«Ադրբեջանը չի կարող ճեղքել պաշտպանության ճակատը, բայց սա ուժասպառության պատերազմ է» ֆրանսիացի աշխարհաքաղաքագետ |hetq.am|
hetq.am: Արցախում ծավալվող ռազմական գործողությունների, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման եւ տարածաշրջանում ստեղծված իրադրության շուրջ «Հետքը» զրուցել է աշխարհաքաղաքական գիտությունների դոկտոր, Փարիզի Սիանս-Պո (Sciences Po) Քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի դասախոս Ֆրեդերիկ Անսելի հետ (Frédéric Encel): Պրն Անսելը Ֆրանսիայում Հայկական հարցի պաշտպանությամբ է զբաղվում, բայց եւ շատ ժամանակ է տրամադրում` բացատրելու, թե ինչ կշիռ ունի Հայաստանը աշխարհաքաղաքական առումով: «Եթե հաշվի առնվի երկրի տարածքը եւ դեմոգրաֆիան, երկուսն էլ շատ համեստ են, բայց դրա համեմատ Հայաստանը շատ լուրջ կշիռ ունի, աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից շատ հետաքրքիր է եւ օբյեկտիվորեն գտնվում է հետաքրքիր տարածաշրջանում»,- նախորդ տարի Հայաստանում կարդացած դասախոսության ժամանակ ասել էր պրն Անսելը:
Պրն Անսել, ըստ Ձեզ, ինչու՞ ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծում ռազմական գործողությունները հիմա վերսկսեցին:
Պատերազմի ժամանակացույցի հարցը շատ հետաքրքիր է, և կարծում եմ, որ այն կապված է ռազմական ուժերի հարաբերակցության հետ: Այսինքն՝ Բաքուն համարում է, անկասկած ոչ առանց պատճառի, որ ռազմական ուժերի հարաբերակցությունն այսօր իր համար ավելի բարենպաստ է, քան մի քանի տարի առաջ: Դա արդեն իսկ ճիշտ էր քառօրյա պատերազմի ժամանակ, սակայն այժմ, նոր սպառազինության ձեռք բերման և հարյուրավոր կամ հազարավոր թուրք վարձկանների աջակցության պայմաններում, հաշվի առնելով նաև, որ ակնհայտորեն պարոն Պուտինը չի շտապում վերջ դնել պատերազմին, և որ ամերիկյան ինքնաթիռն անօդաչու է մնացել, այս ամենի արդյունքում Ադրբեջանի իշխանությունները համոզված էին, որ պատերազմը հնարավոր էր, և նույնիսկ հաղթանակն էր հնարավոր: Եվ սա է պատճառը, որ, իմ կարծիքով, Բաքուն այսօր հակված չէ իրական հրադադարի, քանզի ռազմական ուժերի հարաբերակցությունն իրենց համար ավելի նպաստավոր է, քան նախկինում:
Կա նաեւ Թուրքիայի գործոնը, որն աջակցում է Ադրբեջանին: Արդյո՞ք աշխարհաքաղաքական իրավիճակը նույնպես նպաստավոր չէր, մասնավորապես՝ այն, որ մեծ տերությունները զբաղված են սեփական խնդիրներով, ինչպես, օրինակ, Ռուսաստանը, որ մտահոգ է Բելառուսում տիրող իրավիճակով, Միացյալ Նահանգներում նախագահական ընտրություններ են սպասվում։ Գուցե այդ պատճառով էր Ադրբեջանը մտածում, որ սա հարմար պահ է:
Հետաքրքիր միտք է: Սակայն պետք է իմանալ՝ արդյոք պարոն Ալիևն այդ աստիճան լուրջ ռազմավարական մոտեցում է ցուցաբերում: Ես անձամբ վստահ չեմ: Ես կարծում եմ, որ քառօրյա պատերազմն ընթացել է մի համատեքստում, որը չէր ներառում բոլոր այդ գործոնները, սակայն սա չի նշանակում, որ դուք իրավացի չեք, չգիտեմ: Կարծում եմ, որ այդ ամենից անդին կա ավելի լուրջ մի միտում նրանց կողմից, որն, ըստ էության, ասում է հետևյալը. հայերը վերջին տարիներին ձեռք չեն բերել նոր, բարձր արդյունավետության ռազմատեխնիկա, մինչդեռ մենք նավթային հարստության շնորհիվ ունենք նման տեխնիկա, մասնավորապես՝ մարտական ԱԹՍ-ներ:
Եվ սա բավական նոր երևույթ է: Իհարկե, դուք, թերևս, իրավացի եք ամերիկյան ընտրարշավի առումով, սակայն թույլ տվեք նշել կամ հիշեցնել, որ իրականում պարոն Թրամփն անհետևողական է, կատարելապես ոչ կոմպետենտ, վստահաբար տեղյակ չէ, թե Ղարաբաղը քարտեզի վրա որտեղ է գտնվում, դրանում կասկած չկա, ուստի ընտրարշավ լիներ, թե ոչ, կասկածում եմ, թե Ալիևը հույսը դրա վրա է դրել: Իհարկե, սա զուտ վարկած է, չեմ ասում, թե ձեր վարկածը սխալ է:
Ո՞րն է Ռուսաստանի դերը այս իրավիճակում: Արդյո՞ք Ռուսաստանը կմիջամտի, թե՞ չեզոք կմնա, կամ թե ավելի հեռու կգնա՝ հաշվի առնելով, որ Թուրքիան կարող է կարեւոր դերակատար դառնալ Կովկասում:
Գիտեք, Ռուսաստանի ընդհանուր ապրանքափոխանակման ծավալը հիմնված է սահմանափակ ապրանքատեսակներ արտահանող տնտեսության վրա: Այսինքն, Ռուսաստանն այսօր արտահանում է նույն բանը, ինչ Խորհրդային Միությունը արտահանում էր 1920-ական թվականներին՝ նավթ, բնական գազ և սպառազինություն: Ինչու՞ եմ սա ասում: Որովհետև Ռուսաստանի ՀՆԱ-ն, որը համարժեք է Իսպանիայի ՀՆԱ-ին, այսինքն՝ շատ աղքատ մի երկիր, Ռուսաստանը սպառազինության շուկայի խիստ կարիք ունի: Դուք շատ լավ գիտեք, որ Ռուսաստանը զենք է վաճառում միաժամանակ և՛ Հայաստանին, և՛ Ադրբեջանին:
Իհարկե, փոխադարձ ռազմական աջակցության համաձայնությունը կա Հայաստանի հետ, և կա ռուսական ռազմաբազան Հայաստանում: Բայց և այնպես, պետք է որ իմանաք, որ փոխօգնության պայմանագիրը չի վերաբերում Ղարաբաղին, չի վերաբերում Արցախին: Եվ կարծում եմ, որ այսօր Պուտինը մեծապես խաղարկում է այդ փաստը: Չեմ կարծում, թե նա վախենում է Թուրքիայից: Համոզված եմ, որ նա բնավ չի վախենում Թուրքիայից: Դրան հակառակ, նա պետք է հաշվի առնի, որ երկու պատերազմող կողմերը կարիք են ունենալու սպառազինության բավարար մակարդակ պահպանելու, որպեսզի Ռուսաստանը կարողանա շարունակել վաճառել դրանք:
Ես պարոն Պուտինի որոշում կայացնելու վրա ազդող այլ փոփոխական չեմ տեսնում՝ նրա սպասողական դիրքորոշման առումով: Ամեն դեպքում, նույնիսկ եթե առայժմ նա ավելի շուտ չեզոք է երևում, նա շատ լավ գիտի, որ Միացյալ Նահանգների կողմից որևէ ճնշում չի սպասվում այս տարածաշրջանում, հետևաբար ինքն է գլխավոր դերակատարն այսօր, և նույնը կլինի վաղը: Ուստի և շտապելու որևէ պատճառ չունի:
Իսկ ինչի՞ է սպասում նա, ըստ Ձեզ:
Ես կարծում եմ, որ Պուտինը սպասում է տեսնի, թե կոնկրետ ինչպես է զարգանալու ուժերի հարաբերակցությունը: Պուտինին ոգեշնչող մտածողներից մեկը պրուսական ռազմագետ Կարլ ֆոն Կլաուզևիցն է, նա դա ասում է, լիովին ընդունում է, և նա մեկն է, ով առաջնորդվում է լոկ սառը և զուտ ուժերի հարաբերակցությամբ, մասնավորապես ռազմական ուժերի: Ուստի, պարոն Պուտինին հետաքրքիր է տեսնել, թե Ղարաբաղում, ի վերջո, ով է գերակշռելու:
Եվ կարծում եմ, որ այդ ժամանակ, երբ կլինի, եթե՛ լինի, ճակատի ճեղքում, չափազանց կարևոր առաջխաղացում Ադրբեջանի կողմից, որը կհասնի Մեղրիի միջանցքին, այսինքն՝ կհասնի հարավում Հայաստանի տարածքին, կամ հայկական հակագրոհ, ինչպես 1993-94 թվականներին, որը կվտանգի 1994 թվականի զինադադարի սահմանագիծը, հասնելով ընդհուպ մինչև Ադրբեջանի սիրտը, և՛ առաջին, և՛ երկրորդ դեպքում, կարծում եմ, նա խաղի ավարտը կազդարարի: Բայց մինչ այդ, նա արձանագրում է կորուստները, հավանաբար արձանագրում է նաև, թե ինչպես են իր սեփական սպառազինություններն իրենց դրսևորում երկու կողմերում էլ, և ժամանակը նրա օգտին է աշխատում:
Եվրամիությունը, հանձինս Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, կարո՞ղ է որեւէ դեր կատարել:
Եվրամիությունն առայժմ կարևոր դերակատար է տնտեսական և ֆինանսական հարթություններում, սակայն ոչ՝ աշխարհաքաղաքական դաշտում: Եվ մեր արտաքին գործերի նախարար Ժան-Իվ լը Դրիանը լիովին իրավացի էր, երբ վերջերս հիշեցնում էր «Լը Մոնդ» օրաթերթի միջոցով, որ Եվրոպան, և այստեղ մեջբերում եմ նրան, «Եվրոպան պետք է աշխարհաքաղաքական լինի»: Այսինքն՝ Եվրոպան պետք է ավելի շատ միավորված լինի, բայց հատկապես ավելի շատ պետք է գիտակցի, որ պարտավոր է ստանձնել գլոբալ քաղաքականության բարոյական և ֆինանսական հարվածները, ներառյալ՝ երբեմն ռազմական բնույթի պատժամիջոցները: Այլապես Եվրոպան կարևոր դեր չի կատարի:
Այսօր Եվրոպան դերակատար չէ Կովկասում, ինչպես դերակատար չէ Աֆրիկայում, Միջին Արևելքում կամ Ասիայում, որովհետև չի ցանկանում լինել: Այստեղ գործ ունենք հիմնականում տնտեսական և ֆինանսական բնույթի դերակատարի հետ: Եվ պետք է ասեմ, որ այս ընդհանուր տնտեսության մեջ, այս մայրցամաքում, քանի որ բրիտանացիները հեռացել են, մնացել է լոկ մեկ համաշխարհային տերություն, որն, իհարկե, միջին հզորության տերություն է, բայց և այնպես՝ համաշխարհային մակարդակի, և այն կոչվում է Ֆրանսիա:
Եվ տեսեք, թե ինչ աստիճանի, թեև Ֆրանսիայի դիրքորոշումը հաճախ ծաղրի է ենթարկվում, սակայն տեսեք ինչպես, օրինակ, երկու շաբաթ առաջ Ֆրանսիայի նախագահն ինչ-որ առումով Եվրամիության առաջնորդը դարձավ, երբ Հունաստանը և Կիպրոսը ագրեսիայի ենթարկվեցին իրենց համապատասխան տարածքային ջրերում, տեսեք՝ որքանով այդ նույն նախագահը, ինչ-որ առումով, ՆԱՏՕ-ի առաջնորդի դերը ստանձնեց, քանզի այդ կազմակերպությունը չունի պարագլուխ, պարոն Թրամփն առաջնորդ չէ, լուրջ չէր լինի նման բան ասելը:
Այսպիսով, տեսեք, թե որքանով ընդամենը մեկ ռազմանավ և մոտ տասնհինգ «Ռաֆալ» ռմբակոծիչ-կործանիչ ուղարկելը՝ ի պաշտպանություն Հունաստանի, դրդեցին պարոն Էրդողանին անմիջապես իր նավերը նավահանգիստ վերադարձնել: Բավական հետաքրքիր փաստ է: Սա նշանակում է, որ երբ տեր եք կանգնում ուժերի հարաբերակցությանը, ձեզ լուրջ են վերաբերվում:
Որքանո՞վ է վտանգավոր Սիրիայից վարձկանների տեղափոխումը Կովկասի տարածաշրջան: Տարբեր թվեր են ներկայացվում՝ 1000, 1500:
Նախ և առաջ, այդ վարձկանների գոյությունը հավաստի փաստ է: Ինչ վերաբերում է նրանց թվաքանակին, չեմ կարծում, թե նրանք մի քանի հարյուրից ավելի են: Սակայն խնդիրը վարձկանների քանակը չէ, ամեն դեպքում, խնդիրն այդ վարձկանները չեն պատերազմի դաշտում, խնդիրն առավել քաղաքական է: Սա նշանակում է, որ Թուրքիան, առաջին անգամ 1994 թվականից ի վեր, մտադիր է ռազմական դեր խաղալ: Թուրքիան չի կարող անմիջականորեն հարձակվել Հայաստանի վրա, այն պատճառներով, որ քիչ առաջ դիտարկեցինք՝ Հայաստանը Ռուսաստանի պաշտպանության տակ է, դա անկասկած է:
Եվ ռուսական պաշտպանության ներքո գտնվող պետության վրա հարձակվելու համար պետք է կատարելապես ապուշ լինել, ինչը չի կարելի ասել պարոն Էրդողանի մասին: Նա մի շարք այլ թերություններ ունի, բայց ոչ այդ մեկը: Ուստի, Թուրքիայի միակ հնարավորությունն, ինչ-որ առումով, վարձկաններ ուղարկելն է, ինչպես արել է Լիբիայում, ինչպես, ի դեպ, անում է Սիրիայում, քանզի Թուրքիան վարձկանների է աջակցում Սիրիայում և դրանց տեղափոխում է ռազմական գործողությունների բարեկամական կամ դաշնակից թատերաբեմ: Ինչն, ի դեպ, արդեն իսկ քաղաքական և ռազմական խնդիր է առաջացնում:
Բայց չի կարելի համարել, որ դա կարող է վճռորոշ զենք լինել: Դրան հակառակ, ես կարծում եմ, որ բարոյապես և էթիկապես դա կեղտոտ գործիք է: Ուզում եմ դրանով ասել, որ ցեղասպանությունից 105 տարի անց, մի ցեղասպանություն, որի զոհն են օբյեկտիվորեն դարձել հայերը, և որն իրագործվել է մի քաղաքական ռեժիմի կողմից, որը մեծապես ընդունվում է ներկայիս Թուրքիայի հանրապետության կողմից, թեև վերջինս պատասխանատու չէ, սակայն մեծապես ընդունում է 1915 թվականի երիտթուրքերի ռեժիմի արժեքները, ուղարկել վարձկանների, որոնք արդեն իսկ իրենց բարբարոսների պես են պահել Սիրիայում, հայ քաղաքացիական բնակչության դեմ, դա ինչ-որ բան է նշանակում: Հասկանու՞մ եք: Եվ այդ նշանակությունը, բարոյական և էթիկական տեսանկյունից, պարզապես ամոթալի է:
Դուք նաեւ Իսրայելի հարցով փորձագետ եք: Ի՞նչ կասեք Իսրայելի դերի մասին, որն ԱԹՍ-ների հիմնական մատակարարն է Ադրբեջանին, եւ ակնհայտ է, որ այս պատերազմը ԱԹՍ-ների պատերազմ է:
Կասեմ նույնն, ինչ ասում եմ արդեն մոտ երկու շաբաթ ի վեր լրատվամիջոցներին, երբ ինձ այդ հարցն են տալիս, ի դեպ՝ ներառյալ իսրայելական լրատվամիջոցներին, ասել եմ և կրկնում եմ. առաջին՝ Իսրայելը ինքնիշխան պետություն է, և ինչպես ցանկացած ինքնիշխան պետություն, ունի ինքնիշխան իրավունք՝ զենք վաճառելու ում ցանկանա: Երկրորդ՝ խնդիրն այն է, որ ներկայումս պատերազմական փուլում ենք գտնվում, որ այդ պատերազմը լիովին սանձազերծվել է երկու պատերազմող կողմերից մեկի՝ Ադրբեջանի կողմից, և որ իսրայելական զենքերը ոչ թե պաշտպանական են, այլ հարձակողական:
Եվ վերջապես, երրորդ կետը՝ սա առավել ևս լուրջ խնդիր է առաջացնում, հաշվի առնելով, որ Իսրայելը այդպես էլ չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Այսպիսով, եթե վերջին երկու կետը համադրեք, կարծում եմ, որ Իսրայելը հասել է բարոյական և էթիկական կարմիր գծին: Եվ դա է պատճառը, որ ես ասում եմ իսրայելցիներին, որոնց բնավ թշնամաբար չեմ տրամադրված, որ նրանք պետք է, առնվազն այս հատվածում, պատասխանատվություն ստանձնեն և դադարեն զենք և զինամթերք մատակարարել Ադրբեջանին: Իհարկե, ըստ իս, նրանք պետք է ընդհանուր առմամբ վերանայեն իրենց աջակցությունն այդ երկրին:
Սակայն, դա մեկ այլ խնդիր է: Բայց այս պարագայում խնդիրն առկա է ուղղակիորեն, անմիջականորեն, այն է՝ իսրայելական հարձակողական զենքերը սպանում են հայ զինվորներին, ինչպես նաև քաղաքացիական անձանց, հայերի ապրած ցեղասպանությունից 105 տարի հետո, այն պարագայում, երբ Իսրայելն այդպես էլ չի ճանաչել այդ ցեղասպանությունը: Այսինքն՝ այստեղ իրական լուրջ խնդիր կա:
Շարունակությունը՝ hetq.am-ում
16:06 - 15 հոկտեմբերի, 2020
