Ինֆոքոմ

Սյունիքում ԱԱԾ գործողություններում իրավական հիմքեր փնտրել պետք չէ

Լուսանկարը՝ ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի կայքից Արցախա-ադրբեջանական պատերազմի ավարտից ու, մասնավորապես, եռակողմ հայտարարության ստորագրումից հետո պարզ դարձավ, որ խնդրահարույց իրավիճակներ են լինելու ոչ միայն ԱՀ տարածքում, այլեւ Հայաստանի Հանրապետության սահմանների մոտ։ Խոսքը հատկապես Սյունիքի մարզի սահմանային բնակավայրերին է վերաբերում, ինչի մասին անցած տարվա վերջին՝ դեկտեմբերի 24-ին, խոսեց նաեւ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Կառավարության նիստում նա շեշտեց, որ Սյունիքի Որոտան և Շուռնուխ գյուղերում սահմանի հետ կապված որոշակի ցավոտ իրավիճակներ կարող են առաջանալ։ Այժմ, փաստացի, Շուռնուխի եւ Որոտանի որոշ հատվածներ ադրբեջանական զինված ուժերի վերահսկողության ներքո են։ Այս տարվա փետրվարի 7-ին Infocom-ի նկարահանող խումբն այցելել էր Սյունիք՝ զրուցելու Որոտան եւ Շուռնուխ գյուղերի բնակիչների հետ, ծանոթանալու տիրող մթնոլորտին եւ լուսաբանելու առկա իրավիճակն ու քաղաքացիների տրամադրությունները։ Բայց տեղում բախվեցինք մի իրավիճակի, երբ ՀՀ ԱԱԾ սահմանապահ զորքերի ծառայողները թույլ չտվեցին մտնել Շուռնուխ։ Մեր բազմաթիվ հարցերին ի պատասխան՝ նշեցին, որ ԱԱԾ-ից հատուկ թույլտվություն է պետք, ինչի մասին, սակայն, մինչ այդ պահը հայտնի չէր։ ԱԱԾ մամուլի խոսնակը մեր զանգերին չպատասխանեց, ուստի կապ հաստատեցինք ԱԱԾ «Թեժ գիծ» ծառայության աշխատակցի հետ, որը տեղեկացրեց, որ կան լուսաբանման սահմանափակումներ, ու Շուռնուխ մտնելու համար պետք է ԱԱԾ տնօրենի թույլտվությունը։ Մեր այն դիտարկումներին, որ որեւէ սահմանափակման մասին հաղորդագրություն չի հրապարակվել, իրազեկում չի եղել, այդ դեպքում լրագրողը որտեղի՞ց պետք է իմանար հատուկ թույլտվություն ստանալու մասին, ԱԱԾ աշխատակիցը չկարողացավ պատասխանել ու ժամանակ խնդրեց՝ որեւէ լուծում գտնելու համար, ապա մոտ մեկ ժամ անց տեղեկացրեց, որ ԱԱԾ սահմանապահ զորքերի ծառայողի ուղեկցությամբ կարող ենք մտնել գյուղ, ինչը մեզ համար, ըստ էության, արտառոց չէր։ ԱԱԾ ՍԶ ծառայողը, սակայն, տեղեկացրեց, որ միայն մի քանի լուսանկար անելու հնարավորություն ունենք։ Մեր ճշտող հարցին՝ իսկ քաղաքացիների հետ զրուցել, նրանց նկարահանել չե՞նք կարող, բացասական պատասխան ստացանք։ Դարձյալ կապ հաստատեցինք ԱԱԾ «Թեժ գծի» ծառայողի հետ՝ պարզելու՝ ի՞նչ տրամաբանությամբ է արգելվում զրուցել քաղաքացիների հետ, նրանց խոսքի ազատության իրավունքն ի՞նչ իրավական հիմքով է սահմանափակվում, արդյոք Շուռնուխից դուրս կարո՞ղ ենք զրուցել ու նկարահանել Շուռնուխի բնակիչներին, ինչո՞ւ պաշտոնական հաղորդագրություն չի տարածվել սահմանափակումների մասին․ մեր հարցերն անպատասխան մնացին, միակ մեկնաբանությունն այն էր, որ անհրաժեշտ է ԱԱԾ տնօրենի գրավոր կամ բանավոր թույլտվությունը։ «Թեժ գիծ» ծառայության հեռախոսահամարին պատասխանած աշխատակիցը պնդեց, որ մնացյալ հարցերն ուղղենք աշխատանքային որեւէ օր, քանի որ այդ օրը կիրակի է, եւ, ըստ ծառայողի մեկնաբանության, աշխատում է միայն «Թեժ գիծը»։ Նույն իրադրությունը վերաբերում էր նաեւ Որոտան համայնքին, ուղղակի այստեղ սահմանափակման մասին մեզ տեղեկացրեց համայնքապետը։ Եւ քանզի որեւէ այլ պատասխանատուի հետ կապ հաստատել չհաջողվեց, փետրվարի 9-ին գրավոր հարցում ուղարկեցինք Ազգային անվտանգության ծառայություն՝ ի թիվս այլնի ճշտելու՝ ինչ իրավական ակտով է կարգավորվում Սյունիքի Որոտան եւ Շուռնուխ համայնքներում լուսաբանման եւ քաղաքացիների խոսքի ազատության իրավունքի սահմանափակումը։ Մինչ կստանայինք հարցման պատասխանը՝ հաջորդ օրը՝ փետրվարի 10-ին, ԱԱԾ-ն հաղորդագրություն տարածեց՝ ի գիտություն զանգվածային լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների տեղեկացնելով, որ «ստեղծված օպերատիվ իրավիճակով և անվտանգության նկատառումներով պայմանավորված, ինչպես նաև հիմք ընդունելով ՀՀ Սյունիքի մարզի համապատասխան տարածքներում սահմանային աշխատանքների իրականացման հանգամանքը՝ տվյալ վայրերում տարբեր թեմաներ լուսաբանելու նպատակով անհրաժեշտ է ունենալ ՀՀ ազգային անվտանգության մարմինների համաձայնությունը, որի համար պետք է նախապես գրավոր (այդ թվում նաև էլեկտրոնային տարբերակով) դիմել ՀՀ ԱԱԾ»: Հաջորդ օրը ԱԱԾ-ն ստիպված եղավ պարզաբանում տարածել իր նախորդ հաղորդագրության վերաբերյալ՝ վստահեցնելով, որ այն չունի լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու կամ ՀՀ ԱԱԾ-ից թույլտվություն հայցելու նպատակ, ուստի հրապարակված տեքստում պետք չէ փնտրել իրավական ակտերի հետ հակասություններ կամ անհամապատասխանություններ: Ծառայության պնդմամբ՝ իրենց իրազեկման նպատակն ընդամենը անհրաժեշտ նկարահանումներն աշխատանքային կարգով և նախապես փոխհամաձայնեցված կերպով կազմակերպելն է: Փետրվարի 16-ին Infocom-ն ի վերջո ստացավ գրավոր հարցման պաշտոնական արձագանքը։ Ի պատասխան մեր հարցերի՝ Որոտան եւ Շուռնուխ ՀՀ քաղաքացիների մուտքի սահմանափակում կամ արգելք, լուսաբանման արգելք, տեղի բնակիչների խոսքի ազատության սահմանափակում կա՞, թե՞ ոչ, եւ եթե կա, ապա ի՞նչ իրավական ակտի հիմքով, ԱԱԾ-ից հղում են արել նախորդիվ տարածած իրենց հաղորդագրություններին, որոնք, փաստացի, հրապարակվել էին մեր հարցումից հետո միայն․ «ՀՀ քաղաքացիների մուտքի, տեղի բնակիչների խոսքի ազատության սահմանափակում առկա չէ, իսկ լուսաբանման գործընթացի կազմակերպման վերաբերյալ ՀՀ ԱԱԾ սահմանապահ զորքերը տարածել են իրազեկում եւ վերջինիս կապակցությամբ համապատսախան պարզաբանում»,- ասված է ԱԱԾ-ի պատասխանում։ Ծառայությունից հետաքրքրվել էինք նաեւ՝ հիշյալ երկու համայնքների՝ հայկական վերահսկողության տակ գտնվող հատվածներ Ադրբեջանի քաղաքացիների մուտքի սահմանափակում կամ արգելք կա՞, թե՞ ոչ, եւ եթե կա կամ չկա, ապա ի՞նչ փաստաթղթով է կարգավորվում նրանց տեղաշարժը։ Ըստ ԱԱԾ-ի պատասխանի՝ նշված բնակավայրերի տարածքում ՀՀ ԱԱԾ սահմանապահ զորքերի ստորաբաժանումների հսկողության տակ գտնվող ճանապարհահատված մուտք են գործում Ադրբեջանի պետական սահմանապահ ծառայության զինծառայողները՝ իրենց մեկ ստորաբաժանումից մեկ այլ ստորաբաժանում տեղաշարժվելու նպատակով՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ հայտարարության իրականացման գործընթացի շրջանակներում այդ մասին տեղեկացնելով ՀՀ-ում ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության ներկայացուցիչներին։ Ի հակասություն ԱԱ ծառայության այս մեկնաբանության՝ «Ազատություն» ռադիոկայանի՝ փետրվարի 4-ին հրապարակված ռեպորտաժում Շուռնուխի բնակիչներից մեկը պատմում է, որ ադրբեջանցիներն այցելել են իրենց տուն՝ ասելով՝ խաղաղությամբ են եկել, իրենք էլ զարմացած հրավիրել են ներս ու հյուրասիրել։ Այսինքն, ինչպես ակնհայտ է գյուղի բնակիչների մեկնաբանությունից, ադրբեջանցիները ոչ միայն իրենց մեկ ստորաբաժանումից մեկ այլ ստորաբաժանում տեղաշարժվելու նպատակով են անցնում հայկական վերահսկողության տակ եղող հատվածներով, այլ նաեւ այցելում են բնակիչներին։ Տեսանյութից, ամեն դեպքում, պարզ չէ՝ տուն եկած ադրբեջանցիները ծառայողնե՞ր են եղել, թե՞ սովորական բնակիչներ։ Այդուհանդերձ, լուսաբանման թույլտվություն տալու ընթացակարգն ու հիմքերը հասկանալու համար ս․թ․ մարտի 2-ին էլեկտրոնային տարբերակով դիմում ուղարկեցինք ԱԱԾ՝ Սյունիքի մարզի Որոտան եւ Շուռնուխ համայնքներում մարտի 6-ին եւ 7-ին տեսալուսանկարահանում, բնակիչների հետ հարցազրույցներ իրականացնելու թույլտվություն ստանալու խնդրանքով։ Երկու օր անց՝ մարտի 4-ին, զանգահարեցինք ԱԱԾ մամուլի բաժին, որտեղից տեղեկացրին, որ մեր դիմումի վերաբերյալ առարկություն չունեն, եւ որ կարող ենք կապ հաստատել ԱԱԾ սահմանապահ զորքերի ներկայացուցչի հետ, որը կկարգավորի մնացյալ հարցերը։ Մամուլի պատասխանատու պարոն Արթուր Գեւորգյանը շեշտեց, որ այսպիսով նրանք ոչ թե խոչընդոտում են լրագրողների աշխատանքին, այլ աջակցում։ Մարտի 5-ին ճշտող հարցում ուղարկեցինք՝ հասկանալու՝ ի՞նչ ընթացակարգով է քննարկվել մեր դիմումը եւ իրավական ինչ հիմքով է թույլատրվել տեսալուսանկարահանում եւ բնակիչների հետ հարցազրույցներ իրականացնել հիշյալ համայնքներում։ Ի պատասխան՝ մարտի 10-ին ստացել ենք պարզաբանում, որ դիմումը քննարկվել է դիմումների քննարկման ընթացակարգերը սահմանող օրենսդրական պահանջներին համապատասխան։ Իսկ ինչ վերաբերում է իրավական հիմքին, ԱԱԾ-ն հղում է արել փետրվարի 11-ին տարածած իր պարզաբանմանը, որտեղ նշված է՝ Սյունիքի մարզի որոշակի հատվածներում լուսաբանման աշխատանքներ իրականացնելուն վերաբերող իրազեկումը չունի լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու կամ ԱԱԾ-ից թույլտվություն հայցելու նպատակ և այդ տեքստում պետք չէ փնտրել իրավական ակտերի հետ հակասություններ կամ անհամապատասխանություններ: Այսպիսով, ԱԱԾ-ն միայն մեր գրավոր հարցումից հետո պաշտոնական հաղորդագրություն տարածեց Սյունիքի՝ արդեն սահմանամերձ բնակավայրերում լուսաբանման սահմանափակումների մասին, իսկ թե մինչ այդ Որոտան ու Շուռնուխ գնացող լրագրողներն ինչպես պետք է տեղեկանային ԱԱԾ տնօրենի թույլտվությունը ստանալու պահանջի մասին՝ անհասկանալի է։ ԱԱԾ-ի՝ մեր գրավոր հարցմանն ուղարկած պատասխանից այդպես էլ չերեւաց՝ ի՞նչ իրավական հիմքով է սահմանափակվում տեղի բնակիչների խոսքի ազատության իրավունքը, ապա թե ինչ իրավական հիմքով է թույլատրվում նկարահանում ու հարցազրույց իրականացնելը։ Բացի դրանից՝ ԱԱԾ-ի մեկնաբանությունը, թե ադրբեջանցիները հայկական վերահսկողության տակ եղող հատվածներով անցնում են իրենց մեկ ստորաբաժանումից մեկ այլ ստորաբաժանում տեղաշարժվելու նպատակով, հակասում է Շուռնուխի բնակչի խոսքերին, ըստ որոնց՝ ադրբեջանցիներն այցելել են իրենց տուն։ Հայարփի Բաղդասարյան

18:41 - 11 մարտի, 2021

Հետպատերազմյան Արցախ [մաս 2]․ հայացք Կարմիր Շուկայից, Ամարասից ու Ասկերանից

Ստեփանակերտի Ազատամարտիկների փողոցում կանգնած տաքսիներից մեկին ենք մոտենում․ ազատ է՝ նստում ենք, խնդրում տանել «Տատիկ-պապիկի» մոտ։ Շատ բարեկիրթ ու բարեհամբույր վարորդ է։ Հետդարձի ճամփին հարցնում ենք՝ կարո՞ղ եք մեզ Մարտունի, Ասկերան ու այլ բնակավայրեր տանել, պատասխանում է՝ ինչի՞ չեմ կարող, բայց հայացքը նկատելիորեն մռայլվում է, տխրում։ Հետո, երբ Ամարաս գնալու ճանապարհին անցնում ենք Սարուշեն գյուղի կողքով, վարորդ Արթուրն անկեղծանում է՝ ինքն այս տեղանքում տուն է կորցրել։ Շատ հարցեր չենք տալիս, որ չցավեցնենք, որ սիրտը տա՝ ինքը կխոսի։ Եւ խոսում է։ Պատմում է, որ պատերազմի օրերին գյուղացիներով պահել են բնակավայրը, սկզբում մոտ 40 հոգով են եղել, բայց հետո մնացել են 7-8 հոգով, ու քանզի այդ շրջանն ակտիվ ռմբահարվել է, ստիպված հետ են քաշվել այս ճանապարհահատված, որտեղով անցնում ենք։ Հոկտեմբերին հակառակորդը գրավել է վարորդի գյուղը։ Պատմում է՝ մի քանի անգամ երեկոներին ընկերներով իջել են Սարուշեն՝ իրենց բնակավայրը գոնե հեռվից տեսնելու, բայց ադրբեջանցիներն աղաղակել են, հայհոյել, սպառնացել, իրենք էլ չեն կարողացել երկար մնալ։ Վարորդ Արթուրն ընտանիքի հետ հիմա ապրում է Ստեփանակերտի շենքերից մեկի նկուղային հարկում, ապրուստը վաստակում է տաքսիստի աշխատանքով, իսկ առաջ գյուղի ջրամատակարարման ցանցի աշխատակից է եղել։ Ավելին չի խոսում, չենք հարցնում։ Շարժվում ենք դեպի Ամարաս՝ ճանապարհին անցնելով Կարմիր Շուկայով, որ մեր դիրքերի թիկունքում է։ Գյուղը պատերազմի ընթացքում ինտենսիվ հրթիռակոծվել է Սմերչ կայանքից։ Մարտունու շրջանում, որտեղ եւ Կարմիր Շուկան է, ավելի ցուրտ է, քան Ստեփանակերտում․ գյուղի նեղլիկ փողոցներում շատ մարդ չկա։ Բայց մի փոքրիկ տղայի եմ տեսնում, որ ճամփեզրով քայլում է մեր մեքենային հանդիման՝ խաղ անելով ձեռքի տոպրակի հետ։ Վարորդին խնդրում եմ մի քանի րոպե կանգնել, գնամ-զրուցեմ տղայի հետ։ Կարմիր Շուկա, Մարտունու շրջան Վազում եմ հետեւից, խնդրում մի րոպե սպասել, զարմացած ինձ է նայում։ Ասում եմ՝ բարեւ, ես Հայարփին եմ, չե՞մ խանգարի՝ երկու րոպե զրուցենք, ուսերը վեր է ձգում՝ առարկություն չունի։ 12-ամյա Դավիթն է, ապրում է Կարմիր Շուկայում, ուզում է դառնալ «բաքսյոր», մնալ Արցախում։ Իսկ դպրոցում ամենաշատը մաթեմ է սիրում, թեեւ բազմապատկման աղյուսակը դեռ լավ չգիտի, բայց համաձայնության ենք գալիս՝ ոչինչ, էսօր չէ, վաղը կսովորի։ 12-ամյա Դավիթ Գաբրիելյանը, Կարմիր Շուկա, Մարտունու շրջան Դավիթն այցելության է գնում հորաքրոջ տուն, որն իրենց տանից այնքան էլ հեռու չի ապրում։ Հարցնում եմ՝ նվեր ե՞ս տանում հետդ՝ ցույց տալով ձեռքի տոպրակը, ժպտալով գլխով է անում։ Դավիթենց տանից հակառակորդի դիրքերը երեւում են, բայց ինքը չի վախենում, ասում է՝ մեր տղերքն էլ են կանգնած, ինքն էլ երբեմն գնում, մեր զինվորների հետ խոսում է։ Պատերազմի ժամանակ Երեւանում է եղել, բայց, ասում է, իրենց գյուղը շատ էր կարոտել։ Վերադարձել են, ապրում են։ Ցտեսություն ենք ասում, խոստանում՝ հիշել իրար։ Կարմիր Շուկա, Մարտունու շրջան Կարմիր Շուկայի ճամփից հեռվում երեւում է Թաղավարդ գյուղը, որը եւս հակառակորդի Սմերչի թիրախում է եղել։ Թաղավարդի մի կեսը՝ Կալլեր Թաղավարդ կոչվող հատվածը, հայկական կողմինն է, մյուս մասը՝ ադրբեջանական վերահսկողության տակ։ Հեռվում` Թաղավարդը Կարմիր Շուկայից շարժվում ենք դեպի Ամարասի վանք։ Հասնելուն պես վարորդ Արթուրն առաջինն է դուրս գալիս մեքենայից, շրջում տեղանքում, հետո ասում, որ մենք էլ կարող ենք իջնել։ Հակառակորդն Ամարասից շատ հեռու չէ, Խազազի թումբ կոչվող հատվածում է տեղակայվել, որտեղից վանքը տեսանելի է։ Դեռեւս դեկտեմբերին վանքի վրա դրվել է ՌԴ դրոշը, մարդիկ համալիր կարողացել են այցելել խաղաղապահների ուղեկցությամբ։ Ամարասի պարսպին այժմ ծածանվում է Արցախի դրոշը, ներքեւում հայկական դիրքերն են։ Պատերազմի ընթացքում ու նույնիսկ զինադադարից հետո հակառակորդը փորձել է բարելավել իր դիրքերը՝ առաջանալով մինչեւ Ամարաս, սակայն հետ է մղվել։ Ամարասի պաշտպանության ժամանակ վիրավորվել է նաեւ ամենամոտիկ գյուղի՝ Մաճկալաշենի գյուղապետը՝ Լեռնիկ Ավանեսյանը։ Գյուղապետը մեր զրույցում վստահեցնում է՝ Ամարաս այցելելն արդեն անվտանգ է, միայն կիրակնօրյա ժամերգությունների ժամանակ, երբ շատ մարդ է լինում, խաղաղապահներն էլ են գալիս՝ հնարավոր վտանգը վերահսկելու համար։ Նրա խոսքով՝ նույնիսկ կրակոցներ չկան։ Վանքի գլխավոր մուտքը, որ նայում է հակառակորդի դիրքին ու որը տեղացիները պատերազմից հետո մի ընթացք փակել էին, այժմ բաց է։ Համաձայն պատմիչների վկայության՝ Ամարասի վանքը՝ որպես նշանավոր կրոնական ու մշակութային կենտրոն, հանդես է գալիս 4-րդ դարի սկզբից, երբ Գրիգոր Լուսավորիչն այստեղ հիմնադրել է եկեղեցի, որի կառուցումն ավարտին է հասցրել իր թոռը՝ Գրիգորիս եպիսկոպոսը։ 19-րդ դարի երկրորդ քառորդում՝ Արեւելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միացվելուց հետո, Ամարասի վանական համալիրը օգտագործվել է որպես սահմանամերձ ամրոց, իսկ 1832-1847թթ․ եղել է ռուս-պարսկական սահմանի մաքսատուն։ 1848 թ․ Ամարասի վանքը ցարական իշխանությունից հետ է վերցնում Գանձասարանի մետրոպոլիտ տեր Բաղդասարը։ Եկեղեցին վերակառուցվում է 1858թ․՝ շուշեցիների նյութական օժանդակությամբ։ Ասկերան Մառախուղն Ասկերանի ճամփին իջնում է մինչեւ գետին․ փետրվարին այստեղ ծառի ճյուղից մինչեւ քար սառցե ցողի տակ է։ Մեքենայով հասնում ենք Ասկերանի վերջը, որտեղից սկսվում է Աղդամը։ Հեռվում ռուս խաղաղապահների պահակետն է, որին չենք մոտենում։ Մեքենան թեքվում, կանգնում է Ասկերանի տանկ-հուշարձանի կողքին։ Տանկի փողը նախկինում ուղղված էր դեպի Շուշի, այժմ՝ դեպի Աղդամ, դեպի հակառակորդը։ Գլխին ծածանվում է Արցախի դրոշը։ Այս հուշարձանին ամեն տարվա հունիսի 12-ին՝ Ասկերանի պաշտպանության օրը, ծաղիկներ էին խոնարհում․ ծաղիկներ կան նաեւ հիմա՝ ի հիշատակ այս ու նախորդ պատերազմի զոհերի։ Ստեփանակերտ դարձի ճամփին՝ Ասկերանի Մյասնիկյան փողոցի խանութներից մեկի մոտով անցնելիս, տեսնում եմ զինվորական ձմեռային բաճկոնով կանգնած երկու տղամարդու։ Իրար կողքի են, բայց չեն զրուցում, ծխում են։ Մոտենում եմ, ողջունում, որպիսություն հարցնում ու ներկայանում։ Ասում եմ՝ էս վերարկուներից ենթադրում եմ՝ պատերազմին մասնակցած կլինեք, հա՞։ Տղամարդկանցից մեկը, որ ծերունի է, լուռ հեռու է գնում, մյուսը հաստատում է, բայց ասում, որ պապիկը շատ ծեր է, պատերազմի օրերին Երեւանում է եղել։ 34-ամյա Ալիկն է՝ Ասկերանի Խնապատ գյուղից։ Ցուրտը նախընտրել է մենակությունից, գյուղից իջել քաղաք՝ տեղացիների հետ մի երկու բառ փոխանակելու։ Թեեւ Արցախում չի ծնվել, բայց քսան տարի է՝ Արցախում է ապրում։ Ասում է՝ չէր պատկերացնում, որ այսքան երկար կտեւի, ու մինչ հարազատներին անվտանգ տեղ կտաներ, կպատրաստվեր մեկնելուն՝ փողոցում ռազմական ոստիկանությունը տեսել է իրեն, ասել՝ ուզում ես փախչել։ Վստահեցնում է՝ փախչելու միտք չի ունեցել․ ուզենար՝ առաջին օրն էլ մեքենայով կգնար Երեւան։ Այսպես պատերազմի սկսվելուց օրեր անց գնացել է Հադրութ, հետո շուրջ 46 օր Քիրսավանում է եղել։ «Դժվարը դժվար էր, շատ դժվար էր։ Շատ մարդկանց բերել էին, ոչ բռոնի էին տվել, ոչ կասկա, մեր մոտ կային մարդիկ՝ չգիտեին ոնց կռվեն։ Բայց պատերազմ էր, էղավ, անցավ։ Հիմա խաղաղապահները կանգնած են, ազերները բան չեն անում։ Հեն ա (ձեռքով ցույց է տալիս Աղդամի կողմը,- հեղ․), էն վերջում ռուսների պոստն ա, դրանից էն կողմ իրանցն ա»։ Պատերազմից հետո Ալիկը գնացել է Երեւան՝ քրոջ տուն, բայց մի քանի օրից վերադարձել է․ «Կռիվը պրծավ, գնացի Հայաստան, երեք օր մնացի, եկա։ Ճիշտն ասած՝ չեմ կարում ընդեղ մնամ, քանի տարի ա՝ ստեղ եմ, ստեղ եմ ուզում։ Տուն էլ չունեմ հիմա, վարձով եմ մնում Խնաբադում։ Իջել եմ մարդկանց հետ շփվեմ, գնամ տուն, մենակ չմնամ»,- ասում է Ալիկը։ Տունը կորցրել է Լաչինում, աշխատանքն էլ՝ Աղդամում․ տեղի այգիներում է աշխատել, որոնք մնացել են հակառակորդի վերահսկողության տակ։ Միակ բանը, որը հիմա Ալիկին անհանգստացնում է, աշխատանքի բացակայությունն է․ «Աշխատանք չկա, մի օր գործ կա, մի շաբաթ չկա։ Խաղաղապահները կան, վտանգ չկա հիմիկվա դրությամբ, բայց աշխատանք չկա»։ Լաչինում տունը կորցնելուց հետո, երբ իմացել է Արցախի կառավարության աջակցության մասին, դիմել է, սակայն պատասխան է ստացել՝ հաշվառված չէ։ Ալիկը չի հասկանում՝ ինչպես կարող է հաշվառված չլինել, երբ բոլոր փաստաթղթերը կան, իրեն էլ ընտրությունների ժամանակ կանչել են Լաչին՝ քվեարկելու։ Հիմա տվյալները վերցրել են, սպասում է՝ աջակցությունը փոխանցեն, մինչ այդ էլ հույս ունի աշխատանք գտնել։ Հաջողություն եմ մաղթում, շարժվում դեպի Ստեփանակերտ։ Ճանապարհին անցնում ենք 1750-ականներին կառուցված Մայրաբերդի մոտով, որի պարիսպը կիսվել է ավտոճանապարհով։ Բերդը Կարկառ գետի ստորին հատվածում է։ Կրկնակի պարիսպներն ու հարմար դիրքը ժամանակին թշնամիների համար ստեղծել էին անհաղթահարելի պատնեշ: Դիտաշտարակները իրար միջև հաղորդակցվել են նեղ միջանցքներով: Պարիսպները ներսից բազմաթիվ խորշերով ու հրակնատներով են: Պատերի հաստությունը հասնում է 2մ, իսկ բարձրությունը` 9մ: Հ․Գ․ Ստեփանակերտից Կարմիր Շուկա, Կարմիր Շուկայից Ամարաս, Ամարասից Մարտունի, Մարտունուց Ասկերան ու հետ Ստեփանակերտ մեզ պտտելուց, ամեն հինգ րոպեն մեկ իմ խնդրանքով կանգնելուց հետո վարորդը գումար չէր վերցնում՝ ասելով՝ էսքան եկել, հասել եք, որ հիմա փո՞ղ տաք։ Հետպատերազմյան Արցախ [մաս 1]. Երեւան-Ստեփանակերտ Հայարփի Բաղդասարյան

19:12 - 08 մարտի, 2021