Հայաստան

Հետխորհրդային երկրները նույնպես պատճառ ունեն մտահոգվելու․ Թոմաս դը Վաալ

«Քարնեգի» հիմնադրամի ավագ գիտաշխատող Թոմաս դե Վաալը «Ուկրաինայի հարևանների գլխին ամպեր են կուտակվել» վերտառությամբ հոդված է հրապարակել։ Ներկայացնում ենք այն ամբողջությամբ։ Մինչ Ռուսաստանի գրոհային ուժերը շարունակում են առաջխաղացումն Ուկաինայի տարածքում, մյուս հետխորհրդային երկրները նույնպես պատճառ ունեն մտահոգվելու իրենց ապագայի համար։ Ուկրաինայից զատ ևս հինգ երկրների՝ Հայաստանին, Ադրբեջանին, Բելառուսին, Վրաստանին ու Մոլդովային, Եվրամիությունը դասում է իր հարևանների շարքին «Արևելյան գործընկերության» շրջանակում։ Նրանցից երեքը չորեքշաբթի՝ մարտի 2-ին, նշել են Միացյալ ազգերի կազմակերպությանը միանալու 30-ամյակը։ Սակայն նրանք դեռևս մնացել են գորշ գոտում՝ Եվրամիությունից և ՆԱՏՕ-ից դուրս։ Կարող ենք երկար խոսել այս բոլոր երկրների կառավարման ձախողումների և ինստիտուտների անկատարության մասին։ Սակայն ԽՍՀՄ փլուզումից երեք տասնամյակ անց նրանք լիարժեք ինքնիշխան պետություններ են։ Սարսափելի պարադոքսն այն է, որ անգամ 1990-ականներին՝ իրենց փխրուն պետականության ամենավատ օրերին, այս երկրներից ոչ մեկը չի բախվել իր գոյությանը սպառնացող այնպիսի մարտահրավերի, որին առերեսվեց Ուկրաինան 2022 թ-ին։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն արդեն ոչ միայն պարզապես վերադառնում է 1991 թ․, այլև վերադարձնում է մեզ 1939 կամ նույնիսկ 1918թ․, երբ կայսերական տերությունը կարող էր իր բանակը մտցնել հարևան երկիր։ Եվրամիությունը աստիճանական բարեփոխումների վրա հիմնված իր քաղաքականությունը մի գիշերում ստիպված է փոխարինել քաղաքականությամբ, որն ուղղված է այս երկրների՝ որպես պետություն գոյատևմանը: Պետք է հաշվի առնել այս հինգ երկրների խոցելիությունն ու հասկանալ, թե ինչպես օգնել նրանցից յուրաքանչյուրին։ Բելառուսում ռուսական իշխանության հաստատումն արդեն տեղի է ունեցել։ Այն այս նոր պատերազմում Մոսկվայի լիիրավ զինակիցն է։ Ուկրաինայում տեղի ունեցող ջարդերի ֆոնին աչքից վրիպում է, որ Ռուսաստանը փաստացի կուլ է տվել Բելառուսն ամբողջությամբ, և տեսանելի ապագայում այն արդեն կորսված է Եվրոպայի համար։ Ավելի քան ինը միլիոն բնակչություն ունեցող այս երկիրն այժմ հրաժարվել է իր անկախությունից։ Սակայն ընդամենը 18 ամիս առաջ այն ժողովրդավարական ապստամբություն վերապրեց, որը քիչ էր մնացել պաշտոնանկ աներ նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյին։ Որքան կարող էր ամեն ինչ այլ լինել, եթե այդ զանգվածային ցույցերը հաջողեին։ Եվրամիությունը պետք է շարունակի սատարել Բելառուսի խիզախ ժողովրդավարական ընդդիմությանը, սակայն այդ խմորը շատ ջուր կտանի։ Ռուսաստանը չափազանց մեծ իշխանություն ունի Հայաստանում, որը Ռուսաստանի հովանու ներքո գործող ռազմական և տնտեսական դաշինքների՝ Հավաքական անվտանգության կազմակերպության պայմանագրի և Եվրասիական տնտեսական միության անդամ է։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև 2020 թ-ի պատերազմի ավարտից հետո Ռուսաստանը նաև փաստացի ղեկավարում է հայերով բնակեցված Լեռնային Ղարաբաղի անկլավը։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն իշխանության եկավ՝ ցանկանալով Հայաստանը տանել դեպի Եվրոպա։ Իր դոնքիշոթային պոպուլիզմով նա ոչ մեկին այնքան նման չէ հետխորհրդային տարածքում, որքան Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկուն։ Սակայն Ուկրաինան ու Հայաստանն աշխարհաքաղաքական ջրբաժանի տարբեր կողմերում են։ Որպես հաջողություն կարելի է նշել այն, որ Հայաստանը կարողացավ ձեռնպահ մնալ ՄԱԿ Գլխավոր ասամբլեայի քվեարկության ընթացքում, որը մարտի 2-ին դատապարտեց Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա։ Հայ փորձագետներից մեկը վարչապետ Փաշինյանին անվանում է «Պուտինի համար օգտակար ռազմավար», մարդ, որը համաձայնել է կյանքի կոչել Ռուսաստանի պարտադրած հրադադարի համաձայնագիրը, որով դադարեցվեց 2020 թ-ի պատերազմը։ Սակայն Ռուսաստանը Հայաստանի վրա ազդելու ավելի երկարաժամկետ բազմաթիվ տնտեսական և քաղաքական լծակներ էլ ունի, ինչպես նաև բազմաթիվ օգտակար ընկերներ, ինչպես, օրինակ, նախկին նախագահ և ընդդիմության առաջնորդ Ռոբերտ Քոչարյանը։ Եվրամիությունը Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի, ինչպես նաև հայկական սփյուռքի կազմակերպությունների (որոնք դեմ էին արտահայտվում Փաշինյանին 2020 թ-ի պատերազմի պատճառով) միջոցով այժմ պետք է հստակ աջակցություն ցուցաբերի երկրի՝ ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարությանը։ Ադրբեջանը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հավասարակշռություն պահպանելու անհանգիստ փորձեր է անում։ Նախագահ Իլհամ Ալիևը Կիև էր այցելել հունվարին։ Այնուհետև կանչվել էր Մոսկվա Ռուսաստանի ներխուժումից բառացիորեն երկու օր առաջ՝ Պուտինի հետ արդեն նախապատրաստված «համագործակցության» համաձայնագիր ստորագրելու։ Հասարակության արձագանքն Ալիևի համար սարսափելի էր, սակայն այդ փաստաթուղթը որոշակի երաշխիքներ տվեց նրան։ Համաձայնագրի առաջին կետում խոսվում է տարածքային ամբողջականության և «միմյանց գործերին չմիջամտելու սկզբունքներին հավատարիմ լինելու» մասին (ուշադրություն դարձրեք, թե ինչ լկտիություն է այս նորմատիվ լեզուն օգտագործելը, հաշվի առնելով, թե ինչ արեց Պուտինը երկու օր անց)։ Այս և Թուրքիայի հետ ավելի սերտ համագործակցության մասին համաձյանգիրն Ալիևին յուրօրինակ ապահովագրություն է տվել։ Բայց Ադրբեջանն ավելի խոցելի է տնտեսական ոլորտում։ Համաձայնգիրն ավելի է սերտացնում Բաքվի և Մոսկվայի կապերը, այն բազմաթիվ ձևակերպումներ է պարունակում տնտեսական համագործակցության մասին, որը Ադրբեջանը կարող է դարձնել փրկօղակ արևմտյան պատժամիջոցներից խուսափելու փորձեր ձեռնարկող ռուսական ընկերությունների համար։ Բացի այդ, փաստաթղթում ամրագրված է նաև «մյուս կողմի շահերին ուղղակի և անուղղակի վնաս հասցնող ցանկացած տնտեսական գործունեությունից զերծ մնալու» պարտավորությունը, որը գոնե թղթի վրա կարծես Մոսկվային ձայնի իրավունք է տալիս Ադրբեջանի ապագա էներգետիկ նախագծերում։ Եվ վերջապես, երկու երկրների մասին, որոնք առավել վտանգված են։ Մոլդովայի դեպքում աշխարհագրությունը ճակատագրական նշանակություն ունի։ Այն մոտ է Եվրամիությանն ու հեռու է Ռուսաստանից, թեև սահմանադրորեն չեզոք է և ֆորմալ առումով պարտավորված է չմիանալ ՆԱՏՕ-ին։ Մայա Սանդուի եվրոպամետ կառավարությունը դեռևս առերեսվում է ուժեղ ռուսամետ ընդդիմությանն ու կարճաժամկետ ճգնաժամի, մինչ տասնյակ հազարավոր ուկրաինացի փախստականները գաղթում են Մոլդովա։ Այժմ մղձավանջային սցենարն այն կլինի, եթե ռուսական առաջխաղացումը շարունակվի Սև ծովի երկայնքով դեպի Օդեսա, և զորքերը միանան Մերձդնեստրում՝ Մոլդովայից պոկված շրջանում եղած զորքերին, որին 30 տարի շարունակ ֆինանսավորում և զինում է Ռուսաստանը։ Մերձդնեստրի դե ֆակտո իշխանությունն ուզում է ուշադրություն չգրավել և երկու կողմերից էլ օգուտ քաղել՝ քաղաքական աջակցություն ստանալ Մոսկվայից և պահպանել ռուսական ոչ մեծ ռազմական ուժերն իր տարածքում, բայց հույսեր կապել ԵՄ-ի հետ՝ որպես տնտեսական գործընկեր։ Ռուսաստանի շահերը Մերձդնեստրում մեծ չեն, սակայն կարող են մեծանալ, եթե այն դիտարկվի որպես նոր ռազմաբազայի տեղակայման վայր։ Մոլդովացիներին պետք է որ սարսափեցրած լինի տեսարանը, երբ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն անզգուշաբար բացեց ներխուժման քարտեզը` հարավից Մոլդովայի վրա մատնանշող սլաքով: Վրաստանն, իր հերթին, շատ առումներով Ուկրաինայի զույգն է։ Բուխարեստի 2008 թ-ի հռչակագիրը, որում ամրագրվել է այս երկու երկրների ՆԱՏՕ-ի անդամակցության մշուշոտ հեռանկարը, նրանց թողեց երկու վատթարագույն իրավիճակներում՝ առանց անդամակցության պաշտոնական պլանի և ավելի թշնամաբար տրամադրված Ռուսաստանի հետ։ Թբիլիսիում արդեն մի քանի օր է զագվածային ցույցեր են՝ ի աջակցություն Ուկրաինայի։ Նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին հասարակական տրամադրությունների արտացոլումն է. նա աջակցություն է հայտնում Ուկրաինային և շրջագայում եվրոպական մայրաքաղաքներով։ Վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին, որն ավելի բարձր պաշտոն է զբաղեցնում, նրա համեմատ ողորմելի և երկչոտ տպավորություն է թողնում։ Նա բացահայտ կերպով հրաժարվում է դատապարտել Ռուսաստանին, որի հետևանքով հանդիմանության է արժանացել իր ուկրաինացի գործընկերոջից։ Իշխող «Վրացական երազանքի» կառավարության՝ Ռուսաստանի հետ շփման երբեմնի բավականին հաջող քաղաքականությունը փլուզվում է։ Թբիլիսին գժտվել է Բրյուսելի և Վաշինգտոնի հետ՝ ժողովրդավարությունից հեռանալու պատճառով։ Ռուսաստանի նկատմամբ մեղմ վերաբերմունք պահպանելով, բայց միաժամանակ չդիմելով իր ավանդական արևմտյան դաշնակիցներին՝ Վրաստանը կարող է ձախողել երկու ուղղություններով էլ։ Ավելին՝ պատերազմն ակտիվացրել է ընդդիմությանն ու սաստկացրել տևական քաղաքական ճգնաժամը երկրում։ Եթե Պուտինը թաքնված հավակնություններ ունենար այս կամ այն ձևով գրավել Վրաստանը, նրան ավելի քիչ բան պետք կլիներ, քան Ուկրաինայի դեպքում։ Ռուսաստանի աջակցությունը դե ֆակտո Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի սահմաններից այն կողմ չի անցնում։ Երիտասարդ սերունդը գրեթե չի խոսում ռուսերեն։ Ոչ մի քաղաքական կուսակցություն կողմ չի արտահայտվում Ռուսաստանի հետ միությանը։ Այնուամենայնիվ Ուկրաինայում մենք տեսնում ենք, որ Պուտինը կարող է օդից պատերազմ հայտարարելու առիթ ստեղծել։ Մարտի 3-ին սկզբում Վրաստանը, այնուհետև Մոլդովան պատմական որոշում կայացրին՝ արագացնելու ԵՄ անդամակցության դիմումները։ Եվրամիությունը շատ է խոսում կայունության մասին։ Հիմա ժամանակն է ուժեղացնելու այն ոչ միայն Վրաստանում և Մոլդովայում, այլև Հայաստանում և Ադրբեջանում։ Նորա Վանյան

16:47 - 04 մարտի, 2022

ԵՏՀ-ի ուշադրության կետրոնում է ԵԱՏՄ-ի սելեկցիայի և սերմնաբուծության ազգային համակարգերի զարգացումը․ Արմեն Հարությունյան |armenpress.am|

armenpress.am: Մինչև 2025 թվականը Եվրասիական տնտեսական ինտեգրման զարգացման ռազմավարական ուղղությամբ նախատեսված է գյուղատնտեսական բույսերի և անասնաբուծության ոլորտում անդամ պետությունների մրցունակության բարձրացման միջոցառումների իրականացում: Հետևողական աշխատանք է տարվում գյուղատնտեսական բույսերի սերմերի և տոհմային արտադրանքի ընդհանուր շուկաների ստեղծման ուղղությամբ: Այդ նպատակով Միությունում մշակվել և ընդունվել են երկու առանցքային միջպետական համաձայնագրեր, որոնք վերաբերվում են գյուղատնտեսական բույսերի սերմերի շրջանառության և գյուղատնտեսական կենդանիների սելեկցիոն-տոհմային աշխատանքի իրականացման միասնական աշխատանքներին։ Այս երկու թեմաները մարտի սկզբին կգտնվեն Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի պատվիրակության ուշադրության կենտրոնում՝ ԵՏՀ խորհրդի նախագահ Միխայիլ Մյասնիկովիչի գլխավորությամբ: Մարտի 4-ին ԵՏՀ պատվիրակությունը աշխատանքային այցով կմեկնի Ռուսաստանի խոշորագույն ագրոհոլդինգի «Միրատորգ» գենոմային սելեկցիայի կենտրոն, իսկ մարտի 5-ին հանձնաժողովի խորհրդի նախագահը Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի արդյունաբերության և ագրոարդյունաբերական համալիրի հարցերով նախարար Արտակ Քամալյանի հետ կմասնակցի «ԵԱՏՄ շրջանակներում գյուղատնտեսական բույսերի սերմերի ընդհանուր շուկայի զարգացման հեռանկարները» թեմայով կլոր սեղանին առաջատար Բելառուսական պետական գյուղատնտեսական ակադեմիայի հարթակում՝ միության երկրների գյուղատնտեսության նախարարների, ուսումնական հաստատությունների և բիզնեսի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ: Այն մասին, թե ինչպես է ԵԱՏՄ-ում ձևավորվում սերմերի ընդհանուր շուկան պատմել է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի Ագրոարդյունաբերական վարչության տնօրեն Արմեն Հարությունյանը։ -Պարոն Հարությունյան, որքանո՞վ են մեր երկրների տնտեսավարող սուբյեկտները ապահովված ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում արտադրված սերմերով: -Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման պահից անդամ պետությունների ագրոարդյունաբերական ոլորտում նկատվում է Միության երկրներից ծագող պարենային ապրանքների արտադրության և ընդհանուր շուկայի հագեցվածության կայուն աճ: 2021 թվականի արդյունքներով գյուղատնտեսական արտադրությունը կազմել է 135,7 մլրդ դոլար (աճը 2014 թվականի համեմատ կազմել է 14,4 տոկոս), որից մոտ 57 տոկոսը բաժին է ընկնում բուսաբուծությանը: Գյուղատնտեսական արտադրության աճն ապահովվել է ինչպես գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքատարածությունների ընդլայնման հաշվին (օրինակ ՝ հացահատիկային և լոբազգիների ՝ 1,5 մլն հա-ով (2,2 տոկոս), արևածաղկի ՝ 2,9 մլն հա-ով (37,4 տոկոսով), ճակնդեղի ՝ 85 հազար հա-ով (8,2 տոկոս), այնպես էլ ինտենսիվացման, այդ թվում՝ ագրոտեխնոլոգիաների, պարարտանյութերի և բույսերի պաշտպանության համակարգերի կատարելագործման շնորհիվ, ինչպես նաև հիմնականում բարձր արդյունավետ սորտերի ներդրման և բարձրորակ սերմերի օգտագործման շնորհիվ, որոնք երաշխավորում են անհրաժեշտ որակով բարձր բերքատվություն: Ինչպես ասում էր ականավոր ռուս սելեկցիոներ Իվան Վլադիմիրի Միչուրինը՝ «Բուսաձևը որոշում է աշխատանքի հաջողությունը»: Լավագույն, հարմարեցված բուսաձևի օգտագործումը հանդիսանում է ագրարային արտադրության արդյունավետության բարձրացման ելակետը։ Յուրաքանչյուր տարի ԵԱՏՄ անդամ պետություններում ցանքի համար անհրաժեշտ է ավելի քան 12 մլն տոննա գյուղատնտեսական մշակաբույսերի սերմերի արտադրություն: Զգալի չափով միության երկրների ագրոարդյունաբերական համալիրի սերմերի պահանջարկը ապահովվում է մեր սելեկցիոներների մշակումների և սեփական սերմնաբուծության հաշվին։ Մասնավորապես, հացահատիկային հիմնական մշակաբույսերի համար Միության երկրներում սեփական արտադրության սերմացուի տրամադրումը հասնում է ավելի քան 90 տոկոսի: Ընդ որում, նկատվում է երրորդ երկրներից մի շարք ռազմավարական նշանակության գյուղատնտեսական մշակաբույսերի սերմերի զգալի ներմուծում, որը գերազանցում է տարեկան 1 մլրդ դոլարը։ Երրորդ երկրներից ներկրվում է ճակնդեղի սերմերի ավելի քան 90 տոկոսը, արևածաղկի սերմերի 60 տոկոսը։ Այսպես, 2021 թվականին ԵԱՏՄ պետությունները միության սահմաններից դուրս գրեթե 140 մլն դոլարի բանջարաբոստանային մշակաբույսերի սերմեր են ներմուծել, 64 մլն դոլարի պտուղ-հատապտղային մշակաբույսերի տնկիներ, 268,2 մլն դոլարի արեւածաղկի եւ 124 մլն դոլարի ճակնդեղ: -Ի՞նչ աշխատանք է իրականացնում հանձնաժողովը անդամ պետությունների ռեսուրսային ներուժի արդյունավետ օգտագործման նպատակով ՝ փոխադարձ առեւտրի զարգացման, ինչպես նաև սելեկցիոներների և սերմնաբույծների կոոպերացիայի համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու համար: - Այս տարի լրացել է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի՝ վերազգային մարմնի 10-ամյակը, որը ապահովում է միության գործունեությունը, զարգացումն ու հետագա ինտեգրման վերաբերյալ առաջարկությունների մշակումը։ Չնայած տնտեսական ինտեգրման համար համեմատաբար երիտասարդ տարիքին՝ սերմնաբուծությունը մեր ուշադրության կենտրոնում է 2012 թվականից. արդեն այն ժամանակ սկսվեց միջազգային պայմանագրի նախագծի մշակումը։ Աշխատանքի արդյունքը դարձել է 2017 թվականի նոյեմբերի 7-ին անդամ պետությունների կառավարությունների ղեկավարների կողմից ԵԱՏՄ շրջանակներում գյուղատնտեսական բույսերի սերմերի շրջանառության մասին համաձայնագրի ստորագրումը, որն ուժի մեջ է մտել 2019 թվականին: Այս նորմն ապահովելու համար հանձնաժողովը հաստատել է սերմացուի սորտային որակների որոշման միասնական մեթոդները, այդ թվում՝ սորտային մշակաբույսերի (տնկիների) ապրոբացիայի և գյուղատնտեսական բույսերի հողային վերահսկողության եղանակները։ Հարկ է նշել, որ մեթոդները միջազգայնորեն ճանաչված տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության բուսաձևերի սերտիֆիկացման ուղեցույցների և առաջարկությունների հիման վրա են: Մեր երկրներում ավելի վաղ գոյություն ունեցող ապրոբացիայի տեխնիկայի հիմնական կատարելագործումը դարձել է բույսերի ընտրության անհրաժեշտության վերացումը, այսպես կոչված ապրոբացիոն խուրձը։ Ապրոբացիան իրականացվում է փորձադաշտերում բույսերի տեսողական զննության և հատուկ հաշվարկային աղյուսակների օգտագործմամբ հայտնաբերված ատիպիկ բույսերի քանակով սորտի մաքրության որոշման միջոցով։ Դա բարելավում է որոշման ճշգրտությունը և հեշտացնում է ինքնին ընթացակարգը: Ինչ վերաբերում է գյուղատնտեսական բույսերի սերմերի ցանքատարածությունների սահմանմանը, ապա նման մեթոդները կանոնակարգված են ԵԱՏՄ անդամ պետությունների միջպետական և ազգային ստանդարտներով կամ այլ նորմատիվ-տեխնիկական փաստաթղթերով: Հանձնաժողովը հաստատել է գյուղատնտեսական բույսերի սերմերի ցանքատարածությունների որոշման միասնական մեթոդների համապատասխան ցանկը։ Միության շրջանակներում միասնական մեթոդների կիրառումն ապահովում է սերմերի որակի վերաբերյալ փաստաթղթերը՝ անդամ պետությունների կողմից փոխադարձ ճանաչման նպատակով։ Անհրաժեշտ է նշել, որ կարանտինային բուսասանիտարական միջոցառումների մասով սերմերի ազատ շրջանառության ապահովման համար կիրառվում են միությունում միասնական կարանտինային բուսասանիտարական պահանջներ, կարանտինային օբյեկտների ցանկ, ԵԱՏՄ մաքսային սահմանին և մաքսային տարածքում անդամ պետությունների լիազոր մարմինների կողմից կարանտինային բուսասանիտարական վերահսկողության իրականացման կարգը: -Հանձնաժողովը ձեւավորում է գյուղատնտեսական բույսերի սորտերի միասնական ռեեստր: Ի՞նչ նպատական ունի այն։ -Այդպիսի ռեեստրի ձևավորումը նախատեսված է համաձայնագրով։ Այսօրվա դրությամբ հանձնաժողովը արդեն ընդունել է անհրաժեշտ նորմատիվ փաստաթղթերը, իրականացվում են տեխնիկական աշխատանքներ ՝ ապագա ռեեստրի ինտեգրացիոն հատվածի մշակման ուղղությամբ։ Բելառուսական եւ ռուսական կողմերն արդեն տեղեկացրել են ազգային հատվածների փոխգործակցության թեստավորման պատրաստակամության մասին: Ռեեստրում արդիական տեղեկատվություն է պարունակվելու Միության երկրների գյուղատնտեսական բույսերի բոլոր սորտերի տնտեսական և կենսաբանական հատկությունների մասին, ինչը գյուղարտադրողներին կօգնի բիզնեսի զարգացման համար անհրաժեշտ սորտերի ընտրության հարցում: Ռեեստրը կրում է բացառապես տեղեկատվական բնույթ։ Շարունակությունը՝ armenpress.am-ում

10:46 - 03 մարտի, 2022