ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրները, հանդիսանալով կոլեկտիվ պաշտպանության մաս, առանձին-առանձին սկսել են ավելի ուշադրություն դարձնել զորակոչային համակարգին՝ այն վստահելով հանրության լայն շերտերին և դրանց արտապատվիրման հաշվին թեթևացնելով անվտանգային ոլորտում պետության բեռը։ Սակայն դա չի նշանակում, որ անվտանգային խնդիրները որակական առումով տուժում են, հակառակը՝ հանրության լայն ներգրավվածությունը ավելի արդյունավետ է դարձնում զինված ուժերի համալրումը և անվտանգային այլ բաղադրիչներ։ Այս համատեքստում մենք կդիտարկենք Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի և Լեհաստանի զորակոչային համակարգերը և վերջին տարիններին մեծ քայլերով զարգացող տարածքային պաշտպանությունը, ստորաբաժանումները և գործառույթները համեմատության մեջ։

Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության հայեցակարգը

Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության հայեցակարգը ենթադրում է պահեստազորի երեք տեսակներ՝ զինվորական, տարածքային և ընդհանուր: Զինվորական պահեստազորը նախատեսված է կանոնավոր բանակի ստորաբաժանումները արհեստավարժ պահեստազորայիններով համալրելու համար: Ընդհանուր պահեստազորը ներառում է ռազմական մասնագիտություններ ունեցող բոլոր զինապարտներին:

Գերմանիայի տարածքային պաշտպանության և աջակցության ուժերը ստեղծվել են 2012-2013 թվականներին: Դրանք նախատեսված են Բունդեսվերի (Գերմանիայի զինված ուժերը) զորամասերին լրացուցիչ առաջադրանքներով փոխարինելու համար։

Տարածքային պաշտպանության ուժերը ենթարկվում են դաշնային հողերին և «Հայրենիքի պաշտպանության» գումարտակների իրավահաջորդներն են: 

Տարածքային պաշտպանության ուժերի ստորաբաժանումների առաջադրանքները հետևյալն են. 

1. ռազմական օբյեկտների ենթակառուցվածքների պահպանություն, 
2. հասարակական կարգի պահպանում և ներքին անվտանգություն,
3. Գերմանիայի ներսում ահաբեկչության դեմ պայքար, որոնողական և փրկարարական աշխատանքներ,
4. աղետների հետևանքների վերացման գործողություններ,
5. ճգնաժամային կառավարման գործողություններ,
6. պետական սահմանի պահպանությանը մասնակցություն և պաշտպանությանը տարածքի օպերատիվ նախապատրաստման ինժեներատեխնիկական աշխատանքներին աջակցություն:
   

Խաղաղ ժամանակ պահեստազորը կազմված է տարածքային հրամանատարության վարչական Հողերում գտնվող տարածքային պաշտպանության 30  վաշտերից: Յուրաքանչյուր դաշնային Հողում այդ վաշտերի քանակը տարբեր է և տատանվում է 1-ից մինչև 7-ը (Բավարիա): Տարածքային պաշտպանության և պահպանության վաշտերը կարող են կազմված լինել 3-4 պարեկային ջոկատներց և կազմում են մինչև 100-130 զինծառայող:

Գերմանական տարածքային պաշտպանության ուժերի հիմնական գործառույթները  պահպանվում են և չեն ենթադրում ռազմական գործողություններին մասնակցություն։

Բրիտանական պահեստազորային համակարգը

Բրիտանական պահեստազորային համակարգը «Պահեստային ուժերի մասին» 1996 թ.-ի օրենքի համաձայն կազմված է հետևյալ տեսակներից՝ կամավորական, կանոնավոր և պայմանագրային։

Մեզ հետաքրքրում է տարածքային պաշտպանությունը, որը կամավորական պահեստազորն է և կազմված է ցամաքային զորքերի՝ ինչպես մարտական, այնպես էլ օժանդակ զորամասերից: Խաղաղ ժամանակ դրանք ունեն մշտական անձնակազմ՝ ուսումնական վարժանքների և վարչական գործառույթների կազմակերպումն ապահովելու համար, ինչպես նաև պահեստազորից բաղկացած ոչ մշտական կազմ: Յուրաքանչյուր ուսումնական կենտրոն ունի 1-2 տարածքային զորամաս՝ դասակից մինչև գումարտակի չափով: Խաղաղ ժամանակ տարածքային պաշտպանության բանակը համալրված է 5-10%-ով։

Կամավորների գործառույթներն են. 

1. բրիտանական բանակում զորահավաքային տեղակայման համար անձնակազմի վարժանք և ուսումնական հավաքներ,
2. վերապատրաստված կադրերով կանոնավոր զորամասերի համալրում,
3. մարտական գործողությունների ընթացքում կրած կորուստների լրացում,
4. արտակարգ իրավիճակներում քաղաքացիական կազմակերպությունների աջակցություն,
5. բրիտանական զինված ուժերում ծառայության խթանում: 

Բրիտանական տարածքային պաշտպանությունը բաղկացած է նաև արձագանքման ցածր պատրաստվածության լրացուցիչ պահեսատզորից՝ կոմսություններում տեղաբնակների տեղակայման սկզբունքով։ Յուրաքանչյուր կոմսությունում առկա է 500 մարդուց կազմված կամավորական խումբ:

Լեհաստանի պաշտպանության ուժերը

Ի տարբերություն Գերմանիայի և Մեծ Բրիտանիայի՝ Լեհաստանի տարածքային պաշտպանության ուժերը գործառույթների առումով առաջադրանքների ավելի լայն շրջանակ ունեն:

Լեհական տարածքային պաշտպանության հիմնական զորամասը կազմված է բրիգադից և գումարտակից, որը իր հերթին բաղկացած է թեթև հետևակային վաշտերից, հատուկ նշանակության վաշտից և առանձին դասակներից: Եթե լեհական թեթև հետևակային վաշտերը համեմատելու լինենք գերմանական տարածքային պաշտպանության վաշտի հետ, ապա կտեսնենք, որ Լեհաստանն ունի չորս ջոկից բաղկացած 4-րդ օժանդակ դասակը (2 հակատանկային, 1 ականանետային և 1 գնդացրային): Հետևաբար, լեհական տարածքային պաշտպանության յուրաքանչյուր հրաձգային դասակ ունի օժանդակ ջոկ: Նաև այս է պատճառը, որ լեհական վաշտերի կարողություններն ավելի մեծ են և բազմաֆունկցիոնալ, քան գերմանականինը: Դա հատկապես երևում է գումարտակի և բրիգադի մակարդակում: Բացի անձնական մարտական հրաձգային զենքից՝ լեհական գումարտակները պետք է զինված լինեն կառավարվող հակատանկային և նռնականետային համակարգերով, ականանետներով և գնդացիրներով։

Խաղաղ ժամանակ  տարածքային պաշտպանությունը բաղկացած է 19 հրաձգային առանձին բրիգադներից՝ յուրաքանչյուր  վարչական տարածքում կենտրոնական բրիգադներից՝ յուրաքանչյուրում 700 զինծառայող: Պատերազմի ժամանակ տարածքային պաշտպանության բրիգադը 3,5 հազար զինծառայողի է հասնում: Հետևակային ստորաբաժանումներից բացի՝ դրանց պետք է միանան նաև հակաօդային պաշտպանության, հրետանային և այլ ստորաբաժանումները: Այսպիսով՝ տարածքային պաշտպանության համակարգի ստեղծման ժամանակ Լեհաստանը նախատեսում է այնպիսի ուժեր, որոնք պետք է կարողանան օժանդակ խնդիրներ լուծել ոչ միայն թիկունքում, այլ նաև ճակատում և նույնիսկ հակառակորդի թիկունքում: 

Լեհական տարածքային պաշտպանության ուժերին պատվիրակված առաջադրանքների շրջանակը հետևյալն է. 

1. մասնակցել պահեստազորի զորահավաքներին և կանոնավոր բանակի հետ անցկացնել համատեղ զորավարժություններ, 
2. ապահովել մարդկանց և գույքի տարհանումը,
3. կազմակերպել ամրացված տարածքի նախապատրաստում, իրականացնել տեղանքի պաշտպանություն,
4. ապահովել կանոնավոր զորամասերի լոգիստիկան, 
5. պաշտպանել կարևոր օբյեկտները,
6. պայքարել դիվերսիոն-հետախուզական խմբերի, դեսանտային և օդային հարձակումների դեմ,
7. պահպանել կանոնավոր ստորաբաժանումների կողային ճակատները,
8. պարտիզանական գործողություններ իրականացնել և այլն: 
   
   

Պահեստազորի ուսումնական վարժանքները

Գերմանական տարածքային պաշտպանության ուժերի հիմքը կամավորությունն է, անձնակազմը բաղկացած է հիմնականում Բունդեսվերի նախկին զինծառայողներից և քաղաքացիական մասնագետներից: Պահեստազորի ստորաբաժանումները ստեղծվել են կանոնավոր բանակի առկա զորամասերի հիման վրա, որոնց կառուցվածքի հիման վրա էլ կազմակերպվում են նրանց զինպատրաստությունը և նյութատեխնիկական ապահովումը:

Կամավորների զինպատրաստության և կրթության համար ֆինանսավորումը կատարվում է տարածաշրջանային բյուջեից, իսկ պահեստազորի սարքավորումների և հատուկ զինամթերքի ծախսերի կեսը հոգում են ՏԻՄ-երը: Առաջին և հատուկ զինպատրաստությունն իրականացվում է բանակային այն զորամասի հիման վրա, որտեղ գրանցված է տվյալ էսկադրոնը: Կանոնավոր զորամասերն այդ նպատակի համար զենք են տրամադրում: Տարածքային պաշտպանության զորամասերի սարքավորումները և զենքը, ի տարբերություն Շվեյցարիայի և Ավստրիայի, պահվում են  զորամասերում, իսկ համազգեստը և հանդերձանքը՝ տանը: 

Տարածքային պաշտպանության վաշտերի ամենամյա ուսումնական վարժանքը տևում է 12 օր և իրականացվում է  կանոնավոր զորամասում, որտեղ նրանք գրանցված են: Նշված ուսումնական վարժանքն ավարտելուց հետո թեկնածուն պահեստազորայինի կարգավիճակ է ձեռք բերում: Ուսումնական ծրագրի մեջ մտնում են կրակային, մարտավարական, ֆիզիկական և բժշկական պատրաստությունը, քաղաքային և լեռնային պայմաններում մարտական գործողությունների վարումը, փրկարարական/կյանքի փրկության ծառայությունները, անձի և տրանսպորտային միջոցների զննությունը: 

Կան նաև եռամսյակային ուսումնական վարժանքներ. յուրաքանչյուր եռամսյակում 5 օր նվիրվում է տեսական պարապմունքներին: Բացի դրանից՝ տարին առնվազն 2 անգամ կամավորական դասակները համագործակցում են տեղական կառավարման մարմինների, ոստիկանության և փրկարար ծառայությունների հետ: 

Բրիտանական պահեստազորում կամավորները հավաքագրվում են զինպատրաստության կենտրոնների հատուկ նշանակված սպաների միջոցով: Նախքան պայմանագիր կնքելը պոտենցիալ պահեստազորայինը պետք է այդ մասին տեղեկացնի իր գործատուին և ստանա նրա գրավոր թույլտվությունը: Բացի դրանից՝ նա պետք է ձեռք բերի գործատուի գրավոր թույլտվությունը հավաքների ժամանակահատվածի համար:

Պահեստազորայինը զինծառայության պայմանագիրը կնքում է նշված տեսակի պահեստազորի կոնկրետ պաշտոնում ծառայելու համար և չի կարող տեղափոխվել առանց իր համաձայնության: Կամավոր պահեստազորայինի պայմանագրի ժամկետը շարքայինների համար կարող է լինել 3, 6 կամ 9 տարի, իսկ սպաների համար՝ 19-25 տարի: Պահեստազորայինի ցանկությամբ պայմանագիրը կարող է երկերեցվել կամ լուծվել՝ ըստ սահմանված դրույթների: Ամենամյա վարժանքները տևում են 50 օր և ոչ ավելի անգամ, քան իրար հաջորդող 21 օրը: Ուսումնական վարժանքը կարող է իրականացվել ինչպես ուսումնական կենտրոններում, այնպես էլ Մեծ Բրիտանիայի տարածքում և արտերկրում տեղակայված կանոնավոր զինված ուժերի ռազմակայաններում: Հավաքներում պահեստազորայինի տրամադրած ժամանակի համար վճարը կատարվում է պաշտպանության նախարարության բյուջեից:

Լեհաստանի տարածքային պաշտպանության պահեստազորի ուսումնական վարժանքն իրականացվում է շաբաթական մեկօրյա վարժանքի տեսքով՝ տեղակայման վայրում, ամսական 2-օրյա վարժանք՝ ուսումնական կենտրոններում, տարեկան 14-օրյա կամ 30-օրյա գործնական վարժանք: Ընդհանուր առմամբ վարժանքերը կազմում են տարեկան 90-ից մինչև 106 օր, որը թույլ է տալիս տարածքային պաշտպանության ուժերի միջոցով ուժեղացնել կանոնավոր ստորաբաժանումները, դրանք  համալրել որակյալ կադրերով: Տարածքային պաշտպանության նյութատեխնիկական ապահովումը ֆինանսավորելու պարտականությունները դրված են ինչպես պաշտպանության նախարարության, այնպես էլ տեղական ինքնակառավարման բյուջեների վրա: Բացի դրանից՝ նախատեսվում է պահեստազորի կողմից անհրաժեշտ սարքավորումների/հանդերձանքի գնումներն ազատել հարկերից։

Հղումներ՝

https://www.bundeswehr.de/en/organization/further-fmod-departments/bundeswehr-homeland-defence-command/auftrag-territoriales-fuehrungskommandos/territorial-reserve 

nd-defence-command/auftrag-territoriales-fuehrungskommandos/territorial-reserve

https://www.bundeswehr.de/en/about-bundeswehr/the-bundeswehr-reserve

https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/210470/Cm8655-web_FINAL.pdf

https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/35891/20121123_consultation_fr20.pdf

https://www.army.mod.uk/who-we-are/the-army-reserve/

https://pulaski.pl/analiza-wojska-obrony-terytorialnej-rola-miejsce-zadania/

https://www.thekcis.org/publications/insights/insight-28

https://www.gov.pl/web/national-defence/polish-armed-forces1

Նարեկ Ներսիսյան