Ինֆոքոմ

Երեւանը կրկին համալսարանական քաղաք դարձնելու տարբերակը պետք է հավասար քննարկվի նոր քաղաք կառուցելու գաղափարի հետ․ Արամ Փախչանյան

Այս տարվա մարտի 28-ին Արմավիրի մարզ կատարած այցի ժամանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ կառավարությունն ունի համալսարանական քաղաք ստեղծելու գաղափար։ Ըստ վարչապետի՝ Երեւան քաղաքի կենտրոնում գտնվող բուհական շենքերը պետք է հանվեն վաճառքի եւ դրանից կուտակված գումարով Երեւանից դուրս պետք է ստեղծվի բուհական, ակադեմիական քաղաք, որտեղ կենտրոնացված կլինի գիտական եւ դասախոսական պոտենցիալը։ Վարչապետն ասաց, որ հայաստանյան բուհերը ունեն ե՛ւ բովանդակային, ե՛ւ շենքային խնդիրներ։ Վերջինս շեշտեց, որ այսօր բուհերի շենքային պայմանները չեն համապատասխանում 21-րդ դարի չափանիշներին։ ԿԳՄՍ նախարար Վահրամ Դումանյանն էլ վարչապետի այս հայտարարության առնչությամբ կարծիք էր հայտնել, որ սա դեռ ուղղակի գաղափար է եւ ուղղված է բուհական համակարգի զարգացմանը։ Նախարարի վստահեցմամբ՝ այն որեւէ բիզնես նպատակ չի հետապնդում։ Դումանյանը հայտնեց, որ միայն շենքերը վաճառելով քաղաքը չի կառուցվի, քանի որ ավելի լուրջ ներդրումներ են անհրաժեշտ։ «Միայն կարող եմ ասել, որ կառավարությունը հաստատակամ է այդ գաղափարի իրականացման գործում։ Ներկայիս շենքային պայմաններում շատ են խնդիրները՝ սանիտարական պամաններից սկսված, նաեւ տեխնիկական հագեցվածությունը, մակերեսները՝ ուսանող-մակերես հարաբերակցությունը խախտված է»,- նշեց նախարարը։ Դումանյանն ընդգծեց, որ հասկանում է առաջացած անհանգստության պատճառները՝ հաշվի առնելով ԵՊՀ հյուրերի տան դեպքը, երբ շենքը վաճառվեց, նշվելով, թե այն վերանորոգելու ֆինանսական հնարավորություն չկա։ Համալսարանական քաղաք ստեղծելու գաղափարի, դրա արդյունավետության եւ հնարավոր խոչընդոտների մասին Infocom.am-ը զրուցել է «Այբ» կրթական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Արամ Փախչանյանի հետ։ - Պարո՛ն Փախչանյան, ըստ Ձեզ՝ որքանո՞վ է այս տարբերակը արդյունավետ՝ ունենալ համալսարանական քաղաք, որտեղ կենտրոնացած կլինի ակադեմիական ամբողջ ռեսուրսը։ Հայաստանյան պայմաններում այս մոդելի գործածումն արդարացվա՞ծ է։ - Ասեմ, որ այս մոդելը մենք վաղուց ունենք՝ Երեւանի օրինակով, եթե նկատենք, բոլոր հին համալսարանները մեկ տարածքում են եւ շատ մոտ են իրար։ Հենց քաղաքի պլանի մեջ ի սկզբանե նախատեսվել է այդպես, որպեսզի ուսանողները կարողանան լինել մեկ ընդհանուր տարածքում, շփվեն իրար հետ։ Այսինքն՝ ուսանողական քաղաքի գաղափարը եղել է, ուղղակի ժամանակի ընթացքում մենք այն ապականել ենք, լցրել ենք տարբեր, այլ տեսակի կառույցներով եւ ուսանողական քաղաքի միջավայրը նվազեցրել ենք։ Իրականում դա ամբողջապես կարելի է հետ վարադարձնել զուտ քաղաքաշինական մեթոդներով, օրինակ՝ բարեկարգելով շրջակայքի այգիները, բացելով տարածքները, ասֆալտը փոխարինելով ավելի արդյունավետ միջոցներով, համալսարանի հետեւի տարածքը, որը մեռած տարածք է, վերականգնելով եւ այլն։ Բազմաթիվ տարբերակներով կարող ենք այն տարածքը, որը հիմա ունենք, վերածել համալսարանական քաղաքի, շատ ավելի էժան տարբերակներով։ Հենց գաղափարը վատը չէ, ճիշտ գաղափար է, բայց այդ գաղափարը պետք է սկզբից հիմնվի որոշ կարեւորագույն քայլերի վրա, որոնք կանդրադառնան կրթության բովանդակությանը։ Ամենաշատը, ինչից ես վախենում եմ, եւ որը Հայաստանում անընդհատ կրկնվում է, կոչվում է Cargo Cult (բեռի պաշտամունք), երբ մենք, վերարտադրելով ինչ-որ երեւույթի արտաքին հատկանիշները, ենթադրում ենք, որ այդ երեւույթը կառաջանա, բայց այդպես չի լինում։ Չես կարող արտաքինը վերարտադրելով ստեղծել համալսարանական քաղաք եւ դրանով ունենալ լավ կրթություն, էլ ավելի վատ կարող է լինել, որովհետեւ այդ գործընթացի արդյունքում ինչ-որ կորուստներ անպայման կլինեն։ Երբ սկզբում իրականացնում ես բովանդակային փոփոխություն, որի արդյունքում համալսարանական քաղաքի ստեղծումը դառնում է անխուսափելի քայլ, միայն այս դեպքում կարիք չի լինի բացատրել, թե ինչու ես դա անում, բոլորը կհասկանան։ Այդ դեպքում կլինի տրամաբանական, իսկ եթե մենք ենթարդում ենք, որ ուղղակի ուսանողներին նոր շենք լցնելով կստանանք լավ կրթություն՝ բնավ ոչ, բնականաբար ավելի վատ կլինի։ - Կարելի է ասել, որ սա մեր հանրության համար նոր տերմին է եւ գաղափարի շուրջ պատկերացումները լիարժեք չեն։ Խնդրում եմ մանրամասնեք, թե ինչ է ենթադրում այս գաղափարը եւ ի՞նչ մեթոդով պետք է ստեղծվի քաղաքը։ - Համալսարանական քաղաքները աշխարհի տարբեր երկրներում ինքնաբերաբար են ձեւավորվում, իրենք բացարձակ համալսարանական չեն այն առումով, որ այնտեղ ոչ միայն համալսարանների աշխատակիցները, ուսանողներն են տեղակայված, այլ դրանք իրական քաղաքներ են։ Նովոսիբիրսկի մոտակայքում կա «Академгородок» կոչված կառույցը, որը հենց այդպիսին էր եւ նույն նպատակով էր կառուցված, բայց այնտեղ ոչ միայն համալսարաններ կան, այլեւ մի տեղում միավորված են նաեւ գիտական կենտրոնները, որտեղից ստացվում է հավելյալ ներուժ, քանի որ շփման, համատեղ ապրելու արդյունքում ստեղծվում է հավելյալ գործոն, որը աշխատում է հօգուտ զարգացման։ Այդ շփման, քննարկումների արդյունքում նոր որակներ են ստեծվում։ Նույնն ապացուցվում է Բոստոնի օրինակով, երեւույթը կա նաեւ Սիլիկոնյան հովտի որոշ քաղաքներում, դա այդպես է, երբ ստեղծում ես գիտության, ուսանողության ֆիզիկական զանգված մեկ տարածքում, դու ստանում ես նոր որակ, դա ճշմարիտ է։ Խնդիրն այն է, որ այդ մարդիկ իսկապես պետք է ապրեն քաղաքում, ոչ թե գնան-գան։ Կա նաեւ այդ օրինակը` Ինոպոլիս համալսարանական քաղաքի դեպքում մարդիկ փաստացի չեն ապրում այնտեղ, այն դատարկ է, այդ կյանքն այնտեղ չի առաջանում, չկան շփումները, քննարկումները, չնայած քաղաքի կառուցման նպատակը, ըստ էության, նույնն է եղել։ Մի խոսքով՝ դրա կայացումը բավականին բարդ եւ ռիսկային է։ Իմ պատկերացմամբ՝ Երեւանը չքնաղ համալսարանական քաղաք է, եւ առավել եւս Երեւանի փոքր կենտրոնը, որտեղ կա ֆիզիկական զանգված ստեղծելու հնարավարություն։ Ես արդեն ներկայացրի, թե ինչպես պետք է լինի այդ գործընթացը, եւ կարծում եմ, որ Երեւանը կրկին համալսարանական քաղաք դարձնելու տարբերակը պետք է հավասար քննարկվի նոր քաղաք կառուցելու գաղափարի հետ։ Նոր քաղաք կառուցելու տարբերակը կապիտալ մեծ ռեսուրսներ է պահանջում եւ գաղափարը կարող է նաեւ չստացվել, նման օրինակներ եւս կան։ - Թեմայի վերաբերյալ կարծիքներն ուսումնասիրելիս տպավորություն էր, որ շենքային խնդիրներից է նաեւ այն, որ համալսարանների ներսում բացակայում է կրթական աուրան, եւ դրան խոչընդոտում են նաեւ համալսարանների մոտ գտնվող զվարճանքի կենտրոնները, որոք շեղում են ուսանողին։ Արդյոք համալսարանական քաղաքում մենք չե՞նք ունենա նույն զվարճանքի կենտրոնները։ - Իհարկե կունենանք․ եթե գնաք զարգացած երկրների համալսարանական քաղաքներ, եթե կան ուսանողներ, շուկան առաջ է բերում զվարճանքի բազմաթիվ կենտրոններ, գիշերային ակումբներ եւ այլն։ Առավել եւս, եթե հանկարծ չափից շատ երիտասարդների թողնում եք առանց մեծահասակների ներկայության, ապա այդ տեսակի զբաղմունքների քանակն աճում է, եւ այդ ամենը կդառնա ավելի անվերահսկելի, ինչպես նաեւ այդտեղ պետք է ոստիկանական կենտրոններ բացեն, որպեսզի կարողնան կարգուկանոն հաստատել։ Ուզում եմ ասել՝ եթե այդ կենտրոնները նախատեսված չեն, ապա մենք ինչպե՞ս ենք արգելելու քաղաքում նման զվարճանքի կենտրոններ ունենալը, եւ այդ դեպքում եթե քաղաքը ձանձրալի լինի ուսանողի համար, նա կարող է ուղղակի չգնալ եւ չներկայանալ դասերին։ Պետք է այդ ամենը հասկանալ, չի կարելի երեւույթի դեմ պայքարել՝ արմատախիլ անելով այն։ Իմ պատկերացմամբ՝ պետք է վերանայել կրթության ընթացքը։ Իրականում նույն Բոստոնում բազմաթիվ սրճարաններ եւ զբաղմունքի վայրեր կան, որոնք լեփ-լեցուն են լինում, բայց այնտեղ կրթություն է ընթանում, հենց սրճարաններում են ուսանողները բազմաթիվ գիտական հարցեր քննարկում։ Եթե ուսանողի համար ստեղծվեն հարմարավետ, հաճելի միջավայրեր, որտեղ կարող են քննարկումներ ծավալել տարբեր հարցերի շուրջ, հարմար լինեն նաեւ գիտական միջոցառումներ համար, գնալով այդ միջավարը կձեւավորվի, երբ դու սրճարան ես գալիս ոչ թե ուղղակի ժամանցի համար, այլ գալիս ես՝ ակնկալելով, որ այնտեղ կհանդիպես խելոք մեկին, որի հետ հետաքրքիր զրույց կունենաս, ինչպես լինում է Բոստոնում, Սիլիկոնյան հովտում, Լոնդոնի կենտրոնում եւ այլն։ Երբ նշեցի, որ պետք է կրթության բովանդակության մասին մտածել, դա նկատի ունեի, սա նույնպես բովանդակություն է եւ մենք պետք է մեր համալսարանական կրթության բովանդակային շերտը ամբողջապես վերանայենք, հասկանանք՝ մենք ինչպես ենք մատուցում այն։ Երբ «ինչպե՞ս» հարցին կկարողանանք գործնական պատասխան տալ եւ ստեղծել նոր միջավայր, այդ դեպքում կարելի է մտածել նոր տարածք տեղափոխելու մասին կամ այդ միջավայրը վերափոխելու, որպեսզի այն լինի պարարտ, բայց ուղղակի կառուցել շենք եւ հույս ունենալ, որ այդ միջավայրը կառաջանա, չի լինի։ - Գաղտնիք չէ, որ հետպատերազմյան եւ կորոնավիրուսային համաճարակի փուլերում ունենք բազմաթիվ տնտեսական խնդիրներ, իսկ այս գաղափարը ենթադրում է ահռելի ռեսուրսների ներդրում, այդ թվում ֆինանսական։ Նշվում է, որ այս գաղափարի առաջացման հիմնական պատճառը բուհերի ներկայիս շենքերի ֆիզիկական լուրջ խնդիրներն են․ ըստ Ձեզ՝ արդյոք այդ խնդիրներն այդքան անհամատեղելի՞ են կրթական գործընթացի հետ, նոր շենքերը ի՞նչ առավելություններ պետք է ունենան։ - Ինչ-որ չափով ես դրա հետ համաձայն եմ, մեր ներկայիս կրթական շինությունների ճարտարապետական միտքը բավականին հնացել է, եւ այն ժամանակ կրթության բովանդակությունը մի քիչ տարբերվում էր, ավելի քիչ հետազոտական էր, եւ եթե գնաք այդ շենքեր, կտեսնեք, որ այնտեղ ժամանակակից, հետազոտական լաբորատորիա ստեղծելը շատ հաճախ ֆիզիկապես անհնար է։ Ես ինչ-որ տեղ համաձայն եմ, որ միգուցե իդեալական տարբերակը կարող է լինել զրոյից սարքելը, քան եղած շենքերը կապիտալ վերանորոգման ենթարկելը։ Իմ տեսակետից այստեղ խնդիրը առաջնահերթությունն է, թե առաջնայնորեն մենք ինչով ենք զբաղվում։ Եթե որոշում ենք զբաղվել շինարարությամբ, որպեսզի ունենանք ավելի լավ համալսարաններ, ես այդ մտքի հետ այնքան էլ հաշտ չեմ, կարծում եմ, որ ավելի սուր խնդիրներ ունենք այս ոլորտում, որոնք կապված են կրթության բովանդակության եւ գիտության զարգացման հետ, դրանց վրա պետք է կենտրոնանալ։ Եթե մենք այդ երկու կարեւորագույն փոփոխություններն ունենանք, դրանից հետո կարելի է մտածել ներդրումներ անելու եւ նոր միջավայր ստեղծելու մասին։ Եթե կառավարությունը ստեղծի տարբերակ, որի դեպքում եղած շենքերի իրացման շնորհիվ կլինի ֆինանսական մեծ արդյունք եւ դրանով կծածկվի նոր շինարարության ծախսերի մեծ մասը, իսկ հավելյալ մի փոքր գումար անհրաժեշտ կլինի գաղափարն իրականացնելու համար, դա կլինի տրամաբանական քայլ, կարելի է դա դիտել լավ ճանապարհ՝ ապագայի համար։ Իմ կարծիքով, սակայն, պետք չէ այսօր շեղել մեզ մեր հիմնական նպատակից, որն է՝ բուհական եւ ոչ միայն բուհական կրթության եւ գիտության զարգացումը, եւ այդտեղ մենք ունենք ամենասուր խնդիրները, մեր խնդիրը շենքը չէ, սա է իմ խորին համոզումը։ Եթե մենք հնարավորություն ունենք նման ռեսուրսներ օգտագործելու, ապա ավելի լավ կլինի դրանք ծախսենք լաբորատոր սարքավորումներ ձեռք բերելու, լաբորատորիաներ ստեղծելու վրա, քան ուղղակի շենքերի, շինարարության վրա։ Ես կարող եմ հայտնել միայն սուբյեկտիվ տեսակետ եւ հանդես գալ, որպես սուբյեկտիվ փորձագետ, օբյեկտիվի դեպքում պետք է նայել թվերին։ - Կարծիքներ կան, որ գաղափարի հիմքում Երեւան քաղաքի ուրբանիզացիայի մակարդակի նվազեցումն է, բայց, միեւնույն ժամանակ, պետք է շեշտել, որ հենց ուսանողներն են հանրային կյանքի ակտիվությունն ապահովում, եւ ուրբանիզացիայի բարձր մակարդակի պատճառներից մեկը հենց համալսարանների տեղակայումն է։ Արդյոք նոր քաղաքի դեպքո՞ւմ էլ չենք ունենա ուրբանիզացիայի բարձր մակարդակ՝ հենց այդ քաղաքի համար։ Եվ արդյոք համալսարանները տարբեր մարզեր տեղափոխելը չէ՞ր լուծի այս հարցը, քանի որ այս գաղափարը նույնպես տարբեր ժամանակներում շատ է քննարկվել։ - Իմ համոզմամբ միայն Հայաստանում չէ այդ միտումը։ Ընդհանրապես, բուհական կրթությունը սփռվում է ոչ թե շինարարության միջոցով, այլ նոր տեխնոլոգիաների կիրառման միջոցով՝ առցանց կրթություն եւ այլն։ Այսինքն՝ հիմա դնել եւ մարզերում նոր բուհեր կառուցել, կարծում եմ, իմաստ չունի, որովհետեւ այդ բուհերը առանձին-առանձին երկար չեն դիմակայի, որովհետեւ բուհական համակարգը ենթադրում է նաեւ համագործակցային դաշտ ձեւավորելը։ Որպեսզի բուհը լավ աշխատի, այն պետք է համապատասխան չափ ու ծավալ ունենա, փոքր չափի բուհերը անարդյունավետ են։ Շատ պատճառներ կան, մարզային քաղաքները կարող են ունենալ մասնաճյուղեր, հիմնականում եւ առաջնահերթորեն լաբորատորիաներ՝ տեղային հետազոտությունների համար, դա հաստատ իմաստ ունի։ Իմ կարծիքով՝ հիմնական կենտրոնացում պետք է ապահովենք, մենք առանց դրա էլ բավականին պառակտված բարձրագույն կրթություն ունենք՝ բուհերի ֆենոմենալ բարձր քանակ։ Մյուս կողմից՝ ես համաձայն եմ, որ երիտասարդներին ընդհանրապես քաղաքի կենտրոնից տանելը նշանակում է քաղաքը դատապարտել։ Քաղաքի գրավչություններից մեկը զբոսաշրջիկների համար այն է, որ նրանք տեսնում են հետաքրքիր, կրթված դեմքեր, համապատասխան միջավայր, սրճարաններ, որոնք չեն գոյատեւի, եթե այդտեղից ուսանողները գնան։ Այսինքն՝ մենք կսպանենք քաղաքը, կսպանենք փոքր Երեւանը, դա էլ պետք է հասկանալ։ Այնտեղ սրճարաններում կհայտնվեն ծխող, բարձրագույն կրթություն չունեցող, «ապեր»-ով խոսող, ոսկե ատամներով տղաներ։ Այդ ռիսկերը կան, իմ կարծքիով՝ սա բարդ, քաղաքաշինական որոշում է, պետք է հաշվի առնվեն բազմաթիվ գործոններ։ Իմ տեսակետից՝ Երեւանը ստեղծված է եղել որպես ուսանողական քաղաք՝ Թամանյանը նախագծել է այդպիսին, մի ամբողջ տարածք՝ Բժշկականը, Երեւանի պետական համալսարանը, Պոլիտեխնիկը, բոլորը ձեւավորվել են որպես մեկ միավոր հենց այդ նպատակով։ Մենք ունենք այդ կրթական միջավայրը, որտեղ ուսանողը կարող է իրեն լավ զգալ, ուղղակի պետք է այն վերականգնենք, դա առաջին հիպոթեզը պետք է լինի, ոչ թե վերջին։ - Վարչապետի հայտարարությունից մի քանի օր է անցել, բայց այն սոցիալական եւ հանրային տարբեր հարթակներում դեռ բուռն քննարկումների առարկա է։ Եթե գաղափարը դառնա նախագիծ, արդյոք այն չի՞ դառնա հանրության եւ մասնագիտական շրջանակների բողոքի պատճառ։ Ի՞նչ պետք է անել, որ մարդիկ պատրաստ լինեն այս փոփոխությանը։ - Երբ Փարիզում Պոմպիդու կենտրոնը կառուցում էին, ամբողջ քաղաքը ոտքի էր կանգնել եւ բողոքում էր, բայց հիմա այն քաղաքի ամենասիրված շենքերից մեկն է։ Ընդհանրապես, մարդիկ պահպանողական մոտեցում ունեն փոփոխությունների նկատմամբ։ Ներկայումս քաղաքական դաշտը բավականին բեւեռացված է, եւ իշխանությունների կողմից արվող բոլոր փոփոխությունները կարող են նաեւ կարծիքները բեւեռացնել։ Հուսամ, որ ժամանակի ընթացքում դա կմեղմվի, եւ ավելի հեշտ կլինի նման որոշումների գալը։ Ամեն դեպքում, իմ կարծքով, կարեւոր է, որ ընթացքը լինի լավ մշակված, որպեսզի այն լուծումները, որոնք առաջարկվում են, ե՛ւ ֆինանսական տեսակետից, ե՛ւ քաղաքաշինական, լինեն հիմնավորված, լավ փորձագիտական գնահատական ունենան, շատ լավ կլինի, որ ներգրավվեն նաեւ արտասահմանյան հաջողված օրինակների փորձագետները, որպեսզի նրանք էլ կիսվեն իրենց փորձով։ Նման հարցերում պետք է հանրությանը իրազեկված պահել, փուլերի ընթացքի մասին մի քիչ ավելի մանրամասնել, թե ինչո՞ւ են ներկայիս շենքերը անհամատեղելի կրթության հետ, ի՞նչ օրինակներ կան, ներգրավել գիտնականների, ուսանողների, լսել նրանց կարծիքը, որովհետեւ նրանք են լինելու սրա հիմնական շահառուն, մի քիչ ավելի հստակ ներկայացնել՝ որ քաղաքում է լինելու, ինչ միջավայր է լինելու, ինչ տեսակի շենքեր եւ շինություններ են լինելու, այնտեղ մարդիկ ապրելո՞ւ են, թե՞ ոչ, ովքե՞ր են ապրելու։ Բազմաթիվ հարցեր կան եւ այդ հարցերին պետք է տալ կշռադատված պատասխաններ։ Հանրության մոտ հեղինակություն վայլեող մարդիկ պետք է ունենան այս հարցերի պատասխանները, որպեսզի դրանք ներկայացնեն հստակ։ Ես էլ նշեցի, որ այս պահին ինձ չեմ համարում բավարար տեղեկացված, եւ իմ խոսքը իմ սուբյեկտիվ կարծիքն է՝ որոշ դեպքերում հիմնված ենթադրությունների վրա, որոնք հաստատ բավարար չեն, որպեսզի մենք կարողանանք կարծիք ձեւավորվել հանրության մոտ։ Իմ պատկերցամամբ՝ ճիշտ կլինի այս գաղափարը ներկայացնել քաղաքի զարգացման ռազմավարության համատեքստում, ոչ թե լուծել մի քանի բուհերի մասնավոր խնդիրը, որովհետեւ դա իրապես մասնավոր հարց է։ Իմ կարծիքով՝ այն, ինչ հիմա անհանգստացնում է մարդկանց եւ բերում է կարծիքների բեւեռացմանը, քաղաքի մասին հոգածությունն է՝ ի՞նչ քաղաքում են ապրելու, ի՞նչն է լինելու քաղաքի դեմքը, ո՞ւր է գնալու այս ամենը։ Եթե նայել եք սոցցանցերում շրջանառվող ծաղրանկարները, դրանցից շատերը համալսարանների շենքերին փակցված՝ սուպերմարկետների, զվարճանքի կենտրոնների լոգոներ են․ մարդկանց սա է հետաքրքրում, թե ինչ կլինի Երեւան քաղաքի վիճակը։ Մենք, ցավոք, վաղուց չունենք Երեւան քաղաքի զարգացման ընդհանուր տեսլական, եւ դա մեծ խնդիր է, մենք ռազմավարություն չունենք, քաղաքը մասնատված է, եւ այս ամենից է բխում հանրության արձագանքը։ Առավել եւս, երբ նախկինում էլ կայացվեցին հակասական որոշումներ, օրինակ՝ Հյուսիսային պողոտայի դեպքում, որը մինչ այսօր վերքի նման շարունակում է մտահոգությունների առիթ դառնալ, ոմանց դուր է գալիս, ոմանց՝ ոչ, ամեն դեպքում դրա շուրջ բուռն քննարկումներ դեռ կան։ - Ենթադրենք՝ այս գաղափարն արդեն նախագիծ է, Ձեր պատեկարցամամբ՝ ո՞ւմ պետք է վաճառվեն այդ շենքերը, ի՞նչ նպատակով պետք է դրանք օգտագործվեն։ ԿԳՄՍ նախարարն ասում է՝ այդտեղ բիզնես նպատակ չկա, այդ դեպքում ո՞վ պետք է շահագործի եւ ի՞նչ գործընթացով պետք է շենքի վաճառքի գումարը ներդրվի նոր քաղաքի ստեղծման գործում։ - Կարծում եմ՝ եթե կառավարությունը ունենար այս հարցերի պատասխանները, հենց այդ պատասխանն էլ կներկայացներ։ Հավանաբար այն դեռ չկա, եթե չկա, ուրեմն իրենք էլ լավ չեն պատկերացնում, թե ինչ կլինի, որովհետեւ իսկապես, եթե մենք վերցնենք այդ շենքերի մի մասը, դրանք բարոյապես արդեն մաշված վիճակում են։ Մեկ այլ կողմից մենք ունենք ավելի լուրջ բարոյական հարց, օրինակ՝ Իզմիրլյանների հիմնադրամի շնորհիվ կառուցվեց բավականին ժամանակակից, նոր մասնաշենքը ԵՊՀ-ում, որը գրադարանն է, հիմա այդ մարդկանց տված գումարների դիմաց ի՞նչ ենք ասելու, ասելու ենք՝ ձեր նվերը կոպեկներով վաճառե՞լ ենք։ Այստեղ կան նաեւ բարոյական խնդիրներ, որոնց պատասխանները պետք է տանք, սա բարդ կծիկ է։ Ես չգիտեմ՝ որն է նպատակը այս փուլում այս գաղափարի հանրայնացման, միգուցե ենթադրվում էր, որ մարդիկ այսպես թե այնպես պետք է իմանային եւ, հավանաբար, որոշ հանրային քայլեր պետք է ձեռնարկվեին այս գաղափարի համար, իշխանություններն էլ ենթադրաբար մտածեցին, որ ավելորդ խոսակցություններ եւ լարվածություն, ասեկոսեներ չստեղծելու համար ավելի լավ կլինի, որ ինֆորմացիան դուրս գա հենց իշխանությունից, ոչ թե հասնի տարբեր խողովակներով։ Այդ տեսակետից, կարծում եմ, ճիշտ է, բայց իշխանությունները նաեւ պետք է հայտնեին, որ շատ նախնական փուլում է այս ամենը, դեռ քննարկման թեմա է եւ այս փուլում կատարում է միայն գաղափարի գնահատումը, սկսում են հանրության հետ քննարկումը։ Այդ դեպքում լարվածություն չէր առաջանա, որովհետեւ ռիսկ կա նաեւ, որ այս գաղափարը կարող է ձախողվել։ Եթե պարզվի, որ այդ շենքերի զգալի մասը անհնարին է վաճառել վիճակի պատճառով, դա արդեն խնդիր է, եղած շենքերի ճնշող մեծամասնությունը ժամանակակից սեյսմիկ պայմաններին չի բավարարում, դրանք կառուցվել են այն ժամանակ, երբ շենքերի կառուցման համար այդ պայմանները շատ ավելի մեղմ են եղել։ Եթե շենքերի նոր տերը որոշի այնտեղ կապիտալ վերանորոգում ձեռնարկել, միանգամից կհայտնվի այդ սեյսմիկ պահանջների դաշտում, դա նշանակում է իրապես լուրջ ներդրում, որը համադրելի է շենքի ինքնարժեքի հետ։ Այստեղ մեծ վտանգ կա, որ կկրկնվի «Զվարթնոց» օդանավակայանի պատմությունը, որովհետեւ համալսարանի շենքը պատմական շենք է, եւ բազմաթիվ սահմանափակումներ կլինեն շենքի արտաքին հատվածում փոփոխություններ անելու համար, բայց հասկանալի է, որ եթե վերանորոգում ես անում, եւ շենքը սեյսմիկ առումով խոցելի է, դու պետք է սկսես որոշ լուրջ աշխատանքներ տանել։ Զարմանալի չէ, որ մարդիկ վերհիշում են, օրինակ, Փակ շուկայի պատմությունը, «Զվարթնոց» օդանավակայնի պատմությունը, եւ կասկածում են, որ այդ պատմությունները կարող են կրկնվել։ Սա մեծ հարց է՝ ինպես է այս գործընթացը լինելու, իմ պատկերացմամբ՝ իշխանությունը արդեն ունի ուրվագծեր այս հարցերից որոշների համար, բայց երեւի դրանք ամբողջական չեն, հակառակ դեպքում մենք ավելի տեղեկացված կլինեինք։ - Դուք խոսեցիք այլ երկրների փորձի մասին, իսկ մենք ունե՞նք միջազգային հաջողված պրակտիկայի օրինակ, որին կարող ենք հետեւել եւ այն պրոյեկտել հայաստանյան պայմաններում։ Որո՞նք են այդ երկրները, որոնցից օրինակ կարող ենք վերցնել։ - Համալսարանական քաղաքների մեծ եւ հին պատմություն գոյություն ունի, նույն Քեմբրիջը եւ Օքսֆորդը եղել են փոքր համայնքներ, բայց դարձել են քաղաքներ եւ հայտնի ամբողջ աշխարհին այն բանի շնորհիվ, որ այդտեղ տեղակայվել են համալսարաններ եւ հիմա ոչ ոք չի հիշում, թե մինչեւ Քեմբրիջի համալսարանը Քեմբրիջ քաղաքը ինչպիսին է եղել։ Նման օրինկաներ շատ կան մարդկային պատմության մեջ։ Ես ինքս սովորել եմ Մոսկվայի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտում, որը փաստացի դատարկ տեղում կառուցված համալսարան է եղել, որի շուրջ ժամանակի ընթացքում առաջացավ քաղաք, իսկ մինչ այդ փոքր, անհայտ գյուղ էր։ Նման օրինակներ կան, բայց երբ դու ունես ձեւավորված քաղաք, միջավայր, մշակույթ, շենքեր եւ դու դա թողնես տեղափոխվես մեկ այլ քաղաք, նման օրինակ, անկեղծ ասած, չգիտեմ։ Ես շատ կցանկանայի, որ այս նախագիծը չդադարեր զուտ այն պատճառով, որ իշխանությունները, տեսնելով նման արձագանք, որոշեն, որ ոչինչ չեն անելու։ Ես կողմ եմ, որ նման նախաձեռնություններ լինեն եւ ընդամենը ճիշտ կլինի, որ իրենց ընթացքը լինի ճիշտ կազմակերպված եւ գնա ճիշտ տրամաբանությամբ։ Կարծում եմ՝ առաջնային շեշտը պետք է դրվի բարձրագույն կրթության եւ գիտության զարգացման վրա, եւ դա պետք է դառնա գործոն, որի հետեւանքով այս նախագիծը կդառնա ե՛ւ իրատեսական, ե՛ւ տրամաբանական, ե՛ւ միգուցե վերանայվի։ Եթե անգամ մենք հրաժարվենք այս գաղափարից, հրաժարվենք այդ համատեքստում՝ դիտարկելով մեր կրթության եւ գիտության բուռն զարգացման ընթացքում որն ենք տեսնում ճիշտ՝ եղածը զարգացնե՞լ, թե՞ նորը ստեղծել, բայց ոչ այն վիճակում, երբ մենք ունենք ծայրահեղ ճգնաժամ բարձրագույն կրթության մեջ, ոչնչացման եզրին կանգնած գիտություն, ու սկսենք շենքեր կառուցել՝ հուսալով, որ դա կբերի զարգացման, այդ տրամաբանությունը, իմ խոր համոզմամբ, չի գործելու։ Ասպրամ Փարսադանյան

12:12 - 02 ապրիլի, 2021

«Про100 Гейм»․ ՌԴ-ում գրանցված կազմակերպությունը Հայաստանում կասկածելի գործունեություն է ծավալում

Աշխատանքի կասկածելի առաջարկի հետքերով Ֆեյսբուքյան տարբեր խմբերում, որտեղ մարդիկ աշխատանք են փնտրում կամ առաջարկում, կարելի է հանդիպել տարբեր օգտատերերի աշխատանքի հայտարարությունների, որոնք ունեն հետևյալ բովանդակությունը․ Միակ պրոյեկտը, որտեղ ժամանակդ անիմաստ չես վատնում։ 1 ամսում վստահ կարող ես աշխատել 200 դոլարից սկսած մինչև 1000 դոլար։ Վաճառքի հետ չունի ոչ մի կապ («Օրիֆլեյմ», «Ֆաբերլիկ» չէ)։ Բոթ չէ։ Դուք ունեք հնարավորություն գումար աշխատել հենց առաջին իսկ օրից։ Կանխիկացումը՝ միանգամից, «Visa» և «Master» քարտերով։ Գրեն ռեալ գումար աշխատել ցանկացողները։ Հայտարարության բովանդակությունը կասկածելի է թվում, քանի որ բացակայում են աշխատանքի նկարագրությունը, աշխատանքի ընդունվելու համար պահանջվող հմտությունները, աշխատանք առաջարկող կազմակերպության անվանումը։ Կասկածելի է նաև այն, որ, ըստ հայտարարության, առաջարկվող աշխատանքին անցնելով, հնարավոր է գումար վաստակել հենց առաջին օրվանից, իսկ ամսական վճարը կարող է կազմել 200-ից 1000 դոլար։ Infocom-ի լրագրողն այս աշխատանքն առաջարկող «Onlayn Asxatank» ֆեյսբուքյան օգտատիրոջը մի ամիս առաջ ներկայանում է որպես աշխատանք փնտրող՝ խնդրելով մանրամասնել պայմանները։ «Onlayn Asxatank» օգտատերը հարցնում է՝ ծանո՞թ եք ցանցային բիզնեսին։ Infocom-ի լրագրողն ասում է, որ ծանոթ չէ, և խնդրում բացատրել։ Պարզվում է, որ առաջարկվող աշխատանքը «Про100 Гейм» անունով ընկերությունում է, իսկ աշխատանքի նկարագրության փոխարեն «Onlayn Asxatank» օգտատերն ասում է հետևյալը․ ««Про100 Гейм» ֆիրման ստեղծվել է 2020 թվականին, այն ռուսական է։ Ֆիրման մեկանգամյա ներդրումային է, համագործակցում է «Visa», «Master» քարտերի հետ, չկա շոշափելի պրոդուկտ, ներդրված գումարների դիմաց ֆիրման տրամադրում է մեզ բիզնես ծառայություն անվճար»։ Այս ոչինչ չասող պատասխանից հետո Infocom-ի լրագրողը խնդրում է կոնկրետ ներկայացնել, թե աշխատանքի ընդունվելու պարագայում, բացի գումար ներդնելուց, որն է լինելու իր գործը։ Օգտատերը նրան ուղարկում է տեսանյութ, որտեղ ներկայացվում է «Про100 Гейм»-ի մարքեթինգ պլանը։ Իսկ մարքեթինգ պլանի էությունը հետևյալն է․ գրանցվելով կազակերպությունում՝ մարդը պետք է վճարի նվազագույնը 12,5 դոլար, որից 2,5 դոլարը գանձվում է գրանցման համար, իսկ 10 դոլարը «բիզնեսի համար արվող ներդրումն է»։ Դրանից հետո մարդու խնդիրն է գտնել ևս երկու հոգու, որոնք պատրաստ կլինեն նույնքան գումար ներդնել։ Իր հրավիրած անձանցից յուրաքանչյուրի ներդրումից մարդը ստանում է 5% եկամուտ (ընդհանուր՝ 1 դոլար)։ Իսկ երբ այդ մարդիկ ևս գտնում են երկուական մարդկանց, որոնք կվճարեն յուրաքանչյուրը 12,5 դոլար (որից 2,5 դոլարը գրանցման համար գանձվող գումարն է), առաջին մարդը ստանում է նրանցից յուրաքանչյուրի ներդրած գումարի 95%-ը (բոլորը միասին՝ 38 դոլար)։ Այս շղթայում յուրքանչյուր մարդ կոչվում է «մատրից», և երկրորդ փուլում, երբ հրավիրվածների ընդհանուր թիվը հասնում է 7-ի, շղթան փակվում է։ Արդյունքում մարդը ստանում է 39 դոլար, որը սակայն, չի կարող ամբողջությամբ կանխիկացնել, քանի որ 10 դոլարը պետք է նոր ցիկլ սկսելու համար։ Այսպիսով, մարդը ներդնում է 12,5 դոլար, իսկ արդյունքում վաստակում 29 դոլար (ներառյալ Ռուսաստանից փոխանցման համար գանձվող գումարը)։ Կան նաև ավելի թանկ փաթեթներ, ամենամեծ ներդրումն արժե 2560 դոլար։ Ակնհայտ է, որ աշխատանքի առաջարկի խոստումներն ու իրական պատկերն իրար այնքան էլ նման չեն։ Փորձենք սա հասկանալ ամենաքիչ ներդրում պահանջող փաթեթի օրինակով․ ներդրված գումարի դիմաց եկամուտն այնքան էլ մեծ չէ․ ներդնելով 12․5 դոլար՝ մարդը, բացի իր նեդրած գումարի վերադարձից, հավելյալ ստանում է 16․5 դոլար, գումար կանխիկացնելու համար պետք է հրավիրել մարդկանց, որոնք էլ իրենց հերթին կհրավիրեն այլ մարդկանց, ինչը ժամանակատար է, և դժվար թե հնարավոր լինի գումար կանխիկացնել աշխատանքի անցնելու հենց առաջին օրվանից։ Բացի այդ՝ կա մի նրբություն, որի մասին այս աշխատանքն առաջարկողները սկզբում չեն նշում․ գումար կարելի է կանխիկացնել միայն այն դեպքում, երբ հաշվի վրա ավելի քան 10 դոլար է, այսինքն՝ մարդը պիտի իր «բիզնես» հրավիրած լինի մի քանի հոգու։ Infocom-ի լրագրողը «Onlayn Asxatanq» օգտատիրոջից հետաքրքրվում է, թե արդյոք կազմակերպությունն ունի գրասենյակ։ Օգտատերը պատասխանում է, որ աշխատանքն առցանց է, պետք է միայն գրանցվել կազմակերպության կայքում։ Քանի որ և՛ աշխատանքի նկարագրությունը, և՛ կազմակերպությունը կասկածելի են, մեր լրագրողն «աշխատանքի է անցնում» այնտեղ, ներդնում 12,5 դոլար, գրանցվում «Про100 Гейм»-ի կայքում և ծանոթանում այդ, այսպես կոչված, ցանցային բիզնեսին, ներսից։ Infocom-ի լրագրողը կայքում գրանցվելուց և ներդում կատարելուց հետո հայտնվում է «Про100 Гейм»-ի աշխատակիցների տելեգրամյան խմբերում, որտեղ նրանք քննարկում են իրենց աշխատանքը, սովորաբար ոգևորում միմյանց և խրախուսում շատ մարդկանց հրավիրել, պատմում այն մասին, թե որքան գումար են կանխիկացրել։ Պարզվում է, որ տելեգրամյան այդ խմբերի մասնակիցներից գլխավորը Մերի Դանիելյանն է, որի թիմում, ըստ Infocom-ի լրագողին «Про100 Гейм» հրավիրած մասնակցի, կա 1000 մարդ։ Երբ մասնակիցները դժվարանում են մարդկանց հրավիրել, Մերի Դանիելյանից են հարցնում, թե ինչպես այս կամ այն բանը բացատրել, ապացուցել, որ կազմակերպությունն օրինական է։ Մերի Դանիելյանն է նաև հեղինակը յութուբյան հայերեն մի քանի տեսանյութերի, որոնցում բացատրվում է «Про100 Гейм»-ի մարքեթինգային պլանը։ Infocom-ի լրագրողը մասնակցում է կազմակերպության հայաստանյան անդամների վեբինարին «Zoom» հարթակում։ Վեբինարի ընթացքում ավագ մասնակիցները (նրանք, ովքեր արդեն շատ մարդկանց են հրավիրել, ինչպես նաև բացել են տելեգրամյան խմբերը, որոնցում ամեն օր նոր մասնակիցներ են ավելանում) նորեկներին բացատրում են աշխատանքի, մարդկանց գրավելու նրբությունները, պատասխանում նրանց հարցերին։ Պարզվում է, որ այն դեպքերում, երբ նոր եկած մասնակիցը չի կարողանում մարդկանց հրավիրել, ավելի վաղ ներգրավված մասնակիցների հետ եռակողմ քննարկում է կազմակերպվում, որի ժամանակ նորեկը լսում է, թե ինչպես է հին մասնակիցը համոզում մարդկանց գրանցվել և ներդրում անել։ «Про100 Гейм». ովքե՞ր են սեփականատերերը Infocom-ի լրագրողը «Про100 Гейм»-ի անդամների տելեգրամյան խմբերում հայտնվելու հենց առաջին օրն այնտեղ տեսնում է կազմակերպության գրանցման փաստաթղթեր, որոնք ուղարկել են խմբի անդամները՝ նորեկներին ցույց տալու համար, որ կազմակերպության գործունեությունն օրինական է։ Պարզվում է, որ այդ փաստաթղթերն իրական են։ «Про100 Гейм» կազմակերպության հիմնադիրը Նիկոլայ Ժարիչևն է։ Կազմակերպությունը հիմնադրվել է ՌԴ-ում 2020-ի մայիսին 10․000 ռուբլի կանոնադրական կապիտալով և պաշտոնապես գրանցված է Ռուսաստանի Դաշնության իրավաբանական անձանց միասնական պետական ռեգիստրում, գրանցման հասցեն Սանկտ Պետերբուրգ քաղաքն է։ Կազմակերպության տեխնիկական տնօրենը Եվգենի Պրոնյագինն է։ Ժարիչևի և Պրոնյագինի անունները կապվում են ռուսական ևս մի ընկերության հետ, որը կառուցվածքով շատ նման է «Про100 Гейм»-ին։ Այսպես, ՌԴ-ում 2019-ի հունիսին կրկին 10․000 ռուբլի կանոնադրական կապիտալով բացվում է «Инстагейм» ՍՊԸ-ն, որի հիմնադիրը և գլխավոր տնօրենը Եվգենի Դրաննիկովն է։ Ընկերության համասեփականատերեր են Եվգենի Պրոնյագինը և Նիկոլայ Ժարիչևը։ Ընկերության գրանցման հասցեն կրկին Սանկտ Պետերբուրգն է։ «Инстагейм»-ի կայքում գրանցվելիս, ըստ հիմնադիրների, մարդիկ կարող են «Ինստագրամ»-ի իրենց էջերը զարգացնելու համար նախատեսված առցանց վիդեոդասընթացներ ստանալ։ Կայքում գրանցված մարդիկ «Ինստագրամ»-ում դառնում են միմյանց հետևորդներ, հավանում միմյանց հրապարակումները, մեկնաբանություններ թողնում, ինչի արդյունքում էջերն ակտիվանում են, հետևորդների թիվն ավելանում է։ Բայց այս ամենն ունենալու համար պետք է բաժանորդավճար տալ։ Իսկ եթե մարդը հրավիրում է այլ անձանց, և նրանք իրենց հերթին գնում են մեկ ամսվա կամ ավելի մեծ ժամանակահատվածի համար նախատեսված փաթեթներ, հրավիրողը նրանց վճարներից ստանում է եկամուտներ։ Մի խոսքով, շեշտը դրված է «Ինստագրամ»-ի վրա, բայց գումար աշխատելու սխեման շատ մոտ է «Про100 Гейм»-ին․ մարդը գնում է ինտերնետ ծառայության փաթեթ, հրավիրում այլ մարդկանց, որոնք նույնպես գնում են այդ փաթեթը, և նրանց վճարներից գոյացած գումարից որոշակի տոկոսներ է ստանում։ Հետարքիրն այն է, որ չնայած «Инстагейм»-ի կայքում նշված է, որ այն օրինական գրանցում ունի, «Инстагейм» ՍՊԸ-ն պաշտոնապես լուծարվել է 2020-ի սեպտեմբերի 30-ին։ «Инстагейм»-ի հիմնադիր Դրաննիկովին է պատկանում ևս մի ընկերություն՝ «Интернет решения»-ն։ Ըստ ռուսական պետռեգիստրի տվյալների՝ այս ընկերությունը հիմնադրվել է 2016-ի մարտին և այս պահին գործում է։ Ընկերությունը գրանցված է Սանկտ Պետերբորգում, ինչպես «Инстагейм»-ը և «Про100 Гейм»-ը։ «Интернет решения»-ի համասեփականատեր է նաև Եվգենի Պրոնյագինը։ «Инстагейм»-ի կայքի «Գաղտնիության քաղաքականություն» բաժնում նշված է, որ կայքի ադմինիստրատորը «Инстагейм» ՍՊԸ-ն է, և բաժնում գրված է այդ ՍՊԸ-ի հասցեն, իսկ «Օգտագործման կանոններ» բաժնում կայքի ադմինիստրատորի նկարագրության մեջ նշված է «Интернет решения» ՍՊԸ-ի գրանցման հասցեն։ «Инстагейм»-ը փաստացի չի գործում, բայց կայքի հիմնադիրները, փաստորեն, այն ներկայացնում են որպես գործող, օրինական գրանցում ունեցող կազմակերպություն։ Դրաննիկովի ընկերությունների հետ կապված են ևս մի քանի գործող և արդեն լուծարված ընկերություններ։ Այդ ընկերություններում սեփականատերեր են կա՛մ Դրաննիկովը, կա՛մ «Инстагейм» և «Интернет решения»-ի համասեփականատեր, «Про100 Гейм»-ի անդամ Եվգենի Պրոնյագինը։ Այս ընկերություններին միավորում է այն, որ գրանցված են (կամ եղել են) Սանկտ Պետերբուրգ քաղաքում, և նրանց գործունեությունը ծավալվում է ինտերնետ հարթակներում։ «Про100 Гейм»-ի անդամների պնդումները, թե կազմակերպությունն ունի օրինական գրանցում, փաստորեն, ճիշտ են։ Բայց չնայած այն փաստին, որ ընկերությունը պաշտոնապես գրանցվել է 2020-ի մայիսի 6-ին, Հայաստանում կան մարդիկ, որոնց ֆեյսբուքյան էջերում նշված է, որ «Про100 Гейм»-ում աշխատանքի են անցել, օինակ, դեռևս 2020-ի ապրիլին։ Բացի այդ՝ ընկերության յութուբյան ալիքում մարքեթինգային պլանը բացատրող տեսանյութեր սկսել են հրապարակվել դեռևս 2020-ի փետրվարից։ Փաստորեն, կազմակերպությունում սկսել են անդամներ ներգրավվել դեռ այն ժամանակ, երբ այն պաշտոնապես գրանցված չի եղել։ Համաձայն ռուսական «За честный бизнес» կայքի, որի նպատակն է ՌԴ-ում գործող կազմակերպությունների տվյալները հասանելի դարձնել հանրությանը, «Про100 Гейм» կազմակերպության վարկանիշը ցածր է։ Կազմակերպությունները մշտադիրտարկելիս պորտալն օգտվում է Ռուսաստանի Դաշնության Կենտրոնական բանկի, Դաշնային հարկային ծառայության, արբիտրաժային դատարանների և այլ տվյալներից: Ի՞նչ միջոցներով է գործում «Про100 Гейм»-ը Infocom-ի լրագրողը փետրվարի 8-ին մասնակցում է «Про100 Гейм»-ի հիմնադիր Նիկոլայ Ժարիչևի հետ «Zoom» հարթակում անցկացված հանդիպմանը, որի ընթացքում Ժարիչևը խոսում է այն մասին, թե ինչ միջոցներով է գոյատևում իրենց կազմակերպությունը։ Ըստ Ժարիչևի՝ «ինքն էլ է խաղի մեջ», այսինքն՝ ներդումներ է անում, մարդկանց հրավիրում և նրանց ներդրումներից գումար վաստակում։ Բացի այդ՝ կազմակերպությունը յուրաքանչյուր մասնակցի գրանցումից 2,5 դոլար եկամուտ է ստանում։ Ժարիչևի խոսքով՝ հենց այդ միջոցներն էլ ապահովում են «Про100 Гейм»-ի գործունեությունը։ Ներկայացնում ենք խոսակցության տեսագրությունը (կարող եք դիտել տեսանյութի 03:41- 04:00 և 06:18- 07։08 րոպեները)։ Ժարիչևը հանդիպման ժամանակ նաև ասում է, որ գրանցման համար 2,5 դոլար վճարելուց հետո մասնակիցներն ուրիշ որևէ վճար չեն անում, իսկ արվող սկզբնական ներդումը (10 դոլար կամ ավելի՝ կախած փաթեթից) մեկանգամյա է։ Բայց իրականում, եթե ուշադիր նայենք կազմակերպության մարքեթինգային պլանը, կհասկանանք, որ ներդրված ողջ գումարը չէ, որ բաշխվում է մասնակիցների միջև, և կազմակերպությանն անցնող գումարն անհամեմատ ավելի մեծ է։ Ներկայացնենք սա ամենաէժան փաթեթի օրինակով։ Այսպես, երբ որևէ մեկը, ներդնելով 10 դոլար, հրավիրում է երկու հոգու, նրանք էլ հրավիրում են յուրաքանչյուրը երկու հոգու, և հրավիրվածների թիվը հասնում է 7-ի, ցիկլը փակվում է։ Բայց առաջին մարդը չի կարող կանխիկացնել իր «վաստակած» ողջ գումարը, քանի որ 10 դոլարը պահվում է հաջորդ ցիկլը սկսելու համար։ Կարող եք մտածել, թե մասնակցի եկամտից պահվող 10 դոլարն անցնում է իրեն հրավիրած մարդուն, բայց դա այդպես չէ, քանի որ մասնակիցն ամենասկզբում արդեն ներդրել է 10 դոլար, որից իրեն հրավիրողը եկամուտ է ստացել։ Հետևաբար, ամենահավանական տարբերակն այն է, որ նոր փաթեթի համար պահվող 10 դոլարն անցնում է կազմակերպությանը։ Իսկ երբ այդ 10 դոլարով, կազմակերպության անդամների լեզվով ասած, «բացվում է նոր մատրիցա», և մասնակիցը հրավիրում է ևս 6 հոգու՝ փակելով ցիկլը, նա իր վաստակած 39 դոլարից կարող է կանխիկացնել միայն 9 դոլար, քանի որ նրա եկամուտն ավտոմատ ուղղվում է մեկ 10 դոլարանաոց և մեկ 20 դոլարանոց փաթեթներ գնելուն, որոնցով կսկսվեն նոր փուլեր։ Ակնհայտ է, որ այդ ամբողջ ընթացքում իր վաստակած գումարի ուղիղ կեսը մարդը չի կարողանում կանխիկացնել, այլ ավտոմատ կերպով գնում է նոր փաթեթներ։ ժարիչևի պնդումը, թե սա մեկանգամյա ներդրում է, սուտ է, որովհետև մասնակիցներն իրենց վաստակած գումարներից կազմակերպությունում շարունակ ներդրումներ են անում։ Հանդիպման ժամանակ «Про100 Гейм»-ի հիմնադիր Ժարիչևն անդրադառնում է նաև հարցին, թե արդյոք հնարավոր է վերադարձնել ներդրված գումարը, եթե մասնակիցը չի կարողանում նոր մարդկանց հրավիրել և գումար աշխատել։ Ժարիչևը բերում է առցանց գիրք գնելու օրինակը․ եթե որևէ մեկը գումար է վճարել և առցանց գիրք գնել, հետո այն նրան դուր չի եկել, չի նշանակում, թե առցանց գիրք վաճառող կազմակերպությունը պետք է վերադարձնի նրա գումարը։ Ըստ Ժարիչևի, գրանցվելով իր կազմակերպությունում և ներդրում անելով, մարդիկ հասանելիություն են ունենում կազմակերպության դասընթացներին, կրթվում, ինչպես նաև, նոր մարդկանց հրավիրելով, գումար աշխատելու հնարավորություն ստանում։ Հենց դրա համար է, որ կազմակերպությունը չի վերադարձնում մարդկանց ներդրումները, եթե նրանք չեն կարողանում գումար աշխատել (կարող եք դիտել տեսանյութի 16։58-18։19 րոպեները)։ Ժարիչևի այս բացատրությունը կարող էր արդարացված լինել, եթե այդ դասընթացներն իրոք ունենային այն արժեքը, որքան դրանց համար վճարում են մարդիկ։ Երբ Infocom-ի լրագրողը գրանցվում է կայքում և իր վճարած գումարին համարժեք դասընթացների հասանելություն ունենում, ընդամենը մի քանի տեսանյութ դիտելուց հետո հասկանում է, որ այդ դասընթացներն ուղղակի միջոց են՝ ավելի շատ մարդկանց հրավիրելու համար։ Այդ տեսանյութերում բացատրվում է, թե ինչպես կարելի է սոցցանցերի (հիմնականում՝ «Ինստագրամ»-ի) էջերը գրավիչ դարձնել, հրապարակումները ճիշտ անել, նկարները մշակել, սոցցանցերում գովազդ տեղադրել և այլն։ Այսինքն, այս ամենը կնպաստի, որ մարդը կարողանա շատ հետևորդներ ունենալ և իր հրապարակումներն ու «բիզնես առաջարկներն» այնպես ներկայացնել, որ հնարավորինս շատ մարդկանց հրավիրի կազմակերպություն։ Փաստորեն, գրանցվելով «Про100 Гейм»-ում, մարդիկ գումար են վճարում այնպիսի դասընթացների համար, որոնք նրանց կօգնեն նոր մարդկանց հրավիրել կազմակերպություն։ Բացի այդ՝ չկա որևէ երաշխիք, որ ներդրում անելուց հետո հնարավոր է գումարը ետ բերել և հավելյալ գումար վաստակել։ «Про100 Гейм»-ի անդամների տելեգրամյան խմբերից մեկում Infocom-ի լրագրողը նկատում է մի անդամի, որը ներդրում է արել և չի կարողանում գումար վաստակել։ Այդ անդամի հետ անձնական նամակագրության ընթացքում վերջինս պատմում է մեր լրագրողին, որ 6800 դրամ է վճարել և երբ մարդկանց է հրավիրել, հրաժարվել են կազմակերպությունում գրանցվել ներդրումների պատճառով։ «Ինձ ոսկե սարեր խոստացան, որ մենակ չես լինի, մեր հրավերն էլ է քեզ օգնելու, բայց ես դա չտեսա»,- գրում է տուժած մասնակիցը։ «Про100 Гейм»-ում կարող են ներգրավվել նաև անչափահասները Infocom-ի լրագրողը «Про100 Гейм»-ի տելեգրամյան խմբերից մեկում նկատում է, որ մասնակիցները խոսում են կազմակերպությունում ներգրավված երեխայի մասին։ Կազմակերպության մասնակիցները խմբի անդամներին ասում են, որ 12 տարեկան երեխան «մուտք է գործել մեծ բիզնես, գումարներ է վաստակում», և նրանք պետք է այդ երեխայից օրինակ վերցնեն։ Խմբում է նաև երեխայի մայրը, որն ասում է, թե ինքն է թույլ տվել նրան գրանցվել կազմակերպությունում։ «Про100 Гейм»-ի անդամներից մեկն էլ իր ֆեյսբուքյան էջում հրապարակել է խմբի նամակագրությունը՝ պատմելով «մեծ բիզնես մուտք գործած 12-ամյա երեխայի մասին»։ Օրինակա՞ն է «Про100 Гейм»-ի գործունեությունը Կազմակերպության հայաստանյան անդամների վեբինարի ընթացքում Infocom-ի լրագրողն ասում է, որ փորձել է մարդկանց հրավիրել, բայց նրանք չեն վստահել կազմակերպությանը և չեն ցանկացել ներդրում անել։ Ծավալվում է քննարկում, որի ընթացքում կազմակերպության անդամները սկսում են հերքել պնդումները, թե «Про100 Гейм»-ը կարող է ֆինանսական բուրգ լինել։ «Պիրամիդան՝ քո մուտքից ես էլ փող կաշխատեի, Զվարթն էլ ու տենց մինչև վերև։ Ինչքան ուզում ես, դու աշխատի, մենք քեզնից շատ էինք աշխատելու․․․ Եթե կա մի կամպանիա, որ քեզ առաջարկում են, ու քո մուտք լինելուց համարյա սաղ փող են աշխատում, իմացի՝ էդ ֆինանսական բուրգ ա»,- ասում է անդամներից մեկը։ Ներկայացնում ենք քննարկման ձայնագրությունից մի հատված։ Այս բացատրություն տվողն, ի դեպ, աշխատում է «Onyxum» ընկերությունում: Նա պնդում է, որ ինչպես «Onyxum»-ի, այնպես էլ «Про100 Гейм»-ի գործունեությունն օրինական է, և այս կազմակերպությունները ֆինանսական բուրգ համարել չի կարելի։ «Onyxum»-ի գործունեության մասին, հիշեցնենք, գրել էր «Հետք»-ը։ «Հետք»-ին տված հարցազրույցում «Onyxum»-ի լիդերներից մեկը՝ Վահե Հովհաննիսյանն, ասել էր, թե «Onyxum»-ոչ մի կապ չունի «Վոդա» անունով կազմակերպության հետ, որի գործունեությունն Իրանում դադարեցվել էր ֆինանսական բուրգ լինելու պատճառաբանությամբ։ «Про100 Гейм»-ի անդամների վեբինարի ընթացքում, սակայն, «Onyxum»-ի աշխատակիցը պնդում է հակառակը․ «Ինձ «Onyxum»-ը առաջարկել են 6 տարի առաջ, էդ վախտ կոչվում էր «Վոդա», ինձ հազար հոգի ասել ա՝ շպրտոցի ա։ Ես էդ հազար հոգուն լսեցի, չգնացի, անցավ մի քանի տարի, նոր գնացի»։ Կարող եք լսել քննարկման ձայնագրությունից մի հատված։ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 189․1 հոդվածով սահմանվում է, թե ինչ է ֆինանսական բուրգը․ «ֆինանսական բուրգը գույքի ներգրավմանն ուղղված գործունեություն է (բացառությամբ հատուկ թույլտվության (լիցենզիայի) հիման վրա իրականացվող լիցենզավորման ենթակա գործունեության), որով գույք ներդրող կամ ֆինանսական բուրգում առաջարկվող գույքի կամ ծառայության դիմաց վճարում կատարող անձանց առաջարկվող նյութական օգուտը պայմանավորվում է բացառապես նոր ներդրողների ներգրավումից ստացված գույքի հաշվին` առանց նշված գույքը իրական ձեռնարկատիրական գործունեության մեջ օգտագործելու մտադրության»: Ֆինանսական բուրգը կամ դրա մի մասը ստեղծելը, կազմակերպելը կամ ղեկավարելը պատժվում են տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի հինգհարյուրապատիկից ութհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով` երկուսից երեք ամիս ժամկետով։ Ֆինանսական բուրգ ստեղծելու համար մարդիկ կարող են դատապարտվել ազատազրկման, եթե բուրգում ներգրավվել է խոշոր կամ առանձնապես խոշոր չափերով գումար կամ գույք, անձանց, կազմակերպություններին կամ պետությանը պատճառել է խոշոր չափի վնաս, օգտագործվել է պաշտոնեական դիրքը, ինչպես նաև բուրգը ստեղծել է կազմակերպված խումբը։ Ինչպես տեսնում ենք, «Про100 Гейм»-ի ծավալած գործունեությունը մոտ է ՀՀ օրենսդրությամբ Ֆինանսական բուրգի սահմանմամբ նկարագրված գործողություններին, քանի որ վերը նշված սխեմայից պարզ է դառնում, որ կազմակերպությունում գրանցվողների ֆինանսական եկամուտները գոյանում են բացառապես նոր մասնակիցների վճարներից, այսինքն՝ նրանք չեն անում որևէ աշխատանք, որի դիմաց կազմակերպությունը վճարում է նրանց։ «Про100 Гейм»-ի հիմնադիրները կարող են հակափաստարկ բերել, որ իրենց կազմակերպությունում ներդրում անողները վճարված գումարի դիմաց կրթական ծառայություններ են ստանում, այդ պատճառով էլ «Про100 Гейм»-ը ֆինանսական բուրգ չէ, բայց վերևում արդեն նշեցինք, որ այդ կրթական ծառայությունների նպատակը նոր մարդկանց ներգրավելուն նպաստելն է։ Քանի որ «Про100 Гейм»-ը ռուսական գրանցում ունի և Հայաստանում գրանցված չէ, հասկանանք, թե ֆինանսական բուրգ ստեղծելու և դրանում մարդկանց ներգրավելու մասով ինչ կարգավորումներ ունի ռուսաստանյան օրենսդրությունը։ Այսպես, ՌԴ Վարչական իրավախտումների օրենսգրքով սահմանվում է․ «Անձի կողմից ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց միջոցներ կամ այլ գույք ներգրավելու գործողությունների կազմակերպումը կամ իրականացումը, որի ընթացքում եկամտի վճարումը կամ այլ արտոնությունների տրամադրումը այն անձանց, որոնց դրամական միջոցներն ավելի վաղ ներգրավվել են, իրականացվում են այլ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանցից ներգրավված միջոցների հաշվին, պատժվում են 5 հազարից 1 միլիոն ռուբլի տուգանքով, եթե այդ գործողությունները չեն պարունակում քրեական հանցագործություն»։ «Про100 Гейм»-ում ներգրավված են մարդիկ ոչ միայն Ռուսաստանից և Հայաստանից։ Կազմակերպության կայքում նշված է, որ այն ունի 100 հազար անդամ 13 երկրից։ Ժարիչևի հետ առցանց հանդիպման ժամանակ էլ մասնակիցների մեջ կային մարդիկ Ուկրաինայից, Ղազախստանից, Թուրքիայից և այլ երկրներից։ Քանի որ «Про100 Гейм»-ը գործում է առցանց հարթակում, գրանցված չէ այն երկրներում, որտեղ կազմակերպության անդամներ կան։ Բայց այն փաստը, որ կազմակերպության գործունեությունը շատ մոտ է ֆինանսական բուրգի, կասկածելի է դարձնում նրա գործունեությունը ոչ միայն ՌԴ-ում, այլև Հայաստանում և այլ երկրներում։ Աննա Սահակյան, Նարեկ Մարտիրոսյան

20:58 - 26 մարտի, 2021