med.news.am: Բազմաթիվ երկրներում այսօր դադարեցվում կամ մեղմացվում են կառանտինային սահմանափակումները, որոնք մտցվել էին կորոնավիրուսային վարակի տարածման դեմ պայքարի շրջանակում։ Ստեղծված իրավիճակում որտե՞ղ է կորոնավիրուսով վարակվելու ամենաբարձր հավանականությունը։ Ինչպե՞ս են տարածվում վարակիչ հիվանդությունները։ Այս ամենի շուրջ իր կարծիքով weforum.org-ում տպագրված հոդվածում կիսվել է կենասաբանական գիտությունների պրոֆեսոր Էրին Բրոմաժը։

Մասնագետի խոսքով՝ վարակվելու հավանականությունը բարձր է հիմնականում մասայական միջոցառումերի ժամանակ, ինչպիսիք են` հարսանյաց հանդեսները կամ ծննդյան արարողությունները։ Իսկ բաց տարածքներում վարակվելու հավանակությունը համեմատաբար քիչ է։

«Թվում է, թե հասարակության մի մասը արդեն թուլացրել է զգոնությունը, սակայն ես չեմ հասկանում` ինչու՞: Համաճարակի «Կորը» (տարածման հիպերբոլիկ գծապատկեր) ունի կանխատեսելի զարգացում և գագաթնակետին հասնելուն պես, կանխատեսելի կլինի նաև նահանջը: Չինաստանում և Իտալիայում գրանցված ցուցանիշները վկայում են, որ մահացությունների թիվը սկսել է աստիճանաբար նվազել: Ենթադրենք`ունենք 70 հազար մահվան ելք, եթե տեմպը շարունակի նվազել, հաջորդ 6 շաբաթների ընթացքում կունենանք ևս 70 հազար մահ:

Քանի որ արդեն բաց են որոշ հաստատություններ, անկասկած վարակի տարածումը կլինի անխոչընդոտ: Ես հասկանում եմ, որ այդ ամենը արվում է տնտեսությանը խորապես չվնասելու համար, սակայն շարունակում եմ պնդել. Եթե խնդրին չտրվի կենսաբանական լուծում, տնտեսությունը կշարունակի անկում արձանագրել», - գրում է մասնագետը:

Նրա խոսքով՝ դեռևս շատ քիչ թվով պետությունների ցուցանիշներում կարելի է տեսնել տեմպի նվազում: Ավելին, մայիսի 3-ի դրությամբ մեծամասնության մոտ շարունակվում է աճ գրանցվել:

Դիտարկենք ԱՄՆ-ի ցուցանիշները. Անգամ տարածման օջախի (Նյու Յորքի) տենդենցը հաշվի չառնելով, օրական ցուցանիշը շարունակում է աճել:

«Այսպիսով, վերաբացելով ամեն ինչ, կստացվի կրակի վրա բենզին լցնել: Ուզած, թե չուզած այդ ամենը լինելու է, իսկ ներկայիս իմ նպատակը` ձեզ ռիսկային գոտիներից զերծ պահելն է», - գրում է մասնագետը:

Որտե­՞ղ են վարակվում մարդիկ

Հայտնի է, որ որոշ մարդիկ վարակվել են տան պայմաններում: Ընտանիքի անդամը գտնվելով դրսում կարող է վարակվել, այնուհետև շփվելով անդամների հետ, հանդիսանալ վարակի տարածման պատճառ:

«Ես հաճախ եմ լսում, որ մարդիկ ռիսկային են համարում տարբեր մթերային խանութները, վազքուղիները և բոլոր այն վայրերը, որտեղ մարդիկ դիմակներ չեն կրում: Արդյո­՞ք այս վայրերը ռիսկային են, ո'չ այդքան: Եկեք հասկանաք.

Վարակվելու համար, անհրաժեշտ է ստանալ վարակի անհրաժեշտ չափաբաժինը, ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կորոնավիրուսով վարակվելու համար բավարար է անգամ մի փոքր չափաբաժինը: Որոշ փորձագետների գնահատմամբ` 1000 SARS-CoV 2- ի շատ քիչ քանակությամբ մասնիկները բավարար են վարակվելու համար: 

Պետք է նշել, որ այս ցուցանիշները դեռ պետք է ենթարկել ուսումասիրության, սակայն այս ամենն էլ բավարար է` վարակի առաջացման պայմանները հասկանալու համար: Վարակը կարող է առաջանալ` 1000 վարակակիր մասնիկից, որոնք մարդը ընդունում է մեկ շնչով կամ մեկ անգամ աչքերին դիպչելուց: Վրակվել կարելի է նաև 100 վիրուսակիր մասնիկ 10 անգամ շնչելու և 10 մասնիկ` 100 անգամ շնչելու միջոցով», - գրում է կենսաբանը:

Որքա­՞ն վիրուսակիր մասնիկ է արտազատվում շրջկա միջավայր

Լոգարան. Լոգարանում կան այնպիսի մակերեսներ, որոնք առավել շատ են օգտագործվում մարդկանց կողմից, օրինակ՝ դռան բռնակը, ծորակը եւ այլն: Այսպիսով, այդտեղից վիրուսի տարածման ռիսկը բարձր է: Պարզ է, ռիսկային վայր կարող են համարվել հասարակական պետքարանները: Այդ իսկ պատճառով այդ վայրերը ախտահանելը պետք է կրի պարտադիր բնույթ:

Հազ.  Մեկ հազի ժամանակ օդ է արտանետվում ավելի քան 3000 վիրուսակիր մասնիկ, որոնք շարունակում են տարածվել մինչև 50 կմ շառավիղով: Որոշ մասնիկներ կարող են թույլ լինել և չպահպանվել օդում, սակայն կան նաև այնպիսիք, որոնք կարող են տարածվել վայրկյանների ընթացքում:

Փռշտոց. Մեկ փռշտոցը իր մեջ կարող է պարունակել մինչև 30.000 վիրուսակիր մասնիկ, որոնք մեկ ժամվա ընթցաքում տարածվում են մինչև 200 կմ շառավիղով:

Եթե անձը վարակված է, ապա նրա հազի և փռշտոցի հետևանքով շրջակա միջավայր կարող է արտանետվել ավելի քան 200 000 000 վարակակիր մասնիկ:

Շունչ. Շնչելու հետևանքով օդ է արտանետվում 500-5000 վարակակիր մասնիկ: Այս մասնիկները կարող են շատ թույլ լինել, և չեզոքանալ: Առավել քիչ քանակությամբ մասնիկներ կարող են արտանետվել քթով արտաշնչելիս: Հարկ է նշել, որ թույլ արտաշնչելու դեպքում, այն մասնիկները որոնք գտնվում եմ ավելի խորքային հատվածում, չեն արտանետվում:

Ի տարբերություն հազի և փռշտոցի, արտաշնչելու ժամանակ օդ արտանետված մասնիկները առավել թույլ են և չեն կարող արտաքին միջավայրում երկար գոյատևել: Մենք դեռ չունենք SARS-CoV2-ի հստակ թվերը, սակայն մեզ համար որպես ուղեցույց կարող է հանդիսանալ գրիպի ցուցանիշը: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ գրիպով վարակվելու համար բավար է ընդունել վարարակիր 33 մասնիկ:

Հիշեք բանաձևը. Վարակվել = Վիրուսի արտանետում + ժամանակ

Եթե մարդը հազում կամ փռշտում է, այդ 200 000 000 մասնիկները տարածվում են ամենուր: Որոշ վիրուսներ մնում են օդում, որոշները մակերեսների վրա, որոշներն էլ գետնի վրա: Այսպիսով, եթե դուք դեմ առ դեմ շփվեք կորոնավիրուսով վարակված անձի հետ, և եթե այդ մարդը հազա կամ փռշտա, դուք կշնչեք այդ 1000 մասնիկները և  կվարակվեք:

Եթե վարակված անձը հազա կամ փռշտա սենյակում, ապա վիրուսակիր մասնիկները կշարունակեն տարածվել ամբողջ սենյակում: Վարակակիր մարդուց հետո սենյակ մտնելիս և մի քանի շունչ կատարելիս, ամենայն հավանականությամբ դուք կվարակվեք։

1 շնչի ժամանակ, 20 վիրուսային մասնիկներ, 1 րոպեում տարածվում են, այսինքն վարակվելու համար անհրաժեշտ կլինի 1000 վիրուսային մասնիկ՝ բաժանված 20 րոպեի միջոցով այսինքն, 50 րոպեն բավարար է վարակակիր դառնալու համար:

Խոսք. Խոսելը մոտ 10 անգամ մեծացնում է վարակակիր մասնիկների արտանետումը (յուրաքանչյուր 1 րոպեին 200 մասնիկ): Այսինքն, դեմ առ դեմ միմյանց հետ խոսելով, 5 րոպեն բավարար է վարակվելու համար: Այն մարդիկ, ովքեր դեմ առ դեմ կանգնած մնան 10 րոպեից ավել, կդառնան պոտենցիալ վարակիր: Ահա թե ինչու է վարակակիր մարդկանց համար տանը մնալը վտանգավոր:

Ո՞րն է ասիմպտոմ մարդու դերը վարակի տարածման մեջ

Ախատշաններ ունեցող մարդիկ միակ վարակիրները չեն, ովքեր կարող են պատճառ հանդիսանալ վարակի տարածման: Հայտնի է, որ վիրուսների տարածման 44% դեպքերում, տարածման աղբյուր հանդիսանում են ասիմպտոմ անձիք: Անձը կարող է տարածել վիրուսը անգամ ախտանշանների ի հայտ գալուց 5 օր առաջ:

Վարակակիր անձիք կարող են լինել ցանկացած տարիքի: Նրանաց մոտ հիվանդությունը կարող է ուղեկցվել տարբեր ձևերով: Ստորև բերված ցուցանիշը ցույց է տալիս, որ անկախ տարիքից, անձը կարող է ունենալ կորոնավիրուսային հիվանդություն:

Վարակակիր անձից օդ արտանետված վիրուսակիր մասնիկները փոխում են իրենց բաղադությունը, այդ իսկ պատճատով վիրուսը մարդկանց մոտ լինում է տարբեր: Այսպիսով, նախքան ախտանշանների ի հայտ գալը, դուք շարունակելու եք հանդիսանալ վարակի տարածման աղբյուր:

Այսպիսով եկեք հասկանանք` ինչքանո՞վ են վերաբացումնրը վտանգավոր հասարակության համար

Երբ դուք մտածում եք վարակի տարածման վայրերի մասին, ի՞նչ է առաջինը գալիս ձեր մտքին: Որոշ մարդիկ կպատասխանեն՝ կռուիզային նավարկությունը, սակայն դա սխալ դիրքորոշում է:

Հաշվի չառնելով բժշկական հաստատություններում վարակների տարածման ցուցանիշները, հանգում ենք այն եզրակացության, որ առավել ռիսկային վայրեր են հանդիսանում բանտերը, աշխատավայրերը, եկեղեցիները և այն տարածքները, որտեղ օդի անմիջական մուտք չկա:

Վարակի տարածման առավել վտանգավոր վայրերն են.

• Արտադրամասերը. Օրինակ, մսի արտադրամասում աշխատակիցները նստում են իրար մոտ: Արդյունաբերական մեքենաները, սառը սենյակները իդելական պայմաններ են վիրուսի տարածման համար
• Հարսանիքի, հոգեհանգստի, ծննդյան արարողությունները
• Բիզնես քննարկումները

Քանի որ մենք արդեն վերադառնում ենք աշխատանքի, եկեք տեսնենք թե վարակի պայմաններում, ի՞նչ կկատարվի այնտեղ․

Ռեստորաններ. Անգամ շատ տարրական գիտելիքեր ունենալու դեպքում էլ հասկանալի է, որ մեկ  ասիմտոմ անձի մուտքը ռեստորան կարող է ախտոտել միջավայրը: Տե'ս նկարը. Վարակակիր մարդը (A1) իր 9 ընկերների հետ ընթրում է  սեղանի շուրջ: Ընթրիքը տևում է 1-1,5 ժամ: Այս ժամանակահատվածում վարակակիր անձը միայն շնչելով, միջավայրը դարձնում է վարակված: Այսպիսով, սեղանի շուրջ նստածների 50%ը պոտեցիալ վարակակիր է: Կողքի սեղանի մոտ նստած մարդկանց 75%ը նույնպես վարակիր են: E կամ F սեղանի մետ նստածներից ոչ ոք չի վարակվել, քանի որ նրանք նստած են օդորակչի հոսանքի ուղղության հակառակ կողմում:

Աշխատավայրեր. Վարակի տարածման հաջորդ ձևը կոչվում է կենտրոնացում: Վարակված աշխատակիցը աշխատում է շենքի 11րդ հարկում, հիմնարկությունն ունի 216 աշխատակից: Մեկ շաբաթվա ընթացքում այդ մարդկանցից 94-ը վարակվել է (43,5% ՝ կապույտ աթոռներ), 94 հոգուց 92-ը ունեցել են ախտանշաններ (միայն 2-ը մնացին ասիմպտոմատիկ): Ուշադիր եղեք,որ հիմնականում վարակակիր է սենյակի միայն մեկ կողմը, իսկ մնացածները վարակվել են տարբեր մակերեսների հետ շփվելիս (բռնակներ, բազրիքներ, ծորակ, լույսի անջատիչ): Հետաքրքիր է, որ թեև շենքի տարբեր հարկերում, վերելակներում և նախասրահում աշխատողների միջև զգալի շփում է եղել, բայց բռնկումը հիմնականում սահմանափակվել է մեկ հարկով:

Երգչախմբեր. Վաշինգտոն նահանգի համայնքային երգչախումբը. Չնայած մարդիկ տեղեկացված են վարակի մասին և քայլեր են ձեռնարկում վարակի տարածման տեմպը նվազեցնելու համար. Օրինակ` նրանք խուսափում էին սովորական ձեռքսեղմումներից և գրկախառնություններից, մարդիկ նաև իրենց երաժշտությունն էին բերում՝ խուսափելով փոխանակումից, և պրակտիկայում սոցիալական հեռավորությունն պահպանելով: Նախքան պարապմունքի սկսելը, բոլոր անդամներին խնդրում էին ախտանշանների առկայության դեպքու մնալ տանը:

Ի տարբերություն խոսելուն, երգելիս ավելի մեծ քանակությամբ մասնիկներ են արտանետվում արտաքին միջավայր: Երգելիս խորը շնչելն էլ կարող է առիթ հանդիսանալ վարակակիր մասնիկը հեշտորեն վերցնելու: Երկու ժամն անգամ բավարար է, որպեսզի այդտեղ գտնվող յուրաքանչյուր ոք վիրուսի բավարար չափաբաժին վերցնի: 4 օր անց երգչախմբի 60 անդամներից 45-ի մոտ ի հայտ եկան նախանշաններ, իսկ 2-ը մահացան:

Մարզասրահներ. Այդ դեպքը պատահել է Կանադայում, կյոռլինգի առաջնության  ժամանակ: 72 մասնակից ունեցող կյոռլինգի առաջնությունը դարձավ վիրուսի տարածման պատճառ: Առաջնության հետևանքով 72 մասնակիցներից 24-ը վարակվեցին:

Շարունակությունը՝ med.news.am-ում