Ինֆոքոմ

Եթե ԱՄՆ-ում որոշել են, որ Ցեղասպանությունը ճանաչելով պետք է Թուրքիային պատժեն, ապա հետ չեն կանգնելու այդ մտքից․ Վահրամ Այվազյան

Ինչպես ամեն տարի ապրիլին, այնպես էլ այս տարի համացանցում եւ ԶԼՄ-ներում շրջանառվում են լուրեր, թե ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի գլխավորությամբ այս տարի ԱՄՆ-ն կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Այս մասին գրեցին նաեւ միջազգային տարբեր լրատվամիջոցներ, այդ թվում՝ Jerusalem Post-ը եւ Los Angeles Times-ը։ Los Angeles Times-ի խմբագրականում ասված է, որ Միացյալ Նահանգների նախագահ Ջո Բայդենը հնարավորություն ունի այս ամիս՝ Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային կոտորածից շուրջ մեկ դար անց կատարվածը կոչել ճշգրիտ եզրույթով՝ ցեղասպանություն: Պարբերականը հիշեցնում է, որ ԱՄՆ 44-րդ նախագահ Բարաք Օբաման ոսկե հնարավորություն ուներ կատարելու նախընտրական խոստումն ու Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ճանաչելու պատմական փաստը: Այդուհանդերձ, Օբաման վերջին պահին հետքայլ արեց եւ փոխարենն օգտագործեց Ցեղասպանության համար հայերենում օգտագործվող «Մեծ եղեռն» եզրույթը: Նույնն արեց նաեւ հաջորդ նախագահի՝ Դոնալդ Թարմփի վարչակազմը: Jerusalem Post-ի հոդվածագիր Էմիլի Շրադերի կարծիքով էլ Բայդենի կողմից Հայոց ցեղասպանության հնարավոր ճանաչումը ԱՄՆ-ից բարոյապես անհրաժեշտ ուղերձ կլինի ոչ միայն Հայաստանի ժողովրդին, այլեւ ամբողջ աշխարհին: Նրա համոզմամբ՝ ճանաչման ժամանակը հիմա է։ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման, դրա հնարավորությունների ու տարածաշրջանային հնարավոր լարվածության մասին Infocom.am-ը զրուցել է «Ցանցային պետություն» նախաձեռնության հիմնադիր, ցեղասպանագետ, ԱՄՆ նախկին փոխնախագահ Ալբերտ Գոռի թիմակից Վահրամ Այվազյանի հետ։ - Պարո՛ն Այվազյան, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման թեման դարձյալ ակտիվ քննարկումների առիթ է՝ ինչպես ամեն տարի ապրիլին։ Ի՞նչ եք կարծում՝ ԱՄՆ-ն այս տարի կճանաչի՞ ցեղասպանության փաստը, ի՞նչ զարգացումներ տեղի կունենան։ - Իրականում սպասելի է, որովհետեւ նախ միջազգային հարաբերությունների համակարգը Մերձավոր Արեւելքում, Կովկասում բավականին փոխվել է Արցախյան երկրորդ պատերազմից եւ մեր կապիտուլյացիայից հետո, բայց, ամեն դեպքում, մենք պետք է հիշենք, որ Ցեղասպանությունը եւ Ցեղասպանության ճանաչման այդ ճնշումը, ճանաչման պահանջատիրությունը աշխարհաքաղաքական գործոն է, որը, կարծես թե, Հայաստանի ժողովրդի մեծ մասը եւ, ցավոք սրտի, նաեւ կառավարող շրջանակները չեն հասկացել։ Մենք Արցախն ունեինք որպես աշխարհաքաղաքական գործոն՝ կորցրինք, եւ այժմ Ցեղասպանության փաստը կարող ենք եւ պետք է օգտագործենք որպես աշխարհաքաղաքական գործոն՝ մեր ճնշումները գործադրելու հարեւան երկրի վրա, բայց չենք օգտվում դրանից, ինչը ցավալի իրականություն է, որ պետք է արձանագրենք։ Միացյալ Նահանգները փոփոխված տարածաշրջանում է գործում, ես լավ հիշում եմ, երբ Միացյալ Նահանգների պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը հայտարարություն տարածեց, թե այն տարածաշրջանները, որտեղից ԱՄՆ-ն դուրս եկավ, քաոսի մեջ են հայտնվում։ Դա հաղորդագրություն էր՝ ուղղված տարածաշրջանների՝ այսպես ասած տերություններին։ Կարծում եմ, որ նկատի ուներ նաեւ այս տարածաշրջանը՝ Հայաստանը, Թուրքիան, Ադրբեջանը, Վրաստանը եւ այլն։ Ըստ իս՝ այս հաղորդագրությունը կապ ունի Ցեղասպանության ճանաչման այս արշավի հետ, որովհետեւ ԱՄՆ-ն միշտ էլ Ցեղասպանության ճանաչման այդ սպառնալիքը օգտագործել է Թուրքիայի վրա ճնշում գործադրելու համար։ Իրականում ԱՄՆ-ն ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը․ գիտեք, որ ԱՄՆ Սենատը ճանաչեց Ցեղասպանությունը, եւ 1981 թվականին առաջին անգամ Ռոլանդ Ռեյգանն արտաբերեց ցեղասպանություն բառը։ Իրականում այս տարի շատ մեծ կարեւորություն է ստացել, որովհետեւ մենք գտնվում ենք այս ռուս- թուրքական տանդեմի աքցանի մեջ, որին ես անվանում եմ «Պուտողան»՝ Պուտին գումարած Էրդողան, միջազգային մամուլում նույնպես այս տերմինը շրջանառվում է։ Այսինքն՝ Պուտողանի աքցանի մեջ լինելով՝ ԱՄՆ-ն կփորձի ճնշում գործադրել Թուրքիայի վրա, ես մեծ հնարավորություններ եմ տեսնում, որ Միացյալ Նահանգներն այս տարի կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Ավելի ճիշտ Բայդենը կարտաբերի ցեղասպանություն բառը, որը, կարծում եմ, մեծ իրադարձություն կլինի, քանի որ Միացյալ նահանգների կողմից ցեղասպանության ճանաչումից հետո աշխարհի շատ երկրներ ավտոմատ ճանաչելու են, եւ դա մեծ ճնշում է լինելու Թուրքիայի վրա։ ԱՄՆ-ի նման գերտերության կողմից Ցեղապսանության ճանաչումը մեծ վտանգներ է պարունակում։ Նախ՝ առաջին հերթին ԱՄՆ-ն ցույց է տալիս, որ համաձայն չէ ռուս-թուրքական մերձեցման նման մակարդակի հետ, այսինքն՝ պարզ է, որ ռուս-թուրքական մերձեցումը խորքային պետությունների պայմանավորվածությունների պայմաններում եղել է ինչ-որ մակարդակի, որից ավելի հնարավորություն չունեին գնալու, բայց, կարծես թե, թուրքերն ու ռուսները մի փոքր առաջ են շարժվել, ինչը Միացյալ Նահանգներին այդքան էլ դուր չի գալիս։ Սա կլինի առաջին լուրջ հաղորդագրությունը, որ մենք կարող ենք ձեզ պատժել ու շատ դաժան ձեւով։ Երկրորդը՝ Միացյալ Նահանգները սրանով ցույց կտա, որ ինքը վերադառնում է տարածաշրջան եւ կարող է խաղացնել հայկական քարտը՝ Թուրքիայի դեմ ճնշումներ իրականացնելու համար։ Եթե Ցեղասպանությունը ճանաչի ԱՄՆ նման գերտերությունը, միջազգային մամուլը ուղղակի ողողվելու է այս փաստով, ինչը նշանակում է, որ թուրքական պետության մեջ բավականին լուրջ սենսացիաներ են առաջանալու՝ քաղաքական երկրաշարժ, որովհետեւ թուրքական պետության մեջ ժխտման գիծ է տարվել, իսկ ժողովուրդը հնարավորություն չի ունեցել ճշմարիտը եւ հասանելին տեսնելու, այդ պատճառով, երբ միջազգային մամուլը ողողվի լուրերով, թուրքիայի բնակչությունը կսկսի ինքն իրեն հարց տալ՝ «փաստորեն, եթե ցեղասպանություն է եղել, ապա հնարավոր է, որ ես թուրք չեմ, հնարավոր է, որ ես հայ եմ, քուրդ եմ, ասորի եմ, հույն եմ» եւ այլն։ Կառաջանա էթնիկ ճգնաժամ, դրա համար Թուրքիան վախենում է Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումից։ Այդ գործընթացը վարակի պես տարածվելու է ամբողջ աշխարհով եւ ներսից պայթեցնելու է Թուրքիան։ Ես կարծում եմ, որ եթե Բայդենը որոշի կամ եթե առհասարակ Ամերիկայում որոշել են, որ պետք է Թուրքիային պատժեն, ապա նրանք որեւէ ձեւ հետ չեն կանգնելու այդ մտքից։ Որեւէ իրադարձություն իրենց հետ չի կանգնեցնի, եթե իրենք ուզում են գնալ Թուրքիային պատժելու ճանապարհով, որովհետեւ Թուրքիան տարածաշրջանում ավելի շատ անկախություն է դրսեւորում, քան ԱՄՆ-ն թույլ է տալիս։ - Դուք չեք բացառում, որ հավանականություն կա՝ ԱՄՆ-ն ճանաչի Ցեղասպանության փաստը։ Տարբեր շրջանակներ ու անհատներ, այդ թվում՝ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Հովիկ Աղազարյանը․ հարց են բարձրացնում՝ ի՞նչ կտա մեզ Ցեղասպանության ճանաչումը ե՛ւ ֆինանսատնտեսկան առումով, ե՛ւ հոգեբանական։ - Հանրությանը եւ Հովիկ Աղազարյանին կպատասխանեմ, որ Ցեղասպանությունը 10 փուլից է բաղկացած, որից վերջինը ժխտումն է։ Ցեղասպանության ժխտումը ցեղասպանության շարունակականությունն է, թուրքական պետությունը մինչեւ այժմ իրականացնում է ցեղասպանություն հայ ժողովրդի նկատմամբ, դա պետք է հստակ արձանագրենք, հասկանանք եւ ընկալենք, որպեսզի կարողանանք շարժվել առաջ։ Սփյուռքում բնակվող մեր հայրենակիցները, մենք այստեղ ենթարկվում ենք ցեղասպանության, քանի որ ժխտումը բերում է ցեղասպանության շարունակության՝ սա միջազգային տերմին եւ կանոն է, որից մենք չենք կարող շեղվել։ Ի՞նչ կտա մեզ Ցեղասպանության ճանաչումը․ առաջին հերթին՝ ցեղասպանության ավարտ, ինչը շատ կարեւոր է։ Երկրորդ՝ հոգեբանական տեսանկյունից մեկուկես միլիոն զոհերը եւ փրկվածների սերունդները այդ բեռը հոգեբանորեն կթոթափեն իրենց վրայից, սա նույնպես շատ կարեւոր է․ հանրությանը, Հովիկ Աղազարյանին եւ բոլորին կխնդրեմ հաշվի նստել այս կարեւոր կետերի հետ։ Երրորդը՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, ինչպես արդեն նշեցի, թուրքական պետությանը ուղղակի ենթարկելու է քաղաքական երկրաշարժի։ Քաղաքական երկրաշարժ, որից Թուրքիան չի կարողանալու դուրս գալ, դա բացառվում է։ Իրականում սա Թուրքիայի տակ դրված ռումբ է, որը Ցեղասպանության ճանաչմամբ կարող է աշխատել, եւ Թուրքիան սարսափում է դրանից։ Չորրորդ՝ իրավական հետեւանքները․ Ցեղասպանության ճանաչումը իրավական կատեգորիա է, եւ թուրքական պետությունը պարտավոր է մեզ փոխհատուցել ֆինանսական առումով, եւ մեր պահանջատիրությունը պետք է ընդգծվի նաեւ տարածքային առումներով, իհարկե, սա ոմանց կարող է ուտոպիստական թվալ, բայց, իրականում, եթե ուշադիր նայենք, թուրքական պետությունը 1923 թվականին է ստեղծվել, մինչեւ այդ՝ 1921 թվականին, Մոսկվայի պայմանագիր է ստորագրել Լենինյան Ռուսաստանի հետ․ ոչ մեկը, ոչ մյուսը ճանաչված, միջազգային իրավունքի սուբյեկտներ չէին։ Այսինքն՝ միայն Սեւրի պայմանագիրն է, որն իրականում կնիքը վրան փաստաթուղթ է, որը ստորագրվել է միջազգային իրավունքի սուբյեկտների կողմից։ Տարածքային պահանջների առումով նույնպես պետք է հստակ ընդգծենք մեր դիրքորոշումը։ Ցավոք, ներկայիս կառավարությունն ընդհանրապես հեռու է դրանից, եւ Թուրքիայի հետ սին հաշտության եզրեր են փորձում գտնել մի դեպքում, երբ Թուրքիան չի ուզում այդ հաշտությունը, ես չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարելի է 100 տարի ընկնել նույն ծուղակը։ Երբ Սերժ Սարգսյանը ֆուտբոլային դիվանագիտություն էր վարում, նույն ծուղակն ընկավ, ինչպե՞ս կարող ենք նորից ընկնել այդ ծուղակը։ Հանրության համար լավ լուր ունեմ․ հաստատ իմացեք՝ եթե Միացյալ Նահանգները որոշել է ճանաչել Ցեղասպանությունը, ինքը չի նայելու, թե Նիկոլ Փաշինյանը ինչ քաղաքականություն է վարում, ԱՄՆ-ը՝ որպես պետական ապարատ, ի տարբերություն մեզ՝ կայացած է եւ իր հստակ գիծը առաջ է տանում։ Իրենք իրենց որոշումները չեն կայացնում որեւէ այլ երկրի ժողովրդի վարքագծի հիման վրա։ Ամեն դեպքում, հանրությունը պետք է նաեւ իմանա, որ եթե թուրքական պետությունը ողողվի լուրերով, որ Միացյալ Նահանգները ճանաչել է Ցեղասպանությունը, թուրքական պետությունը ուղղակի այդ ամենի տակից չի կարողանալու դուրս գալ։ Ընդ որում՝ այս պայմաններում ԱՄՆ-ն ոչ միայն կարող է ուղղակի ճանաչել, այլ նաեւ կարող է ճնշումներ գործադրել՝ քաղաքական, դիվանագիտական, տնտեսական եւ այլ ճնշումներ։ Այդ ամենը շատ կարեւոր է, եւ կարեւոր է, որ մեր հանրությունը գիտակցի մի շատ կարեւոր հարց, եթե Թուրքիան մեզ հետ հաշտություն չի ուզում, մենք որքան էլ ուզենք, ինքը չի հաշտվելու։ Դա մեծ թակարդ է, որի մեջ ընկնում է մեր ժողվորդի մի ստվար զանգված, դա բացառվում է, որովհետեւ Թուրքիան նույնպես Միացյալ նահանգների նման ունի իր քաղաքական գիծը, իրենք որոշել են՝ չեն հաշտվելու, ինչ ուզում է անենք՝ լաց լինենք, խնդրենք, ժպտանք, ծաղիկներով դիմավորենք, թե իսկանդերով, ամեն դեպքում իրենք թշնամաբար են ընդունելու մեզ։ Ես սա ցավով եմ ասում, բայց դա է փաստը։ - ԱՄՆ բոլոր նախագահները ընտրություններից առաջ միշտ խոսել են Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին՝ հայ համայնքի քվեն ստանալու համար, բայց ընտրություններից հետո, փաստացի, մոռացել են իրենց խոստումների մասին։ Ի՞նչ կկատարվի ԱՄՆ ներքաղաքական կյանքում, ինչպիսի՞ զարգացումներ՝ միջազգային հարթակներում, եթե ճանաչեն Ցեղասպանությունը։ - ԱՄՆ-ն այնքան մեծ պետություն է, որ միջազգային հարթակներում շատ հաց ու պանիր պետք է ուտեն, որ գնահատական տան Նահանգների քայլերին։ Երկրորդը՝ ներքաղաքական կյանքում, չեմ կարծում, թե նշանակալի փոփոխություններ կլինեն։ Իհարկե, ամեն ինչ հնարավոր է, նաեւ ակցիաներ, բայց դրանք շատ աննշան կլինեն Նահանգների տարածքում։ Այո, ԱՄՆ նախագահները հայ ընտրազանգվածի համար օգտագործել են Ցեղասպանության գործոնը եւ այլն, բայց դա չի նշանակում, որ դա շատ կարեւոր գործոն է եղել ԱՄՆ հանրապետականների կամ դեմոկրատների համար, ես դա բացառում եմ, ուղղակի խնդիրն այն է, որ հնարավոր է՝ ԱՄՆ որոշում կայացնողների շրջանում լինեն նման շահարկումներ, որ եթե ճանաչեն, ապա ինչպե՞ս են մանիպուլացնելու ե՛ւ հայերին, ե՛ւ թուրքերին, քանի որ մինչ այս Ցեղասպանության թեմայի շնորհիվ երկուսին էլ կարողացել են մանիպուլացնել, բայց գալիս է մի պահ, երբ իրավիճակը հասունանում է։ Ասեմ, որ մենք նախատեսում ենք Միացյալ նահանգների դիվանագիտական եւ նախագահական ապարատ ուղարկել «Ցանցային պետության» վերաբերյալ մի փաստաթուղթ, որտեղ պետք է հստակ նշվի, որ «Ցանցային պետություն» նախաձեռնությունը պահանջում է Հայոց ցեղասպանաության ճանաչումը Թուրքիայի կողմից, պահանջատեր է, չի ընդունում Մոսկվայի պայմանագիրը եւ «Ցանցային պետությունը» պետք է անի ամեն ինչ, որպեսզի Հայաստանում նույնպես քրեական պատասխանատվության ենթարկվի Ցեղասպանության ժխտումը։ «Ցանցային պետությունը» նաեւ նշում է, որ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը չի ներկայացնում աշխարհասփյուռ հայերի շահերը։ Այնպես որ, այս միջակ եւ ոչ կոմպետենտ կառավարության գործողությունները եւ հայտարարությունները չեն արտահայտում հայ ժողովրդի շահերը, եւ այդ ժողովրդի մեծ մասը հասկանում է իր կենսական շահերը։ Այս ամենի նպատակով մենք ուղարկելու ենք այդ փաստաթուղթը, իհարկե այն ուղարկելու ենք նաեւ աշխարհի մյուս մեծ պետությունների դեսպանատներ, ինչպես նաեւ էլեկտրոնային տարբերակով այդ երկրների ԱԳՆ-ներ, որպեսզի իրենք տեսնեն, որ մենք պահանջատեր ենք։ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման միակ գործոնը Ցեղասպանության ճանաչումն է։ Կճանաչեն՝ կվերականգնեն արդարությունը, այդ դեպքում մենք պատրաստ ենք հարաբերություններ կառուցել իրենց հետո, ոչ, ուրեմն ոչ։ Սա պետք է հստակ հաղորդագրություն լինի։ - Երբ Միացյալ Նահանգները ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ինչպիսի՞ն կլինի տարածաշրջանային իրավիճակը, եւ ի՞նչ կերպ կզարգանան հայ-թուրքական հարաբերությունները։ - Հայ-թուրքական առեւտրատնտեսական հարաբերությունները միակողմանի են եւ լինելու են միակողմանի, որովհետեւ Հայաստանը, որպես այդպիսին, չունի տնտեսություն, ինչը նշանակում է, որ թուրքական տնտեսությունն է հայտնվելու այստեղ։ Երկրորդը՝ ԱՄՆ-ի՝ Ցեղասպանության ճանաչման դեպքում Թուրքիան հստակ հաղորդագրություն է ստանում, որ իրեն պետք է խելոք պահի, այսինքն՝ Թուրքիան, եթե մտածում է, որ աշխարհաքաղաքական առումով այդքան անկախացել է, եւ այդքան հզորացել է, որ Միացյալ Նահանգներին անտեսելով սկսի ռազմական գործողություններ, դա շատ հետաքրքիր եւ մեզ համար ավելի լավ ավարտ կարող է ունենալ, որովհետեւ չեմ կարծում, թե Էրդողանին կհաջողվի ինչ-որ լուրջ հաջողությունների հասնել։ Բացառվում է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները բարելավվեն, ինչքան էլ թուրքասեր հայկական կառավարությունը փորձի ինչ-որ խաղեր անել, Թուրքիան որոշել է՝ մենք մեր հարցերը Հայաստանի հետ լուծելու ենք թշնամանքի ճանապարհով։ Իսկ Արցախյան երկրորդ պատերազմի ազդեցությունը այս ամենի վրա շատ կարեւոր է, որովհետեւ մենք Արցախը որպես աշխարահաքաղաքական գործոն կորցրինք, եւ Թուրքիային տվեցինք դեպի տարածաշրջան կողպեքի բանալին։ Ամեն դեպքում, չեմ կարծում, որ թուրքերը հանդգնեն երկրորդ անգամ Ամերիկայի դեմ դուրս գալ եւ ռազմական գործողություններ սկսել, ես դա քիչ իրատեսական եմ համարում։ Ես նույնպես կցանկանամ, որ հայ-թուրքկան հարաբերությունները լավ լինեն, բայց դա իրատեսական չէ։ Մեր ժողովուրդը պետք է հասկանա, որ աշխարհը մեզ վրա թքած չունի, ուղղակի մենք թիմ չենք ստեղծում։ Աշխարհի ցանկացած երկրի հետ լավ հարաբերություններ ստեղծելու համար պետք է ունենալ լավ թիմ, անգամ, երբ Սիլիկոնյան հովտում ստարտափի շրջանակներում ներկայացնում ես քո բիզնեսը միլիոնատերերին, այդ ներդրողները առաջին հարցը տալիս են՝ ով է թիմդ։ Նույնը դիվանագիտական, աշխարհաքաղաքական հարցերի դեպքում Է։ Եթե տեսնում են լավ թիմ ունես, ներդրում անպայման կանեն։ - Արցախյան երկրորդ պատերազմի ընթացքում մենք ականատես եղանք տարածաշրջանում Ռուսաստանի ազդեցության մեծացմանը։ ԱՄՆ-ի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը ի՞նչ ազդեցություն կունենա հայ-ռուսական հարաբերությունների վրա։ - Իմ կարծիքով՝ ռուսները շատ են վախենում այդ զարգացումից։ Մեր հանրությունը պետք է հասկանա, որ միջազգային հարաբերությունները միայն զենքով չեն, կա նաեւ փափուկ ուժի ֆակտորը, երբ Միացյալ Նահանգները ճանաչի Ցեղասպանությունը, Հայաստանի բնակչության 70-80 տոկոսը մեկ օրում կդառնա պրոամերիկյան։ Ստացվում է՝ պրոռուսական դիրքերը միանգամից թուլանում են, եւ եթե Ռուսաստանին թվում է, թե կարող է զենքի ուժով պահել դա․․․ եթե պահող լինեին չէին թողնի, որ թուրքերը մտնեին Արցախ։ Ամեն դեպքում, երկարաժամկետ առումով Ռուսաստանի շահերը ոտնահարվել են։ Արցախյան երկրորդ պատերազմում ԱՄՆ-ն եւ Ֆրանսիան մնացին լուսանցքում, բայց այս առումով էլ լավ նորություն ունեմ․ ո՛չ Պուտինին, ո՛չ Էրդողանին, ո՛չ էլ Ալիեւին չի հաջողվում ստորագրել տալ մի փաստաթուղթ, որը կհաստատեն նաեւ ԱՄՆ-ն եւ Ֆրանսիան։ Միջազգային հարաբերություններում շատ կարեւոր է իրավական կողմը, եթե մի կողմը հաղթանակ է տանում, շատ կարեւոր է, որ դա ամրագրվի, բայց հիմա չի ամրագրվում՝ օդում կախված է։ Այստեղ խնդիրն այն է, որ մենք պետությունների հետ աշխատելու ոճ չունենք։ Մեր պետական կառավարման ինստիտուտները, օրինակ՝ ԱԳՆ-ն, որը պարապուրդի է մատնված, պետք է հասկանային, որ պետությունների հետ աշխատում ես հստակ, պետք է ներկայացնես քո շահերը եւ ասես՝ մենք պատրաստ ենք ձեզ հետ համագործակցել այս, այս ոլորտներում։ Մենք ոչինչ չենք արել, ինչ-որ powerpoint պրեզենտացիաներով փորձել ենք հարաբերություններ ստեղծել, ինչը, իհարկե, ձախողել ենք։ Միացյալ Նահանգները շատ լավ հասկանում է, որ Ցեղասպանության ճանաչումից հետո հայ-ռուսական հարաբերությունները կարող են սրվել, Միացյալ Նահանգները շատ լավ հասկանում է, որ դա հայերի համար կարող է լինել ազգային զարթոնք, որովհետեւ հայ ժողովուրդը ամեն ինչ զրոյից է սկսում, եւ մենք ոչ թե անդունդի եզրին ենք, այլ անդունդում, եւ դա կարող է բարձրանալու կատալիզատորը լինել։ Միացյալ Նահանգները, ի տարբերություն Հայաստանի, իր պետական որոշումներ կայացնողների մակարդակում ունի էթնոհոգեբաններ, որոնք ե՛ւ Նահանգներում, ե՛ւ Հայաստանում բնակվող հայերին շատ լավ ուսումնասիրել են եւ հստակ գիտեն, թե մենք ինչ եւ ինչպես ենք մտածում։ Ամեն դեպքում, եթե որոշել են, ապա կգնան այդ քայլին, քանի որ հստակ տեսնում են նաեւ իրենց շահը։ Ցանակցած պայմաններում Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը կամ դրա մասին բարձրաձայնումը լավ լուր է մեզ համար եւ հավելյալ ճնշում է Թուրքիայի վրա։ Ես անցյալ տարի պատերազմից հետո հրապարակեցի «Էրդողանոկրատիա» հոդվածը, որտեղ գրել եմ՝ Էրդողանն այնքան սանձարձակ է դարձել, որ իր երկրում կարողացավ դառնալ, այսպես ասած, միահեծան եւ հիմա փորձում է «էրդողանոկրատիան» արտահանել միջազգային հարաբերություններ, իսկ Միացյալ Նահանգները թույլ չի տա, որ Մերձավոր Արեւելքում որեւէ երկիր նման անկախ եւ սանձարձակ քաղաքականություն վարի։ Համոզված եմ, որ Էրդողանի հարցերը Միացյալ Նահանգները կլուծի, որովհետեւ իրենց պահած, չաղացրած խոզը իրենք պետք է մորթեն, իսկ դրա համար շատ մեթոդներ կան՝ լիրայի անկում եւ այլն։ Ցեղասպանության ճանաչումն էլ Էրդողանին ճնշելու միայն մի կատալիզատորն է։ - Հանրության մի հատված այն կարծիքին է, որ պետք է ամեն ինչ անել, որպեսզի աշխարհի գերտերությունները ճանաչեն Ցեղասպանության փաստը, մի մասն էլ կարծում է, որ Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո մենք պետք է մեր ջանքերը կենտրոնացնենք Արցախի հարցի, Արցախի անկախության ճանաչման ու գերիների վերադարձի վրա։ Կան պնդումներ, որ մինչեւ Ցեղասպանությունը չճանաչվի, Արցախի անկախության ճանաչման մասին խոսելն անիմաստ է։ - Նախ ասեմ, որ հանրությունը որեւէ կերպ իրավուք չունի 106 տարի առաջ 1,5 միլիոն զոհերի վրա ստվեր գցելու եւ հանրությունը չի որոշողը՝ ճանաչեն, թե ոչ, եւ հերթականություն սահմանելու իրավունք նույնպես չունի։ Ցեղասպանությունը համամարդկային հանցագործություն է եւ Հայոց ցեղասպանությունը, որը սկսվել է 1914 թվականին, շարունակվում է ցայսօր, որովհետեւ, ինչպես արդեն նշեցի, ցեղասպանության ժխտումը ենթադրում է ցեղասպանության շարունակություն։ Երկրորդը՝ Արցախի անկախությունը կեղծ օրակարգ է, որը մտցվեց 1994 թվականին՝ նույն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից, ինչը աղետի ենթարկեց Հայաստանի Հանրապետությունը։ «Ցանցային պետության» հռչակագրում, որը շուտով կհրապարակվի, հստակ նշել ենք՝ «Ցանցային պետությանը» միացող ցանկացած քաղաքացի հաստատում է, որ մենք հղում ենք անում ՀՀ երրորդ հանրապետության՝ 1990 թվականի օգոստոսի 23-ին կնքված Անկախության հռչակագրին, որով նշվում է, որ Հայաստանը եւ Արցախը պետք է միավորվեն։ Արցախի նկատմամբ պատերազմական հանցագործությունները պետք է որեւէ կապ չունենան Հայոց ցեղասպանության հետ, դրանք տարբեր բաներ են։ Պետք է կարողանանք հստակ տարանջատել իրավական երեւույթները։ Միեւնույն ժամանակ մենք կարող ենք ասել, որ Արցախում Ադրբեջանը ցեղասպանություն է իրականացնում, որովհետեւ տեղահանվում են մարդիկ, ցեղասպանության համար պետք չէ, որ մեկ միլիոն մարդ սպանվի։ Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայում ասվում է՝ մտադրությունը՝ վերացնելու կրոնական, էթնիկ եւ այլ խմբերի․․․ այդ մտադրությունը այս պատերազմի ժամանակ նույնպես եղել է՝ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի նախագահների, վաչապետերի մոտ, կառավարող շրջանակներում այդ մտադրությունը միշտ կա, բայց դրանք իրար կապելը անմտություն է։ Հայոց ցեղասպանությունը պետք է ճանաչվի, եւ մեր հանրությունը պետք է մի փոքր ավելի գրագետ հայացք նետի իրերի եւ երեւույթների վրա։ Թուրքիան երբեք չի գնալու հարաբերությունների լավացման, ինչ ուզում է՝ լինի․ կա էթնիկ հակամարտություն, եւ այդ պատերազմը տարածքային չէ, այլ քաղաքակրթական։ Մենք պետք է պահանջատեր լինենք անգամ Արցախի եւ Հայաստանի միավորմանը։ Թուրքիային պետք է ստիպել, որ հենց իրենք ճանաչեն Ցեղասպանությունը եւ վերականգնումներ ու նաեւ տարածքային պահանջներ ներկայացնենք։ Մենք մեր քայլերով պետք է վստահություն ներշնչենք աշխարհի երկրներին եւ ունենանք թիմ, ու կլինեն պետություններ, որոնք կօգնեն։ Ասպրամ Փարսադանյան

18:10 - 23 ապրիլի, 2021

Կանայք և պատերազմի լեզուն [Challenge 20.2 | Էվիյա Հովհաննիսյան]

Challenge նախագիծն ուղղված է հանրային քննարկում խթանելու ներուժ ունեցող անհատների համար գրելու, ստեղծագործելու, փոփոխությունների միտք գեներացնելու՝ ինչպես ֆինանսական, այնպես էլ հոգեբանական մոտիվացիա ստեղծելուն։ Յուրաքանչյուր հեղինակ հոդվածի վերջում «մարտահրավեր» է նետում այլ հրապարակախոսի, ոլորտային մասնագետի, փորձագետի կամ ցանկացած մարդու, որին համարում է թեմայի արժանի շարունակող։ Ներդրված է նվիրատվությունների համակարգ (հոդվածի վերջում), որի միջոցով ընթերցողը հնարավորություն ունի նվիրատվություն կատարելու հոդվածագրին։ infocom.am-ը հանդես է գալիս որպես միջնորդ՝ ընթերցողի և հոդվածագրի միջև։ «Ռազմականացված մասկուլինության և ապակոնտեքստուալացված ռացիոնալության գերիշխող ձայնը այնքան բարձր է հնչում մեր մշակույթում, որ որևէ այլ ձայն դժվար լսելի լինի մինչև այն պահը․․․ երբ այդ ձայնը ապալեգիտիմացվի»։ Քերոլ Քոն[1] Այս վերլուծությունը միտված է վեր հանելու այն սոցիալ-լեզվաբանական առանձնահատկությունները, որոնք պայմանավորված են պատերազմով։ Տեքստը չունի խորքային հետազոտության հավակնություն, ավելի շուտ նպատակ ունի ցույց տալու, թե ինչ կապ կա պատերազմի, լեզվի և գենդերային ինքնության միջև, և ինչ հավելյալ շերտեր կան նշված թեմայի հետագա ուսումնասիրման համար։ Հայտնի է, որ ռազմական հռետորաբանությունը հիմնված է բռնության լեզվի վրա[2], իսկ բռնությունը սերտորեն փոխկապակցված է գենդերային ինքնության հետ։ Լեզուն դիտարկվում է որպես բռնությունը, այդ թվում և պատերազմը ռացիոնալացնելու և արդարացնելու գործիք, եթե անգամ այդ պատերազմը անցանկալի է հանրության լայն շերտերի համար։ Այս փոխկապակցվածությունը պայմանավորված է կոնկրետ լեզվամտածողությամբ, տվյալ հասարակությունում անձի վարքագծի, հայացքների և զգացմունքների նկատմամբ առկա վերահսկողությամբ, հարաբերությունների և սոցիալական կապերի բարդ համախմբերով, ազգային գաղափարախոսությամբ, մարդկային հարաբերությունների վրա հիմնված սոցիալական կառույցներով, որոնք անընդհատ դինամիկ փոփոխության մեջ են։ Ղարաբաղյան առաջին պատերազմում (1992-1994 թթ․) հայկական կողմի «հաղթանակը» առկա բոլոր քաղաքական և հասարակական ինստիտուտների միջոցով ռոմանտիզացվեց, և պատերազմի ու դրան սպասարկող բոլոր օղակների քննադատությունը տաբուացվեց։ Պատերազմի խոսույթը դարձավ տղամարդկանց մենաշնորհը, իսկ կանայք, որոնք կրել էին պատերազմի տնտեսական ու սոցիալական հիմնական բեռը, մնացին անտեսանելի ու լռեցված[3]։ Արդյո՞ք վերջին պատերազմը փոխեց այս իրավիճակը, արդյո՞ք պարտությունը հնարավորություն է տալիս վերաձևակերպելու հայրիշխանական պատերազմական լեզուն և վերադիրքավորվելու։ Մեդիան, խոսույթը և լռությունը Մեդիան/սոցիալական մեդիան նպաստել է, որ կանանց ձայնը վերջին տարիներին և, մասնավորապես, վերջին պատերազմի ժամանակ ավելի լսելի դառնա, եթե անգամ այդ ձայնը հնչում է հայրիշխանական դիրքերից։ Պատերազմի օրերին շատ քիչ էին մարդիկ, որոնք հակապատերազմական մտքեր էին արտահայտում, կոչերով հանդես գալիս կամ գրառումներ անում հանրային տարածքում, ու, որպես կանոն, դրանք կանայք էին։ Ավելի հաճախ նման քննարկումները տեղի էին ունենում նեղ վստահելիության և համախոհության շրջանակներում։ Եթե փորձենք որոշակիորեն համակարգել այն տեքստերը, որոնք տարածվում էին պատերազմի օրերին, ապա կարելի է առանձնացնել հանրային և ոչ հանրային տեքստեր, դիրքորոշում արտահայտող և զգայական/զգացմունքային տեքստեր։ Զարմանալի չէ, որ կանանց խոսույթում վերջին տիպի տեքստերը գերակայում էին։ Այն կանայք, որոնց որդիները, ամուսինները կամ եղբայրները ռազմի դաշտում էին, մասնավոր տարածքում միանշանակ քննադատում էին պատերազմը և ուզում էին, որ այն հնարավորինս շուտ ավարտվի։ Այս քննադատությունները, սակայն, գրեթե կամ երբեք չէին հնչում հանրային տարածքում։ Պատերազմը հնարավորինս շուտ կանգնեցնելու հանրային պահանջը լսելի չէր, իսկ տարածաշրջանային և ներհայաստանյան անվտանգության հարցերի չլուծվածությունը նպաստում էր լռության ամրապնդմանը։ Հանրային տարածքում չխոսելու վախը/տաբուն նախ և առաջ պայմանավորված էր կանացի որոշակի սոլիդարությամբ, որը ենթադրում էր, որ պատերազմի ավարտից հետո կլինեն բազմաթիվ մայրեր, որոնց որդիները և մյուս հարազատները զոհվել են կամ վիրավորվել, և նրանք ապրիորի կփորձեն հիմնավորել, որ այդ մահերը անիմաստ չեն եղել, ու, հետևաբար, պատերազմն էլ անիմաստ չէր։ Ընդհակառակը, «եթե որդին չի զոհվել պատերազմում, իրավունք չունի խոսելու»․ գոյություն ուներ հստակ լռեցվածություն հայրիշխանական մեր հասարակությունում։ Այս մտայնությունը նպաստեց ավելի ռազմատենչ պատերազմական և որդեծնության կոչերի ակտիվ տարածմանը ինչպես պատերազմի ժամանակ, այնպես էլ դրանից հետո[4]։ Արդյո՞ք նման կոչերով հանդես եկող մարդիկ պատրաստ էին զոհաբերել իրենց երեխաներին/հարազատներին «պատերազմի աստծուն», թե՞ նման խոսույթը գիտակցված չէր, ուներ մանիպուլյատիվ բնույթ և կոչված էր սպասարկելու պետության ռազմականացված քաղաքականությանը։ Բոլոր դեպքերում մենք բախվում ենք դասական հայրիշխանական մոտեցմանը, համաձայն որի՝ կինը երեխա/զինվոր ծնող/արտադրող մեքենա է, իսկ կնոջ՝ երեխա ունենալ-չունենալու որոշումը՝ պետության մենաշնորհը։ Սոցիալական մեդիան նպաստեց նաև նրան, որ հայհոյանքը դարձավ «նորմավորված» լեզու հայ հասարակության համար։ Պատերազմի ժամանակ և դրանից հետո ագրեսիվ, հայհոյանքներով հարուստ տեքստերը դարձան համատարած ու անցան կանանց խոսույթի դաշտ։ Վերջիններս ևս սկսեցին լայնորեն օգտագործել բռնության և հայհոյանքի լեզուն, ինչն առավել ակնհայտ արտահայտվեց քաղաքական գործիչների մեդիա հրապարակումների ներքո և ադրբեջանական համացանցային գրառումների տակ։ Այս պատերազմը որոշակիորեն ցույց տվեց, որ տեղի է ունեցել կանանց լեզվի ապանորմատիվացում։ Թվում է, որ նման փոփոխությունը տանում է կանանց ազատականացման, սակայն, մյուս կողմից, երևույթն ունի ագրեսիվության զգալի լիցք և հասարակության մեջ խորացնում է մասկուլին խոսույթը։ Սիմվոլիզմի լեզուն և կնոջ ապրանքայնացումը Վիզուալ սիմվոլիզմը` որպես լեզու, շատ հաճախ օգտագործվում է ընդհանուր հռետորաբանությանը զուգահեռ քաղաքական և հասարակական գործիչների իմիջը կերտելու և ուղերձը ավելի թիրախային դարձնելու համար։ 2018 թ․-ի հեղափոխությունից հետո Աննա Հակոբյանը հանդես եկավ «Կանայք` հանուն խաղաղության» նախաձեռնությամբ[5], որի շրջանակներում կազմակերպվեցին տարատեսակ քննարկումներ, մարտավարական հիմունքների դասընթացներ և հրապարակվեցին լուսանկարներ, որոնցում վերջինս ներկայացավ զինվորական համազգեստով և ծաղիկներով։ Այս ոչ միանշանակ ուղերձը նախապես ուներ խաղաղարարական ենթատեքստ, սակայն 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ստացավ արտահայտված միլիտարիստական ձևակերպում։ Թեման մեծապես շահարկվեց մեդիայի կողմից և լայն քննադատության արժանացավ այն բանից հետո, երբ պատերազմի օրերին հայտնի դարձավ, որ Աննա Հակոբյանը Արցախի ԶՈՒ-ի բունկերում է։ Հասարակության զգալի մասն այս քայլը դիտարկեց որպես «վտանգավոր շոու», և դրա հիմնավորումը եղավ այն, որ կինը/վարչապետի տիկինը իրավունք չունի գտնվելու ստրատեգիկ անվտանգային օբյեկտում։ Մյուս կողմից երևույթը բացասաբար ընկալվեց հակամիլիտարիստ քաղհասարակության կողմից, որն Աննա Հակոբյանի նման արարքը որակեց որպես ռազմական գործողությունների մեջ ընդգրկվելու սիմվոլիկ կոչ` ուղղված հայ կանանց։ Այս վիզուալ ուղերձը գուցե նախապես միտված էր խաղաղարարությանը, բայց բովանդակային առումով հստակորեն պաշտպանում էր նույն հայրիշխանական գիծը և ուներ պատերազմը ռոմանտիզացնելու աղերս։ Սիմվոլիզմի տեսանկյունից հետաքրքիր և դրական ուղերձի փորձ էր Շուշան Ստեփանյանի նշանակվելը որպես պաշտպանության նախարարության խոսնակ։ Սակայն սա ևս միանշանակ չընկալվեց հայ հասարակության կողմից, քանի որ պատերազմի օրերին նրա անգամ շատ ավելի հավասարակշռված և ինֆորմատիվ հաղորդագրությունները նույն ազդեցությունը չէին գործում հանրության վրա, ինչ տղամարդ խոսնակի՝ պաթետիկ և ստահոդ հաղորդագրությունները։ Մյուս կողմից պետք է հաշվի առնել, որ պաշտպանության նախարարությունը ռազմականացումը ձևակերպող և դրան սպասարկող հիմնական կառույցն է, որում անգամ կին կադրերի ընդլայնումը չի տանում երկրի և հասարակության ապամիլիտարիզացիայի։ Կանանց ներգրավվածությունն այս պատերազմում անհամեմատ ավելի մեծ էր, քան նախկինում։ Վերոնշյալ երևույթի թվացյալ ազատականացնող բաղադրիչն իրականում ուներ այլ տրիքստերային կողմ․ ներգրավվելով պատերազմի մեջ՝ կանայք դառնում էին միլիտարիստական խոսույթի կրողը և բազմապատկողը։ Բացի դրանից՝ այս պատերազմի ամենատարբեր մակարդակներում իրենց մասնակցությամբ կանայք նաև նպաստեցին դրա կոմերցիալացմանը՝ չկարողանալով հորինել այլ բան, քան իրենց, պատերազմին մասնակցելու դիմաց, որպես պարգև առաջարկելը։ Պատերազմի դաշտ ուղարկվող շոկոլադների՝ «Սնիկերսների» վրա փակցված էին գրություններ՝ «Շուտ արի, որ Մոսկվայից գամ, քո պես սիրուն տղա ունենանք», «Արի՛, որ երեխեքս քեզ պապա ասեն[6]», որոնք իռացիոնալ էին, ոչ միշտ ռեֆլեքսիայի ենթարկված, և որոնք անմիջապես որսացին խոշոր ձեռնարկատերերը՝ օգտագործելով այս հանգամանքը շոկոլադի վաճառքն ընդլայնելու համար։ Հայ կանանց այս թվացյալ անմեղ, արմատաբուխ նախաձեռնությունը և նմանօրինակ այլ նախաձեռնություններ կոչվեցին սպասարկելու պատերազմի կապիտալիզմին։ *** Այսպիսով, եթե ամփոփենք այս համառոտ ակնարկը, միանշանակ կարող ենք պնդել, որ թվացյալ ազատականացնող մի շարք երևույթներ՝ լեզվի ապանորմատիվացումը, կանանց ներգրավվածության ընդլայնումը պատերազմում, ՊՆ կին խոսնակի նշանակումը, իրենց բնույթով խորացնում են հայրիշխանական, միլիտարիստական մշակույթը հայ հասարակությունում։ Խաղաղության մասին խոսելը մեզանում դիտարկվում է որպես թուլություն/դավաճանություն և ռեցեսիվ խոսույթ, այդ իսկ պատճառով այն հաճախ վերագրվում է կանանց։ Ցավոք սրտի, այս պատերազմի ընթացքում անգամ կանանց շրջանակում այն չդարձավ գերակա և հանրայնորեն լսելի։ Տվյալ վերլուծական տեքստի ձևակերպման և դրա շուրջ մտափոխանակման համար շնորհակալ եմ Սոնա Մանուսյանին, Լուսինե Խառատյանին, Գայանե Այվազյանին, Ռիմա Գրիգորյանին և Համլետ Մելքումյանին։ Թեման շարունակելու համար մարտահրավեր եմ նետում Գայանե Ղազարյանին և Սոնա Մանուսյանին: [1] Carol Cohn. Sex and Death in the Rational World of Defense Intellectuals. Signs: Journal of Women in Culture and Society 12 (1987): 687-718. [2] Բռնության մշակույթը Հայաստանում, խմբ․՝ Գ․ Տեր-Գաբրիելյան, Երևան. Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամ, 2020: [3] Մարտիրոսյան Ա․, Գալֆայան Ա․, Շահնազարյան Ա․, Պատերազմից, դավաճաններից ու փրկիչներից այն կողմ. ապրելու ռադիկալ ընտրություն, հրապարակման ամսաթիվ՝ 25.02.2021, URL: https://epress.am/2021/02/25/radical_choice_statement_1226.html : [4] Ավետյան Ա․, Վերականգնել կորուստները՝ թեկուզ օրենքը խախտելով, հրապարակման ամսաթիվ՝ 09.02.2021, URL: https://www.aliqmedia.am/2021/02/09/6009/?fbclid=IwAR3ALQGcTZH7pyup6z1I3x7GOS4dUBVBoXVjk1PUyEvJ_RoQZ0HSjY5ucyc: [5]«Կանայք հանուն խաղաղության» նախաձեռնություն (մեկնարկել է՝ 24․07.2018), URL: https://bit.ly/3styVGJ : [6] Պողոսյան Ժ․, «Մենք ձեզ սնիկերս, դուք մեզ` խոցված տանկեր». աղջիկների գրությունները զինվորներին, հրապարակման ամսաթիվ՝ 02.10.2020, URL: https://m.armeniasputnik.am/society/20210401/27018427/odanavakayan-taqsi-spitak-meqena-mec-gumar.html ; «Շուտ արի, որ Մոսկվայից գամ, քո պես սիրուն տղա ունենանք». շարունակում են զինվորներին «Սնիկերսներ» ուղարկել, հրապարակման ամսաթիվ՝ 13․10․2020, URL: https://www.aysor.am/am/news/2020/10/13/%D5%BD%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BD-%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%B8%D6%80/1756403:

20:14 - 21 ապրիլի, 2021