RElection նախագծի շրջանակներում զրուցել ենք ԱԺ «Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Շաքե Իսայանի հետ ՝Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումների և կուսակցությունների ներառականության բարձրացման թեմայով 

- Սկզբում կուզեի խոսել «Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության դիրքորոշման մասին։  Այս բարեփոխումների գործընթացը ի՞նչպես կգնահատեք:

- Եթե անկեղծ ասեմ, իմ անձնական տեսակետը․ ոչ այնքան իմ պատկերացրածի նման են ընթանում գործընթացները։ Զուտ նաև գուցե այն պատճառով, որ այժմ քննարկվում է միայն կուսակցությունների մասին օրենքի փաթեթը և, այնուհետև, այս աշխատանքները ավարտելուց հետո պետք է անցնենք Ընտրական օրենսգրքի նախագծի քննարկմանը: Քանի որ և՛ իմ, և՛ մեր խմբակցության դիրքորոշումն այն է, որ այս երկու փաթեթները սերտաճված են և մենք կարծում էինք, որ պետք է միասնական քննարկվեր հարցը։ 

Այնուամենայնիվ հանձնաժողովը որոշեց, որ առաջնային պետք է քննարկվի քաղաքական կուսակցությունների մասին օրենքի նախագիծը, ակնկալվող բարեփոխումները, ապա նոր Ընտրական օրենսգիրքը:

Ես աշխատանքների ֆորմատը մի փոքր այլ ձևաչափով էի պատկերացնում։

Ինչևէ գուցե կարողանանք հունի մեջ ընկնել Ընտրական օրենսգրքի փաթեթը քննարկելիս: Մեր խմբակցության դիրքորոշումը այդ հանձնաժողովում ներկայացնում է պատգամավոր Սերգեյ Բագրատյանը։ Տեղյակ եմ, որ նա ակտիվ մասնակցություն է ունեցել հանձնաժողովում, առաջարկներ է ներկայացրել: Դրանք հիմնականում մի քանի դրութների մասով են:

Առաջին դրույթը վերաբերում է կուսակցությունների գրանցման կարգին, քանի որ ակնկալվող բարեփոխումների մասին կուսակցությւոնների գրանցման գործընթացը ևս ներառված էր։ Առաջարկել ենք, որ կուսակցությունների հիմնադիր համագումարը ունենա առնվազն 50 անդամ, պետական գրանցման պահին՝ ոչ պակաս, քան 500 անդամ։ Գործող օրենքով պետք է 2000 անդամ ունենար, իսկ համագումարի մասնակցության թիվը, եթե չեմ սխալվում 500-ն է, այսինքն՝ այս թվերի նվազեցում է տեղի ունեցել։

Սա նաև այն հիմքով է արվում որպեսզի այն կուսակցությունները, որոնք նոր են մուտք գործում քաղաքականություն, իրենց շեմերը իջեցնելով, հնարավորություն տրվի:

Գիտեմ, որ առաջարկ է հնչել մեր խմբակցության կողմից՝ քվոտավորման սկզբունքի վերաբերյալ։ Պարոն Բագրատյանն առաջարկել է 40/60 տոկոս համամասնությունը, բայց ես որքանով տեղյակ եմ հանձնաժողովի քննարկման սեղանին է դրված 30/70 տոկոս համամասնական շեմը:

- Կա՞ն մեխանիզմներ, որոնք հնարավորություն կտան մեծացնել կուսակցությունների ներառականությունը:

- Ճիշտն ասած, ես որքանով տեղյակ եմ , նաև այս հարցն է դրված հանձնաժողովի քննարկման աշխատանքներում և, հատկապես, հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար փորձում ենք որոշակի գործիքներ գտնել, որպեսզի կարողանանք օրենքով ամրագրել այդ գործիքը:

Եթե ես դարձյալ իմ անկեղծ տեսակետը ասեմ, այդ հարցում նկատում եմ որոշակի տեղաշարժեր վերջին տարիներին Հայաստանում գործող կուսակցություններում։

Ինչ խոսք  այն բավարար ցուցանիշը չէ:

Եթե խոսենք ազգային փոքրամասնությունների մասին, ես տեսնում եմ, որ գրեթե բոլոր կուսակցություններում փոքր ի շատե այս պահանջը կարծես թե գործում է։

Ինչ վերաբերում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց, իրապես խնդիր կա և մենք պետք է մեր ջանքերը ներդնենք, որպեսզի կարողանանք գտնել այդ մեխնաիզմները, որ և՛ կարողանանք ներգրավվել այդ մարդկանց կուսակցություններում, և՛  կարողանանք այդ գործիքները ամրագրել օրենքով, որպեսզի կուսակցությունները հետագայում չկարողանան զերծ մնալ դրանից:

- Նախկինում արտասահմանում բնակվող Հայաստանի քաղաքացիները հնարավորութուն ունեին մասնակցել հայաստանյան ընտրություններին, բայց այդ ընթացակարգը հանվել է: Արդյո՞ք հնարավոր է այս փոփոխությունների ընթացքում այն կրկին ներառել և ի՞նչ եք կարծում՝ պետք է, որ այդ մարդիկ էլ ունենան ընտրելու հնարավորություն, թե միայն Հայաստանում ապրող քաղաքացիները կարող են ճիշտ ընտրություն կատարել:

- Չգիտեմ, թե նշվածները որքանով կներգրավվեն վերջնական ակտում, բայց գոնե քննարկումների մակարդակում այս հարցերը դրված են, որովհետև մեզ՝ որպես պատգամավորներ շատ են դիմում այս հարցով։ Հատկապես, երբ գործուղումներով մեկնում ենք, շատ են մոտենում և հարցնում,քանի որ այս հարցը մտատանջում է:

Իսկ եթե մոտենում և հարցնում են, ուրեմն դրա պահանջարկը կա։ Ես ինքս կողմ եմ, որ այդ հնարավորությունը վերականգնվի, բայց թե ինչ որոշման կգա Ազգային ժողովը և թե ինչ ձևաչափով կորոշվի, այս տարբեակը չեմ կարող ասել:

Չէի շտապի որևէ բան ասելու առումով, որովհետև որոշակի մտահոգություններ այս հարցի շուրջ տեսնում եմ։ Ինչպես ասում են ՝ ապագան ցույց կտա, ամեն դեպքում այս հարցը նույնպես մեր խմբակցության ուշադրության կենտրոնում է :

- Անդրադառնանք ընտրությունների բուն ընթացակարգին։ Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում ընտրությունները որոշակի իրավախախտումներով են ընթանում և դեռ ոչ ամբողջկան մշակված մեխանիզմներ կան դրանք վերացնելու համար: Նաև այսպիսի դիրքորոշում կա, որ Հայաստանում մարդիկ ընտրում են անձերին և ոչ թե կուսակցությունների գաղափարախոսությունը: Կիսու՞մ եք այս կարծիքը, թե ոչ և այս պարագայում ի՞նչ պետք է անել, որպեսզի ընտրությունները որակապես փոխվեն:

- Այն, որ հայաստանյան իրականությունում կուսակցությունների դերը մի փոքր ավելի երկրորդական է, քան անձերինը, չեմ կարող չհամաձայնվել, բայց ես կարծում եմ, որ այստեղ հենց անելիք ունեն կուսակցությունները։ Այսինքն՝ գուցե նաև նախկին բարքերի և նախկին ձևավորված համակարգի արտացոլումն է:

Այժմ, եթե մեր նպատակը այն է, որ մենք որդեգրում ենք բազմակուսակցություն, բազմակարծություն և կուսակցությունների դերի և կշռի բարձրացում, մենք պետք է նաև բոլոր ջանքերը ներդնենք կուսակցության գաղափարը, տեսլականը տարածելու։ 

Այս օրենքի փաթեթներում, որում մենք որոշակի գործիքներ ենք քննարկում, իսկապես հիմքում դնում ենք այն թեզը, որ կուսակցության դերը և կշիռը բարձրանա: Նմանատիպ գործիքներով, օրենքներով, փաթեթներով պետք է բարձրացվի, բայց նորից եմ ասում․ այն Ազգային ժողովի և Կառավարության համատեղ ակնկալվող բարեփոխումն ու արդյունքն է:

Բայց, իհարկե, յուրաքանչյուր կուսակցություն իր ներսում և առավել ևս նոր ձևավորվող կուսակցությունները, իհարկե նաև երկար տարներ գործող կուսացությունները պետք է հասկանան, որ վաղ թե ուշ այս մոդելին են անցնելու, որովհետև այժմ ամբողջ աշխարհում կուսակցությունների դերի բարձրացումն է պրոպագանդվում:

Կուսակցությունների ներսում էլ ես վերջերս նկատում եմ, որ թիրախավորված անձային կերպարներից անցնում են կուսակցության գաղափարների, կուսակցության քաղաքական դպրոցների, արհմիությունների և այլն: Այսինքն՝ կուսակցությունների ներսից եկող կուսակցական գաղափարների տարածումը ամենալավ օրինակն է և ամենաարդյունավետ միջոցը, որը  հետագայում նաև կարտացոլվի և՛ Ազգային ժողովում, և՛ համապետական ընտրություններում, և՛ հասարակությունը ինքնին կսկսի կուսակցություններին առաջնային տեղ և դեր տալ:

- Արդյո՞ք պատճառն այն է, որ հաճախ կուսակցությունները ստեղծվում են մեկ անձի շուրջ, հաճախ, անգամ հստակ գաղափարախոսություն և ժողովրդավարություն ունենալով, համախմբվում են մեկ անձի շուրջ և ոչ թե գաղափարի կամ ծրագրի:

-Ես կարծում եմ, որ բոլորովին այդպես չէ, այն երևացող կողմն է։ Նախկինում գործում էր ռեյտինգային ընտրակարգ, որով փաստացի անցկացվեցին նաև 2018 թվականի համապետական ընտրությունները, որոնք ևս մեկ անգամ եկան ապացուցելու, որ, եթե մենք ուզում ենք անցնել ավելի շատ կուսակցությունների դերի բարձրացմանը, ապա պետք է բացառենք այդպիսի կարգերը:

Ի՞նչ է ենթադրում իրենից ռեյտինգային ընտրակարգը․ դու գնում ես և անձին ես քո ձայնը տալիս։ Մենք չենք կարող մեղադրել ընտրողին, որ տվյալ անձին է ընտրել, որովհետև այսօրվա օրենքը  թույլ է տալիս, և, բանականաբար, անձի շուրջ են համախմբվում։

Երբ օրենսդրությամբ այն կարգավորվի, բացառվի և լինեն համամասնական ցուցակներ, ես կարծում եմ, որ նման արտացոլումները ինքնին հետ կմղվեն, որովհետև կուսակցության դերն ավելի կկարևորվի:

Ինչ վերաբերում է կուսակցության լիդերներին, ապա կարծում եմ, որ այստեղ էլ պետք չէ թիրախավարել, որ որևէ կուսակցությունում չպետք է լինի ընդգծված կուսակցական լիդեր։ Սա նույնպես կուսակցության որոշելիքն է, սա ևս գալիս է շատ ավել խորքից։ Եթե մենք կարողանանք օրենսդրական մակարդակում գալ այն բանին, որ կուսակցության դերը բարձրանա, ես կարծում եմ, որ նոր ձևավավորվող կուսակցություններում անձին թիրախավորելու, անձով պայմանավորված կուսակցություններ ձևավորելու խնդիր չի առաջանա:

Ըստ Relection  նախագծի, յուրաքանչյուր զրուցակից հնարավորություն ունի հարց ուղղել հաջորդ բանախոսին։ Մեր նախորդ զրուցակիցը պատգամավոր Տարոն Սիմոնյանն էր, ում  հարցը հետևյալն է ՝

«Այսօրվա հասարակությունում, այս քաղաքական միջավայրում և ընդհանրապես մշակութային միջավայրում ի՞նչպես է պատկերացնում հասարակության զարգացումը քաղաքական իմաստով, այդ թվում՝ ատելության խոսքի վերացման եղանակները: Ի՞նչ պետք է անենք մենք, որպեսզի կարողանանք զարգացնել հասարակությանը՝ քաղաքական դաշտում իր ձայնը բարձրացնելու մակարդակի»։

-Նախ շնորհակալ եմ պարոն Սիմոնյանին, իսկապես արդիական հարցեր է ուղղել: Ես ինքս՝ որպես ընդդիմադիր խմբակցության պատգամավոր կարծում եմ , որ այս հարցերը հենց Ազգային ժողովի տիրույթում են։ Խոսքս հատկապես վերաբերում է ատելության խոսքի կառավարման և հնարավոր գործիքների մշաակմանը։

Այս փուլում ես տեղյակ եմ, որ ԱԺ-ում գրծող երեք խմբակցություններում էլ աշխատնանքներ են տարվում այս մասով և նաև պատգամավոր Արման Բաբաջանյանը թեմային որոշակիորեն առնչվող նախագիծ է ներկայացրել: Աշխարհի մակարդակով, ցավոք սրտի, չկա մշակված որևէ գործիքակազմ, որը մենք կարող ենք այսպես տեղայնացնել և այս դաշտը կարգավորել: Այն ,որ այս դաշտը բաց է և այդ դաշտի զոհն է թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ իշխանությունը և թե՛ առհասարակ արտախորհրդարանական բոլոր ուժեր, քաղաքականությունում ներկայացվածություն ունեցող ցանկացած անձ, սա բոլորս գիտենք:

Փորձում ենք որոշակի մոդելներ ուսումնասիրել։ Կոնկրետ մեր խմբակցության մասով էլ կարող եմ ասել․ Գերմանիայում մի այդպիսի փորձ է կատարվել, որը հենց Գերմանիայում էլ միանշանակ չի ընդունվել։ Փորձում ենք այլ երկրների փորձից ելնելով՝ որոշակի էլեմենտներով փորձել մեր Հայաստանում կիրարկվող, հանարավոր կիրառվող գործիքակազմ մշակել։ Առայժմ, ցավոք սրտի, չենք կարողանում իրավական ակտի վերածել, բայց հուսով եմ և վստահ եմ որ առաջիկայում կունենանք նման օրենքի փաթեթ՝ եթե ոչ մեր կողմից, ապա Աժ-ի կողմից անպայման:

Մինչ այդ օրենքի փաթեթի լինելը, ես կարծում եմ, որ առաջնային խնդիրը, որը մենք կարող ենք լուծել՝ յուրաքանչյուրս, որպես նաև հանրային մարդիկ՝ մեր խոսքում, մեր հայտարարություններում, ֆեյսբուքյան էջերում, մեր բոլոր կոչերում հնարավորինս զուսպ մնալն է ատելության խոսք պարունակող թեզից:

Այս թեման ինձ շատ հետաքրքիր է նաև այն պատճառով, որ ես մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի հանձնաժողովի նախագահ եմ և մենք պարբերաբար այս թեման քննարկում ենք։ Քննարկումներ ենք ունենում նաև Մարդու իրավունքների պաշտպան Արման ԹԱաթոյանի հետ: Շատ նուրբ է սահմանը ազատ խոսքի և ատելության խոսքի անցման, բայց, այնուամենայնիվ, մենք՝ որպես ԱԺ պատգամավորներ, պետք է հնարավորինս զերծ մնանք նմանատիպ կոչերից և հնարավոր ատելության խոսք պարունակող հայտարարություններից:

Ինչու չէ, նաև մենք հետևենք մեր ֆեյսբուքյան էջերում նմանատիպ գրառումների, որոնք պարունակում են՝ ատելության խոսք, վիարավորանք, հայհոյանք, դրանով իսկ օրինակ ծառայելով հանրության այլ խմբերի, ԶԼՄ ներկայացուցիչների և ամենատարբեր ուժերի համար:

Յուրաքանչյուրս պետք է սկսենք մեզնից:

Ինչ վերաբերում է կրթվածությանը և մշակութային զարգացվածությանը, ես իսկապես շատ եմ կարևորում կուսակցություններում քաղաքական դպրոցների առկայությունը։ Հեղափոխությունից հետո նկատում եմ, որ նորից կուսակցություններում այս պրոցեսը տեղի է ունենում և յուրաքանչյուր քաղաքական դպրոց փորձում է որոշակի ծրագրեր իարականացնել:

Ուրախությամբ պետք է փաստեմ, որ վերջերս վերակազմավորված Բարգավաճ Հայաստան խմբակցության քաղաքական դպրոցը մի հետաքրքիր մոդել է մշակել, որով քաղաքական դպրոցում հրավեր են ստանում դասախոսելու և՛ իշխանության ներկայացուցիչները, և՛ ընդդիմադիր այլ ուժերի ներկայացուցիչներ, և՛ առհասարակ այն մարդիկ, ովքեր իրապես այս երկրում որևէ ասելիք ունեն և որևէ տեսլական ունեն երկրի զարգացման, այս բարեփոխումների, ռեֆորմների հետ կապված։

Այո՛, կուսակցությունները նույնպես պետք է կարողանան իրենց ներսում սա հաղթահարել։ Որքան էլ որ տվյալ դասախոսը քո քաղաքական տեսակետի կիսողը կամ դրան հարողը չէ, այնուամենայնիվ, եթե նա՝ որպես պետական գործիչ ունի որևէ տեսակետ, կարծում եմ,որ քաղաքական դպրոցները պետք է հնարավորություն տան և  բազմակուսակցականությունը սկսվում է հենց նմանատիպ բաներից:

Մշակույթի առումով ես իրապես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր կուսակցություն՝ հատկապես կայացած կուսակցությունները,պետք է կարևորեն քաղաքական դպրոցների դերը և մեծ ռեսուրսներ ներգրավեն: Ես վստահ եմ, որ այդ քաղաքական դպրոցների սաներն են վաղը լիենլու պաշտոնյաներ, պատգամավորներ, նախագահներ։ Հենց իրենք պետք է ամուր գիտելիքների վրա հենված լինեն:

Շաքե Իսայանի հարցը հաջորդ բանախոսին՝

«Ի՞նչպիսի գործնական քայլեր պետք է արվեն, որպեսզի այլևս մենք կուսակցությունների կամ Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումների մասին խոսելիս չմտածենք կանանց քվոտավորման տոկոսային հարաբերությունները բարձրացնելու մասին, այն իմաստով, որ դրա կարիքը չի լինի: Հույս ունեմ, որ Ձեր զրուցակիցը կնշի նաև այդ քայլերից մի քանիսը»: