RElection նախագծի շրջանակներում «Կուսակցությունների մասին» օրենքի փոփոխությունների մասին զրուցել ենք Ազգային ժողովի պատգամավոր Թագուհի Ղազարյանի հետ:

- Ի՞նչ անեն կուսակցությունները, որպեսզի կուսակցություններում ներգրավվեն կանայք, հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ: Ինչպիսի՞ մեխանիզմներ են անհրաժեշտ դրա համար:

- Նախ շեշտեմ, որ հաշմանդամություն ունեցող անձանց խնդիրները առողջական չեն, այլ ինտեգրման խնդիրներ են: Այդ երկու խմբերի հետ  կապված էլ հարցեր կան։ Հարցեր կան նաև ազգային փոքրամասնությունների հետ կապված և բազմաթիվ այլ խմբերի հետ կապված, որ կարծես թե կուսակցականության մշակույթը, համենայն դեպս բարձրագույն մարմինների մշակույթը կենտրոնացված է եղել միջին տարիքի տղամարդկանց շուրջ։

Երիտասարդության ներգրավվածության կամ ավելի ակտիվ ներգրավվածության հետ կապված խնդիր էլ ունենք և այդ հարցերը պետք է լուծվեն ոչ միայն օրենսդրական սահմանումներով, այլ նաև կուսակցական և ընդհանրապես ներառականության մշակույթի զարգացման հետ կապված, այդ թվում նաև սոցիալական, իրազեկման արշավների, որովհետև փորձը ցույց է տալիս,որ կարգավորման ենթակա են այն ոլորտները, որտեղ խնդիր ունենք։

Մենք մեր արտասահմանցի գործնկերների հետ խորհրդատվական կարգով խոսելիս շատ երկրներ ենք հայտնաբերում, որտեղ կամ կուսակցությունների մասին օրենքը շատ մեղմ, ոչ խիստ է կանոնակարգված, կամ, ընդհուպ մինչև միավորումների ազատության մասին օրենքների մեջ է մտնում: Հարց հնչեց մեր ֆրանսիացի գործընկերներից մեկին, թե քանի հոգուց սկսած է միավորումը համարվում կուսակցություն, ասաց՝ երեք՝ «Միավորումների ազատությունների մասին» օրենքով: Սա նշանակում է, որ մշակույթը այնքան կայացած է, որ խիստ կարգավորումների կարիք չկա:

Հայաստանում այդ մշակույթը բավականաչափ կայացած չէ, որովհետև տարբեր շահերի հետ է անմիջականորեն առաջադրվել, բացի դա Հայաստանը երիտասարդ է, որպես պետություն, էլ չեմ ասում՝ որպես խորհրդարանական պետություն: Այդ շահառու խմբերը կուսակցություններին օգտագործել են ոչ միայն քաղաքական նպատակներով։ Հիմա մեր խնդիրը կուսակցությունների մասին այնպիսի օրենք գրելն է, որպեսզի այդ օրենքի շրջանակում վերապահված լինի առավելագույնս քաղաքականությամբ զբաղվելու համար ներառվել կուսակցություններում:

Ինչ վերաբերվում է կանանց, հաշմանդամություն ունեցող անձանց և ազգային փոքրամասնությունների ներառականությանը, այս պահին դեռ վճռված չէ, թե որն է լինելու դրա ձևակերպումը, բայց մենք բազմաթիվ տարբերակներ ունենք։ Դրացից մեկը քվոտավորելն է, բայց կարծում եմ՝ կարող է լինել նաև տարբերակ․ կուսակցություններին առաջարկել՝ ունենալ սեփական ներքին կանոնակարգ, որով նրանք կարող են այդ քվոտաները սահմանել և, ըստ այդ քվոտաների, խրախուսել ավելացնել ֆինանսավորումը:

Այս գործընթացը շատ երկրներում ընդունված պրակտիկա է, օրինակ՝ կանանց, հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց քարոզարշավների համար պետությունը լրացուցիչ ֆինանսավորում է տրամադրում, բայց քվոտայի շեմը թողնում է կուսակցությունների ներքին կանոնակարգերին, որովհետև գուցե լինեն կուսակցություններ, որոնք ուզում են, օրինակ, բացարձակ ֆեմինիստական լինել և միայն կանանց ներգրավվել կամ հակառակը։ Այդ իրավունքը սահմանափակելը նույնպես կարող է խնդրահարույց լինել, այն պարզապես կարող է ազդել ֆինանսավորման կամ խրախուսման մեխանիզմների վրա։ Սա նույնպես քննարկվում է, դեռ վերջնականացված չկա:

Ես, իհարկե, կողմ եմ՝ լայն ազատություններ տալ և գործածել խրախուսումների և պատժամիջոցների մեխանիզմները, որպեսզի իրենք՝ կուսակցություններն իրենց ներսում և նաև, օրինակ, ծառայելով մյուս կուսակցություններին, եթե ազդեցիկ կուսակցություններ են, մշակույթ ձևավորեն: Այս դեպքում ինձ համար ամենակայուն մեխանիզմը, որ կարող է լինել, մշակույթի ձևավորումն է, որի համար այս փաստաթուղթը լինելու է միայն մեկնարկային կետ:

- Խոսեցիք նաև պատիժների և խրախուսանքների մասին։ Այստեղ չկա արդյո՞ք խնդիր, որ հենց այդ մարդիկ չեն ցանկանում ներգրավվել քաղաքականության մեջ:

- Ես կարծում եմ, որ խորը մշակութային սոցիալական արմատներ ունի այս հարցը, ոչ միայն Հայաստանում այլ նաև ամբողջ աշխարհում և տղամարդկային ցանցերը շատ ավելի լավ են գործում, քան կանանց ցանցերը: Միմյանց տարբեր աշխատանքներում, ոլորտներում ներգրավվելու գործընթացները և այդ ցանցային աշխատանքը շատ կարևոր է:

Իհարկե, կա նաև ռեսուրսների խնդիր, որովհետև Հայաստանում կանայք բոլորովին  էլ վատ վիճակում չեն իրենց ինետելեկտուալ իմաստով, բացի այն, որ բնակչության 52 տոկոսն են կազմում, նաև բարձրագույն կրթություն ստացած անձանց շուրջ 60 տոկոսն էլ կանայք են։ Բացի սա, երևի ունկնդիրներն էլ կհիշեն, որ իրենց դասարաններում գերազանցիկները մեծամասամբ աղջիկներ էին, շատ աչքի ընկնողները կանայք էին, բայց այդ աղջիկները, կանայք ինչ-որ օղակում կորչում են։ Երբ նայում ես կառավարման կարգին, կազմին, որոշումներ կայացնողներին, տեղական ինքնակակառավարման մարմիններին, որոնք 500-ից ավելին են, բայց միայն 1.2 տոկոսն են կանայք, սա սարսափելի թիվ է և չի արտացոլում այն իրականությունը, որում մենք ապրում ենք:

Միակ բանը ինչի ցուցիչ կարող է լինել այս հարաբերակցությունը, ակնհայտ խտրականությունն է՝ ոչ թե կանանց ինտելեկտուալ ներուժի, այլ՝ որոշումների կայացման մասնակցությունն ունենալու մասին է: Ես կարծում եմ, որ սա պետք է դառնա նաև տղամարդկանց խնդիրը։ Նրանք նույնպես պետք է մտածեն ձևեր, թե ինչպես պետք է ներգրավվել կանանց իրենց և կուսակցական աշխատանքներում:

Շատ պարզ է, որ եթե մենք մտածում ենք կանանց ներգրավվածության մասին միայն այն տեղերում, որտեղ քվոտա ունենք, այսինքն՝ 25 տոկոս կամ 30 տոկոս կամ 40 տոկոս, ցուցակում պետք է կին լինի և հենց միայն այդ պահին ենք սկսում «կին փնտրել»։

Մենք հասկանում ենք, որ քիչ կանայք են, որոնք ցանկանում են ներգրավվել, քիչ կանայք են, որոնք ունեն այդ ներուժը և այդ հավակնությունները՝ ներգրավվելու այդ ցուցակներում, մինչդեռ դա հետևանք է նրա, որ այդ ցուցակներում տարիների ընթացքում նրանք պարզապես ներառված չեն եղել։ Եթե քայլ առ քայլ ներգրավված լինեին, եթե կուսակցությունների գլխավոր մարմիններում ավելի ներգրավված լինեին, ապա վերջում, այդ ցուցակների կազմելիս խնդիրներ չէին առաջանա: Այդ խնդիրների մասին մենք լսել ենք թե՛ 2017-ի, թե՛ 2018-ի այդ ցուցակի կազմման ընթացքում, գրեթե բոլոր կուսակցություններից, որ կանայք չեն ցանկանում, բայց եթե կինը այդ ճանապարհը չի անցել, շատ դժվար կլինի միանգամից «այո» ասելը:

Ընդ որում՝ կանանց համար է առավել դժվար այդ մարտահրավերին միանգամից «այո» ասելը։ Մշակութորեն՝ կապված սոցիալական որոշ բաղադրիչների հետ, դժվար է «այո» ասելը, ասելը՝ «ես պատրաստ եմ գալ», «ես ունեմ բավականաչափ հավակնություններ գալու և աշխատելու»:

Նույն կարողություններով մեկ այլ տղամարդու համար դա շատ ավելի հեշտ է տեղի ունենում, համենայն դեպս մեր այսօրվա միջավայրում, դրա համար էլ պետք է այդ մասին երկարաժամկետ մտածել, ոչ թե միայն հենց այն պահին, երբ տղամարդկանց՝ ներկայությունը խորհրդարանում ունենալու համար պետք է երաշխավորված կանանց թիվ, որպեսզի իրենք էլ լինեն և, որպեսզի որպես կուսակցություն ներկայանան և ընտրվենք, պետք է 25 տոկոս քվոտա: Մի քիչ ավելի երկարաժամկետ աշխատանքի հարց է:

- Ինչ մեխանիզմներ պետք է կիրառեն կուսակցությունները, որպեսզի բարձրացնեն իրենց ներառականությունը և «գրավիչ» լինեն կանանց համար:

- Կուսակցություններում կանանց քանակը փոքր չէ, միջինում։ Գրեթե բոլոր կուսակցություններում, կուսակցական կանանց թիվը 30-40- տոկոս է, այլ հարց է, թե որքանով են նրանք ներգրավված ակտիվ աշխատանքների մեջ, եթե կուսակցությունները ունեն մարմիններ, այդ ֆորմալ մարմիններում՝ հանձնաժողովներ, վարչություններ, այդ մարմիններում որքան է կանանց թիվը: Զուտ կուսակցական լինելը դեռևս չի նշանակում ունենալ փորձառություն, այն պետք է անցնել այդ համակարգերում, այսինքն կանանց պակաս կուսակցական թվերով, ֆորմալ առումով չկա, բայց ներգրավվածության, ներառականության պակաս կա:

Հետևաբար, մենք՝ բոլորս այդ կուսակցութուններում ներգրավված մարդիկ՝ թե՛ կանայք, թե՛ տղամարդիկ պետք է կարողանան խրախուսել այդ ներգրավված կանանց՝ աշխատել տարբեր մարմիններում:

Մեկ այլ տարբերակ է ունենալ սկզբունք․ որքան ներկայացվածություն կա կուսակցությունում կանանաց և տղամարդկանց, նույնպիսի համամասնությամբ լինեն ղեկավար մարմիններում: Ենթադրենք, եթե երեսուն-քսան,կամ մեկ-հիսուն տոկոսն է, նույն համամասնությամբ կանայք և տղամարդիկ ներկայացված լինեն ղեկավար մարմիններում:

Ղեկավար մարմիննները որտեղ կայանում են քաղաքական խոսակցություններ, անկախ կուսակցության կարգավիճակից, այն արդեն խմբակցություն է, թե դեռ արտախորհրդարանական ուժ է, այդ մարմիններում տեղի են ունենում քաղաքական խոսակցություններ, արվում են հայտարարություններ, կայացվում են քաղաքական որոշումներ և այդ աշխատանքները երկար տարիների համար բավական են հմտանալու և որոշակի քաղաքական պրակտիկ դպրոց է:

- Համեմատության կարգով պետք է նշել, որ տասը տարի առաջ և հիմա շատ տարբեր է կուսակցությունների ներառականության մակարդակները: Ձեր կարծիքով քանի տարի է անհրաժեշտ, որպեսզի այլևս պատճառ չունենաք խոսել քվոտավորման մասին:

- Շատ կարևոր շեշտադրում եք անում, որովհետև կանանց ներգրավվածության քվոտավորումը Հայաստանում սկսվել է հինգ տոկոսից, ինչը նշանակում է, որ հինգ տոկոսը նույնիսկ խնդիր է եղել ժամանակին։ Հիմա բարձրացել է մինչև քսանհինգ տոկոս, ընթացիկ օրենսդրությամբ՝ երեսուն, կբարձրանա, գուցե, քառասուն:

Մարդկանց աչքը բավականին սովոր է տեսնել կին քաղաքական գործիչների և հիմա խոսում եմ այն մասին, որ սկսել ենք հինգ տոկոսից։ Նույնիսկ զարմանալի է թվում, թե ինչպես կարող էր այդքան կրիտակական լինել վիճակը, որ մենք քվոտավորում սահմանեինք հինգ տոկոսի համար: Սա ընդամեը ընտելանալու և վարժվելու հարց է, այս տարածաշրջանում մասնավորապես մեր փորձը ցույց է տալիս, որ մենք բավականին ճկուն ենք նման հարցերում ադապտացվելու: Մենք ունենք ընտրելու իրավունքը, անգամ Եվրոպայի համեմատ, ավելի վաղ ժամանակներում կանանց տալու նախադեպ: Իրականում, գիտեք, որ շատ դժվարությամբ են կանանց տրվել ամուսնալուծության, ժառանգության իրավունքները, բայց մենք այդ իրավունքների մասին խոսում ենք դեռ միջնադարից և բավականին ճկուն ենք հասկանալու համար ,թե ինչ կարիքներ կարող են ունենալ մեր հասարակության տարբեր շերտերի մարդիկ։ Ես կարծում եմ, որ նույնպիսի ճկունությամբ էլ, շատ արագ, թռիչքաձև այդ անցումը կատարվելու է:

Ես այն տեսնում եմ։ Չնայած հիմա խտրականության մեծ տարափ է տեղի ունենում, բայց ես պայամանվորում եմ հետցնցումային վիճակով և այդ խտրականությունը տեսնում եմ նաև տղամարդկանց նկատմամբ, թեև այդ արշավը կանանց նկատմամբ ավելի սուր է, բայց հասարակության մեջ այդ բեկումը տեսնում եմ: Հստակ ժամանակ իհարկե նշել չեմ կարող, բայց ես կարծում եմ, որ Հայաստանը ժամանակային առումով ավելի արագ այդ փուլը կհաղթահարի, քան շատ այլ երկրներ, որոնք տասնամյակներ շարունակ այդ փուլում են և դեռևս հաղթահարման հնարավոր ժամկետներ չեն կարող նշել: Հաճախ թվում է, որ այս խնդիրները միայն մերն են, բայց դրանք կան նաև այլ երկրներում, ընդհուպ մինչև Միացյալ նահանգներ: Մեզ մոտ ես տեսնում եմ, որ շատ բարդ ու շատ երկարատև չի լինելու, այնուամենայնիվ քվոտավորման կարիք դեռ կա:

- Ըստ Relection նախագծի ձևաչափի, յուրաքանչյուր նախորդ զրուցակից հնարավորություն ունի հարց ուղղել մեր հաջորդ զրուցակցին։ Մեր նախորդ զրուցակիցը Ազգային ժողովի «Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Սերգեյ Բագրատյանն էր, ում հարցը հետևյալն է՝

«Արդյոք մենք ունե՞նք բավարար քաղաքական մշակույթ, որպեսզի կարողանանք հաջորդ ընտրությունը անցկացնել ոչ միայն բացառիկ ժողովրդավարության պայմաններում, այլ նաև բացառենք էյֆորիայի ազդեցությունը: Գտնո՞ւմ եք, որ ընտրություններին պետք է պատրաստվել այնպես, որ հնարավոր աղդեցությունները բացառենք»:

- Շատ հետաքրքիր հարց էր․ ի՞նչպես է պարոն Բագրատյանը կամ հարց ուղղողը, անկախ անձից, պատկերացնում ընտրություններին հնարավոր ազդեցություններից խուսափելու գործընթացը։ Եթե նա նկատի ունի հնարավոր ֆինանսական ազդեցությունները, որոշակի վարչական ռեսուրսների, լծակների ազդեցության նվազեցումը կամ զրոյացումը, իհարկե, ես դրա հետ համաձայն եմ: Բայց ընտրությունները հենց ազդեցության մասին գործընթացներ են, թե ով որքանով կկարողանա ազդել քարոզարշավի, քարոզի միջոցով, որքանով կկարողանա առաջացնել իրեն ընտրելու ցանկությունը: Նման ազդեցությունները ես ամենևին դատապարտելի չեմ համարում։ Անհնար է ասել՝ մի՛ արեք քարոզարշավ, թո՛ղ փակ աչքերով մարդիկ գնան ընտրեն։ Ուղղակի պետք է ակնկալել, որ մադրիկ տեսնեն աշխատանքը երկարաժամկետ կտրվածքով, ոչ թե քարոզարշավի ընթացքով միայն։

Ես տեսնում եմ, որ Հայաստանում մարդիկ բավականին լավ հիշողություն ունեն, ճիշտ ժամանակին, ճիշտ իրադարձությունները հիշելու համար և ամենևին վատ չեմ համարում հնարավոր ազդեցությունների գոյությունը, եթե դրանք էմոցիոնալ ազդեցություններ են նաև: Իհարկե, շատ ավելի լավ կլինեն, որ ընտրությունները հիմնված լինեն ռացիոնալ բազայի վրա և միայն ծրագրի, բայց աշխարհի որևէ երկրում նման բան չկա, որ բացառապես ծրագրի վրա հիմնված լինեն: Մարդկանց մի հատվածը հիմնվելու է ծրագրի վրա, մյուսը՝ համակրանքների, երրորդը՝ իրենց գյուղում արված կամ չարված աշխատանքների։

Ազդեցությունները բացառելու մասով մենք պետք է բացառենք փողի, վարչական լծակների և այլ կոռուպցիոն ազդեցությունները, իսկ էմոցիոնալ ազդեցությունները ընտրությունների գործընթացներում բնական են:

Թագուհի Ղազարյանի հարցը մեր հաջորդ բանախոսին՝

«Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ներառականության խնդրի լուծումը, արդյո՞ք կարիք ունենք խիստ կարգավորումների, թե ավելի մեղմ մշակութային փոփոխությունների ճանապարհով պետք է գնանք: Ինչպե՞ս է տեսնում կանանց ներգրավվածությունը, արդյո՞ք դրական է գնահատում կանանց գործունեությունը և ինչպե՞ս է տեսնում հետագայում զարգացումը»: