո 25 գումարտակ է եղել, եւ ամեն ինչ չէր, որ իրեն պիտի զեկուցվեր․ դրա համար զորամասի հրամանատարներ կային։ Փաստաբանն էլ արձագանքեց․ «Իսկ չե՞ք կարծում, որ Ձեր պարտականությունը, որպես դիվիզիայի հրամանատար, թերի եք կատարել, որն էլ հանգեցրել է ծանր հետեւանքի», ինչին ի պատասխան՝ Կարեն Առստամյանն ասաց․ «Եթե ապացուցվի, որ այդպես է, ես պատրաստ եմ պատասխանատվություն կրել»։ Վկայի պատասխանները զայրացրին նաեւ դահլիճում ներկա ծնողներին, որոնք սկսեցին տարակուսանք հայտնել, թե ինչու Առստամյանը Վահանյանի կողքին նստած չէ։ Կարեն Առստամյանը նշեց, որ որպես մարդ՝ կիսում է կարծիքը, որ 2 ամսվա զինծառայողը չի կարող այնպիսի պատրաստվածություն ունենալ, որ դիմակայի հակառակորդի հարվածներին Վկային հարցեր հղեց նաեւ ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանի պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը՝ խնդրելով ոչ թե որպես զինվորական, այլ որպես անձ հայտնել՝ իրատեսակա՞ն էր համարում, որ 400 նորակոչիկները կարող էին մարտական գործողություններ իրականացնել։ Հիշեցնենք, որ ըստ տուժողի իրավահաջորդներից մեկի՝ 400 զինծառայողից մոտ 150-ն են փրկվել, մնացածը կամ զոհվել են, կամ անհետ կորած են մինչ օրս։ Պատասխանելով հարցին՝ վկան դարձյալ հիշեցրեց, որ զինվորական կանոնադրությամբ սահմանված է ուսումնական գումարտակի անցումը մարտականի, բայց, ասաց, որպես մարդ՝ ինքն էլ է կիսում այն կարծիքը, որ 2 ամսվա զինծառայողը չի կարող այնպիսի պատրաստվածություն ունենալ, որ դիմակայի հակառակորդի հարվածներին։ Պաշտպան Հարությունյանը հետաքրքրվեց՝ այդ դեպքում փորձ արե՞լ է կամ հնարավո՞ր էր վերադաս ղեկավարությանը ներկայացնել իր այդ կարծիքը, որ ճիշտ չէ 1-2 ամսվա նորակոչիկներին երկրորդ դիրք տանել․ «Ճիշտը, իհարկե, ճիշտ չէ, բայց ամեն զորակոչին այդ խնդիրը ունեցել ենք․ եթե, օրինակ, զորակոչը հուլիսին լիներ, պատերազմը սկսվեր օգոստոսին, ընդհանրապես անպատրաստ կլինեին, մենք էլ ենք հասկանում, որ պատրաստվածության առումով պրոբլեմներ եղել են»։ Լուսանկարում՝ ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը Պաշտպանն անդրադարձավ նաեւ մեղադրանքի այն դրվագին, ըստ որի՝ Վահանյանը կապի միակ միջոցն իր հետ տարել է։ Ասաց՝ թեեւ նման ցուցմունքներ դեռ չեն հնչել, բայց ենթադրենք՝ այդպես է, այդ մի սարքի ուժո՞վ էր, որ գումարտակը պիտի ողջ մնար․ «Եթե Վահանյանը վիրավորման պատճառով դուրս է եկել, ապա պարտադիր պիտի իր վաշտի կամ դասակի հրամանատարին ասեր, կապի միջոցն էլ տար, դա անհրաժեշտ էր վերադաս հրամանատարության հետ կապ հաստատելու համար»,- պատասխանեց վկան՝ նշելով, որ ղեկավարման մարմին հանդիսացել է Վահանյանը, ղեկավարման միջոց՝ կապի սարքը, եթե մեկը չկա, գործողությունը խաթարվում է, եթե երկուսը չկան, ընդհանրապես ամեն ինչն է խթարվում։ Այնուհանդերձ, վկան հայտնեց նաեւ, որ վաշտերի հրամանատարների մոտ եղել են կապի այլ տեսակի միջոցներ, որոնք ոչ թե վերադաս հրամանատարության, այլ հարեւան վաշտերի հետ կապ հաստատելու համար են նախատեսված․ «Այսինքն՝ պրակտիկորեն հնարավոր էր առանց դրա ինչ-որ բան անել»,- արձանագրեց պաշտպանը։ Սպա Ռյուրիկ Սեմյոնովի գնահատմամբ՝ նորակոչիկների գումարտակին Խուռհատ սար, ապա Հադրութի զորանոց տանելը սխալ որոշում է եղել Դատակոչված մյուս վկան զորամասի օպերատիվ բաժնի պետ Ռյուրիկ Սեմյոնովն էր, որը հայտնեց, որ ճանաչում է Իշխան Վահանյանին, նրա հետ ունի ծառայողական հարաբերություններ։ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Սեմյոնովը կապի մեջ է եղել առաջնագծի հետ, իսկ քանի որ 5-րդ գումարտակը 2-րդ գծում է նախապես տեղակայված եղել, իրեն շատ մանրամասներ հայտնի չեն։ Լսել է միայն, որ Վահանյանը, ոտքից վիրավորվելով, թողել գնացել է՝ իրեն պաշտոնակատար չնշանակելով եւ կապի միջոցը իր հետ տանելով․ «Վահանյանի մարտադաշտը թողնելուց հետո խուճապային իրավիճակ էր, անձնակազմը տարածքին չի տիրապետել, սպաներից էլ ով մնացել է, չի իմացել տարածքը, կեսը անտառն են մտել, կեսը՝ նկուղներ, ղեկավարում չի իրականացվել»։ Հարցին՝ ի՞նչ քայլեր պիտի ձեռնարկեր տեղի սպայական կազմը, վկան պատասխանեց․ «Գուցե գեղեցիկ չհնչի, բայց նահանջն էլ պիտի կազմակերպված լինի, պիտի անձնակազմը հաշվառվեր, դուրս հանվեր անվտանգ տեղամաս»։ Վկան դավաճանություն որակեց այն, որ մի քանի սպաներ կարող էին այլ զինվորների հետ հեռանալ՝ որոշներին թողնելով վտանգավոր վայրում․ «Այ, դու այս գիշեր գլուխդ հանգիստ բարձին կդնես»,- լսվեց ծնողներից մեկի ձայնը։ Լուսանկարում՝ Ռյուրիկ Սեմյոնովը Սեմյոնովի խոսքով՝ եթե որոշողն ինքը լիներ, այդ գումարտակին միանշանակ չէի տանի Խուռհատ, մանավանդ՝ անտառային տարածք, որտեղ ավելի դժվար է կատարել ծառայություն․ դրա համար, ըստ նրա, կան հատուկ ստորաբաժանումներ։ Նա սխալ որակեց նաեւ զորքի՝ Հադրութի զորանոցում տեղակայվելը․ ըստ նրա՝ դպրոցն էլ այդ ժամանակ անվտանգ չէր, ասաց՝ լավագույն տարբերակը ըստ բնագծերի խրամատներում դիրքավորվելը կլիներ։ Խոսելով հոկտեմբերի 3-4-ի նահանջի մասին՝ վկան ասաց՝ Գարիկ Վարդերեսյանի այդ որոշումը գուցե ճիշտ է եղել․ «Անձնակազմը անպատրաստ էր, կես տարի ծառայած չէին, որ գոնե նվազագույնին տիրապետեին, մարդ կար՝ մի հատ կրակած չկար»։ Սեմյոնովը հերքեց նաեւ Առստամյանի այն տեղեկությունը, թե այդ նահանջով 5-րդ գումարտակը աջակողմյան թեւը բացել է՝ այլ գումարտակներին վտանգելով։ Խոսելով պատերազմին նախորդած օրերի մասին՝ վկան ասաց, որ սեպտեմբերի 21-ից սկսած՝ տեխնիկայի շարժ է նկատվել, 24-ին կամ 25-ին անօդաչու են բարձրացրել եւ տեսել հակառակորդի մեծ քանակությամբ կուտակումը։ Այդ օրը, ըստ նրա, դիվիզիայի հրամանատարը՝ Կարեն Առստամյանը, ներկա եղել է։ Հարցին՝ արդյո՞ք նա արձակուրդում չէր, ինչպես քիչ առաջ նշեց իր ցուցմունքում, վկան բացասական պատասխան տվեց՝ ասելով, որ հենց իր կողքին է կանգնած եղել։ Ինչ վերաբերում է սեպտեմբերի 25-ին Ջաբրայիլի զորամասում տագնապ հայտարարելուն, ինչի մասին զինծառայող վկաներն էին հայտնել, Սեմյոնովը պարզաբանեց, որ դա պատահականության արդյունք է եղել․ «Քանի որ ես արդեն առաջնագծում էի, խոսել եմ գնդի զամպալիտ Աշոտ Մկրտչյանի հետ, ասել, որ պատրաստ լինեն, գուցե գործողություն լինի, տագնապ լինի, նա էլ իջնելիս հերթապահին ասել է՝ տագնապ, պատահական սեղմել են, բայց գուցե դա էլ էր լավ․ ինչքան մարզվեին, այդքան լավ»։ Փաստաբանը հետաքրքրվեց նաեւ՝ նման կուտակումների դեպքում ի՞նչ էր պետք անել, ինչին ի պատասխան՝ սպան պարզաբանեց, որ պետք էր առաջինը գործել, խոցումներ իրականացնել, սակայն դրա համար վերադաս հրամանատարության՝ դիվիզիայի հրամանատարի կամ շտաբի պետի հրամանն էր պետք, ինչը իրենք չեն ստացել․ «Զեկուցել ենք, բազմաթիվ զանգեր են եղել, շտաբի պետին էլ ենք զանգել, ասել ենք՝ գոնե կուտակման դիմաց անձնակազմ հանենք, ասել է՝ սպասեք, սպասեք, ու կռիվը սկսվել է, հրաման չի եղել, միայն մի կարգադրություն ենք ստացել զգոնությունը բարձրացնելու մասին, բայց քանի որ տեսել ենք՝ հակառակորդի սպառազինությունը շատ է, միջոցները հանել ենք առաջնագիծ․ որտեղ կուտակում կար, հրետանին պատրաստ է եղել խնդիր կատարելու»։ «Այսինքն՝ զեկույցները մինչեւ ամենավերեւ եղել են, բայց ոչ մի հրաման չի արձակվել, միտումնավոր թողել են, որ ամբողջ Արցախը կոտորվի»,- արձանագրեց տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գուրգեն Գրիգորյանը։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց հոկտեմբերի 31-ին։ Միլենա Խաչիկյան

22:38 - 12 հոկտեմբերի, 2022