RElction նախագծի շրջանակներում «Կուսակցությունների մասին» օրենքի և Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումների թեմայով զրուցել ենք «Սոցիալ-դեմոկրատ Հնչակյան» կուսակցության քարտուղար Ռադիկ Կարապետեանի հետ:

- Պարո՛ն Կարապետեան, Ձեր կարծիքով, ճի՞շտ է, որ կուսակցությունները ֆինանսավորվում են նաև արտերկրից, թե՞ դա պետք է արգելվի:

- Եկեք ավելի հստակեցնենք: Երբ ասում ենք արտերկրից, ի՞նչ ռեսուրսներ նկատի ունենք՝ արտերկրի ոչ ազգային կառույցնե՞ր, թե՞ արտերկրի ազգային կառուցներ, քանի որ մենք աշխարհասփյուռ ենք և ունենք ազգային կառույցներ, որոնք գտնվում են արտերկրում, և ունենք հայրենակիցներ, ում համար մեկ չէ, թե Հայաստանում ինչ է կատարվում: Դրա համար խնդիր ունենք հասկանալու՝ այդ ֆինանսավորումը տրամադրվել է որպես ծրագրի կտարո՞ւմ, թե՞ նվիրատվություն: Եթե խոսքը գնում է ազգակիցների կողմից նվիրատվության մասին և ոչ թե «ով վճարում է, նա երգը պատվիրում է» ֆորմատով, ապա կարելի է դրական դիտարկել: Եթե ոչ ազգային կառույցների կողմից տրվում է ֆինանսը, որպեսզի երկրի ներսում քաղաքականություն թելադրեն, բնականաբար, սա բացասական է, իսկ այն, որ տրվում է որպես նվիրատվություն խրախուսելու համար, ապա. բնական է, դրական է:

Նույնիսկ կարող են լինել ոչ ազգային կազմակերպություններ, օրինակ, մենք սոցիալ-դեմոկրատ ենք, և մեկ այլ երկրի սոցիալ-դեմոկրատները Հայաստանում սոցիալ դեմոկրատիայի գաղափարախոսությունը առաջ տանելու համար նվիրատվություն կատարեն: Սա բնական է, և նորմալ հարաբերություններ են, բայց երկրի ներսում խժդժություններ, հատուկ ծառայություններ, նման ինչ-որ գործունեության մասին եթե խոսենք, ապա դա միանշանակ բացասական է և դառնում է երկրի ազգային անվտանգության ծառայության խնդիրը: Նույն ազգային կառույցներից կարող է լինել նվիրատվություն, բայց իրականում հատուկ ծրագրերի համար լինի, պետական ստրուկտուրաների դեմ լինի: Մենք պատմության մեջ ունենք ազգային կառույցներ, որոնք հենց պետություն խարխլելու նպատակով ֆինանսներ են ուղղել Հայաստան, այնպես որ այս հարցին միանշանակ և բացարձակ պատասխանելը շատ դժվար է:

- Կուսակցությունների ֆինանսավորման ո՞ր մոդելն է Ձեզ համար ընդունելի:

- Ընդհանրապես, կարծում եմ, պետական ֆինանսավորումը, որպեսզի պետությունը կարողանա վերահսկողության տակ պահել կուսակցություններին: Կուսակցությունները չպետք է լինեն անհատների մենաշնորհ, շահերի պաշտպան, ցանկացած կուսակցության նպատակը պետության ներսում պետության և դրա բնակիչների համար ինչ-որ փոփոխություններ, ռեֆորմներ, ծրագրեր իրականացնելն է, ուստի պետությունը պետք է ունենա վերահսկողություն: Ոչ թե երբ ուզենա, բացի, երբ ուզենա, փակի այդ կուսակցությունը, այլ որպեսզի կուսակցությունը չգնա հակապետական քայլերի: Նույնիսկ եղել են, երբ հակապետական քայլեր գործած խմբավորումները դարձել են կուսակցություններ:

Աշխարհում կա այսպիսի մի բան, որ հարկատուն որոշում է՝ իր հարկի որոշակի տոկոս ուր ուղղի: Դա կարող է լինել բարեգործական հիմունքներով, դա կարող է լինել քաղաքական կառույցների ֆինանսավորում, նույնիսկ լավ կլինի, որ նմանատիպ մոդել մշակվի նաև Հայաստանում:

- Քանի որ քննարկվում է նաև կուսակցությունների ֆինանսավորման թեման, Դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում պետական ֆիանսավորման գործընթացը: Այսինքն՝ պետության ֆինանսավորումը ստանան այն կուսակցությունները, որոնք մասնակցո՞ւմ են ընտրական գործընթացի՞ն, թե՞ նրանք, որոնք որոշակի շեմ են հաղթահարել:

- Հայաստանում իրավիճակը մի քիչ բարդ է, քանի որ շատ կան գրպանի կուսակցություններ ոչ թե այն իմաստով, որ ծառայում են մեկ ուժի, այլ՝ մեկ անձի: Այսինքն՝ կան կուսակցություններ, որոնք բաղկացած են կուսակցության նախագահից, քարտուղարից, սկեսուրից, զոքանչից, սկեսրայրից և նմանատիպ մարդկանցից, բայց գրանցված են Արդարադատության նախարարությունում: Չունեն որևէ տարանջատվող քաղաքականություն, գաղափարախոսություն, չունեն որևէ պատմական ներդրում, զուտ որևէ անհատի անձնական նպատակներով ստեղծված կառույցներ են:

Սրանք, բնականաբար, բնական ճանապարհով ֆիլտրման կարիք ունեն: Շատ դժվար կլինի, եթե պետությունը վերցնի ու ութսունին էլ ֆինանսավորի, մի տեսակ աննպատակահարմար էլ կլինի: Խոսքը գնում է այն կուսակցությունների մասին, որոնք կդրսևորեն քաղաքական ակտիվություն: Այս ամենը պետք է մանրամասն մշակվի, քանի որ սկզբնական շրջանում շատ դժվար է հստակ խոսել որևէ կուսակցության մասին:

Մենք այստեղ ունենք նաև հասարակության խնդիր: Օրինակ, մենք աշխատավոր կուսակցություն ենք՝ ազգային բնույթով: Երբ մենք խոսում ենք աշխատավորական կուսակցութան մասին, բնական է, որ նրա հենքը պետք է լինեն աշխատավոր մարդիկ (աշխատավոր մարդիկ խոշոր գործարարները չեն): Մեր խնդիրը աշխատավորների իրավունքներն են, ավելի կոնկրետ, իհարկե, ամբողջ ազգաբնակչության, բայց մեր ազգի մեծ մասն են կազմում հենց վարձու աշխատողները: Հիմա, պատկերացրեք, Հայաստանի միջին վիճակագրական քաղաքացին ինչպե՞ս է օժանդակելու որևէ կուսակցության: Բարոյական էլ չի լինի, եթե մենք կանգնենք և ասենք՝ այ, Հրա՛չ, քո աշխատավարձից, որով դու ծայրը ծայրին հազիվ ես հասցնում, մեզ ֆինանսավորի՛ր:

Նա հարկ է վճարում պետությանը և իր խղճի առաջ էլ հանգիստ լինելու, քաղաքական մասնակցույթուն ունենալու համար էլ կարող է ասել հստակ՝ այսքան տոկոս ես ուզում եմ, որ ուղղվի այսինչ կուսակցությանը: Այսպես, թե այնպես նա պետք է վճարի այդ հարկը, բայց այս պարագայում իմանում է, թե որտեղ է գնում, հետո կարող է տվյալ կուսակցությունից հաշվետվություն պահանջել, իմանալ, թե որտեղ և ինչ նպատակով է ծախսվել իր նվիրատվությունը: Հայաստանի պայմանները հաշվի առնելով՝ նման մոդել պետք է մշակվի: Վերցնել ինչ-որ երկրի օրինակ և կրկնօրինակել բավական անիմաստ կլինի:

-Կարելի՞ է ասել, որ հայաստանյան կուսակցությունների մեծ մասը հստակ գաղափարախոսական ուղղվածություն չունեն՝ ո՛չ ամբողջությամբ լիբերալ են, ո՛չ սոցիալիստ են: Դուք ինչպե՞ս եք կարծում, այդ ուղղվածությունը անհրաժե՞շտ է, թե՞ ոչ: Եվ համաձա՞յն եք, որ «իզմ»-երի դարաշրջանն արդեն անցել է:

-Բնականաբար, համամիտ չեմ: Դա ուղղակի դեմագոգիայի ժանրից է: «Իզմ»-երի դարաշրջան երբևէ չի եղել, մարդիկ իրենցից «իզմ» չեն ներկայացնում, բայց որպեսզի հստակենա, կան կատեգորիաներ: Համեմատեմ մեքնեաների հետ: Գոյություն ունի հասարական տրանսպորտ. այն նախատեսված է հասարակական տեղաշարժի համար: Գոյություն ունի անհատական տրանսպորտ, որը բաժանվում է տեսակների՝ մարդատար, բեռնատար և այլն: Հիմա, որպեսզի մենք հասկանանք, թե մեզ համար որ տրանսպորտային միջոցն է ավելի հարմար Ա կետից Բ կետ գնալու համար, պետք է ընտրենք սրանցից որևէ մեկը՝ հաշվի առնելով, թե ուր ենք գնում: Նույն կերպ են գաղափարախոսությունները: Մենք պետք է Ա կետից անցնենք Բ կետ, այսինքն՝ մենք ուզում ենք այս կարգավիճակից անցնել այլ կարգավիճակի: Մենք մտածում ենք ճանապարհներ, ճանապարհները մտածելուց հետո մտածում ենք միջոցները, այս միջոցները հենց դառնում են «իզմ»-երը:

Օրինակ, եթե ես ազգային սոցիալիստ եմ, չի նշանակում, որ ես պետք է իմ ամբողջ կյանքում, կենցաղավարության մեջ պարփակվեմ այդ մեկ գաղափարով: Դա նշանակում է , որ, օրինակ, պետության կառավարման մեջ, տեսնում եմ Ա կետից Բ կետ հասնելու այս ճանապարհը: Հնարավոր է, որ մենք հասնենք Բ կետ, կոնկրետ այդ «իզմ»-ը պետք չլինի, պետք լինի հաջորդ «իզմ»-ը: Այսինքն՝ «իզմ»-երը հստակ միջոցներն են՝ ինչ-որ ճանապարհ անցնելու: Մենք հիմար կգտնվենք, եթե այդ «իզմ»-երը մեզ համար դարձնենք ինչ-որ սահման, շրջանակ ու ասենք, որ այս իզմերից պետք է դուրս չգանք, սա է ու վերջ: Կամ էլ, հակառակը, ասենք՝ մենք մերժում ենք «իզմ»-երը, բայց գործնականում առանց դրանց չենք կարող:

Կա ևս մեկ հարց. քաղաքացին պետք է իմանա՝ դուք որտեղից ուր եք գնում: Այդպիսով քաղաքացին կկարողանա մասնակից լինել երկրի կառավարմանը: Իմ կարծիքով, երբ մարդիկ հրաժարվում են «իզմ»-երից, դա հնարավորություն է տալիս քաղաքական դաշտում մանևրել և խուսափել պատասխանատվությունից:

-Ի՞նչ գործընթացներ պետք է կիրառել, որ կուսակցությունները ներքին ժողովրդավարություն ունենան և ստեղծված չլինեն մեկ անձի շուրջ, կենտորնացում չլինի մեկ անձի շուրջ:

- Կան կուսակցություններ, որոնք, հենց ունեցան ներքին ժողովրդավարություն, կփակվեն. նույնիսկ նմանատիպ պատմական կուսակցություններ են եղել: Ինչո՞ւ են մարդիկ հիասթափված կուսակցություններից, քանի որ դրանց ներսում կա այդ հիերարխիան, և այն հաղթահարելու համար մարդը իր կյանքից շատ ժամանակ, ռեսուրսներ, նյարդեր է կորցնում, մինչև կհիմնավորի, որ իր ասած տարբերակը ճիշտ է: Շատ հաճախ դա լինում է նաև անձնական շահերի հարց:

Որպեսզի կարողանան ներքին ժողովրդավարություն ապահովել, նախ պետք է գաղափարապես ունենան այդ ժողովրդավարությունը, երկրորդը՝ պետք է ունենան իրենց գաղափարախոսությանը համապատասխան կառուցվածք: Օրինակ, երբ մենք հայտարարում ենք, որ սոցիալիստ ենք, դեմոկրատ ենք, լիբերալ ենք, մոդելը, որն առաջարկում ենք պետությանը, առաջին հերթին պետք է կիրառենք մեր ներսում, որ նաև մեր անդամներին ցույց տանք, որ դա աշխատում է: Իհարկե, այդ կիառումը կլինի մասնակի:

Ներքին ժողովրդավարության հարցում արդեն պետությունը չի կարող միջամտել, որովհետև, օրինակ, կան կուսակցություններ, որոնք չունեն դեմոկրատական գաղափարախոսություն: Այս հարցը լուծելու համար պետք է սիստեմ մշակվի. սա ավելի պետական-հասարակական խնդիր է: Եթե հասարակության մեջ քաղաքացին մեծանում է որպես իրավագիտակից քաղաքացի, կհասկանա, որ մուտք գործելով որևէ կուսակցություն՝ ոչ թե պարտական է դառնում այդ կուսակցության նախագահին և պետք է նրա ասածները անի, այլ ընտրում է կուսակցության ղեկավար, որ այդ ղեկավարը բոլորի գաղափարը կյանքի կոչի:

Պետության խնդիրն այս պարագայում իրավագիտակից հասարակություն ունենալն է. մեր հասարակությունն ունի բավական ցածր կրթական ցենզ և իրավագիտակցություն: Մեր մեջ դեռ կա ներքին ավտորիտարիզմ. կազատվենք այդ ներքին ավտորիտարիզմից, երբ մարդը չի մտածի, որ անդամակցում է մի որևէ կուսակցության, ուրեմն ամբողջ կյանքում պարտական է դրա նախագահին կամ հիմնադրին: Եթե դու մտել ես այդ կուսակցություն՝ գաղափարը կիսելով, ոչ թե զուտ լավություն անելու համար, այդ դեպքում դու ամբողջովին իրավունք ունես կուսակցության նախագահից հաշվետվություն պահանջելու, իրավունք ունես քո թեկնածությունը առաջ քաշելու, եթե, իհարկե, գտնում ես, որ կարող ես այդ բեռը քո ուսերին վերցնել:

-Ըստ Ձեզ՝ որքանո՞վ է կարևոր, որ կուսակցությունը ստեղծվի գաղափարական հենքի վրա, և ինչպե՞ս կգնահատեք հայաստանյան կուսակցություններին. որքանո՞վ ենք դրանք ստեղծված գաղափարի շուրջ:

- Հայաստանում գաղափարական կուսակցություններին հաշվելու համար երևի մի ձեռքի մատները կհերիքեն: Հայաստանում չկան գաղափարական կուսակցություններ, կան օպորտունիստական կուսակցություններ, որոնք մանևրում են քաղաքական դաշտում՝ որևէ պահի դիվիդենտներ շահելով, մի պահ գործում են որպես սոցիալիստ , մի պահ՝ լիբերալ, մի պահ՝ միապետական, որ պահին, ոնց իրենց անձնական շահը կթելադրի:

Իհարկե, կարևոր են գաղափարները, հակառակ դեպքում՝ ինչո՞ւ պետք է անդամակցել այդ կուսակցությանը: Երբ կուսակցության հիմանդիրը որևէ մեկին ասում է՝ արի, ինձ օգնի՛ր որ կարողանամ քաղաքական դիվիդենտ շահել, հետո ես քեզ պաշտոն կտամ, այստեղից սկսվում է կոռուպցիան: Այս տարբերակը պետք է ընդհանրապես արմատախիլ արվի Հայաստանից:

-Ըստ RElection-ի ձևաչափի՝ յուրաքանչյուր բանախոս հնարավորություն ունի հաջորդ զրուցակցին ուղղելու իր հարցը: Մեր նախորդ զրուցակիցը «Անկախ դիտորդ» դաշինքի դիտորդ Ռուբեն Ամատունին էր, որ Ձեզ ուղղել է հետևյալ հարցը.

«Ի՞նչ պետք է անել, որ վստահված անձանց ինստիտուտը դառնա ավելի լավը, վստահված անձինք լինեն ավելի գրագետ և պատրաստված»:

- Իմ անձնական կարծիքով, վստահված անձանց ինստիտուտը պետք է ընդհանրապես վերացվի: Պետք է ուղղակի ընտրությունները անցկացվեն այն աստիճան պատշաճ ու վստահելի, որ որևէ մեկի մոտ կասկած չառաջանա, որ կարող է ընտրությունը կեղծվի, չնայած այս պահին մենք հեռու ենք դրանից:

Ռադիկ Կարապետեանի հարցը՝ հաջորդ բանախոսին.

«Ի՞նչ միջոցներով է հաջորդ բանախոսը պատկերացնում Հայաստանի քաղաքական դաշտի առողջացումը»: