Արցախյան պատերազմ․ 2020

Արցախյան առաջին պատերազմից հետո ամենալայնածավալ էսկալացիան՝ Արցախի ու Ադրբեջանի միջեւ՝ սահմանի ողջ երկայնքով։ Տեւել է 44 օր՝ սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 10-ը։

Պատերազմի ժամանակ Հայաստանում եւ Արցախում հայտարարվել է ռազմական դրություն եւ ընդհանուր զորահավաք։

2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին ՀՀ վարչապետը, Ադրբեջանի եւ ՌԴ նախագահները ստորագրել են հայտարարություն՝ ռազմական գործողությունները դադարեցնելու վերաբերյալ, ըստ որի՝ Արցախի Հանրապետության տարածքի մեծ մասն անցնում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։

Հոկտեմբերի 10-ին վաշտի հրամանատարը զոհվածի հորն ասել է՝ Հադրութ էլ չունենք

Հոկտեմբերի 10-ին վաշտի հրամանատարը զոհվածի հորն ասել է՝ Հադրութ էլ չունենք

Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանի Շենգավիթի նստավայրում շարունակվում է 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Հադրութի շրջանի Այգեստան գյուղում 73 զինծառայողների զոհվելու դեպքի վերաբերյալ գործի քննությունը։ Դատարանն այժմ հարցաքննում է զոհերի հարազատներին։  Ինչում են մեղադրվում սպաները Այս գործով երկու մեղադրյալ կա՝ ՊԲ N զորամասի նախկին հրամանատար Գոռ Իշխանյանը եւ ՊԲ օպերատիվ բաժնի նախկին պետ Նվեր Մարտիրոսյանը։ Ըստ մեղադրական եզրակացության՝ նրանք պատերազմի ընթացքում իրենց ծառայողական պարտականությունների նկատմամբ անփույթ վերաբերմունք են դրսեւորել եւ չեն կատարել դրանք, ինչն անզգուշությամբ առաջացրել է ծանր հետեւանքներ։  73 զինծառայողները՝ ՊԲ N զորամասի 3-րդ հրաձգային գումարտակի 7-րդ վաշտի ողջ անձնակազմը, զոհվել են Հադրութի շրջանի Այգեստան գյուղում, երբ նրանց վրա հարձակվել են հակառակորդի դիվերսիոն խմբերը։ Նրանք Այգեստան չպիտի գնային, այլ համապատասխան երթուղով մեկնեին Հադրութի շրջանի «9 կմ» կոչվող տեղամաս եւ անցնեին ՊԲ 18-րդ հրաձգային դիվիզիայի հրամանատար Կարեն Առստամյանի հրամանատարության ներքո։ Ըստ մեղադրանքի՝ ՊԲ հրամանատարի կողմից հոկտեմբերի 11-ին արձակած՝ մեկ վաշտ 18-րդ դիվիզիայի հրամանատարության ներքո ուղարկելու մարտական կարգադրության հիման վրա ՊԲ N զորամասի հրամանատար Գոռ Իշխանյանը 7-րդ վաշտին նույն օրը տվել է մարտական կարգադրություն, որում չեն ներառվել եւ պահպանվել ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի համապատասխան դիրեկտիվով մարտական կարգադրության ներկայացվող եւ դրանում պարտադիր ներառվող դրույթները։ Ապա նույն օրը կեսօրին Իշխանյանը ՊԲ օպերատիվ շտաբ է զեկուցել անձնակազմի երթը սկսվելու մասին, որի մասին օպերատիվ բաժնի նախկին պետ Նվեր Մարտիրոսյանը զեկուցել է ՊԲ հրամանատար Ջալալ Հարությունյանին։ Ջալալ Հարությունյանը հանձնարարել է վաշտի երթի մասին տեղեկացնել 18-րդ հրաձգային դիվիզիայի հրամանատար Կարեն Առստամյանին, մինչդեռ Նվեր Մարտիրոսյանն այդ ուղղությամբ միջոցներ չի ձեռնարկել՝ երթի սկսման մասին չի հայտնել հրաձգային դիվիզիայի հրամանատարին, չի կազմակերպել ու վերահսկել մեկնող անձնակազմի տեղաշարժը։ Այսպիսով, նրանց դիմավորող չի եղել եւ վաշտի անձնակազմը նախանշված տեղից ավելի է անցել ու հայտնվել շրջափակման մեջ։ Այժմ գործով  երկու մեղադրյալների նկատմամբ խափանման միջոց է ընտրված չբացակայելու արգելքը, իսկ դատական նիստերն ընթանում են առանց նրանց մասնակցության։  Հոկտեմբերի 10-ին վաշտի հրամանատարն ասել է՝ Հադրութ էլ չունենք Ցուցմունք տալիս ասելու եմ ճշմարտութունը, ողջ ճշմարտությունը եւ չեմ ասելու ոչինչ, բացի ճշմարտությունից․ այս խոսքերով սկսեց զոհված զինծառայող Տիգրան Շահբարյանի հայրը՝ տուժող Տոնական Շահբարյանն իր ցուցմունքը։ Նրա որդին՝ Տիգրանը, բանակ է զորակոչվել 2019թ․ հուլիսի 3-ին, վիճակահանությամբ ծառայության է մեկնել Արցախի Հանրապետություն՝ Մարտունի 3 պաշտպանական շրջան։ «Պատկերացրեք, իմ ամենաերջանիկ օրն էր, որ ինքն ընկավ Արցախի Հանրապետություն, քանի որ ինքս Արցախից եմ, ասացի՝ երեխեն հուսալի ձեռքերում ա»,- ասաց Տոնական Շահբարյանը։ Նա ծառայության սկզբից կապի մեջ է եղել որդու հրամանատարի՝ Գեւորգ Գեւորգյանի հետ, որը նաեւ իր կրտսեր ընկերն է։ Որդու ծառայության սկզբից միշտ կապի մեջ են եղել՝ որդու որպիսության մասին է հարցրել։ Պատերազմի ժամանակ էլ են հեռախոսով զրույցներ ունեցել, իսկ որդին այդ ընթացքում մոբից ինչ-որ մեկի հեռախոսով է կապ պահպանել ընտանիքի հետ։ Պատերազմի օրերին իրենց հեռախոսազանգերից Տոնական Շահբարյանը պատմեց հոկտեմբերի 8-ի զրույցի մասին։ Ասաց՝ Գեւորգյանը հարցնում էր՝ այդտեղ ի՞նչ են ասում, ո՞նց է վիճակը, ասում էր՝ այնտեղ՝ ռազմաճակատում, նորմալ է իրավիճակը, կրակոցներն էլ են հազվադեպ։ Այդ օրը Տոնականը Գեւորգին հայտնում է, որ հոկտեմբերի 9-ին զինադադար է սպասվում, նույնիսկ գրազ են գալիս։ Հոկտեմբերի 9-ին նա խոսում է նաեւ որդու հետ․ դա նրանց վերջին զրույցն է լինում։ Հոկտեմբերի 10-ին, երբ հակառակորդը խախտում է զինադադարը, Տոնականն առավոտյան զանգում է Գեւորգյանին, որն ասում է՝ «խաբա՞ր ես, որ էլ Հադրութ չունենք»․ «Ասում եմ՝ ո՞նց Հադրութ չունես, ախպեր, ասում ա հա՝ ես հո լակոտ չե՞մ, որ քեզ խաբեմ։ Ես էլ եմ անակնկալի գալիս, մեր ընտանիքում էլ խուճապ ա առաջանում։ Մի հատ էլ եմ զանգում ուշ ժամի, արդեն չի վերցնում հեռախոսը։ Զանգն ակուրատնի գնաց, պատասխանող չեղավ, ատբոյ տվեցին, երկրորդ անգամ զանգեցի, արդեն անհասանելի էր։ Հիմա թե զարյադկան ա նստել, թե թուրքն ա անջատել, չեմ կարող ասել»,- պատմեց տուժողը։   Գեւորգյանի հետ վերջին զրույցից շատ անհանգիստ տպավորություն է ստացել Շահբարյանը․ «Էն Գեւորգը չէր, որին ես ճանաչում էի, հուսահատ․․․»։ Բացի Գեւորգյանից՝ Տոնականը կապի մեջ է եղել նաեւ գնդի հրամանատարի տեղակալի հետ, հոկտեմբերի 10-ից հետո նրանից է փորձել տեղեկություններ իմանալ, եւ որքան էլ նա ասել է՝ հանգիստ եղեք, ուղղակի տղաների տեղը հարմար չէ, Տոնականը նրա խոսքերում էլ է հուսահատություն նկատլ․ «Ոնց որ չուզենար ասել՝ ինչ ա կատարվում։ Երեւի նոյեմբերի 5-ի կողմերը կլիներ, ոնց որ ինձ ասի՝ հաշտվեք էդ մտքի հետ, որ չկան երեխեքը»։ Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը Տոնական Շահբարյանից հետաքրքրվեց՝ ի՞նչ կարծիք ունի մեղադրյալ Գոռ Իշխանյանի մասին, իր որդուց երբեւէ լսե՞լ է նրա մասին։ Շահբարյանն ասաց, որ թեպետ Գոռ Իշխանյանի հրամանատարության ներքո է ծառայել իր որդին, բայց քանի որ բժշկի բարձրագույն կրթություն է ունեցել, բանակում եղել է բուժակ ու զորամասում շատ չի առնչվել Իշխանյանի հետ։ - Ձեր տեղեկություններվ՝ ո՞ւմ հրամանով եւ երբ է Ձեր որդին վաշտի կազմով երթ կատարել Մարտունուց դեպի Հադրութ,- հարցրեց հանրային մեղադրողը։ - Միանշանակ իմ համոզմունքն ա, որ հրամանը բանավոր տվել ա Ջալալ Հարությունյանը, ինչի համար ա տվել, որովհետեւ ամսի տասին զորքը, գումարտակը մազապուրծ փախցնում են՝ չենթարկվելով հրամանատարությանը (խոսքը «9կմ» կոչվող տարածքում գտնված մեկ այլ զորքի մասին է)։ Հրամանատարն էլ հետները փախնում ա, Ջալալ Հարությունյանը տեղեկանում ա, որ էնտեղ արդեն զորք չկա, զանգում ա Գոռին, ասում ա՝ ինձ չի վերաբերում, էդ հարցերը լուծում ես։ [Գոռը] էրեխեքին 114 պոստից հանում ա, էդ անփույթ հրամանատարը, վխտացող բեսպիլոտնիկների տակ տանում ա կարկուտի բերան։  Ըստ տուժողի՝ Իշխանյանն ասել է՝ մենակ էդ 73 հոգին չէր, 150 հատ զոհ եմ տվել ես ըտեղ Տոնական Շահբարյանը հատուկ շեշտեց, որ սա ոչ թե իր հնարածն է, այլ իր ու մյուս ծնողների ներկայությամբ այդ մասին ասել է հենց ինքը՝ Գոռ Իշխանյանը․ «Նույնիսկ ավելացրեց՝ մենակ էդ 73 հոգին չէր, 150 հատ զոհ եմ տվել ես ըտեղ, հերթական հրամանը արդեն չէի կատարելու»,- պատմեց տուժողը՝ ասելով՝ «ինչի մենակ մեր էրեխեքն է՞ին խանգարում, հերթական հրամանը մեր էրեխեքի պահին պիտի ի կատար ածեիր»։ Այս հայտարարությունն, ըստ տուժողի, Գոռ Իշխանյանն արել է նոյեմբերին Արցախում։ Դահլիճից այլ ծնողներ էլ հաստատեցին՝ «մեր դեմն ա ասել, հարգելի դատարան»։ Այդ օրը, ըստ Շահբարյանի, Գոռ Իշխանյանն իրեն մի թուղթ է տվել, որն, իբրեւ, եղել է Ջալալ Հարությունյանի մարտական կարգադրությունը։ Հետո էլ Ջալալ Հարությունյանն է Շահբարյանին իր հեռախոսով ցույց տվել իր իսկ հրամանը, որը, ըստ տուժողի, չի համապատասխանել այն փաստաթղթին, որն իրեն տվել է Իշխանյանը․ «Ջալալի մոտ եմ մտնում, Հարությունյան Արայիկն (պատերազմի ժամանակ Արցախի նախագահը) ա դասավորում, ինքն էլ հանում ա ինձ ուրիշ հրաման ա ցույց տալիս հեռախոսի մեջ, ասում ա՝ ես ստեղ եմ հրաման տվել, ինքը ստեղ ա արել։ Հիմա ես չեմ իմանում՝ էդ դեպքից հետո ա՞ ինքը հեռախոսի մեջ զապիսներ արել, թե մինչեւ էդ ա արել։ Էդի արդեն Ջալալի հետ»,- ասաց Շահբարյանը։ Մեղադրողը խնդրեց ավելի մանրամասնել՝ այդ ինչ յուրային ուժերի մասին է խոսքը, որոնք, ըստ վկայի, դուրս են եկել այն տեղանքից, որտեղ զոհվել են 73 զինվորները։ Տուժողն ասաց, որ խոսքը Մարտունու բրիգադի հրամանատարի տեղակալ Սեւակ Սարգսյանի եւ նրա զորքի մասին է (Սեւակ Սարգսյանը անհետ կորած է համարվում 2023թ․ Ստեփանակերտի վառելիքի պայթյունի հրդեհից հետո)։ - Գոռ Իշխանյանը տեղյակ եղե՞լ է, որ Սեւակ Սարգսյանի զորքն այդ հատվածից դուրս է եկել,- հարցրեց հանրային մեղադրողը։ - Համարյա նույն հատվածն ա եղել, 1,5 կմ-ի տարբերություն ա եղել, ոչ ավելի։ Գոռ Իշխանյանը տեղյակ ա եղել, այո, էն ժամանակ, երբ զորք չի եղել ըտեղ արդեն, բաց ա եղել լրիվ։ [Գոռ Իշխանյանը Սեւակին] ասել ա՝ գնա Սեւակն էլ ասել ա՝ ոչ զորքն ա գնում, ոչ ես եմ գնում, դուք չեք պատկերացնում՝ ինչ մղձավանջ ա ընդեղ։ Դա եղել ա հոկտեմբերի 10-ի երեկոյան։ 24 ժամ չի անցել, որ մեր բալեքին տարել են ընդեղ, կտորել։ - Այսինքն՝ Գոռ Իշխանյանը տեղյակ ա եղել, որ երթը կատարվելու ա թշնամուն հանդիպելու պայմաններո՞ւմ։ - Տրամաբանորեն՝ հա։ Գոռ Իշխանյանը Հարավային Կովկասի համար 1 բունկերում ա եղել, տենց բունկեր չի եղել Հարավային Կովկասում, ոնց որ Մարտի 3-ում ա եղել, լրիվ ապահովված, իրա հրամկազմով։ Գոռ Իշխանյանի վեջին ա՞ եղել։ Ես էդ բունկերում եղել եմ։ Ես զինվորական եմ, 90-ականներին պատերազմի մասնակից մարդ եմ։ - Դուք Գոռ Իշխանյանին հարց ուղղե՞լ եք՝ ի՞նչ կանխարգելիչ միջոցներ եք ձեռք առել, որ մեր որդիները գնան, հավանական հանդիպման ժամանակ թշնամուն պատշաճ դիմադրություն ցույց տան։ - Գոռ Իշխանյանի հետ մենք բավականին երկար ժամանակ ուզում էինք հանդիպել, խուսափում էր։ Չերեզ Արայիկ Հարությունյան կազմակերպեցինք հանդիպում։ Ներկա էին շտաբի պետը՝ Կամո Վարդանյանը, Կարեն Առստամյանը, նույնիսկ էն ժամանակվա խաղաղապահների զորքերի հրամանատար գեներալ Մուրադովը։ Անձամբ Արայիկ Հարությունյանը հարց տվեց, ասաց՝ լավ, սաղ մի կողմ դրած, բա ձեր մարդկային խի՞ղճը, եքա 40կմ գրունտավոյ ճանապարհ ա, դա 10 րոպեյվա ճանապարհ չի, քո երեխաներն են եղել, խի՞ չես մի հատ կապի դուրս եկել, որ տենաս՝ ինչ եղավ, ո՞նց են, ո՞ւր հասան։ Շատ կարճ պատասխանեց, ասաց՝ չէի պատկերացնում, որ տղերքն էդքան շուտ կհասնեին, մտքովս չանցավ։ Հլը Արայիկ Հարությունյանը մատը սենց տնկեց։ Ըստ տուժողի՝ Կարեն Առստամյանն ասել է, թե Գոռ Իշխանյանն է սխալ ուղղությամբ տարել զորքին Հետո Շահբարյանն ասաց, որ Գոռ Իշխանյանն իրենց ասել է, որ 18-րդ հրաձգային դիվիզիայի հրամանատար Կարեն Առստամյանը պետք է դիմավորեր «9կմ» գնացող վաշտին։ Բայց երբ հանդիպում են ունեցել Կարեն Առստամյանի հետ, նա ասել է, որ ինքը զորքին այդտեղ չպիտի հանդիպեր՝ «լրիվ սխալ ուղղությամբ ա բերել»։ ․ - Ես նոր եմ գալիս էն համոզմունքին, որ ընդեղ ոչ էլ Կարենն ա եղել, Կարենն էլ ա եղել փախած,- ասաց զոհվածի ծնողը։ - Իսկ Դուք տեղյակ ե՞ք՝ իրեն հայտնել ե՞ն, որ զորք ա գալիս,- հարցրեց մեղադրողը։ - Կարեն Առստամյանի ասելով՝ ինչ-որ 301 պազիվնոյ ա եղել։ Դա Գոռ Իշխանյանն ա եղել։  Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը ճշտեց՝ այսինքն՝ զորքի՝ կրակի տակ ընկելուց հետո են հայտնել Առստամյանին, Տոնական Շահբարյանը պատասխանեց՝ միանշանակ։ - Ասեմ ավելին՝ էսօրվա դրւթյամբ ոչ մի հրամանատար չի կարող ստույգ ասի՝ մեր էրեխեքը Ֆիզուլիի կողմից ե՞ն գնացել, մտել էդ կարկուտի տակ, թե Հադրութի կողմից։ Բաներ կա՝ իրար չի բռնում, իրանք էլ չգիտեն։ Այ էդ ձեւի անորոշ, փնթի վիճակ ա եղել։ Թող մեկը կանգնի, ռեալ ասի՝ մեր էրեխեքը որտեղով են գնացել։ Թող գա գնդի հրամանատարը, ասի, որովհետեւ ինքը ըտեղ չի եղել, չի տիրապետել։  Տոնական Շահբարյանը նշեց, որ զորքը նախանշված վայրից մոտ 4կմ էլ առաջ է գնացել, եւ, Գոռ Իշխանյանի ասածով, դրա պատճառն այն է եղել, որ դիմավորող չի եղել։ Տղաների մարմինները հայտնաբերվել են նշված վայրից հեռու։ Շահբարյանն ասաց, որ որոշ տեղեկություններ ունեն, համաձայն որոնց՝ վաշտը մարտի է բռնվել թուրքական «Յաշմայի» հատուկ ջոկատայինների հետ, 57 հոգու էլ սպանել, ինչը, ըստ նրա, հաստատել են թուրքերը։ Զոհվածի ծնողն ասաց, որ բանակի պաշտոնատար անձանց հետ հանդիպումից իրենց մոտ ձայնագրություններ կան, եւ եթե դատարանը պահանջի, դրանք անպայման կտրամադրեն։ Նա նաեւ ասաց, որ մինչեւ չեն պարտադրել, Գոռ Իշխանյանը չի դիմել Մուրադովին եւ ԿԽՄԿ-ին՝ իրենց որդիների մարմինները դուրս բերելու հարցով զբաղվելու համար․ «Ու մի հատ չեն զանգել, գոնե ասեին՝ ցավակցում ենք, էս ինչ օյին եկավ ձեր գլուխները»։ Տոնական Շահբարյանի որդին, ըստ ամենայնի, զոհվել է հրաձգային զենքից ստացած վիրավորումից։ Նրա հայրն ասաց, որ պարանոցի շրջանում՝ զարկերակի մոտ, հրազենային վնասվածք է եղել, կողքից՝ բեկորային․ «Կասկեն դրած, բրոնի ժիլետով ա եղել էրեխես, մի մազ պակաս չի եղել․․․ Էրեխուս գրպանում քարտ ա եղել, վայեննի բիլետը, ու օրացույց, որ խաչ դնի օրերի վրա, հաշվի»։ Եթե զորքը հասներ մինչեւ նախանշված վայր եւ առաջ չգնար, խնդիր կառաջանա՞ր Մեղադրյալների պաշտպան Արման Բայադյանը տուժողից հետաքրքրվեց, թե Գոռ Իշխանյանից հետո հրամանի անմիջական կատարողներն ովքեր են եղել։ Շահբարյանն ասաց, որ մեկը եղել է Սլավիկ Ավագյանը, Գեւորգ Գեւորգյանը, Արտակ Ղազարյանը, որը եղել է մի քանի օրվա լեյտենանտ։  - Ընդհանուր առմամբ Ձեր վրդովմունքը նրանից ա՝ ինչո՞ւ են նորակոչիկ երեխաներին տարել, եւ, ասյպես ասած, չկատարեն հրամանները, հա՞,- ճշտեց պաշտպան Բայադյանը։  - Հարգարժան դատապաշտպաններ, ոչ թե ինչու են տարել, այլ ուղղակի անուշադրության, փնթի ղեկավարման արդյունք ա եղել, հարցը նորակոչիկը չի, կարող ա մի հատ նորմալ մարդ լիներ հետները, նորմալ կազմակերպեր, ամեն ինչ ստացվեր։ Փնթի կազմակերպման արդյունքը սա է, որ էսքան ծնողների լույսերը մարեցին։ Տոնական Շահբարյանը հիշեց մի զրույց, որ ունեցել է Գոռ Իշխանյանի հետ մոտ մեկ տարի առաջ այստեղ՝ Երեւանում։ Նրանք պատահական են հանդիպել։ Ըստ Շահբարյանի՝ Իշխանյանը սկզբում իրեն չտեսնելու է տվել, իսկ հետո, երբ խոսակցությունն անխուսափելի է եղել, Իշխանյանն ասել է․ թե իր տեղը չի գտնում․ «Ասում ա՝ չմտածես, որ ես տեղս գտնում եմ։ Կգա ստեղ, խիղճ կունենա՝ կասի։ Ասում ա՝ Առստամյան Կարենը սաղ ջարդեց վրես, բայց հիմնական մեղավորն ինքն ա։ Իրա բառերն եմ ասում։ Ժամանակ տվեք, տեսեք՝ ոնց ա ամեն ինչ ընգնելու իրա տեղը»։ Պաշտպաններից Դավիթ Կարապետյանը հետաքրքրվեց՝ եթե զորքը հասներ մինչեւ նախանշված վայր եւ առաջ չգնար, խնդիր կառաջանա՞ր, թե՞ ոչ։ «Իրանց ասելով՝ եթե չանցեին, խնդիր չէր լինի»,- նշեց տուժողը։ - Ջալալ Հարությունյանը հրաման ա տալիս, որ մինչեւ «9կմ» գնացեք, անցեք Կարեն Առստամյանի հրամանատարության տակ։ Երեք հոգու ա տրված եղել էդ հրամանաը՝ դիվիզիայի հրամանատարին, Գոռ Իշխանյանին եւ Կարեն Առստամյանին։ Գոռ Իշխանյանը ասում ա՝ գնացեք էնտեղ։ Վերջին ինստրուկտաժը, ըստ գործի տվյալների, տալիս ա գումարտակի հրամանատարը։ Հիմա ուզում եմ հասկանալ՝ լավ, էլ ի՞նչ աներ ինքը, որ հրաման ա տալիս, ասում ա գնացեք մինչեւ «9կմ»։ Ի՞նչ աներ, էդ որ ասում եք՝ ինքն ա մեղավոր, ի՞նչ աներ, որ մեղավոր չլիներ։  - Հրամանատար դներ հետները, ոչ թե անփորձ մարդիկ։ Լրից բունկերից ա ղեկավարել, եթե ղեկավարել ա, ինքը մի հատ չի զանգել էդ երկու ժամվա մեջ։  Հաջորդիվ դատարանում ցուցմունք տվեցին նաեւ զոհված զինծառայողներ Արտյոմ Կիրակոսյանի եւ Անանիա Արամյանի ծնողներ Արթուր Կիրակոսյանն ու Սամվել Արամյանը։ Նրանց ցուցմունքները մեծ մասամբ համապատասխանում էին Տոնական Շահբարյանի ցուցմունքին։ Տարբերությունները կապված էին միայն որոշ դրվագներ հիշել-չհիշելու, որոշ բաներ լսած լինել-չլինելու հետ։ Հաջորդ նիստը նշանակվեց նոյեմբերի 26-ին, ժամը 11։00-ին։ Գլխավոր նկարում՝ Տոնական Շահբարյանը Հայարփի Բաղդասարյան
22:43 - 10 հոկտեմբերի, 2024
«Էդ քյոռփեքին եմ կարացալ փրկեմ, որովհետեւ այլ տարբերակ չի եղել»․ մեղադրյալ փոխգնդապետը՝ նահանջի մասին

«Էդ քյոռփեքին եմ կարացալ փրկեմ, որովհետեւ այլ տարբերակ չի եղել»․ մեղադրյալ փոխգնդապետը՝ նահանջի մասին

Հակակոռուպցիոն դատարանում այսօր շարունակվեց եւ ավարտվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ՀՀ ՊՆ 1-ին բանակային կորպուսի N զորամասի հրամանատար Համլետ Լեւոնյանի հարցաքննությունը։ Լեւոնյանը դատակոչված է որպես վկա նույն բանակային կորպուսի 2-րդ առանձին զրահատանկային գումարտակի հրամանատար Հովիկ Գաբրիելյանին առնչվող վարույթի շրջանակում։ Իսկ Գաբրիելյանը մեղադրվում է 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին առանց վերադաս հրամանատարների գիտության եւ թույլտվության Ջրականի շրջանում պաշտպանության անցած ենթակա անձնակազմի հետ դեպի Հադրութ նահանջելու եւ այդ մասին իրենց աջ կողմում գտնվող յուրային ստորաբաժանումներին չտեղեկացնելու մեջ։ Շուրջ մեկ տարի կալանքի տակ գտնվող Գաբրիելյանն առաջադրված մեղադրանքը չի ընդունում։ Սեպտեմբերի 27-ին վկա Լեւոնյանի հարցաքննությունը կանգ էր առել մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանի՝ վկային ուղղված հարցերի ընթացքում։ Գաբրիելյանը, ինչպես նախորդ նիստի վերջում, այսօր եւս հարցրեց՝ արդյոք Լեւոնյանի հրամանատարության ներքո գտնվող տանկիստները կզոհվեի՞ն, եթե տանկերում լինեին [խոսքը հոկտեմբերի 4-ի գիշերվա մարտի մասին է, որի ժամանակ զոհեր են եղել]։ Այս հարցը, թեեւ հնչել էր նախորդ նիստին եւ թեեւ Լեւոնյանն արձագանքել էր, այնուհանդերձ շարունակում է հուզել Հովիկ Գաբրիելյանին։ Նա երեք անգամ հարցրեց Լեւոնյանին՝ չէին զոհվի, չէ՞, եթե տանկերում լինեին։  «Ուրեմն, պատերազմական գործողությունների ժամանակ իմ ղեկավարած ստորաբաժանումը չի ունեցել որեւէ զոհ եւ վիրավոր տանկիստներից, քանի որ իրավիճակն այնպիսին էր, որ տանկերը սկզբնական շրջանում որտեղ որ գտնվում էին, խոցվում էին ԱԹՍ-ներով։ Այդ իսկ պատճառով որոշ դեպքերում տանկիստները ոչ թե եղել են տանկերում, այլ տանկերի կողքին խրամատի մեջ, հարկ եղած դեպքում իրականացրել են իրենց գործողությունները»,- դատարանում ասաց Լեւոնյանը։ «Որ հակառակորդը հանդիպեր սպեցին, չէր հասնի մեզ» Վերջինիս նախորդ հարցաքննությունից պարզ էր դարձել, որ Լեւոնյանի եւ նրա անձնակազմի զբաղեցրած հատվածից ձախ եղել են հատուկ նշանակության զորքերը՝ Վահագն Ասատրյանի հրամանատարությամբ, իսկ նրանցից ձախ՝ Հովիկ Գաբրիելյանի հրամանատարության ներքո գտնվող զրահատանկային գումարտակը։ Հովիկ Գաբրիելյանը, դիմելով վկային, ասաց․ - Եթե ձեզ խորքից են խփել, ապա հակառակորդը, որ մտել ա խորք, մինչեւ ինձ ինձնից աջ գտնվում ա սպեցը, սպեցից հետո գտնվում ես դու, ո՞նց ա, որ հակառակորդը սպեցին չի հանդիպել, ու մարդ չի եղել ընդեղ, ու դու էլ չես իմացել դրա մասին։ - Ի՞նչ խորք։ Կողքից են խփել, թեւանցել են։ - Թեւանցել են, իսկ եթե թեւանցել են, [մինչեւ քեզ հասնելը] չի գտնվո՞ւմ սպեցը։  - Այո,- հաստատեց Լեւոնյանը։ - Չի հանդիպե՞լ սպեցը։  - Ոչ, որ հանդիպեր, չէր հասնի մեզ, էլի։ - Բա որ չի հանդիպել սպեցը, ուրեմն որտեղո՞վ ա մտել հակառակորդը։  - Դուք իմացել ե՞ք՝ որտեղ ա նաստած սպեցը, Վահագնը՝ իր անձնակազմով,- հարցրեց վկան, սակայն դատավոր Վարդգես Սարգսյանը նրան հիշեցրեց, որ մեղադրյալին հարցեր տալ չի կարող։ Լեւոնյանը շարունակեց, որ հակառակորդն այդ հատվածում չէր կարող հանդիպած լինել հատուկ նշանակության ստորաբաժանմանը, քանի որ նրանք ոչ թե ճանապարհի վրա են եղել, այլ բարձունքների․ «Իսկ էն ճանապարհը, որով հակառակորդը եկել ա, եղել ա պարոն փոխգնդապետի (նկատի ունի Հովիկ Գաբրիելյանին,- հեղ․) պաշտպանության շրջանի հատված»,- պնդեց Լեւոնյանը։ Գաբրիելյանը հետաքրքրվեց, թե որտեղից է Լեւոնյանն իմացել, որ հակառակորդը իր տարածքից է թեւանցել, գուցե ձորի՞ միջով են եկել, քանի որ այդ տարածքում ձորեր են եղել։ Վկան պատասխանեց, որ հակառակորդն այդ տարածք մտել է տեխնիկաներով, հետո էլ վերադասը հաղորդել է, որ հակառակորդն «այսինչ» ճանապարհով է եկել․ «Էդի էն միակ ասֆալտապատ ճանապարհն ա։ Թե դաշտային, թե ասֆալտային ճանապարհը գալիս են էդ պաշտպանության շրջանով, դրա համար հստակ ասում եմ, որ ձեր պաշտպանության շրջանով ա եկել, ոչ թե սարերով»։ Երբ մեղադրյալը խնդրեց հստակ նկարագրել, թե Լեւոնյանի բնագիծն իր որ կողմում է եղել՝ աջ-առաջ, աջ-հետ, եւ այլն, վկան ասաց, որ դա կարող է նկարագրել, եթե քարտեզ լինի առաջը։ «Դուք փրկել եք Ձեզ եւ Ձեր ղեկավարաած ստորաբաժանումը՝ վնասելով մնացած ստորաբաժանումների կյանքը» Հաջորդիվ մեղադրյալը հարցրեց՝ Լեւոնյանը տեղյա՞կ է, որ իրենց նահանջից առաջ մոտ 3 ժամ օգնություն, գոնե տանկ է խնդրել․ - Ինչի՞ համար եք ինձ էդ հարցը տալիս։  - Որովհետեւ գիտեմ, որ լսել ես,- ասաց մեղադրյալը։ - Էդ պատճառով եք գնացել Հադրո՞ւթ,- հարցրեց վկան, սակայն դատավորը նորից զգուշացրեց, որ նա չի կարող հարցեր տալ եւ պետք է պատասխանի իրենց ուղղված հարցերին։  - Չգիտեմ, թե ինչի համար տանկ չեն տվել, ուզել ա, թե չի ուզել,- ասաց Լեւոնյանը։  - Ձեր մտածելով՝ ես իմ սեփական կյանքն ե՞մ փրկել, թե՞ իմ անձնակազմի,- հարցրեց Հովիկ Գաբրիելյանը։ - Իմ կարծիքով՝ Դուք փրկել եք Ձեզ եւ Ձեր ղեկավարած ստորաբաժանումը՝ վնասելով մնացած ստորաբաժանումների կյանքը։ Վկային հարցեր տվեց նաեւ դատավորը - Դուք Կոլյա Դավթյանին ճանաչո՞ւմ եք (նա պատերազմի ժամանակ եղել է Հովիկ Գաբրիելյանի տեղակալը եւ մինչ վերջինիս ռազմաճակատ մեկնելը ժամանակավորապես իրականացրել է նաեւ գումարտակի հրամանատարի պարտականությունները։ Կոլյա Դավթյանի հարցաքննությունն՝ այստեղ,- հեղ․)։ - Այո։ - Ո՞նց կբնութագրեք նրան որպես սպա։ Վախկոտ զինվորական է՞ր, թե՞ ոչ վախկոտ, իր զորքին առաջնորդող, ճշտախոս զինվորական է՞ր, թե՞ պրիմիտիվ ստախոս, պաթոլոգիկ ստախոս զինվորական, եւ նա իր գործին տիրապետող զինվորական է՞ր, թե՞ միջինից ցածր ունակություններով, ոչնչով աչքի չընկնող։ - Դավթյանին ճանաչում եմ շատ լավ, քանի որ մինչեւ նշված զորամասում տեղակալ նշանակվեը եղել է իմ մոտ վաշտի հրամանատար։ Էն պաներից ա եղել, որ առանձնացել ա իր կարգապահությամբ, ծառայությանը, ընտանիքին նվիրվածությամբ, եղել ա շատ պատրաստակամ ու լավ տանկիստ, լավ մասնագետ։ Ինչ վերաբերում ա պատերազմի ընթացքին, մինչեւ պարոն Գաբրիելյանի վերադառնալը հայրենիք (երբ պատերազմը սկսվել է, Հովիկ Գաբրիելյանը «Կովկաս 2020» զորավարժությանը մասնակցելու նպատակով գտնվել է Ռուսաստանում,–հեղ․) ինքն ա հիմնականում ղեկավարկումն իրականացրել, մշտապես եղել ա կապի մեջ, մշտապես եղել ա անձնակազմի կողքին, չի եղել դեպք, որ մեկն ասի՝ ինչ-որ խնդիր ենք տվել, ինքը չի ուզում կատարի։ - Կարմիր թելի պես էս պրոցեսի ընթացքում գնում ա էն թեզը, որ երբ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Գաբրիելյանը ստանձնել ա հրամանատարությունը, չի ունեցել համապատասխան զինտեխնիկա, բնագիծը, որտեղ հանձնարարված ա եղել պաշտպանություն իրականացնել, համապատասխան կահավորում չի ունեցել՝ խրամատներ, խրամաբջիջներ, խրամուղիներ չեն եղել։ Գաբրիելյանը նշել ա, որ ունեցել ա նաեւ սպառազինության պակաս։ Հիմա ես ուզում եմ հասկանալ՝ մինչեւ Գաբրիելյանի՝ բնագծից ենթադրաբար նահանջելը, առհասարակ տենց խոսակցություն Կոլյա Դավթյանից, հետո Գաբրիելյանից, նրա մյուս ենթականերից թեզ շրջանառվել ա՞՝ սենց խնդիր կա։ Նման խոսակցություններ եղե՞լ են, թեկուզ էն ամենացածր մակարդակի, բամբասանքի մակարդակի։ - Ինչ վերաբերում ա դիրքերի չկահավորված լինելուն՝ համամիտ չեմ, քանի որ եթե 100 տոկոս չէ, ապա 80 տոկոս համալրված են եղել մեր բոլոր դիրքերը, քանի որ մենք եղել ենք մեր նախորոշված շրջաններում,- պատասխանեց վկան։  Իսկ ինչ վերաբերում է սպառազինությանը, տեխնիկային, Լեւոնյանը չհիշեց նման զրույցներ։ Նա ասաց, որ յուրաքանչյուր ստորաբաժանում էլ ունեցել է եւ անձնակազմի, եւ տեխնիկայի կորուստ։ Բայց, պատասխանելով դատավորի ճշտող հարցին, Լեւոնյանն ասաց, որ դժվար չիմանար, եթե սպառազինության, հագեցվածության լուրջ խնդիրներ ծագած լինեին։ Լեւոնյանը հերքում է վկաներից մեկի հայտարարությունը, թե իր անձնակազմը ձորակում հակառակորդի հետ մարտի է բռնվել Դատավոր Սարգսյանը հիշեցրեց, որ Կոլյա Դավթյանը դատարանում հարցաքննության ժամանակ նշել է, որ Լեւոնյանի անձնակազմը Գաբրիելյանի զբաղցրած հատվածից աջ է գտնվել․ «Ձեր բնագծի մոտ ձորակ ա գտնվել, ասում ա՝ մենք տեսանք, որ էդ ձորակ զրահատեխնիկա եկավ մտավ, Համլետ Լեւոնյանի զորքը կռվի մեջ մտավ ձորակ մտած հակառակորդի ուժերի հետ, եւ նաեւ մի պահ ցուցմունքի ժամանակ նշում է, որ նահանջի պատճառներից մեկն էլ դա է հանդիսացել։ Նման բան եղե՞լ է»։ Վկան ասաց, որ այդտեղ չէր կարող տեխնիկա մտնել, քանի որ տարածքը խիտ անտառներով է ծածկված եղել։ Նա հիշեց, որ հոկտեմբերի 4-ին այդ հատվածում դիվերսիոն խումբ է եղել, բայց հանդիպել է յուրային հատուկ նշանակության զորքերին․ «Բայց ընդեղ տարբեր ճանապարհներ կան դաշտային, որտեղով կարային մտնեին, բայց ձորակով չէին կարա»։ Լեւոնյանի նկարագրությամբ՝ իրենցից ձախ բլրակ է եղել, եւ ոչ իրենք կարող էին տեսնել ձախ թեւում տեղակայված յուրային զորքին, ոչ էլ՝ հակառակը։ Այս ասելով՝ նա հակադարձեց Կոլյա Դավթյանի՝ հարցաքննության ժամանակ արած այն հայտարարությանը, որ իրենք տեսել են ձորակ մտած հակառակորդի հետ Լեւոնյանի անձնակազմի մարտը։ - Այսինքն՝ արձանագրե՞նք, որ Գաբրիելյանի նահանջելու պահը չեք տեսել,- հարցրեց դատավորը։ - Միանշանակ,- հաստատեց վկա Լեւոնյանը։ Նա նշեց, որ հոկտեմբերի 5-ից հետո, երբ դուրս են եկել այդ տարածքից, նոր իմացել են ենթադրյալ նահանջի մասին։ Հաջորդիվ վկային հարցեր տվեց մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանի պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը․ - Ասացիք, որ ձեզնից աջ հատվածում՝ Ջաբրայիլի մասում, թշնամին բարձունք էր գրավել։ Այդ բարձունքը գրավելուց հետո հնարավո՞ր է՝ թշնամին այդ հատվածով ձեզ թեւանցեր եւ ձեր թիկունքում հայտնվեր։ - Ոչ։ Որովհետեւ մեզանից աջ եղել է մեր զորքերի շարունակությունը, իսկ էդ ասածս բարձունքը եղել է դիմացով։ Բացի էդ, որ եկել են ձախ կողմից, մենք տեսել ենք, անձամբ ես էլ եմ տեսել։ Սկզբից մենք մտածել ենք, որ մեր սպեցն ա գալիս խմբերով, հետո պարզվել ա՝ չէ։ - Հնարավո՞ր է՝ թշնամին սարի տակով գար, ճեղքեր հատվածը, սակայն դուք չնկատեիք։ - Ես ասում եմ՝ անձամբ տեսել եմ, թե ոնց ա հակառակորդն եկել։ Համլետ Լեւոնյանը, պատասխանելով պաշտպանի հարցերին, ասաց, որ հոկտեմբերի 5-ի առավոտյան արդեն հակառակորդի հետ մարտի են բռնվել դիմային հատվածում։ Պաշտպանը ընթերցեց մի քանի զինծառայողների անուններ՝ նշելով, թե ով ինչ վիրավորումից է զոհվել, եւ ասաց, որ վիրավորումների մեջ կան նաեւ բեկորայիններ։ Պաշտպանն ուզում էր հասկանալ, թե ինչպես են հրաձգային մարտի ժամանակ բեկորային վնասվածքներ ստացել։ Վկան նշեց, որ հակառակորդի հետեւակի հարձակողական գործողություններին ընթացքն ապահովել է հակառակորդի հրետանին։ Սակայն դատավորը թույլ չտվեց վիրավորումների մասին հարցեր հնչեցնել՝ ասելով, որ դրանք Համլետ Լեւոնյանին վերաբերելի չեն՝ նա չունի դատաբժշկական գիտելիքներ, ուստի չի կարող պատասխանել։ Դատավոր Վարդգես Սարգսյանն առաջարկեց ըստ անհրաժեշտության դատակոչել դատաբժշկին։ Հանրային մեղադրողը հակասություններ է նկատել վկայի նախաքննական եւ դատաքննական ցուցմունքներում Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը դատարանին միջնորդեց հրապարակել վկա Համլետ Լեւոնյանի նախաքննական ցուցմունքները՝ ասելով, որ հակասություններ կան դատարանում տված ցուցմունքի հետ։ Հակասությունները վերաբերում են Հովիկ Գաբրիելյանի ենթադրյալ նահանջի արդյունքում իր անձնակազմի զոհերի թվին։ Մասնավորապես, նախաքննության ընթացքում իր երկու ցուցմունքներում Լեւոնյանը նշել է 12 զոհի մասին, իսկ այժմ դատարանում՝ դատարանում, 9 զոհի։ Վկա Լեւոնյանը ցուցմունք է տվել 2022թ․ նոյեմբերի 10-ին եւ 2023թ․ նոյեմբերի 6-ին։ Ըստ հանրային մեղադրողի՝ երկու ցուցմունքներում էլ նա նշել է, որ Հովիկ Գաբրիելյանի ենթադրյալ նահանջի արդյունքում ունեցել է անձնակազմի 12 կորուստ։ Այդ 12-ի թվում, ըստ մեղադրող Մղդեսյանի, վկան նշել է նաեւ Վաղարշակ Բաղդասարյանի անունը, որը զոհվել է հոկտեմբերի 4-ին։ Դատարանում հարցաքննության ժամանակ Լեւոնյանն ասել էր, որ Վաղարշակ Բաղդասարյանն ու Դավիթ Խաչատրյանը զոհվել են հոկտեմբերի 4-ի գիշերը, ինչը, նրա պնդմամբ, կապ չունի Հովիկ Գաբրիելյանի նահանջի հետ։ Դատարանում նա նաեւ ասել է, որ այդ օրը զոհվել է մեկ սպա։ Մի պահ մտորելուց հետո վկա Լեւոնյանն ասաց, որ, ամեն դեպքում, հիմա դեպքերն ավելի մանրամասն է հիշում։ Դատավորը ճշտեց՝ հիմք ընդունել դատարանում տված ցուցմո՞ւնքը, ինչին վկան դրական պատասխանեց։ Զոհված զինծառայողի հորը հանգիստ չի տալիս հարցը՝ ինչի՞ց են զոհվել իր որդին ու նրա մարտական ընկերը Զոհված զինծառայող Վաղարշակ Բաղդասարյանի հայրը՝ Հրաչիկ Բաղդասարյանը, դատարանում նշեց, որ իր որդին եւ Դավիթը չէին կարող տարբեր օրերի զոհված լինել, քանի որ նրանց մարմինները միասին են հայտնաբերվել՝ նույն տեղից։ Հրաչիկ Բաղդասարյանը վկայից հետաքրքրվեց՝ մարտական գործողությունների վայրում տեսախցիկներ եղե՞լ են, կա՞ն նկարահանված կադրեր։ Վկան պատասխանեց, որ որոշ հատվածներ տեսագրվել են, եւ այդ կադրերը, ըստ ամենայնի, Պաշտպանության նախարարության համապատասխան ստորաբաժանումներում են։ Դատավորն արձանագրեց, որ դրանք ինչ-որ պահի արժե հետազոտել դատարանում։  Բաղդասարյանին հանգիստ չի տալիս այն հարցը, թե ինչից են զոհվել իր որդին ու նրա մարտական ընկերը՝ Դավիթ Խաչատրյանը։ Բաղդասարյանն ասաց, որ նրանց մարմիններից մի կադր կա, որտեղ երեւում է, որ տղաները իրար վրա են՝ կարծես մեկը մյուսին մարմնով ծածկած։ Բայց երբ նրանց մարմինները դուրս են բերվել, հնարավոր չի եղել պարզել՝ ինչ վիրավորումից են զոհվել։ Լեւոնյանն իր նախորդ հարցաքննության ժամանակ ասել էր, որ այն զենքը, որից զոհվել են տղաները, իրեն անծանոթ է։ Նախորդ նիստի ժամանակ զոհվածի հայրը վկայից հետաքրքրվել էր, թե երբ է իմացել Վաղարշակի ու Դավիթի անհետացման լուրը, ինչին Լեւոնյանը պատասխանել էր, որ գիշերը նրանց չեն տեսել, հետո մարդ են ուղարկել։ Այս նիստում Լեւոնյանն ասաց, որ նա, ով գնացել է տղաներին գտնելու, եկել ու ասել է, որ զենքերը տեղում են, բայց տղաները չեն երեւում։ Հրաչիկ Բաղդասարյանը կասկած հայտնեց, որ գուցե այդ մարդը չի էլ մոտեցել տեղանքին։ Վկան նշեց, որ եթե շատ չմոտենար զենքերին, կարող էր տարածքն ամբողջությամբ չտեսնել ու չնկատեր տղաներին։  Մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանը հայտարարությամբ հանդես եկավ Մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանը դատարանում հանդես եկավ հայտարարությամբ։ Նա ասաց, որ ինքը 30-ին մոտ զոհ, 50-ին մոտ վիրավոր է ունեցել, բայց այսօր չկա մի ծնող, որ իրեն մի «ցուրտ» բառ ասի․ «Պայթում եմ ես, իրանք պահը բռնցրալ են․․․։ Իմ ձագերին փրկելու համար էսօր ես տառապում եմ, բայց իրանց զոհվելու համար՝ իմ ազգիս հերոս զավակների, պատասխանատու չեմ։ Էդ քյոռփեքին եմ կարացալ փրկեմ, որովհետեւ այլ տարբերակ չի եղել, ես ձեզ երդվում եմ․․․։ 17 տանկ, 20 հատ ԲՄՊ չի կարացել, 10 րոպե ա բոյ տվալ, էսօր ինքը (նկատի ունի վկա Լեւոնյանին,-հեղ․) հի՞նչ ասի, մի բառ ծուռ ասի՝ կդատեն էսքան զոհերի համար․․․։ Ես, տա աստված, մի հատ տեսանյութ բացվի, եւ կպարզվի իրականությունը։ Էսօր ես ո՞նց ասեմ, էդ տանկիստները, ինը հոգի նշում ա, էդ երեխեքը չպիտի դուրսը լինեին, ես ոնց ասեմ, ոնց ապացուցեմ, մեկը պիտի՞ հասկանա, որ էդ երեխեքին հանել ա դուրս ու կոտորել։ Իրավունք չունեին․․․ Էդ իմ մեղքը չէր, բա խի՞ իմ տանկիստներին ես չեմ հանել տանկերի միջից․․․։ Ինչ կա չկա՝ Գաբրիելյանի վրա, ֆսյո․․․»։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց հոկտեմբերի 17-ին, ժամը 16։00-ին։  Հայարփի Բաղդասարյան
23:19 - 09 հոկտեմբերի, 2024
Տարածաշրջանում տնտեսական և տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակումը «հնարավոր է միայն ՌԴ-ի մասնակցությամբ». Օվերչուկ |tert.am|

Տարածաշրջանում տնտեսական և տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակումը «հնարավոր է միայն ՌԴ-ի մասնակցությամբ». Օվերչուկ |tert.am|

tert.am: Հայաստանը պաշտոնապես հետ չի կանչում իր ստորագրությունը եռակողմ հայտարարությունից, որը ստորագրվել է 2020 թվականին Մոսկվայի, Բաքվի և Երևանի կողմից և թույլ է տվել հասնել հրադադարի Լեռնային Ղարաբաղում: Ընդ որում, տարածաշրջանում հաղորդակցությունների ապաշրջափակման եռակողմ աշխատանքային խմբի շրջանակներում առաջընթաց չկա արդեն շուրջ մեկուկես տարի: Սյս մասին հայտարարել է ՌԴ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը, փոխանցում է ՏԱՍՍ-ը: «Հայաստանը պաշտոնապես դուրս չի եկել եռակողմ հայտարարությունից և հետ չի վերցրել իր ստորագրությունը, բայց միևնույն ժամանակ փոխվարչապետների մակարդակով եռակողմ աշխատանքային խմբի շրջանակներում առնվազն մեկուկես տարի առաջընթաց չկա»,- ասել է նա: Միևնույն ժամանակ, Օվերչուկի խոսքով, տարածաշրջանում տնտեսական և տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակումը «հնարավոր է միայն Ռուսաստանի մասնակցությամբ»։
10:12 - 09 հոկտեմբերի, 2024
«Խուռհատ սար»-ի գործով մեղադրյալը վկային է հերքում, վկան՝ մեղադրյալին

«Խուռհատ սար»-ի գործով մեղադրյալը վկային է հերքում, վկան՝ մեղադրյալին

44–օրյա պատերազմի ժամանակ Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի վաշտի հրամանատար, ապա շտաբի պետ Հայկազ Գրիգորյանը երեկ բերվել էր Երեւանի քրեական դատարան՝ Խուռհատ սարի գործով կրկնակի հարցաքննության։ Գործը, ինչպես հայտնի է, վերաբերում է գումարտակի՝ այդ ժամանակվա հրամանատար Իշխան Վահանյանին, որը մեղադրվում է իշխանության անգործություն ցուցաբերելու եւ մարտի դաշտը ինքնակամ լքելու մեջ։ Հայկազ Գրիգորյանը մեկն է այն սպաներից, որի հետ Վահանյանի ենթադրյալ փախուստից հետո նորակոչիկ անձնակազմը չկանոնակարգված նահանջ է իրականացրել։ Ավելի քան երկու տարի առաջ այս դեպքերի մասին դատարանում որպես վկա հարցաքննվելուց հետո հետո Գրիգորյանը եւս մեղադրյալի կարգավիճակ է ստացել․ նրա ցուցմունքի հիման վրա հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը հանցագործության մասին հաղորդում էր ներկայացրել, նախաձեռնվել էր եւս մեկ քրեական վարույթ։ Այսօր թե՛ Վահանյանը, թե՛ Գրիգորյանը կալանքի տակ են։ Ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա առանցքային մի շարք դրվագների վերաբերյալ նրանք շարունակ հակասում եւ հերքում են իրար։ Իշխան Վահանյանը զորքի ղեկավարումը եւ ռադիոկապը հանձնե՞լ է Հայկազ Գրիգորյանին թե՞ ոչ Հարցաքննության սկզբում նախագահող դատավոր Ջոն Հայրապետյանը Հայկազ Գրիգորյանին տեղեկացրեց՝ որպես վկա նա պարտավոր է ցուցմունք տալ, սակայն եթե կլինեն հարցեր՝ առչվող իր վերաբերյալ քրեական գործին, իրավունք ունի հրաժարվել դրանց պատասխանելուց։ Հիշեցնելով մեղադրյալ Իշխան Վահանյանի խոսքերը, թե նախքան հոսպիտալ մեկնելը զորքի ղեկավարումը եւ վերադաս հրամանատարության հետ կապի միջոցը հանձնել է Հայկազ Գրիգորյանին՝ դատավորը դիմեց վերջինիս․ – Եղե՞լ է նման բան։ – Մինչեւ գնալը ինձ ոչ մի հանձնարարություն, ոչ մի բան չի եղել, ինձ ռադիոկապ չի հասել, ինձ մոտ եղել է «Այքոն» տեսակի ռադիոկապ, որը գործում է գումարտակի ցանցի  ներսում միայն։ - Բա որ տեսաք՝ գնում է, չասացի՞ք՝ ռացիադ տուր։ - Նենց վիճակ էր, այնքան շատ վիրավորներ կային, դրա մասին չէինք մտածում,- ասաց վկան՝ հավելելով, որ հետագայում հոսպիտալից ուղարկել են Վահանյանի ռադիոկապը, ինքն էլ այն փոխանցել է սպառազինության գծով տեղակալին։ Վահանյանը, սակայն, հերքեց սա։ Դատավորի հարցին, թե ինչ նշում կար Վահանյանի ռադիոկապի վրա, վկան դժվարացավ պատասխանել․ - Եթե դա Վահանյանի «Հայդարան» է, դրա վրա գրվածք է եղել, անհնար է՝ հանձնած լինեք ու տեսած չլինեք։ - Կարողա շպ (շտաբի պետ,-հեղ․) գրած լիներ, չեմ հիշում։ Նախագահող դատավոր Ջոն Հայրապետյանը, վկա Հայկազ Գրիգորյանը Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը հիշեցրեց՝ Վահանյանը դատարանում հայտնել է, որ վիրավորումից հետո 30 րոպե մնացել է տեղանքում, իր V82 ռադիոկապով զորամասի հրամանատար Արթուր Քարամյանին զեկուցել իր վիրավորման մասին եւ լիազորությունները փոխանցել Հայկազ Գրիգորյանին․ – Ըստ Վահանյանի՝ այդ ժամանակ Դուք գտնվել եք նրա կողքին,– դիմելով Գրիգորյանին՝ նշեց դատախազը։ – Ես տենց բան ընդհանրապես չեմ հիշում, տենց բան չի եղել,– պնդեց վկան։ – Բայց Արթուր Քարամյանը կապի դուրս եկե՞լ է (նրա հարցաքննությունը՝ այստեղ)։ – Ոչ, բջջայինով զանգել ենք, չի պատասխանել,– ասաց վկան՝ հավելելով, որ չէր էլ կարող, որովհետեւ իրենց մոտ եղած ռադիոկապերի հաճախականությունները տարբեր էին։ – Վահանյանը նշել է, որ V82-ով կապվել է Քարամյանի հետ։ Նա կարողացել է, Դուք ինչո՞ւ չեք կարողացել։  – Չեմ կարող պատասխանել այդ հարցին, հաճախականության տիրույթները տարբեր են, V82-ը ավելի քիչ հեռավորության վրա է բռնում։ Գեւորգ Ավետիսյանը ընդգծեց՝ թե՛ Հայկազ Գրիգորյանը, թե՛ անձնակազմի հետ մնացած մյուս 3 սպաները միաձայն պնդում են, որ իրենց մոտ եղած ռադիոկապով խոսել կարող էին միայն գումարտակի ներսում, սակայն զորամասի կապի պետ Վիգեն Ծատրյանը եւս դատարանում հայտարարել է, որ գումարտակի շտաբի պետի, այսինքն՝ Հայկազ Գրիգորյանի մոտ եւս «Հայդարա» տեսակի ռադիոկապ է եղել, որով նա հանգիստ կարող էր կապ հաստատել վերադաս հրամանատարության հետ։ Գրիգորյանի պատասխանը, սակայն, չփոխվեց․ «Ես չեմ ունեցել, երբ վաշտի հրամանատարից ստանձնել եմ շտաբի պետի պաշտոնը, ինձ չի տրվել»,– պնդեց նա։ Հայկազ Գրիգորյանը օգնե՞լ է Վահանյանին նստել մեքենան թե՞ ոչ Վկա Հայկազ Գրիգորյանը պատմեց, որ վերջին անգամ Վահանյանին տեսել է Խուռհատ սարի ներքեւում, երբ վիրավորներին մեքենա էին նստեցնում։ Լսել է, որ Վահանյանն էլ է ասել, թե վիրավոր է, սակայն եղել է ոտքի վրա, եւ իր տպավորությամբ՝ վիրավորման մասին հուշող ոչինչ չի եղել․ «Ես վիրավորը սենց եմ հասկանում․ մի տեղից արնահոսում է, թեւն է կտրված, ոտքն է կոտրված, հրազենային վիրավորում կա, իսկ եթե, ասենք, գլուխս է ցավում, էդ վիրավորում չէ»,– ասաց նա։ – Վահանյանը նաեւ ասել է, որ երբ վիրավորում է ստացել, Դուք օգնել եք նրան իջնել դեպի ավտոմեքենա։ – Ես տենց բան չեմ հիշում, չի եղել։  Այս դրվագի առնչությամբ Վահանյանը հիշեցրեց՝ անգամ ժամկետային զինծառայողներից մեկն է նախաքննության ժամանակ ցուցմունք տվել, որ ինքը ներկա է եղել, երբ Հայկազը, իր թեւը բռնած, իջեցրել է իրեն։ Դրանից հետո Վահանյանի համար անհասականալիորեն քննիչը ինքնաբացարկ է հայտնել։ Վահանյանն էլ ենթադրել է՝ դրսիցի ինչ-որ ճնշում է եղել․ «Նստեցրել է ինքը (նկատի ունի՝ Հայկազը,-հեղ․), ճանապարհել է ինքը,  սրանից էն կողմ ճշտություն չկա»,- նշեց Վահանյանը։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը, տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գայանե Հովակիմյանը Հայկազ Գրիգորյանի խոսքով՝ Վահանյանից հետո զորքի ղեկավարումը ստանձնել են ինքն ու մեկ այլ վաշտի հրամանատար Վազգեն Վարդանյանը։ – Բայց դուք գիտեք, որ երկու հոգի չի կարող,- ընդգծեց դատավորը։ – Հարգարժան դատարան, բոլոր որոշումները կայացրել ենք միասին։ – Դատարանում տարբեր ցուցմունքներ են հնչել նահանջի հետ կապված․․․ Վերջիվերջո ի՞նչն է եղել պատճառը, որ զորքը բաժանվել է,– հարցրեց դատավորը։ – Իմ մտածելակերպով՝ խուճապը, մեկ էլ հակառկորդի կրակոցները, վիրավորները, խառը: Հիշեցնենք՝ նախորդ անգամ դատարանում ցուցմունք տալիս վկան ասել էր՝ իրավիճակն այնպիսին էր, որ 4 սպաներով չեն կարողացել կանխել զորքի ցաքուցրիվ լինելը։ – Իսկ ո՞նց ստացվեց, որ Հովհաննես Մուրադյանի (զոհվել է,-հեղ․) հետ մնացած անձնակազմն ու դուք առանձնացանք։ Հիշեցնենք՝ նահանջի ժամանակ զորքը մասնատվել է․ կապի դասակի հրամանատար Հովհաննես Մուրադյանի հետ գնացած անձնակազմը նահանջել է արդեն գրավված Հադրութի ուղղությամբ եւ ընկել շրջափակման մեջ։ – Իրենք մեզնից շուտ են դուրս եկել,– պատասխանեց վկան՝ պնդելով նաեւ իր նախկինում հայտնած տեղեկությունը, թե նահանջի ժամանակ՝ մեկ այլ սարի գլխին, իրենք հրետակոծության տակ են ընկել։ Այդ հանգամանքը այլ վկաներ դատարանում հերքել են։ Հայկազ Գրիգորյանի խոսքով՝ Վահանյանից հետո զորքի հետ մնացել է 3 սպա, 1 ենթասպա։ Զորքի քանակը եղել է 70-ին մոտ։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ Գայանե Հովակիմյանը հետաքրքրվեց՝ ինչպե՞ս էին բաշխված 4 սպաներով․ «Ես ու Վազգենը եղել ենք դեմից՝ անձնակազմը իրարից հեռու–հեռու, մեջտեղում եղել է Ղարիբյան Արսենը (նրա ցուցմունքը՝ այստեղ), վերջում էլ՝ ավագը՝ Ջավադյան Ղարիբը»,– պատմեց վկան։ Վահանյանն էլ հավելեց՝ սարը բարձրանալիս եղել են 90 հոգով․ 2 «Ուրալներ»-ի մեջ՝ 25-ական զինվոր, 2 «Կամազներ»-ի մեջ՝ 20-ական․ «Էսօրվա պես հիշում եմ»,- ասաց նա։ Ըստ Իշխան Վահանյանի՝ վկան ճնշման տակ սուտ ցուցմունք է տալիս Երբ հերթը հասավ մեղադրյալ Վահանյանին, վերջինս նախքան հարցեր տալը դատարանին խնդրեց անցնել դռնփակ ռեժիմի․ – Ինչի՞ համար,– հարցրեց  դատավորը։ – Ավելի մանրամասների։ – Չէ, դռնփակ դատական նիստ անցկացնելու հիմքերը օրենքով են սահմանված, ուղղակի Ձեր ցանկությամբ չենք կարող,– ասաց դատավորը՝ պարզաբանելով այդ հիմքերը։ – Վկայի հետ կապված հարցեր կան․․․ Ես շատ բան կարամ պարզաբանեմ, –ասաց Վահանյանը։ Դատարանը, սակայն, որոշեց հարցաքննությունը շարունակել դռնբաց ռեժիմով։ Իշխան Վահանյանը պատմեց՝ Արսեն Ղարիբյանին, որպես առանձին դասակների հրամանատար, հասնում էր «Հայդարա» տեսակի կապի միջոց, եւ դա, ըստ Վահանյանի, եղել է Հայկազ Գրիգորյանի մոտ, ուստի նա կարող էր վերադաս հրամանատարության հետ կապի դուրս գալ։ – Չէ, տենց չի եղել, եթե Ղարիբյանի ռացիան է, ինձ մոտ ի՞նչ գործ ունի,– հերքեց Գրիգորյանը։ Ըստ Վահանյանի՝ Գրիգորյանն իր ռադիոկապը տվել է ենթասպա Ղարիբին (զոհվել է,-հեղ․), ինքն էլ իր V82 ռադիոկապն է տվել Գրիգորյանին․ «Ինքը ինչի՞ սա դատարանում չի ասում, [որովհետեւ], անցած անգամ էլ ասեցի, ճնշում է եղել, ու որ դեմից տենց է ասել, հիմա տենց ասելով գնում է, ու ես էդ էլ կարող եմ մանրամասն բացատրել»,– ասաց Վահանյանը։ – Սա Ձեր վերջին հնարավորությունն է դա անելու,– նշեց դատավորը։ Վահանյանը պատմեց, որ նախորդ նիստից առաջ ինքն ու Գրիգորյանը մի պահ իրար տեսել են (պահվում են նույն ՔԿՀ–ի տարբեր հարկերում, դատարան են բերվում նույն մեքենայով,–հեղ․), Գրիգորյանն ասել է՝ հիշում է, որ Վահանյանը ռադիոկապը տվել է իրեն, որոշել է գալ, այս անգամ ճիշտը պատմել, մինչդեռ այսօր՝ դատարան գալու ճանապարհին, ըստ Վահանյանի, նա ասել է, թե խորհրդակցել է իր փաստաբանի հետ, եւ փաստաբանն ասել է՝ դա սուտ մատնություն կդիտարկվի, ինչ նախկինում ես ասել, դա էլ կասես․ «Ճշտությունը ես հատիկ–հատիկ ասել եմ ու դրա բացատրությունը տալիս եմ, սրանք իր ասած բառերն են»,– ասաց մեղադրյալը։ Վկա Գրիգորյանը սակայն, պնդեց՝ նախկինում ինչ ասել է, ճիշտ է ասել։ Նա չհերքեց միայն փաստաբանի հետ խորհրդակցելու հանգամանքը։ Դատարանը հարկ համարեց պարզաբանել, որ ըստ օրենքի՝ եթե վկան այս փուլում ասի, որ նախկինում ինչ–ինչ հանգամանքներով պայմանավորված մի բան է ասել, բայց իրականում այլ կերպ է, կազատվի պատասխանատվությունից, բայց եթե հետագայում պարզվի, որ նախաքննության կամ դատաքննության ժամանակ նրա տված ցուցմունքները սուտ էին, կարող է քրեական պատասխանատվության ենթարկվել․  – Ճշմարտությունը ասելու րոպեն է։ Այն, ինչ եղել է Ղարաբաղում, այն, ինչ լսել ենք դահլիճում, անցավ։ Թացը չորի հետ խառնվել էր, մեղավոր–անմեղ, ինչ ասես, եղել է, հիմա իրավական գործընթացն է, չենք ասում՝ Վահանյանին օգնիր կամ օգնիր դատապարտվի, բայց ամեն հանգամանք կապ ունի,– նշեց դատավոր Հայրապետյանը։ Գրիգորյանը հետ չկանգնեց իր ոչ մի խոսքից։ Հայտնեց միայն՝ այսօրվա նիստի ճանապարհին Վահանյանն անընդմեջ խոսում էր, ասում՝ ես վիրավորվել եմ, ես քեզ կապի միջոց տվել եմ, դու ես ինձ օգնել, ինքն էլ խոսակցությունը ցրելու համար ընդամենը «հա–հա» է ասել։ Վահանյանն էլ իր հերթին պնդեց իր ցուցմունքը՝ շարունակելով մանրամասնել, թե ինչու է վստահ, որ վկան ճնշման տակ է։ Ըստ նրա՝ Հայկազը պատմել է, որ 2022 թ․ հարցաքննության ժամանակ դատարանի բակում իր հորն ու հորեղբորը ծեծել են, հոր գլխին 7 տեղից կար է դրվել․ «Ասել է՝ ուզեի–չուզեի, պիտի գայի, տենց ասեի, ասեցի՝ քո մի վատ բան ասելով՝ վնասում ես ուրիշին, դու կգաս, ճիշտը կպատմես, ինձ ավել ոչ մի բան պետք չէ, ասեցի՝ դատարանում սա կբարձրաձայնեմ, մնացածը դու կշարունակես, ասեց՝ պրոբլեմ չկա, ու հիմա սենց․․․ Մի բան էլ ասեմ․ երբ ասում էի՝ դատարանն է քեզ ու Քարամյանին դատակոչել, բա չէ, նա չի գալու, ասում եմ՝ ի՞նչ գիտես, բա չէ, հաստատ չի գալու, ու ինձ մոտ ներքին համոզմունք է ձեւավորվում, որ կա պայմանավորվածություն, որ եթե կա քրեական գործ, կա տուժող, կա մեղադրյալ Իշխան, վերջ, մենք մաքուր ենք․․․ Ուզում էին իրենց վրայից գցել, ողղակի չէին հավատում, որ կարողա իրենք էլ դատարանի առաջ կանգնեին»,– ասաց Վահանյանը։ Վահանյանի այս ցուցմունքի ընթացքում Հայկազ Գրիգորյանը քմծիծաղ էր տալիս։ Դատավորի հարցին՝ իր հորն ու հորեղբորը ծեծե՞լ են, նա դրական պատասխանեց, սակայն նշեց՝ չի հիշում եւ չի կարող ասել, թե ովքեր եւ ինչի համար։ - Երբ նախորդ անգամ ցուցմունք էիք տալիս, տուժողների իրավահաջորդները հայտարարություններ էին անում՝ նայիր, հանկարծ սխալ բան չասես, թե չէ գլուխդ կջարդենք․․․ Նախապես պայմանավորվե՞լ էիք, թե ինչ ցուցմունք տալ,- հետաքրքրվեց դատավորը։ - Ես ոչ մեկի հետ ոչ մի պայմանավորվածություն, ոչ մի բան էլ չեմ արել, ինչ կա, ներկայացրել եմ անցած ցուցմունքում էլ, էս ցուցմունքում էլ,- պատասխանեց վկան։ Հանրային մեղադրողը դիմեց Վահանյանին՝ եթե սպաները կարող են ինչ–ինչ շահագրգռվածություն ունենալ իր դեմ խոսելու համար, ապա ժամկետային զինծառայողների շահագրգռվածությունը ո՞րն է։ Վահանյանը, սակայն, հստակ պատասխան չտվեց, ենթադրեց, որ զինվորներն էլ իրար մեջ են շփվել, գուցե իրար հետ պայմանավորվել։ Գեւորգ Ավետիսյանը ուշադրություն հրավիրեց այն հանգամանքին, որ հարցաքննված զինծառայողներից մեկին՝ Մոնթե Պողոսյանին, դատակոչել են հենց Վահանյանի հորդորով, դրանից առաջ նրա անունը ոչ տուժողները, ոչ մեղադրող կողմը չի տվել, հետեւաբար նրա վրա այդ ենթադրյալ ճնշումը չի եղել։ Բայց անգամ Մոնթեն է եկել եւ Վահանյանի դեմ ցուցմունք տվել՝ նշելով, որ դեպի հոսպիտալ ճանապարհի մասին մանրամասները, որ Վահանյանը պատմում է, ինքն է նրան պատմել, Վահանյանն իրականում իրենց հետ չի եղել։ Վահանյանը սրան պարզաբանում չուներ։ – [Հայկազ Գրիգորյանը] ասում էր՝ V82-ով փորձել եմ կապվել Քարամյանի հետ, լավ չէր լսվում, բջջայինով եմ խոսել, հետո 2 անգամ փորձել եմ, անհասանելի է եղել, կապնվել եմ Մելքումյան Արարատի հետ (Մարտունու քաղաքապետն էր,-հեղ․),– հավելեց Վահանյանը։ – էդ ամեն ինչը իր հրահանգավորումն է, ես էլ բան չունեմ խոսելու,– նշեց վկան։ – Այսինքն՝ պնդում եք, որ Վահանյանն ինչ ասեց, ձեզ հրահանգավորե՞լ է,- հարցրեց դատավորը։ – Այո։ – Ե՞րբ։ – Անցած նիստին գալու ճանապարհին։ – Եվ Դուք պնդում եք, որ իր ասածով չի եղել։ – Այո։ Դատավորի հարցին, թե զինծառայողների զոհվելու համար ով է մեղավոր, վկան չկարողացավ պատասխանել։ – Վահանյանը մեղավորության չափաբաժին ունի՞։ –Դժվար հարց է, չեմ կարող ասել,-նշեց նա։ Հարցաքննության վերջում Վահանյանը վերահաստատեց իր խոսքերը․ – Հստակ ասում եմ՝ ճնշումներ են եղել, ում կողմից՝ չգիտեմ։ Հիմա ես ավելի քան համոզված եմ, որ իմ ցանկացած գործողություն եղել է իրավաչափ։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց հոկտեմբերի 14-ին։    Միլենա Խաչիկյան
12:59 - 04 հոկտեմբերի, 2024
Հայ-ադրբեջանական սահմանային սրացումները պատկերող ամենօրյա թարմացվող գործիք

Հայ-ադրբեջանական սահմանային սրացումները պատկերող ամենօրյա թարմացվող գործիք

Այս գործիքը ներկայացնում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանային սրացումների վերաբերյալ պաշտոնական հաղորդագրությունները՝ ամենօրյա թարմացմամբ։ Տվյալները վերցված են երկու երկրների Պաշտպանության նախարարությունների կայքերի անգլերեն բաժիններում հրապարակված հաղորդագրություններից։  Պաշտոնական հաղորդագրությունների վերլուծության արդյունքում եզրահանգել ենք, որ խոշոր էսկալացիաներին հաճախ նախորդում են տեղեկատվական արշավները։ Հետևապես գործիքը հնարավորություն է տալիս կատարել իրական ռազմական գործողությունների վերաբերյալ կանխատեսումներ և արդեն առկա տվյալների հիման վրա վերլուծություններ։    Ինչպես ենք հաշվել Լեզվական մոդելի միջոցով ընտրել ենք միայն այն հաղորդագրությունները, որոնք վերաբերում են սահմանային սրացումներին, ինչպիսիք են կրակահերթերը, ռազմական տեխնիկայի կուտակումները, սադրանքները, անօդաչու թռչող սարքերի ներխուժումը, մարտական ​​գործողությունները, հրետակոծությունը, տեխնիկայի ոչնչացումը կամ պարզապես սրացումների մասին մյուս կողմի տարածած լուրերը հերքող հաղորդագրությունները։  Այնուհետև զտել ենք միայն այն լուրերը, որոնք ուղիղ նշում են Ադրբեջանը՝ որպես հակառակորդ կամ Արցախի պաշտպանության բանակը՝ որպես Հայաստանի դաշնակից, իսկ Հայաստանի և Արցախի պաշտպանության ուժերը՝ որպես Ադրբեջանի հակառակորդ։ Ընտրված հաղորդագրություններն այնուհետև բաշխել ենք՝ ըստ հրապարակման օրվա, որը թույլ է տվել հստակ պատկեր ստանալ ժամանակի մեջ միտումների մասին։ Ընդհանուր միտումը ցույց է տալիս սրացումների վերաբերյալ հաղորդագրությունների քանակն ըստ օրերի՝ սկսած 2018 թվականի հունվարի 1-ից: Ամիսներն ու տարիները բաշխված են X առանցքում, հաղորդագրությունների քանակը՝ Y առանցքում, իսկ գծապատկերի կետերը արտացոլում են երկու երկրների ՊՆ-ների հաղորդագրությունների թիվը: Գրաֆիկի գծերը ցույց են տալիս սրացումների մասին հրապարակումների միտումները՝ հարթեցված 10 օրվա միջին ցուցանիշով:   Հեղինակ՝ Յուրի ԱգաֆոնովԳիտաշխատող, Երևանյան միջազգային կրթության կենտրոն (YCIE), Scrapalyze Lab
22:06 - 30 սեպտեմբերի, 2024
Պատերազմից 4 տարի անց. կողմերի հռետորաբանության մասին տվյալների վերլուծություն

Պատերազմից 4 տարի անց. կողմերի հռետորաբանության մասին տվյալների վերլուծություն

44-օրյա պատերազմից անցել է չորս տարի, և մինչ օրս հայ-ադրբեջանական սահմանն անհանգիստ է: Ժամանակակից զինված հակամարտություններում գործողությունները ծավալվում են ոչ միայն «դաշտում», այլ նաև տեղեկատվական միջավայրում։ Երբեմն տեղեկատվական պատերազմն ավելի նշանակալի է լինում՝ էապես ազդելով կողմերի կարողությունների վրա: 2020 թվականի իրադարձությունները և ավելի ուշ սահմանային սրացումները բազմաթիվ հետքեր են թողել տեղեկատվական դաշտում՝ լրատվական և պաշտոնական հաղորդագրությունների տեսքով։ Թեև պաշտոնական հաղորդագրությունները հաճախ կողմնակալ են՝ ուղղված հասարակական կարծիքի ձևավորմանը և տեղեկատվական քարոզարշավներն աջակցելուն, բայց դրանք շարունակում են արժեքավոր աղբյուր մնալ երկարաժամկետ միտումները դիտարկելու, և կողմերի հռետորաբանական ռազմավարությունները վերլուծելու տեսանկյունից: Պատերազմին նախորդած և հաջորդած իրադարձությունների մասին հավաքված տվյալներն արդեն մեզ թույլ են տալիս հետահայաց և ավելի խորքային անդրադառնալ կողմերի հռետորաբանությանը՝ հիմնվելով Հայաստանի և Ադրբեջանի ՊՆ-ների պաշտոնական հայտարարությունների վրա։ Սահմանային սրացումների վերաբերյալ Հայաստանի և Ադրբեջանի ՊՆ-ների ամենօրյա հրապարակումների քանակը՝ հարթեցված 10-օրյա միջին ցուցանիշով Այս գործիքը թույլ է տալիս հետևել սահմանային սրացումներին՝ ամենօրյա ռեժիմով։ Գործիքին առանձին հասանելիություն կարող եք ունենալ այստեղ։  Այս գծապատկերը ներառում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տեղի ունեցած զինված հակամարտությունների, սահմանային սրացումների և սադրանքների մասին բոլոր պաշտոնական հայտարարությունները (տվյալների հավաքագրման և վերլուծության մեթոդաբանության մասին կարդացեք ստորև՝ «Ինչպես ենք հաշվարկել» բաժնում): Հորիզոնական կետագիծը ներկայացնում է Ադրբեջանի ՊՆ կողմից 2018 թվականից մինչ օրս հրապարակված հաղորդագրությունների միջին թիվը, որը կիրառվում է նաև որպես սկզբնակետ, քանի որ վերջին տարիներին ադրբեջանական կողմն է նախաձեռնել մի քանի խոշոր ռազմական բախումներ։ Գծապատկերը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանն էապես գերազանցում է Հայաստանին տեղեկատվական դաշտում՝ հատկապես առանցքային իրադարձությունների ժամանակ։ 2020 թվականի պատերազմի և 2023 թվականի Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների ժամանակ Ադրբեջանի ՊՆ կայքում պաշտոնական հաղորդագրությունների թիվը գերակշռում է: Հայաստանն Ադրբեջանից առաջ է անցնում միայն մի քանի ուշագրավ դեպքերում. 2021 թվականի մայիսին, 2022 թվականի սեպտեմբերին և 2023 թվականի մայիսին հայ-ադրբեջանական սահմանային սրացումների և Սոթքի մերձակայքում տեղի ունեցած բախումների ժամանակ։  Ավելին, Ադրբեջանի նախաձեռնած լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններին հաճախ նախորդում են ավելի փոքրամասշտաբ բռնկումներ կամ տեղեկատվական արշավներ։ Այդ արշավների նպատակը, մեծ մասամբ, հասարակական կարծիք ձևավորելն է, ռազմական ագրեսիան արդարացնելը, զորքերի տեղաշարժը քողարկելը կամ հարձակման պլանավորված ուղղությունից հակառակորդի ուշադրությունը շեղելը: Այս օրինաչափությունը հաստատում են նաև ակադեմիայում հրապարակված և ԶԼՄ-ներում տեղ գտած նյութերը՝ այդ թվում հայաստանյան:  2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի հարձակմանը, օրինակ, նախորդել է տեղեկատվական արշավը, որը մեղադրում էր Հայաստանին սադրանքների մեջ։ Միևնույն ժամանակ, 2023 թվականի սեպտեմբերին ԼՂ-ի վրա հարձակումից առաջ գործի դրվեց ինչպես տեղեկատվական արշավը, այնպես էլ իրական ռազմական գործողությունները: Պաշտպանության նախարարությունների հաղորդագրությունների վերլուծությունը նաև կարևոր է, քանի որ այն արտացոլում է երկու կողմերի պաշտոնական հռետորաբանությունը։ Այս վերլուծությունը բաղկացած է երկու մասից՝ առաջինն ընդգրկում է 2018-ից 2020 թվականների՝ 44-օրյա պատերազմին նախորդող և հաջորդող իրադարձությունները, իսկ երկրորդն արտացոլում է 2021 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածը՝ արտացոլելով ստատուս քվոյի փոփոխության հետևանքով հակամարտության դինամիկայի և հռետորաբանության փոփոխությունները։ Նկար 2-ում ներկայացված բառային ամպերը ցույց են տալիս երկու երկրների ՊՆ-ների հռետորաբանության մեջ գերակշռող թեմաները՝ 2018-ից 2020 թվականներին: Հայաստանի (ձախից) և Ադրբեջանի (աջից) հիմնական հռետորաբանությունը պատկերող բառային ամպեր, 2018-2020 թթ. Հայաստանի ՊՆ հռետորաբանության բառային ամպը մինչև 2020 թվականը հիմնականում արտացոլում է 44-օրյա պատերազմին առնչվող թեմաներ։ Այն արծարծում է երեք հիմնական թեմա՝ ադրբեջանական զինուժի գործողություններն ու կրած կորուստները, Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանությունը և հանրությանը վստահեցնելու ջանքերը, որ իրավիճակը կայուն է, բայց լարված: Շոշափվում է նաև անօդաչու թռչող սարքերի թեման, որն այս պատերազմում Ադրբեջանին նշանակալի ռազմական առավելություն տվեց։ Ի հակադրություն սրա՝ Ադրբեջանի ՊՆ նույն ժամանակահատվածի բառապաշարն ավելի շատ կենտրոնացած է հարձակողական գործողությունների վրա: Հրապարակումներում գերակշռում են Արցախի ՊԲ ստորաբաժանումների ոչնչացման, ճշգրիտ հարվածների, ավիացիայի և անօդաչու թռչող սարքերի կիրառման մասին տեղեկությունները։ Բացի այդ, Ադրբեջանը հաճախ է գրում այն մասին, որ հայկական զինուժը հրետակոծում է իր տարածքը՝ օգտագործելով այդ տեղեկությունը՝ արդարացնելու իր պատասխան ռազմական քայլերը։ Բառային ամպերի համեմատությունը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանի ամպը զգալիորեն ավելի խիտ բառերից է բաղկացած, քան Հայաստանինը, ինչն էլ ամրապնդում է Ադրբեջանի գերիշխանությունը տեղեկատվական տարածքում: Հայաստանի ՊՆ-ն ավելի քիչ թվով, կարճ և ընդհանրական հրապարակումներ է արել, իսկ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հրապարակել է հաճախակի թարմացվող և մանրամասն տեղեկություններ պարունակող հայտարարություններ։ Քանի որ վերլուծված նյութերը վերցված են ՊՆ կայքերի անգլերեն բաժիններից, կարելի է ենթադրել, որ դրանք հիմնականում արտաքին լսարանին ուղղված տեքստեր են: Այսպիսով, Ադրբեջանի հռետորաբանությունը կարծես թե ավելի լավ է մշակված միջազգային լսարանի համար, մինչդեռ հայկական կողմի հաղորդագրություններն ավելի շատ նման են ներքին լսարանի համար պատրաստված տեքստերի ուղղակի թարգմանության, որոնք հարմարեցված չեն արտաքին համատեքստին: Հայաստանի (ձախից) և Ադրբեջանի (աջից) հիմնական հռետորաբանությունը պատկերող բառային ամպեր, 2021-2024 Երկու երկրների պաշտպանության նախարարությունների հռետորաբանության մեջ սկսում են նմանություններ նկատվել 2020 թվականի պատերազմից հետո։ Ինչպես նկատելի է 2021-2024 թվականների բառային ամպերից, երկու կողմերն էլ հաճախ են նշում սահմանային զինված բախումների և զորքերի կողմից փոքր զենքերի օգտագործման մասին: Հայաստանի ՊՆ-ն հաճախ հերքում է Ադրբեջանի հաղորդագրությունները՝ դրանք անվանելով ոչ ճշգրիտ, մինչդեռ Ադրբեջանը հետևողականորեն իր գործողությունները որակում է Հայաստանի կողմից  սադրանքների պատասխան։ Հետաքրքիր է, որ Հայաստանի ՊՆ հաղորդագրություններում հաճախ է նշվում ադրբեջանական զինուժի կողմից 2023 թվականի ամռանը Երասխի մետալուրգիական գործարանի գնդակոծման մասին։ Այս միջադեպի վրա շեշտադրումը, ըստ երևույթին, Հայաստանի համար ռազմավարական քայլ է՝ միջազգային հանրության ուշադրությունը գրավելու և դիվանագիտական ​​աջակցություն ստանալու համար, քանի որ հատկապես ընդգծվում է այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանի ռազմական գործողությունների պատճառով օտարերկրյա ներդրողների շահերը վնասվել են։ Այս հռետորաբանական փոփոխությունը կարող է վկայել Հայաստանի տեղեկատվական ռազմավարության զարգացման մասին՝ նպատակ ունենալով ավելի արդյունավետ ներգրավել արտաքին դերակատարներին, ինչը դժվար մարտահրավեր էր 2020 թվականին։ Սահմանային սրացումների և բախումների մասին պաշտոնական հաղորդագրությունների վերլուծությունը ոչ միայն ընդհանուր միտումներն է օգնում բացահայտել, այլև ուսումնասիրում է տարբեր իրադարձությունների միջև կապը: Օրինակ, հատկապես հետաքրքիր է համեմատել Ադրբեջանի ՊՆ հաղորդագրությունների դինամիկան նրանց իրականացրած զորավարժությունների ֆոնին: Այս համեմատությունը տեղին է՝ հաշվի առնելով, որ զորավարժությունները հաճախ նպատակաուղղված են զորքերը հատուկ գործողությունների նախապատրաստելու և անհրաժեշտ ռեսուրսները թաքնված կերպով կենտրոնացնելու համար: Մինչ վերլուծելը պետք է հաշվի առնել մի քանի նկատառում. նախ, յուրաքանչյուր զորավարժության վերաբերյալ սովորաբար հրապարակվում է մի քանի հաղորդագրություն, ուստի մի իրադարձության մասին մի քանի հրապարակումները կարող են ստեղծել տեղեկատվական խիտ հոսք՝ ավելացնելով հիշատակումների հաճախականությունը: Երկրորդ, հավանական է, որ որքան կարևոր և բազմատեսակ է զորավարժությունը, այնքան ավելի շատ  հաղորդագրություններ կլինեն դրա վերաբերյալ: Երրորդ, իրական մարտի ժամանակ զորավարժությունների մասին հաղորդագրությունները սովորաբար նվազում են կամ ամբողջությամբ անհետանում, քանի որ առաջնահերթությունը տրվում է առաջնագծի իրադարձություններին, նույնիսկ եթե զորավարժությունները շարունակվում են ռազմական գործողություններին զուգահեռ: Չնայած այս նկատառումներին՝ մենք կարող ենք ողջամտորեն ենթադրել, որ զորավարժությունների վերաբերյալ հաղորդագրությունների նվազումը, հավանաբար, վկայում է դրանց բացակայության մասին՝ հնարավոր ռազմական գործողությունների նախապատրաստման կամ մեկնարկի պատճառով: Կարելի է նաև հակառակ տրամաբանությամբ դիտարկել. զորավարժությունների ակտիվացումը կարող է վկայել ինչպես զորքերի, այնպես էլ ռազմական գործողությունների նախապատրաստման մասին: Վերջին պատերազմների ընթացքում բազմաթիվ օրինակներ ենք տեսնում, երբ զորավարժությունները քողարկել են զորքերի նախապատրաստումն ու դիրքավորումը հակամարտության համար: Կարելի է հիշել 2008 թվականին Ռուսաստանի պատերազմը Վրաստանի դեմ կամ 2022 թվականի փետրվարին Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկը։ Այս համատեքստում մենք համեմատել ենք սահմանային սրացումների մասին Ադրբեջանի ՊՆ հաղորդագրությունների դինամիկան ադրբեջանական բանակի զորավարժությունների և Ադրբեջանի տարածքում ադրբեջանա-թուրքական համատեղ զորավարժությունների մասին հաղորդագրությունների հետ։ Արդյունքները պատկերված են ստորև ներկայացված գծապատկերում: Սահմանային սրացումների և զորավարժությունների վերաբերյալ հաղորդագրությունների ամենօրյա համեմատություն՝ հարթեցված 10-օրյա միջինով Ինչպես հստակ երևում է Ադրբեջանի ՊՆ տվյալների հիման վրա կազմված այս գրաֆիկից, յուրաքանչյուր խոշոր ռազմական բախմանը նախորդել է ինտենսիվ զորավարժությունների շրջան։ Մինչև 2020 թվականի պատերազմը Ադրբեջանն իր ստորաբաժանումներով ակտիվորեն վարժանքներ էր անցկացնում։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրությունները այդ ամառ նույնպես լցված էին զորավարժությունների մասին լուրերով` մատնանշելով ամառ-աշունը՝ որպես զորքերի լայնածավալ պատրաստության տրամաբանական շրջան: Սակայն, երբ սա դիտարկում ենք այն համատեքստում, որ Ադրբեջանի յուրաքանչյուր խոշոր ռազմական գործողությանը նախորդել են ադրբեջանա-թուրքական համատեղ զորավարժությունները Ադրբեջանի տարածքում, զորավարժությունների և սահմանային սրացումների միջև կապը դժվար է անտեսել: Այդ մասին է վկայում նաև թուրքական զորամիավորումների, մասնավորապես F-16 կործանիչների և «Բայրաքթար» անօդաչու թռչող սարքերի առկայությունը Ադրբեջանում 44-օրյա պատերազմի ժամանակ։   Ամփոփում:  Լեռնային Ղարաբաղի Երկրորդ պատերազմից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանային սրացումների վերաբերյալ տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս. Հայաստանի հետ համեմատած՝ Ադրբեջանը կայուն գերիշխել է տեղեկատվական տարածքում՝ հրապարակելով ռազմական գործողությունների մասին մանրամասն և արտաքին լսարանին թիրախավորող հաղորդագրություններ։ Խոշոր էսկալացիաներին հաճախ նախորդել են ավելի փոքրամասշտաբ միջադեպեր կամ տեղեկատվական արշավներ։ Օրինակ՝ մինչև 2020-ի պատերազմը և 2023-ին ԼՂ վրա հարձակումը Ադրբեջանը ծառայեցնում էր հայկական սադրանքների մասին համակարգված հռետորաբանությունը՝ որպես իր ռազմական գործողությունների արդարացում և օրինականացում: 2020-ից հետո երկու կողմերն էլ փոփոխել են իրենց հռետորաբանությունը. Ադրբեջանը հարձակողական շեշտադրումներից անցել է իր ռազմական գործողությունները հայկական սադրանքներով պայմանավորելուն և պաշտպանական դիրք ստանձնելուն: Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության վրա կենտրոնացումից անցել է ադրբեջանական հաղորդագրությունների հերքման և միջազգային հանրության համար կարևոր նշանակություն ունեցող միջադեպերի ընդգծման քաղաքականությանը՝ Ադրբեջանի գերակայությանը դիմակայելու համար ավելի շատ հիմնվելով միջազգային դիվանագիտության վրա: Զորավարժությունները, մասնավորապես՝ Ադրբեջան-Թուրքիա համատեղ զորավարժությունները, հաճախ համընկնում են խոշոր ռազմական գործողությունների նախապատրաստման հետ: 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ թուրքական F-16-ների և «Բայրաքթար» անօդաչու թռչող սարքերի առկայությունը վկայում է այն մասին, որ Ադրբեջանն օգտագործում է այդ զորավարժությունները ոչ միայն ուսուցողական, այլ նաև ռազմական գործողությունների նախապատրաստման նպատակով։ Բաց աղբյուրների վրա հիմնված տվյալների այս վերլուծությունը ցույց է տալիս ռազմական գործողությունների, տեղեկատվական պատերազմի և դիվանագիտական ​​մանևրումների բարդ փոխազդեցությունը Հայաստան-Ադրբեջան շարունակվող հակամարտությունում: Թեև Ադրբեջանի գերիշխանությունը ինչպես ռազմական, այնպես էլ տեղեկատվական հարթակներում ակնհայտ է, սակայն Հայաստանն էլ  փոխել է իր ռազմավարությունը՝ ուղղելով այն դեպի հակամարտության միջազգայնացմանը՝ հատկապես շեշտադրելով արտաքին շահերի վրա ազդող միջադեպերի մասին տեղեկությունները։ Ռազմական սրացումների դինամիկան, ամենայն հավանականությամբ, կշարունակի փոխկապակցված մնալ տեղեկատվական պատերազմին, և երկու կողմերն էլ կշարունակեն պայքարել հանրային ընկալումները վերահսկելու և դիվանագիտական ​​աջակցության ստանալու համար: ___________________________________________________________________________________________ Ինչպես ենք հաշվարկել Այս վերլուծությունը հիմնված է բացառապես բաց տվյալների վրա, ինչը նշանակում է, որ կիրառվող տեղեկությունը սպառիչ չէ և չի կարող լիարժեք անկողմնակալ համարվել: Օրինակ՝ մի զորավարժության մասին կարող են հրապարակված լինել մի քանի պաշտոնական հաղորդագրություններ, որոնցից յուրաքանչյուրն ընդգծում է նույն զորավարժության տարբեր ասպեկտներ՝ այդպիսով ավելացնելով հրապարակման հաճախականությունը: Կամ որոշ հաղորդագրություններում հակառակորդի կողմի հրետակոծությունը կարող է ընդգծվել, մինչդեռ սեփական ուժերի կողմից պատերազմի կանոնների խախտումների վերաբերյալ տեղեկությունը` նվազագույնի հասցվել։ Չնայած այս սահմանափակումներին՝ բաց կոդով տվյալները մեզ հնարավորություն են տալիս տեսնել ավելի լայն միտումներ և պատկերացում կազմել, թե ինչպես է կազմակերպվում տեղեկատվական պատերազմը և դրա հռետորաբանությունը: Սահմանային սրացումների դինամիկան  Սահմանային սրացումների դինամիկան վերլուծել ենք՝ հիմնվելով Հայաստանի և Ադրբեջանի ՊՆ-ների անգլերեն բաժիններում հրապարակված հաղորդագրությունների վրա։ Լեզվական մոդելի միջոցով ընտրել ենք միայն այն հաղորդագրությունները, որոնք վերաբերում են սահմանային սրացումներին, ինչպիսիք են կրակահերթերը, ռազմական տեխնիկայի կուտակումները, սադրանքները, անօդաչու թռչող սարքերի ներխուժումը, մարտական ​​գործողությունները, հրետակոծությունը, տեխնիկայի ոչնչացումը կամ պարզապես սրացումների մասին մյուս կողմի տարածած լուրերը հերքող հաղորդագրությունները։  Այնուհետև զտել ենք միայն այն լուրերը, որոնք ուղիղ նշում են Ադրբեջանը՝ որպես հակառակորդ կամ Արցախի պաշտպանության բանակը՝ որպես Հայաստանի դաշնակից, իսկ Հայաստանի և Արցախի պաշտպանության ուժերը՝ որպես Ադրբեջանի հակառակորդ։ Ընտրված հաղորդագրություններն այնուհետև բաշխել ենք՝ ըստ հրապարակման օրվա, որը թույլ է տվել հստակ պատկեր ստանալ ժամանակի մեջ միտումների մասին։ Ընդհանուր միտումը ցույց է տալիս սրացումների վերաբերյալ հաղորդագրությունների քանակն ըստ օրերի՝ սկսած 2018 թվականի հունվարի 1-ից: Ամիսներն ու տարիները բաշխված են X առանցքում, հաղորդագրությունների քանակը՝ Y առանցքում, իսկ գծապատկերի կետերը արտացոլում են երկու երկրների ՊՆ-ների հաղորդագրությունների թիվը: Գրաֆիկի գծերը ցույց են տալիս սրացումների մասին հրապարակումների միտումները՝ հարթեցված 10 օրվա միջին ցուցանիշով: Բառային ամպերը Բառային ամպերը ստեղծվել են երկու ՊՆ-ների կայքերից զտված նույն հաղորդագրությունների հիման վրա, որոնք օգտագործվել են սրացումների դինամիկան վերլուծելու համար: Ամպը ստանալու համար օգտագործվել է հաղորդագրությունների ամբողջական տեքստը։ Նախապես հաղորդագրությունները դասակարգվել են ըստ լեզվական մոդելի կողմից կիրառվող թեմաների: Այնուհետև յուրաքանչյուր թեմայի ամենահաճախակի օգտագործվող 10 բառերն ընտրվել են՝ կառուցելու վերջնական բառային ամպը: Երկու կողմերի հաղորդագրություններից էլ բացառվել են ստոպ բառերը և բնակավայրերի անվանումները՝ կենտրոնանալու հռետորաբանության, այլ ոչ թե վայրերի վրա: Զորավարժությունների և սրացումների համեմատականը Ադրբեջանական բանակի կողմից անցկացված զորավարժությունների վերաբերյալ տվյալները հավաքագրվել և ձեռքով զտվել են Ադրբեջանի ՊՆ պաշտոնական հաղորդագրություններից։ Ընդգրկվել են միայն ադրբեջանական բանակի զորավարժությունների մասին հաղորդագրությունները, որոնք Ադրբեջանի տարածքում առանց օտար երկրների մասնակցության են անցկացվել։ Ադրբեջանա-թուրքական համատեղ զորավարժությունների համար դիտարկվել են միայն Ադրբեջանի տարածքում երկու երկրների մասնակցությամբ ուսուցողական միջոցառումների մասին հաղորդագրությունները: Յուրաքանչյուր հաղորդագրություն հաշվի է առնվել որպես մեկ զորավարժություն, թեև մի զորավարժության վերաբերյալ հաճախ լինում էին մի քանի հաղորդագրություններ: Հատկանշական է, որ զորավարժություններին առնչվող հանդիսավոր միջոցառումները, համաժողովները և ընդունելությունները բացառվել են վերլուծությունից՝ կենտրոնանալով բացառապես մարտական ​​պատրաստության կամ զորամասերի ստուգումների վերաբերյալ հաղորդագրությունների վրա:   Հեղինակ՝ Յուրի ԱգաֆոնովԳիտաշխատող, Երևանյան միջազգային կրթության կենտրոն (YCIE), Scrapalyze Lab Գլխավոր լուսանկարը՝ Կատյա Մամյանի
21:38 - 30 սեպտեմբերի, 2024
44-օրյա պատերազմը՝ ամփոփ

44-օրյա պատերազմը՝ ամփոփ

Հրթիռակոծված Ղազանչեցոց եկեղեցու լուսանկարը՝ Դավիթ Ղահրամանյանի, աղբյուրը՝ Արցախի տեղեկատվական շտաբ, հոկտեմբերի 8, 2020թ․ 4 տարի առաջ՝ սեպտեմբերի 27-ին, Ադրբեջանը լայնածավալ հարձակում սկսեց Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծի ողջ երկայնքով՝ գործի դնելով իր սպառազինության մեջ առկա գրեթե բոլոր զինատեսակները՝ հրաձգային զենքերից մինչեւ ավիացիա։  2020թ․ պատերազմն անսպասելի չէր, հատկապես, երբ դիտարկում ենք 4 տարվա հեռավորությունից՝ ուսումնասիրելով այն խոսույթը, որն օգտագործում էր ադրբեջանական կողմը եւ այն մտահոգությունները, որոնք պարբերաբար բարձրաձայնվում էին ոչ միայն հայ, այլեւ օտարերկրյա պաշտոնյաների կողմից։ Ադրբեջանը հարձակման համար հող էր նախապատրաստում տեւական ժամանակ՝ ամենօրյա ռեժիմով լրատվադաշտ նետելով հրադադարի ռեժիմի խախտման մասին հաղորդագրություններ՝ Հայաստանին մեղադրելով սադրանքի նախապատրաստվելու մեջ։ Դեռ սեպտեմբերի առաջին տասնօրյակում՝ մինչեւ պատերազմի մեկնարկը, Ադրբեջանի նախագահը հայտարարեց, թե «Հայաստանը դուրս է եկել բանակցային գործընթացից»։ Այս հայտարարություններին զուգընթաց՝ Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակը հաղորդում էր տվյալներ, համաձայն որոնց՝ միայն սեպտեմբերի երկրորդ շաբաթում Ադրբեջանը արցախա-ադրբեջանական հակամարտ զորքերի շփման գծում հրադադարի ռեժիմը խախտել է 300-ից ավելի անգամ, երրորդ շաբաթում՝ 295 անգամ, չորրորդ շաբաթում՝ սեպտեմբերի 20-26-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ 330 անգամ։ Այդ ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի, Հայաստանի Հանրապետության եւ Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի տարբեր ստորաբաժանումներ ինտենսիվ պարապմունքներ եւ ուսումնական վարժանքներ են իրականացնում։ Դիտարկելով տարածաշրջանային իրավիճակը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները սեպտեմբերի 14-ին հանդիպման առաջարկ են անում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարներին՝ առանց նախապայմանների լուրջ բովանդակային բանակցություններ վերսկսկելու նպատակով։ Այդ հանդիպումը, սակայն, չի կայանում։ Բանակցություններ վերսկսելու առաջարկից երկու օր անց՝ սեպտեմբերի 16-ին, հայտնի է դառնում, որ ադրբեջանական կողմի կրակի հետեւանքով Հայաստանի հյուսիսարեւելյան հատվածում տեղակայված զորամասերից մեկի մարտական դիրքում մահացու հրազենային եւ բեկորային վնասվածքներ է ստացել պայմանագրային զինծառայող, կրտսեր սերժանտ Հովիկ Նելսոնի Թամազյանը։ Այդ դեպքից երկու օր անց՝ սեպտեմբերի 16-ին, Ազգային ժողովում ՀՀ պաշտպանության այդ ժամանակվա նախարար Դավիթ Տոնոյանը հաղորդում է, որ Հայաստանի սահմանի մոտ ամրաշինական աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով ադրբեջանական բանակն օգտագործում է տարբեր տրամաչափի զենքեր՝ «չեզոքացնելու մեր դիրքապահների եւ դիրքերի առավելությունն ու գերակայությունը»։ Տոնոյանը հայտարարում է, որ այդ իրավիճակը երկու շաբաթ է՝ շարունակվում է, բայց հայկական կողմը «տեղեկատվական զսպվածություն է ցուցաբերել»։ Դրա նախորդ օրը ադրբեջանական կողմը հայտարարել էր ադրբեջանցի զինվորի վիրավորվելու մասին։  Օրեր անց՝ սեպտեմբերի 19-ին, Հայաստանի արտաքին գործերի այդ ժամանակվա նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը հայտարարում է, որ կան տեղեկություններ, որ ահաբեկիչներ են հավաքագրվում՝ Ադրբեջան տեղափոխվելու համար։ Մոտ տասը օր անց, երբ պատերազմն արդեն սկսվել էր, Reuters գործակալությունը հրապարակում է հոդված, որտեղ փաստեր է ներկայացնում Անկարայի կոորդինացմամբ Ադրբեջան տեղափոխվող սիրիացի ջիհադիստների մասին։ Ադրբեջանը պատերազմ է սանձազերծում սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան՝ միանգամից հայտարարելով, թե հայկական կողմն է դիմել սադրանքի։ Առավոտյան 8-ի մոտակայքում Արցախի նախագահի խոսնակ Վահրամ Պողոսյանը հայտարարում է, որ շփման գծի ողջ երկայնքով ադրբեջանական կողմը հրետակոծություն է սկսել, ՀՀ ՊՆ խոսնակ Շուշան Ստեփանյանն էլ հաղորդում է, որ հակառակորդն Արցախի ուղղությամբ հարձակում է սկսել։ Ադրբեջանը հարվածում է ոչ միայն մարտական դիրքերին, այլ նաեւ թիրախավորում բնակավայրերը, այդ թվում՝ մայրաքաղաք Ստեփանակերտը։  Թուրքիան միանգամից աջակցություն է հայտնում Ադրբեջանին․ Թուրքիայի նախագահի խոսնակ Իբրահիմ Քալընը հայտարարում է, թե դատապարտում են «հայկական կողմի հարձակումը»։ Միջազգային կազմակերպությունների եւ տարբեր պետությունների ներկայացուցիչները ռազմական գործողությունները դադարեցնելու եւ անհապաղ բանակցությունների վերադառնալու կոչերով են հանդես գալիս [1, 2, 3, 4]։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարություն են տարածում` նշելով, որ բանակցությունների միջոցով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորումն այլընտրանք չունի: Այդ կոչերին զուգահեռ՝ նույն օրը՝ սեպտեմբերի 27-ին, Արցախում եւ Հայաստանում հայտարարվում է զորահավաք եւ ռազմական դրություն։ Ադրբեջանում ռազմական դրություն է հայտարարվում սեպտեմբերի 28-ի կեսգիշերից։  Պատերազմի երկրորդ օրվանից Ադրբեջանը փորձում է ընդլայնել ռազմական գործողությունների աշխարհագրությունը դեպի Հայաստանի Հանրապետության տարածք՝ սեպտեմբերի 29-ին հրետակոծելով Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս համայնքի գյուղերը։ ՀՀ բնակավայրերի եւ ԶՈՒ ցամաքային ստորաբաժանումների ուղղությամբ Ադրբեջանի «ՍՈՒ-25» եւ թուրքական «Բայրաքթար» ԱԹՍ-ով ռմբահրթիռային հարվածների իրականացման ընթացքն ապահովում էին Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերին պատկանող F-16 կործանիչները, որոնք օդ էին բարձրացել Ադրբեջանի Գյանջա օդանավակայանից։ Այդ կործանիչները չէին վերադարձել Թուրքիա ադրբեջանաթուրքական զորավարժությունների ավարտից հետո։ Սեպտեմբերի 29-ին ՀՀ օդային տարածքում Թուրքիայի F-16-ը խոցում է ՀՀ զինված ուժերի ռազմաօդային ուժերի «ՍՈՒ-25» գրոհիչը, օդաչուն զոհվում է։ Լեռնային Ղարաբաղում ինտենսիվ ռազմական գործողություններին զուգահեռ՝ Ադրբեջանը չի դադարեցնում սադրանքները նաեւ Հայաստանի ուղղությամբ՝ հետախուզական չորս անօդաչու թռչող սարք ուղարկելով ՀՀ Կոտայքի մարզ [1, 2, 3]։  Պատերազմի 44 օրերի ընթացքում հրադադարի 3 պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում։ Առաջին համաձայնությունն ընդունվում է Ռուսաստանի միջնորդությամբ՝ հոկտեմբերի 10-ին։ Կողմերը համաձայնում են կեսօրից մարդասիրական նպատակներով դադարեցնել կրակը՝ ռազմագերիների եւ պահվող այլ անձանց, զոհվածների մարմինների փոխանակման համար` Կարմիր Խաչի Միջազգային Կոմիտեի միջնորդությամբ եւ վերջինիս չափանիշների համաձայն։ Կողմերը վերահաստատում են բանակցային գործընթացի ձեւաչափի անփոփոխ լինելը եւ պայմանավորվում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ, կարգավորման հիմնարար սկզբունքների հիման վրա ձեռնամուխ լինել առարկայական բանակցությունների` խաղաղ կարգավորմանը շուտափույթ հասնելու նպատակով։ Հրադադարի հաստատման ժամից 5 րոպե անց Ադրբեջանը խախտում է պայմանավորվածությունը՝ գրոհ ձեռնարկելով։ Նույն օրը հրթիռային հարվածներ է հասցնում նաեւ ՀՀ Սյունիքի մարզի ուղղությամբ։  Մեկ շաբաթ անց կրակի դադարեցման երկրորդ համաձայնությունն է ձեռք բերվում Ֆրանսիայի միջնորդությամբ․ Հայաստանն ու Ադրբեջանը որոշում են հոկտեմբերի 18-ին, տեղական ժամանակով ժամը 00։00-ից հաստատել մարդասիրական զինադադար։ Այս զինադադարը տեւում է ժամեր․ վաղ առավոտյան հայկական եւ ադրբեջանական կողմերը միմյանց մեղադրում են պայմանավորվածությունը խախտելու մեջ։ Ռազմական գործողությունները շարունակվում են՝ տարբեր տեղամասերում՝ տարբեր ինտենսիվությամբ։ Այդ ողջ ընթացքում քննարկվում են հակամարտության լուծման ելքեր, արցախցի պաշտոնյաները, տարբեր քաղաքական գործիչներ բարձրացնում են Արցախի միջազգային ճանաչման հարցը։ Հոկտեմբերի 25-ին, ՀՀ վարչապետը հայտարարում է, որ «միջազգային հանրությունը, այո, պետք է կիրառի անջատում հանուն փրկության բանաձեւը»։ Արցախի անկախության ճանաչման մասին հայտարարում են միայն տարբեր երկրների առանձին քաղաքներ, իսկ «անջատում հանուն փրկության» սկզբունքի մասին խոսակցությունները մնում են միայն հայտարարությունների դաշտում։ Ադրբեջանը հայտարարում է նոր տարածքների գրավման մասին, հայկական կողմը որոշ դեպքերում հերքում է, որոշ դեպքերում՝ հաստատում այդ հայտարարությունները։ Պատերազմի ողջ ընթացքն ուղեկցվում է նաեւ տեղեկատվական պատերազմով։ Հրադադարի երրորդ պայմանավորվածությունը ձեռք է բերվում հոկտեմբերի 26-ին։ ՀՀ արտաքին գործերի այդ ժամանակվա նախարար Զոհրաբ Մնացականյանն ու Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովը հոկտեմբերի 24-ին հանդիպում են ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանի հետ եւ վերահաստատում երկրների հանձնառությունը՝ կյանքի կոչելու եւ պահպանելու հումանիտար հրադադարի վերաբերյալ նախորդ պայմանավորվածությունները: ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ կողմերը պայմանավորվում են հումանիտար հրադադար հաստատել հոկտեմբերի 26-ին՝ տեղական ժամանակով 08:00-ին: Հրադադարի հաստատումից 10 րոպե անց Ադրբեջանը հայկական կողմին մեղադրում է հրադադարը խախտելու մեջ, Արցախի ՊԲ-ն միանգամից հերքում է այդ լուրը՝ հայտարարելով, որ զինված ուժերը խստորեն հետեւում է հրադադարի ռեժիմին։ Րոպեներ անց ՀՀ ՊՆ-ն հայտարարում է, որ Ադրբեջանը խախտել է հրադադարի ռեժիմը։ Հոկտեմբերի 27-ին Հայկական միասնական տեղեկատվական կենտրոնը հրապարակում է ռազմական գործողությունների քարտեզ, որում երեւում է, որ հակառակորդը հարավից ավելի է խորացել, եւ արդեն մարտեր են ընթանում Ավետարանոց եւ Սղնախ գյուղերի մոտակայքում: Հայկական միասնական տեղեկատվական կենտրոնի հրապարակած քարտեզը՝ 2020 թ. հոկտեմբերի 27-ի դրությամբ մարտական գործողությունների մասին Հոկտեմբերի 28-ին Ադրբեջանի թիրախում է հայտնվում Ստեփանակերտի ծննադատունը։  2 օր անց՝ հոկտեմբերի 30-ին, Ժնեւում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ եւ մասնակցությամբ մեկնարկում է ՀՀ ԱԳ այն ժամանակ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հանդիպումը Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովի հետ։ Կողմերը Ժնեւում կայացած հանդիպման ընթացքում խաղաղ բնակչության եւ ոչ ռազմական օբյեկտները չթիրախավորելու վերաբերյալ համաձայնություն են ձեռք բերում: Թեեւ Երեւանն ու Բաքուն այդ հանդիպմանը վերահաստատում են նախկինում ձեռք բերված հրադադարի պայմանավորվածությունները, հաստատում, որ դիտավորյալ չեն հարձակվի քաղաքացիական բնակչության կամ ոչ ռազմական օբյեկտների վրա եւ այլն, մարտադաշտում իրադրությունը չի փոխվում։ Դեռ ավելին, հաջորդ օրը՝ հոկտեմբերի 31-ին, հայկական կողմը հայտարարում է, որ Ադրբեջանը զանգվածային ոչնչացման ֆոսֆորային զինամթերք է օգտագործում Լեռնային Ղարաբաղի՝ քաղաքացիական բնակավայրերի մերձակայքում գտնվող անտառներում։  Նոյեմբերի առաջին օրերին Ադրբեջանը սկսում է առավել ինտենսիվորեն մեղադրել Հայաստանին հայ-ադրբեջանական սահմանին հրադադարի ռեժիմը խախտելու մեջ, հայկական կողմը հերքում է բոլոր այդ պնդումները։ Հայկական միասնական տեղեկատվական կենտրոնի հրապարակած քարտեզը՝ 2020 թ. նոյեմբերի 3-ի դրությամբ մարտական գործողությունների մասին Նոյեմբերի առաջին շաբաթվա լուրերը ցույց են տալիս, որ մարտական գործողություններն ընդլայնվում են դեպի խորք։ Նոյեմբերի 6-ին ՀՀ ՊՆ ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը հայտարարում է, որ մարտերը Շուշիի մերձակայքում են։ 2 օր անց՝ նոյեմբերի 8-ին, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը հայտարարում է, որ Շուշին գրավված է։ ՀՀ ՊՆ ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը նույն օրը երեկոյան պնդում է, որ Շուշիում ծանր մարտեր են ընթանում՝ այդպիսով հերքելով ադրբեջանական կողմի հայտարարությունները, թե Շուշին ամբողջությամբ իրենց վերահսկողության ներքո է։  Նոյեմբերի 9-ին՝ երեկոյան ժամը 18։30-ի սահմաններում, Ադրբեջանի զինված ուժերը դարձյալ թիրախավորում է ՀՀ տարածքը՝ հրթիռային կայանքի կիրառմամբ խոցելով Արարատի մարզի Երասխ գյուղում թռիչք իրականացնող ՌԴ զինված ուժերի ՄԻ-24 տեսակի՝ ակնհայտորեն ՌԴ տարբերանշանը կրող ռազմական ուղղաթիռը։ Դրա հետեւանքով զոհվում է 2 անձ, եւ մարմնական վնասվածք ստանում եւս մեկը։ Այս դեպքի առնչությամբ սկսվում է հետաքննություն, Հայաստանը հայտարարում է, որ ամեն կերպ պատրաստ է աջակցել ՌԴ-ին այդ հարցում։ Պատերազմի վերջին օրը՝ նոյեմբերի 9-ի առավոտյան, ՀՀ ՊՆ մամուլի խոսնակ Շուշան Ստեփանյանը գրում է, որ Շուշիի մերձակայքում մարտերը շարունակվում են, երեկոյան ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գրում է՝ Շուշիի համար մարտերը շարունակվում են։ ՀՀ վարչապետի գրառումից ժամեր անց հայտնի է դառնում, որ պատերազմն ավարտվել է 9-կետանոց հայտարարության ստորագրությամբ։ Նոյեմբերի 9-ի կեսգիշերն անց Նիկոլ Փաշինյանը գրառում է անում իր կատարած «ծանր որոշման» մասին՝ նշելով, որ «ստեղծված իրավիճակում սա հնարավոր ամենալավ հանգուցալուծումն է»:  Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը հայտարարում է, որ ինքը եւս պատերազմը կանգնեցնելու համաձայնություն է տվել։ 2020թ․ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը ստորագրված է ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից։ Ըստ այդ հայտարարության՝ նոյեմբերի 10-ի՝ Մոսկվայի ժամանակով ժամը 00։00-ից, Ադրբեջանն ու Հայաստանը կանգ են առնում իրենց զբաղեցրած դիրքերում, օրերի ընթացքում Ադրբեջանին են վերադարձվում Աղդամի շրջանը, Քելբաջարի շրջանը, Լաչինի շրջանը, ԼՂ շփման գծի եւ Լաչինի միջանցքի երկայնքով տեղակայվում է ՌԴ խաղաղապահ զորախումբ, դրան զուգահեռ ԼՂ-ից դուրս են բերվում հայկական զինված ուժերը եւ այլն։ Նոյեմբերի 9-ի, լույս 10-ի գիշերը ռուս խաղաղապահ ուժերը բերվում են Լեռնային Ղարաբաղ: Խաղաղապահները այստեղ մնում են մինչեւ 2023թ․ սեպտեմբերի 19-ը, երբ Արցախի վրա Ադրբեջանի հարձակումից հետո Արցախի քաղաքական ղեկավարությունը ստորագրում է Արցախի լուծարման մասին փաստաթուղթը, եւ երբ Արցախի բնակչությունը բռնի տեղահանվում է։ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով Արցախից տեղահանվածների թիվը ՀՀ ՆԳՆ քաղաքացիության եւ միգրացիայի ծառայությունից «Ինֆոքոմի» ստացած տվյալների համաձայն՝ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ԼՂ-ից ՀՀ է տեղափոխվել 92 հազար 265 անձ, որոնցից 60 հազար 930-ը՝ կին, 31 հազար 335-ը՝ տղամարդ։ 84 հազար 502-ը եղել է չափահաս, 7 հազար 763-ը՝ 0-19 տարեկան։ ԼՂ-ից տեղահանվածների վիճակագրությունը՝ ըստ շրջանների՝ Ասկերանից՝ 8997 անձ, Հադրութից՝ 9317 անձ, Մարտակերտից՝ 12002 անձ, Մարտունուց՝ 13726 անձ, Շահումյանից՝ 2779 անձ, Շուշիից՝ 4170 անձ, Ստեփանակերտից՝ 32050 անձ, Քաշաթաղից՝ 8969 անձ: 2022-ի փետրվարին «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության նախաձեռնությամբ Ազգային ժողովում ստեղծվել է 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողով։ Այդ հանձնաժողովն արդեն ավարտել է աշխատանքները և պատրաստել եզրակացություն։ Հանձնաժողովի նախագահ, ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը հայտարարել է, որ այս տարվա հոկտեմբերին նամակով դիմելու է խորհրդարանի նախագահին դռնփակ նիստ հրավիրելու համար, որի ժամանակ էլ կներկայացվի «մի քանի հարյուր էջից բաղկացած զեկույցը»։ Հայկական կողմի կորուստները 2020թ․ դեկտեմբերի 9-ին Արցախի տեղեկատվական շտաբը ներկայացրեց ցանկ, թե պատերազմի հետեւանքով Արցախի որ համայնքներն ու բնակավայրերն են անցել ադրբեջանական վերահսկողության ներքո։ Հայկական կողմը պատերազմի ընթացքում պարբերաբար ներկայացրել է զոհերի մասին տվյալներ։ Պատերազմի ավարտից հետո էլ տարբեր պաշտոնայներ ներկայացրել են ամփոփ տվյալներ։ 2021թ․ մարտի 20-ին Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է, որ հայկական կողմը պաշտոնապես հաստատված 3250 զոհ ունի՝ նշելով, որ անհետ կորածների բավականին մեծ ցուցակ կա, որը ճշգրտման կարիք ունի։ Միաժամանակ, նա պնդել է, որ մեր զոհերի թիվը 4000-ից չի անցնի:  Արդեն 2022թ․ ապրիլի 13-ին Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային ժողովում հայտարարել է, որ հայկական կողմի զոհերի թիվը 3825 է։ Այս հայտարարությունից մեկ ամիս առաջ ՀՀ քննչական կոմիտեն հաղորդել էր 3822 թիվը։ Ըստ Կոմիտեի՝ 2022թ․ մարտի 21-ի դրությամբ անհայտ է եղել 187 զինծառայողի և 21 քաղաքացիական անձի գտնվելու վայրը։ 2024թ․ հունվարի 4-ին Քննչական կոմիտեի նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը հայտնել է, որ այդ պահի դրությամբ Ադրբեջանում 23 անձ է պահվում, որոնցից 17-ը 2023թ․ ագրեսիայի ընթացքում են գերեվարվել։ Քյարամյանն ասել է, որ 44-օրյա պատերազմից հետո 32 անձի բռնի անհետացման վերաբերյալ առկա են փաստական տվյալներ։ Ադրբեջանը հաստատում է 23 պահվող անձանց հանգամանքը, 32 անձի բռնի անհետացման հայտարարությունը՝ հերքում։ «Ինֆոքոմը» ՀՀ քննչական կոմիտեից այս տարվա սեպտեմբերի 16-ին տեղեկություններ է հայցել մի շարք հարցերի վերաբերյալ, այդ թվում՝ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով հայկական կողմի զոհերի, անհայտ կորածների, գերության մեջ գտնվողների թիվը, խնդրել հայտնել զոհված զինծառայողների զինվորական կոչումները եւ այլն։  Նշելով, որ պատերազմին առնչվող մի շարք հոդվածներով շարունակվում են նախաձեռնված քրեական վարույթների նախաքննությունները՝ Քննչական կոմիտեն մերժել է տեղեկության տրամադրումը՝ պնդելով, որ դրանք պարունակում են հրապարակման ոչ ենթակա նախնական քննության տվյալներ։ ՔԿ նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը նաեւ 44-օրյա պատերազմին առնչվող քրեական վարույթների վերաբերյալ է հայտնել որոշ տվյալներ․ 2024թ․ հունվարի դրությամբ, ըստ Քյարամյանի, դատարան է ուղարկվել 422 անձի վերաբերյալ քրեական գործ, որոնցից 99-ը սպաներ են։ Ադրբեջանական կողմի կորուստները 2020թ․ դեկտեմբերի 3-ին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունն առաջին անգամ հրապարակեց իր զոհերի թիվը․ ըստ այդ օրվա տվյալների՝ զոհվել էր Ադրբեջանի զինված ուժերի 2783 զինծառայող, անհետ կորած էր համարվում 100-ը, իսկ 1245 վիրավոր բուժում էր ստանում։  2021թ․ մարտի 2-ին Ադրբեջանի ՊՆ-ն հաղորդել է զոհերի 2881 թիվը, նշել, որ անհետ կորած է համարվում 28 զինծառայող։ Մինչդեռ հայկական կողմը նոյեմբերի 8-ին՝ պատերազմի նախավերջին օրը, ներկայացրել է տվյալ, ըստ որի՝ Ադրբեջանն ունի անձնակազմի 7630 կորուստ։ Կան հրապարակումներ այն մասին, որ հնարավոր է, որ Ադրբեջանի կորուստներն ավելին են, քան պաշտոնապես հայտնում են։ 44-օրյա պատերազմի վերաբերյալ մանրամասն կարդալու համար կարող եք օգտվել «Ինֆոքոմի» «44-օրյա պատերազմ. ժամանակագրություն» մոնիթորինգային գործիքից, որը ներառում է 44-օրյա պատերազմը եւ դրան նախորդող ու հաջորդող ժամանակահատվածում Հայաստանի և Արցախի շուրջ ծավալված իրադարձությունները՝ շուրջ 11 հազար լուր։ Հայարփի Բաղդասարյան
20:20 - 27 սեպտեմբերի, 2024
Ըստ վկայի՝ Հովիկ Գաբրիելյանը նահանջի մասին չի զեկուցել եւ օգնություն չի խնդրել

Ըստ վկայի՝ Հովիկ Գաբրիելյանը նահանջի մասին չի զեկուցել եւ օգնություն չի խնդրել

«Ես՝ Համլետ Լեւոնյանս, ցուցմունք տալիս ասելու եմ ճշմարտությունը, ողջ ճշմարտությունը եւ չեմ ասելու ոչինչ, բացի ճշմարտությունից»,– Հակակոռուպցիոն դատարանում երեկ այսպես սկսվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ՀՀ ՊՆ 1-ին բանակային կորպուսի N զորամասի հրամանատարի հարցաքննությունը։ Հրամանատար Համլետ Լեւոնյանը առանցքային վկա է նույն կորպուսի 2-րդ առանձին զրահատանկային գումարտակի հրամանատար Հովիկ Գաբրիելյանի գործով։ Գաբրիելյանը, հիշեցնենք, մեղադրվում է 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին առանց վերադաս հրամանատարների գիտության եւ թույլտվության Ջրականի շրջանում պաշտպանության անցած ենթակա անձնակազմի հետ դեպի Հադրութ նահանջելու եւ այդ մասին իրենց աջ կողմում գտնվող յուրային ստորաբաժանումներին չտեղեկացնելու մեջ։ Յուրային ստորաբաժանումներից մեկն էլ հենց Համլետ Լեւոնյանի ղեկավարած ստորաբաժանումն է, որը, ըստ մեղադրանքի, այդ նահանջի հետեւանքով ընկել է շրջափակման մեջ՝ կրելով մարդկային եւ նյութական կորուստներ։ Հովիկ Գաբրիելյանը կալանավորված է գրեթե մեկ տարի եւ առաջադրված մեղադրանքը չի ընդունում։ Ներկայանալով դատարանին՝ Համլետ Լեւոնյանը հայտնեց, որ ունի բարձրագույն զինվորական կրթություն, զինվորական ծառայություն մոտ 25 տարվա փորձ, Հովիկ Գաբրիելյանին ճանաչում է ծառայության բերումով, նրա հետ անձնական կամ թշնամական հարաբերություններ չունի։ Նա պատմեց, որ իր ղեկավարած ստորաբաժանման հետ անցել է պաշտպանության պատերազմի առաջին իսկ օրվանից։ Քանի որ այդ օրվա դրությամբ բանակային կորպուսի որոշ հրամանատարներ, այդ թվում՝ Հովիկ Գաբրիելյանը, «Կովկաս 2020» զորավարժությանը մասնակցելու նպատակով գտնվել են Ռուսաստանում, Լեւոնյանի 2 ստորաբաժանումը տեղակայվել է բացակա անձնակազմի պաշտպանության ներքո գտնվող հատվածներում՝ առաջնագծում, իսկ իր ստորաբաժանումը, որպես համազորային ռեզերվ, խնդիր է ստացել հարձակման դեպքում տեղակայվել Ջրականի «Պապին» կոչվող հատվածում՝ երկրորդ էշելոնում։։ Լեւոնյանը մանրամասնեց իրադարձությունները՝ սկսած հոկտեմբերի 4-ից՝ նշելով, որ այն կարեւոր օր էր իրենց գումարտակի համար․ առաջին անգամ հակառակորդի հետ մտել էին անմիջական մարտի մեջ։ Հոկտեմբերի 4-ից մինչեւ 5-ն ընկած ժամանակահատվածը նա բաժանեց 3 հիմնական մասերի՝ 4-ի կեսօրի գրոհ, գիշերվա գրոհ եւ 5-ի լուսաբացի գրոհ։ Հոկտեմբերի 4-ի կեսօրի գրոհը Հոկտեմբերի 4-ին վերադաս հրամանատարության ցուցումով Լեւոնյանի ղեկավարած անձնակազմը զբաղեցրել է Ջրականի «վիշկա» կոչվող տարածքներից դեպի «միլիցու պոստ» կոչվող տարածքով մինչեւ Ջրականի մարտավարական դաշտի տարածքը։ Իրենից ձախ գտնվել են հատուկ նշանակության զորքերը՝ Վահագն Ասատրյանի գլխավորությամբ, նրանցից ձախ էլ՝ զրահատանկային գումարտակը՝ Հովիկ Գաբրիելյանի գլխավորությամբ․ «Նախնական հետախուզական տվյալներով գիտեինք, որ տանկային ստորաբաժանումների կողմից լինելու է այդ ուղղությամբ հարձակում։ Վերադասավորվել ենք եւ պատրաստ սպասել՝ դիմավորելու հակառակորդին։ Հակառակորդն ունեցել է հետեւակ, տանկային ստորաբաժանումներ։ Մի քանի զրահատեխնիկայի կորուստ կրելով՝ նահանջել է, իսկ երեկոյան մութը ընկնելուն պես շարունակել հարձակողական գործողությունները։ Մարտը դադարել է, երբ հակառակորդի մի քանի տանկ խոցել ենք, մեծ կորուստներ հասցրել»,– պատմեց վկան՝ նշելով, որ ունեցել է 1 զոհ, որը եղել է վարորդ։ Հակառակորդի նահանջից հետո ենթադրել են, որ հաջորդ հարձակումը կլինի առավոտյան եւ սկսել են պատրաստվել դրան․ «Եղանակը սկսեց ամպել, անձրեւ, ամպրոպ, մառախուղ․․․ Առաջ քաշած այն հատվածներից, որտեղ զրահատեխնիկաները դարձել էին խոցելի, փորձեցինք հետ բերել, որպեսզի նախապատրաստվենք հաջորդ մարտին»,– ասաց նա։ – Ես ճի՞շտ հասկացա՝ ի սկզբանե այդ տեխնիկան չպետք է լիներ այդտեղ, սակայն Դուք որոշել եք մի փոքր առաջ կանգնեցնել, եւ երբ գրոհը ավարտվել է, հետ եք քաշել, թե՞ ի սկզբանե  է որոշված եղել, որ պետք է տեղակայվի այդ վայրում, եւ այդ դեպքում ինչո՞ւ եք հետ քաշել,– հարցրեց մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանի պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը։ – Ոչ, գումարտակի հրամանատարին տրված է եղել անցնել պաշտպանության «ա» կետից «բ» կետ, ես եմ, որպես հրամանատար, որոշում կայացնում, թե որ տանկը որտեղ կդնեմ, դա իմ խնդիրն է, դրանով կորպուսի ճակատը չի փոխվել, դա չի եղել կորպուսի ճակատ, այլ գումարտակին տրված հատված,– պարզաբանեց վկա Լեւոնյանը։ Գիշերվա գրոհը Լեւոնյանի ստորաբաժանումից դեպի աջ՝ մոտ 2 կմ հեռավորության վրա, տեղակայված են եղել յուրային հատուկ նշանակության ստորաբաժանումներ։ Նրանց ուղղությամբ գիշերն է հարձակում եղել։ Ի վերջո, հակառակորդին հաջողվել է գրավել նրանց բարձունքը։ –Դա կոնկրետ Ձեր բնագծի հետ կապ ունեցե՞լ է,– հարցրեց հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը։ – Ոչ,– պատասխանեց Համլետ Լեւոնյանը։ – Այսինքն՝ եթե այդ բարձունքը վերցրել են, կարելի՞ է ասել, որ Ձեր բնագիծը ճեղքել են։ – Ոչ, որովհետեւ դա բնագծից այն կողմ է եղել։ Մեղադրողի այս հարցը պայմանավորված էր նրանով, որ ըստ Հովիկ Գաբրիելյանի՝ նահանջից առաջ՝ գիշերը, իրենց բնագծի ուղղությամբ գրոհ է եղել, եւ իրենք այլեւս ի վիճակի չեն եղել դիմակայելու։ Լեւոնյանը, սակայն, պնդեց՝ իրենք կապի խնդիր չեն ունեցել, վերադասության հետ կապը լսելի է եղել բոլոր հրամանատարներին, եւ եթե իրենց ձախ ուղղությամբ գրոհ լիներ, եւ դա զեկուցվեր կորպուսի հրամանատար Ժիրայր Պողոսյանին, իրենք միանշանական կիմանային այդ մասին․  «Չէր կարող մեկը սուսուփուս մարտ վարել, ասել՝ վարեցի, վերջացրի, ու դա այն դեպքում, երբ տարածքը մեծ է ու լռություն»,– ասաց նա։ Հետագայում պարզվել է, որ այդ գիշեր զոհվել են նաեւ Լեւոնյանի հրամանատարության ներքո, բայց այլ հատվածում գտնվող երկու ժամկետային զինծառայող՝ Վաղարշակ Բաղդասարյանն ու Դավիթ Խաչատրյանը։ Վաղարշակի հայրը՝ Հրաչիկ Բաղդասարյանը, հարցեր հղեց վկային․ Ձախից՝ Դավիթ Խաչատրյանի, Վաղարշակ Բաղդասարյանի հայրերը, հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը – Ինչքանով տեղեկացված եմ, իրենք հրամանատար չեն ունեցել, ճի՞շտ է։ – Հակատանկային դասակի հրամանատար, որպես այդպիսին, չի եղել, բայց երբ մարտի  մեջ են մտել, իրենք եղել են անձամբ իմ գլխավորությամբ։ – Վաղարշակենց անհետացման լուրը ե՞րբ եք ստացել։ – Գիշերը իրենց չենք տեսել, մարդ ենք ուղարկել․․․ Երբ լուսադեմին սկսել են մարտական գործողությունները, այդ ժամանակ չի ճշտվել որեւէ մեկի մասին, ոչ էլ իմացել ենք, որ զոհված են կամ էդտեղ են։ – Ի՞նչն էր պատճառը, որ մարմինները հնարավոր չէր հանել, անկեղծ պատասխանեք՝ հնարավո՞ր էր թե՞ չէ։ – Շատ լավ տեղեկացված եք․․․ Իմ բոլոր զինծառայողների մարմինները ես եմ հանել, որովհետեւ տեղում եմ եղել կամ պատմածներով իմացել եմ՝ որտեղ կլինեն։ Այդ ժամանակ հնարավոր չէր, որպես հրամանատար՝ ես չէի կարող կրակի տակ․․․ Եթե 1 զոհի փորձեի հանել, պիտի 4 կենդանի զինվոր ուղարկեի այդ կրակի տակ, ես այդ որոշումը չեմ ընդունել։ Լեւոնյանի խոսքով՝ որոնողական աշխատանքների ժամանակ է պարզվել, որ տղաները զոհվել են խրամատում՝ ինչ–որ բանի պայթյունից։ Դրա անունը վկան չկարողացավ նշել, ասաց՝ իրենց համար անծանոթ սարք էր։ Պատասխանելով հարցին՝ արդյո՞ք խուճապ եղել է, վկան ասաց․ «Բոլորի մոտ այն տպավորությունն էր, որ Լեւոնյանի զորքը զորավարժություն է իրականացնում․․․ Կոնկրետ մի զինվորի մոտ է եղել, ինքն իր ոտքին է խփել, հիմա գործ կա հարուցված»։ Գաբրիելյանի մեղադրականի մեջ դեպքի հետ կապ չունեցող զոհերի անուններ կան Համլետ Լեւոնյանի պնդմամբ՝ Վաղարշակն ու Դավիթը զոհվել են հոկտեմբերի 4-ի գիշերը, ինչը, ըստ նրա, ոչ մի կապ չունի Հովիկ Գաբրիելյանի նահանջի հետ․ «Ամսի 4–ի ոչ մի զոհ կամ վիրավոր չի կարող կապվել 2–րդ գումարտակի՝ ամսի 5–ի նահանջի հետ, դա հստակ կարող եմ ասել, որովհետեւ այդ օրը հարձակումը իմ վրա եղել է ճակատից, ինչ վիրավոր ունեցել ենք, ունեցել ենք ճակատային հատվածից, շրջանցում ես չեմ ունեցել․․․ Այ, ամսի 5–ի գործողությունների մասին կպատասխանեմ ուրիշ ձեւ»։ Պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը հայտարարությամբ հանդես եկավ՝ ուշադրություն հրավիրելով, որ Վաղարշակի եւ Դավիթի անունները ներառված են Գաբրիելյանի մեղադրական եզրակացության մեջ․ «Կողմերը տեղյակ են, որ մեղքի զգացումը, այդ ամենը շատ կարեւոր են մեզ համար, հատկապես՝ մեղադրյալի բարոյահոգեբանական վիճակի համար․․․ Մահվան ցուցակի մեջ գրված է, որ Վաղարշակը եւ Դավիթը զոհվել են ամսի 4–ին»,– ասաց նա՝ խնդրելով դատարին թույլատրել հրապարակել զոհված մյուս զինծառայողների անունները՝ նրանց մահվան փաստը Հովիկ Գաբրիելյանի նահանջի հետ կապված լինել–չլինելու հարցը վկայից ճշտելու համար։  Ձախից՝ փոխգնդապետ Հովիկ Գաբրիելյանը, պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը Զինծառայողներից շատերին, որոնց անունները հրապարակվեցին, վկան չէր ճանաչում, նրանք Մեղրու՝ օգնության հասած զորքից էին, մյուս զինծառայողների  անունները լսելիս ասում էր՝ «իմն ա»՝ հստակ նշելով՝ ով որ օրն է զոհվել եւ որ հատվածում։ 25 զինծառայողի անունները հրապարակելուց հետո պարզ դարձավ, որ նրանցից եւս մեկը՝ Հակոբ Գեւորգյանը, զոհվել է աջակողմյան հատվածում, այլ ոչ թե ձախակողմյան, որտեղից հակառակորդը ճեղքել էր բնագիծը Գաբրիելյանի նահանջից հետո։ Փաստացի, մեղադրական եզրակացության մեջ ներառվել են առնվազն 3 զինծառայողների անուններ, որոնց մահը, ըստ Համլետ Լեւոնյանի, կապ չունի Հովիկ Գաբրիելյանի հետ։ Հոկտեմբերի 5-ի լուսաբացի գրոհը Համլետ Լեւոնյանի խոսքով՝ հոկտեբերի 4-ին հակառակորդը չէր սպասում, որ իրենք այդքան միանգամից կդիմավորեին նրանց, ուստի դա մարտական հաջողություն էր, որից հետո  զորքի բարոյահոգեբանական վիճակը բավականին բարձր էր․ «Մի ողջ գիծ «Հայր մեր»–ն էր ասում մթին, անձրեւին, ու թեեւ բոլորս թրջված էինք, ջուր էինք, բայց դա էդքան մեզ վրա չէր ազդում»,– պատմեց նա։ Լուսաբացին արդեն, ինչպես եւ սպասում էին, հակառակորդը դարձյալ գրոհել է․ «Երբ խփել են  մեր տանկերին, մտել ենք մարտի մեջ․․․ Ընթացքում արդեն ձախ թեւից, որտեղ իմ տանկիստներն էին, զեկուցեցին, որ թիկունքից խփում են, շատ վիրավորներ կան, ասում եմ՝ չի կարող տենց բան լինել, որովհետեւ թիկունքից խփելու համար մեր ձախ թեւը պիտի անցնեին, ունեինք Ասատրյան Վահագի ստորաբաժանում, դրանից ձախ՝ Հովիկ Գաբրիելյանի․․․ Միանգամից անցնում ենք շրջանաձեւ պաշտպանության, ունենում եմ 8 զինվորի, 3 սպայի կորուստ եւ 40-ին մոտ վիրավոր։ Մինչեւ Մեղրու զորքն է գալիս օգնության՝ գնդապետ Արգամի գլխավորութամբ։ Եթե մի 20 րոպե հետո գային, գուցե արդեն ուշ լիներ, որովհետեւ իմ ստորաբաժանումը հիմնականում զրահատանկային էր, ու պատրաստված՝ տանկից ու ՀՄՄ–ից մարտ վարելու համար, բայց այդ ժամանակ արդեն հատուկ խմբեր թույլ չէին տալիս տանկից օգտվել»,– պատմեց Լեւոնյանը՝ նշելով, որ հետագայում է իմացել, որ Գաբրիելյանի անձնակազմը այդ ժամանակ տեղում չի եղել։ – Ումի՞ց եք տեղեկացել այդ մասին,– հարցրեց հանրային մեղադրողը։ – Ինչքան հիշում եմ՝ Հադրութի դատախազից, ու զարմանքս եղավ, որ․․․  Պարզվում է, որ Խնձորեսկի գումարտակը տեղում չի եղել, եղել է Հադրութում, այսինքն՝ գիշերվա ընթացքում դուրս է եկել Հադրութ։ – Հադրութը այդ պահի դրությամբ մտե՞լ է 1–ին բանակային կորպուսի պաշտպանության տարածքի մեջ։ – Ոչ, ոչ մի կապ չի ունեցել։ – Այդ դեպքում կարո՞ղ եք դատարանին հայտնել՝ ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ Հադրութ։ – Հարցին, կարծում եմ, պարոն Գաբրիելյանը պիտի պատասխանի։ – Չէ, դուք պարզե՞լ եք ի վերջո։ – Հովիկ Գաբրիելյանի հետ առերեսման ժամանակ ենք այդ հարցը պարզել, հարցրել եմ՝ ինչի՞ ես 40 կմ գնացել Հադրութ, եթե կարող էիր մի քանի կմ գալ դեպի մեզ, ասել է, որ ինֆորմացիա ուներ, որ ճեղքել են էդտեղ, հետո էլ, թե՝ անձնակազմիս տարել եմ էնտեղ, որ լողանային, չորանային, պատսպարվեին, հստակ չեմ հիշում արդեն։ – Լողանալու պատրվակը Ձեզ ճշմարտանմա՞ն է թվացել։ – Ինձ համար, որպես զինվորականի, դա պարզապես ծիծաղելի է։ Նախագահող դատավոր Վարդգես Սարգսյանը Համլետ Լեւոնյանը պնդեց, որ եթե նախապես իմանար Գաբրիելյանի զորքի նահանջի մասին, զորքը այնպես կվերադասավորեր, որ վտանգից հնարավորինս խուսափեին։ – Մինչեւ Հովիկ Գաբրիելյանենց դուրս գալը ռադիոկապով լսե՞լ եք, որ նա ժիրայր Պողոսյանից կամ նրա տեղակալ, շտաբի պետ Գեղամ Գաբրիելյանից օգնություն խնդրած լինի՝ մարդուժի, զինամթերքի, եւ մերժած լինի։ – Նման բան ես չեմ լսել, եւ հավելեմ, որ չեմ կարծում՝ մեկը վերադասին դիմեր խնդրով,, ասեին՝ չկա կամ չենք տալու։ Երբ ես պաշտպանություն էի իրականացնում բնագծում,  բոլոր տեղակալները միշտ եղել են մեզ հետ, անձամբ գեներալը ինձ հետ է եղել, հրետանու պետը եկել է, իրար հետ բարձրացել ենք վիշկա, իջել, նենց չի, որ հեռվից ղեկավարել են, ու դա կարող են փաստել հարյուրավոր մարդիկ։ Այս դրվագի վերաբերյալ վկային հարցեր հղեց նաեւ մեղադրյալի պաշտպանը․ –Լսե՞լ եք կորպուսի հրամանատարի կամ շտաբի պետի խոսակցություն Հովիկ Գաբրիելյանի հետ։ – Չեմ կարող հիշել, որ ասեք՝ ինչպիսի խոսակցություն։ – Լսե՞լ եք, որ զեկուցի, ասի ուզում եմ դուրս գալ, ասեն՝ չէ, դուրս մի արի։ – Ոչ։ – Մեկ այլ կոնտեքստ՝ որ Հովիկը իր զորքին վերադասավորի, կորպուսի հրամանատարը կապնվի, ասի՝ ինչ ես անում, ասի զորքն եմ վերադասավորում։ – Չէ։  – Իսկ տեղյա՞կ եք, որ երբ դիրքերից հետ է քաշվել 1-2 կմ, կրկին կապնվել, ասել՝ էստեղ եմ, ի՞նչ անեմ։ – Չեմ լսել նման խոսակցություն։ – Իսկ հնարավո՞ր է, որ եղած լինի, սակայն լսած չլինեք կամ ուշադրություն դարձրած չլինեք։ – Երբ խնդիրը դրվում էր վերադասի կողմից, մենք ականջներս ութ արած լսում էինք, թե ինչ է եղել։ Սաղս իրար լսել ենք։ Եթե կապնված լինեն, ասեն՝ ինչ կա, ոնց ես, հա, դա չես ֆիքսում, բայց եթե խնդիր է, հարձակում է, արդեն ֆիքսում ես, ուղեղդ հիշում է։  Եթե խոսքը գնար զինվորի մասին, շարժ լիներ, ավտո պայթեր, մենք արթուն ենք եղել, ամեն ծպտուն որ լինում էր, հասկանում էինք, իսկ նմանատիպ հրավտանգ խոսակցություն, զեկույցներ չեն եղել։ – Չի՞ եղել դեպք, որ ռացիան տաք ուրիշին։ –Ոչ, չի եղել մի րոպե, որ ռացիան իմ վրայից բացակայի։ –24 ժամ հանգիստ չեք ունեցել։ – Ոչ։ Վկա Համլետ Լեւոնյանը Պաշտպանը խնդրեց նաեւ հայտնել իր կարծիքը Հովիկ Գաբրիելյանի՝ որպես հրամանատարի մասին․ «Պատերազմը ցույց տվեց՝ այն մարդիկ, որոնք խաղաղ պայմաններում լրիվ ուրիշ էին, պատերազմի ժամանակ լրիվ ուրիշ մարդ են դառնում․․․․Վախկոտ կամ ամաչկոտ զինվորը կարող է նենց բոյ տա, որ դու զարմանաս, միշտ լավ զգացած զինվորը փախնի, մտնի պատերի արանքը, նույն ձեւ էլ սպաները, դրա համար ես չեմ կարող ասել»։ Դատավորի ճշտող հարցին, թե Գաբրիելյանը կոնկրետ ինչպիսին է եղել, նա պատասխանեց․  «Ես իրեն անձամբ չեմ տեսել, կապով եմ լսել, դրա համար չեմ կարող ասել՝ վախեցած է վարել, թե ոնց, ինքը ինձնից լավ գիտի՝ ոնց է վարել մարտը»։ Պատասխանելով Խաչիկյանի հարցին՝ նա ասաց՝ տեղյակ եղել է, որ Հովիկ Գաբրիելյանի զրահատանկային գումարտակը, ի տարբերություն մյուս 2 գումարտակի, տանկեր չի ունեցել․ «Իմ հիշելով՝ երբ ՌԴ–ից եկել են, տանկերը կիրառման շրջան դեռ չէին բերվել, թե ինչու, չեմ կարող ասել»։ – Առանց տանկերի զրահատանկային գումարտակը, որպես այդպիսին, լիարժեք իր առջեւ դրած խնդիրները կարո՞ղ է իրականացնել,- հարցրեց պաշտպանը։ – Ի՞նչ խնդիր է դրված, ի՞նչ կազմ է, ի՞նչ գրոհ է եղել, պիտի իմանամ, որ պատասխանեմ։ –Դիցուք՝ ամսի 4–ին որ հարձակվեցին, եթե նույն քանակությամբ, նույն տեխնիկայով առավոտյան հարձակվեին, առանց ականանետային դասակի, առանց տանկերի  կարող էր պաշտպանություն իրականացրել։ Դատավորը հանեց հարցը՝ չթույլատրելով պատասխան դրան․ – Մի պատասխանեք, ենթադրական հարց Է՝ ենթադրական պատասխանով, այդպիսի բազմաթիվ օրինակներ կարելի է բերել։ Պաշտպանն էլ պարզաբանեց՝ Գաբրիելյանը մեղադրվում է նրա համար, որ զորքը հետ է քաշել, իսկ նա բազմաթիվ անգամ շեշտել է՝ իմ զորքը կզոհվեր՝ էդտեղ մնալով։ Հարցեր հղեց նաեւ մեղադրյալը Վկա Համլետ Լեւոնյանին հարցեր հղեց նաեւ մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանը։ Վկան, մեղադրյալը, ուղեկցող ոստիկանը – Լսե՞լ եք, որ հոկտեմբերի 5-ի գիշերը՝ 3-ին մոտ, շտաբի պետին զեկուցել եմ, որ ունեցած միջոցներս, անձնակազմի վիճակը այդ պահի դրությամբ բավարար չէ, մարտ վարելու ի վիճակի չեմ։ – Չեմ լսել տենց բան։ – Եթե զապիսները կան, ֆիքսել են,  էլ ինչո՞ւմն է խնդիրը, ինչո՞ւ չեք տրամադրում կամ տեղն ասում, վերցնենք։ – Ես անձամբ չեմ տեսել կամ գիտեմ, այլ լսել եմ, որ ասել են՝ էդ մարտերը նկարվել է։ – Ուզում եմ ասել՝ որ ունենաք, կտա՞ք։ – Անպայման։ – Մարտի ժամանակ զինվորները պիտի տանկի մեջ լինեին, ո՞նց են զոհվել դրսում,– հարցրեց Գաբրիելյանը։ – Դա ձեր գործը չէ, պարոն Գաբրիելյան,– պատասխանեց Լեւոնյանը։ Դատավորը տեղեկացրեց, որ վկան կարող է չպատասխանել հարցին, եթե միայն գիտի կամ ենթադրում է, որ դա կարող է օգտագործվել իր դեմ։ – Այսպես պատասխանեմ․ քանի որ անձրեւ էր, տեխնիկան ծածկած էր, պատսպարվում էին։ – Ըստ կանոնակարգի՝ երբ կա վտանգ, որ հակառակորդը կարող է հարձակվել, պիտի գտնվեի՞ն տանկի մեջ թե՞ իրավունք ունեին չգտնվելու,– ճշգրտող հարց տվեց պաշտպան Խաչիկյանը։ – Փորձը ցույց տվեց, որ ԱԹՍ–ները հիմնականում խոցում էին տանկերին։ Մինչ հոկտեմբերի 4-ը ես  զոհ չեմ ունեցել, որովհետեւ որոշում եմ կայացրել, որ իմ զինվորները գտնվում են դրսում, այլ ոչ տանկերի ներսում,– պատասխանեց Համլետ Լեւոնյանը։ Վկայի հարցաքննությունը կշարունակվի հոկտեմբերի 9-ին։   Միլենա Խաչիկյան
18:30 - 27 սեպտեմբերի, 2024
ԱՄՆ դեսպանը Եռաբլուրում հարգանքի տուրք է մատուցել նահատակների հիշատակին

ԱՄՆ դեսպանը Եռաբլուրում հարգանքի տուրք է մատուցել նահատակների հիշատակին

Հայաստանի Հանրապետությունում Ամերիկայի Միացյալ նահանգների դեսպան Քրիստինա Քվինը Եռաբլուրում հարգանքի տուրք է մատուցելւ նահատակների հիշատակին:  ԱՄՆ դեսպանությունն այցելությունից լուսանկարներ է հրապարակել՝ կից գրելով. «Դեսպան Քվինը սեպտեմբերի 27-ին զորակցեց և իր հարգանքի տուրքը մատուցեց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տասնամյակներ տևող հակամարտության հետևանքով իրենց կյանքը զոհած հայերին»։  Գրառման մեջ շեշտվում է, որ Միացյալ Նահանգները հանձնառու է աշխատել Հայաստանի կառավարության հետ՝ օգնելու իրենց տունն ու ապրուստը կորցրած անձանց:  «Մենք վերահաստատում ենք մեր հաստատուն աջակցությունը տարածաշրջանում տևական և արժանապատիվ խաղաղության հաստատմանը, որը կապահովի կայունություն և անվտանգություն»,- եզրափակվում է գրառումը:     
15:08 - 27 սեպտեմբերի, 2024
Գնդապետ Մանուկ Բադալյանը չի հիշում Ջրականի 5-րդ գումարտակի բարոյահոգեբանական վատ վիճակի մասին

Գնդապետ Մանուկ Բադալյանը չի հիշում Ջրականի 5-րդ գումարտակի բարոյահոգեբանական վատ վիճակի մասին

Չորս տարի է անցել արցախյան 44-օրյա պատերազմից, եւ Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանում մինչ օրս շարունակվում է այդ ընթացքում Հադրութ քաղաքի մոտակայքում գտնվող Խուռհատ սարի վրա տեղի ունեցած մարտական գործողություններին առնչվող դեպքերի քննությունը։ Դատարանը, Ջոն Հայրապետյանի նախագահությամբ, վկաների հարցաքննության փուլում է։  Խուռհատ սարի գործով ամբաստանյալի աթոռին է Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանը։ Նա մեղադրվում է 2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին Խուռհատ սարում ստացած թեթեւ վնասվածքը որպես պատրվակ օգտագործելով իշխանության անգործություն դրսեւորելու եւ կապի միակ միջոցը վերցնելով՝ մարտադաշտը ինքնակամ լքելու մեջ։ Վահանյանն առաջադրված մեղադրանքը չի ընդունում։ Դատարանում այսօր ցուցմունք էր տալիս ՊԲ N զորամասի դիվիզիայի հրամանատարի բարոյահոգեբանական ապահովման գծով նախկին տեղակալ Մանուկ Բադալյանը։ Նա այն սպան է, որը մեկ այլ քրեական վարույթի շրջանակում մեղադրվում է 2020 թվականի պատերազմի ընթացքում հոկտեմբերի 10-ից նոյեմբերի 3-ն ընկած ժամանակահատվածում հիվանդության սիմուլյացիա դրսևորելու մեջ։ Պատասխանելով դատավարության մասնակիցների հարցերին՝ նա ասաց, որ ճանաչում է մեղադրյալ Իշխան Վահանյանին, նրա հետ ունեցել է ծառայողական հարաբերություններ։ Բադալյանը, ի պատասխան դատավորի հարցի, ասաց, որ մոտավորապես գիտի, թե ինչ քրեական գործով է ներգրավված որպես վկա։ Նա նշեց, որ նախաքննության փուլում հարցաքննության չի կանչվել։ Բադալյանը պատմեց, որ մարտական գործողությունների ընթացքում հոկտեմբերի 9-ին խոցվել է իրենց դիվիզիայի հրամանատարական կետը, եւ կազմին տեղափոխել են այլ վայր՝ Մելիքաշեն, որը Հադրութի շրջանի գյուղերից է․ «Ամսի 9-ին, 10-ին եղել եմ Մելիքաշենում, այդ օրը վիրավորվել եմ, եւ քանի որ ոչ միայն Ջրականի զորամասն է եղել ենթակայության [տակ], եղել են մի քանի զորամասեր, նաեւ զբաղվել ենք մնացած զորամասերի խնդիրներով։ Ես շատ տեղեկություն չունեմ»,- ասաց վկան՝ հավելելով, որ շատ ժամանակ է անցել՝ 4 տարի, ու նորից շեշտեց, որ քիչ տեղեկություն ունի։  Վկան տեղյակ չի եղել՝ ինչ մարտական խնդիր է առաջադրված եղել 5-րդ ուսումնական գումարտակին Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը Բադալյանից հետաքրքրվեց՝ նա տեղյակ եղե՞լ է հոկտեմբերի 10-ին ինչ մարտական խնդիր է առաջադրվել Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի անձնակազմին։ Վկան ասաց, որ տեղեկացված չի եղել, քանի որ ամսի 10-ին, ժամը 11-ին արդեն փոխված հրամանատարական կետը նույնպես ենթարկվել է հրետակոծության՝ «Սմերչ» կայանից։ Բադալյանի խոսքով՝ ինքն այդ օրը երկրորդ անգամ է վիրավորվել։ Մեղադրողը նկատեց, որ մարտական խնդիրն առաջադրվել է հոկտեմբերի 8-ին, այսինքն՝ Բադալյանի նկարագրած իրադրությունը չի եղել այդ ժամանակ։ «Ես իմ գործառույթներով չէի կարող իմանալ, դա իմանում են հրամանատար, շտաբի պետ օղակները, ես եղել եմ բարոյահոգեբանական ապահովան գծով տեղակալ, իմ պարտականությունների մեջ չէի կարող իմանալ, հետագայում ինչ-որ տեղեկացել եմ, ես վիրավորումից հետո վերադարձել եմ Արցախ նորից, ինչ-որ տեղեկացել եմ, կոնկրետ ծառայակիցներից, ոչ մանրամասն»։ Հանրային մեղադրողը հետաքրքրվեց՝ «ոչ մանրամասն» ի՞նչ է տեղեկեցել, եւ Բադալյանն ասաց, որ իմացել է, որ տարբեր ստորաբաժանումների տարբեր խնդիրներ են առաջադրված եղել, բայց առանձին չի տեղեկացել 5-րդ գումարտակին առաջադրված խնդրի մասին․ «Չեմ հիշում հատուկ, ժամանակ ա անցել բավականին»։  Այս դատավարության ընթացքում ամենաքննարկված հարցերից մեկն այն է, թե արդյոք նորակոչիկները, որոնցից ոչ բոլորն էին անգամ հասցրել զինվորական երդում տալ, կարո՞ղ էին ներգրավվել մարտական գործողությունների։ Հանրային մեղադրողը վկային հարցրեց՝ նա գիտի՞՝ կա՞ նման արգելք։ Բադալյանն ասաց, որ նորակոչիկների՝ մարտական գործողություններին ներգրավումը ցանկալի չէ, բայց չմտաբերեց արգելող կոնկրետ իրավական նորմ․ «Բայց երբ հարձակվել են չափից ավելի զորքեր, եւ խնդիրը մեծ ծավալով է, էդ ժամանակ արդեն․․․ Երկրում, որ հայտարարվում ա պատերազմական իրավիճակ, բոլոր քաղաքացիները, ընդհուպ 18 տարին լրացված, կարող են համալրվել։ Ինչ վերաբերում է խնդրի կատարմանը՝ երբ տեսնում ես, որ մնացած զինծառայողներն ունեն աջակցման կարիք, դա արդեն հրամանատարը որոշում է՝ ելնելով ստեղծված իրավիճակից»,- ասաց նա։  Հանրային մեղադրողը խնդրեց հայտնել, թե ի պաշտոնե ինչ գործառույթներ է ունեցել Բադալյանը։ Վերջինս ասաց, որ իր գործառույթը եղել է անձնակազմի բարոյահոգեբանական վիճակի ապահովումը, սակայն իրենք էլ չեն պատկերացրել, որ այդչափ վիրավորներ ու զոհեր կարող են լինել․ «Բավականին մեծ շեշտադրում էր արվում, որպեսզի կարողանանք հասկանալ՝ ինչքան ենք կորուստներ ունենում․․․ Կարողանալ ժամանակին հասցնել, ղեկավար կազմի մարտակոչերը, արագ հաշվառել այն աչքի ընկած զինծառայողներին, որոնք սխրանքներ են գործել, զոհվածների մասին անմիջապես տեղեկացնել զինկոմիսարիատներին, բազմաթիվ պարտականություններ կան․․․»։ - Երբ զորքի բարոյահոգեբանական վիճակը վատ է, դրա ուղղությամբ գործողություններ կատարելը Ձեր պարտականությունների մեջ մտնո՞ւմ է,- հարցրեց Գեւորգ Ավետիսյանը։ - Մտնում ա, քանի որ ես ունեցել եմ տվյալ, տարբեր զորամասերում հոգեբան, գումարտակի հրամանատարի՝ բարոյահոգեբանական վիճակի գծով տեղալներ․․․ Խնդիրները կոնկրետ զինվորների հետ կատարել են իրենք, եւ ըստ անհրաժետության փորձել ենք ապահովել, եւ էդ զորամասում 1-ին, 4-րդ գումարտակն այնպես ա մարտնչել․․․ Մարտական ոգին շատ բարձր էր, եւ մինչեւ պատերազմի ավարտը կարողացել են խնդիրը մեծ ծավալով կատարել։ Այսինքն, ընդհանուր զորամասի բարոյահոգեբանական վիճակի հարցն այնպիսին չի եղել, որ ես գնայի ըտեղ աշխատեի։ Բադալյանի պնդմամբ՝ անմիջական հրամանատարներն են զինվորներին ավելի լավ ճանաչում, եւ նրանք կարող են ընկալել՝ ինչ խոսել զինվորի հետ, որ նրա մարտական, բարոյահոգեբանական ոգին բարձրանա։ Վկայի պնդմամբ՝ դիվիզիա օղակը չի կարող բոլոր տղաներին ճանաչել։ Բադալյանն ասաց, որ ինքն ավելի շատ աշխատել է մոբի հետ, քանի որ նրանք «դրսից» են եկել․ «Իրանց հետ եմ աշխատել, բարոյահոգեբանական վիճակը բարձրացրել, նկարագրել՝ մեր տղաներն ինչ օգնության կարիք ունեն, ուղարկել զորամասեր»։ Կոնկրետ 5-րդ գումարտակի անձնակազմի բարոյահոգեբանական վիճակի վատ լինելու մասին Բադալյանը չի հիշում։ Նա բնական է համարում, որ երբ մարդ տեսնի՝ ընկերը զոհվեց, ընկճվում է, բայց, ըստ վկայի, դա ժամանակավոր բնույթ է կրում։ Բադալյանը հիշում է, որ դիվիզիայի շենքը մոտ է եղել այն դպրոցին, որտեղ տեղակայված է եղել 5-րդ ուսումնական գումարտակի անձնակազմը։ Նա ասաց, որ զորամասն ունեցել է բարոյահոգեբանական գծով տեղակալ եւ հոգեբան, նրանք զեկուցել են, որ շատ բարդություններ չկան։ Վկան ասաց, որ չորս տարի անց լավ չի մտաբերում, բայց հիշում է, որ երբ հակառակորդը տիրել է որոշակի դիրքերի, անձնակազմը նահանջով է բերվել այդ դպրոց։ Հանրային մեղադրողը նկատեց, որ մինչ այս հարցաքննված անձինք տեղեկություններ են հայտնել, որ ուսումնական գումարտակի մոտ նաեւ բարոյահոգեբանական լուրջ խնդիրներ են ունեցել, եւ նահանջը նաեւ դրա հետ կապված է եղել։ Բադալյանն ասաց, որ ինքը նման տեղեկություն չունի, որ բարոյահոգեբանական վիճակի համար նահանջ իրականացվի։ Դատավոր Ջոն Հայրապետյանը հավելեց, որ նաեւ նահանջի արդյունքում կարող էր վատանալ բարոյահոգեբանական վիճակը, ինչին վկան դարձյալ արձագանքեց, որ ինքը նման տեղեկություն չունի։ - Դուք անձնապես խոսակցություն ունեցե՞լ եք [զորքի հետ],- հարցրեց մեղադրողը։ - Հա, ես եղել ա, որ դպրոցում հանդիպեմ, բայց տենց որ ինչ-որ քաոս տիրեր, տենց բան ես չեմ հիշում։ - Ըստ Ձեր գնահատման՝ այդ անձնակազմն ի վիճակի՞ էր շարունակել մարտական գործողությունները։ - Իհարկե, քանի որ տղաները գիտեին, որ իրենց առջեւում իրենց ծառայակից ընկերներն են մարտի մեջ, ես բազմաթիվ զինվորներ եմ հիշում, որ մոտեցել ասում էին՝ բա մենք չենք գնալո՞ւ, ուրախացել էին, նաեւ լեյտենանտի կոչում են տվել, դասակ են ղեկավարել էդ տղաները։ Ընկճված տղաներ կարան լինեն, բայց մեկ կամ մի քանիսի համար ընդհանուր գնահատական տալը սխալ է։ Վկան չի հիշում, որ մեկ վաշտ լքել է մարտական դիրքը Հանրային մեղադրողը հարցրեց՝ եթե կապի միջոց ունեցող հրամանատարը վիրավորվում է կամ ինչ-ինչ պատճառով պետք է դուրս գա մարտից, պարտավո՞ր է կապի միջոցները փոխանցել ենթականերին կամ զեկուցել վերադաս հրամանատարին, թե ով է շարունակելու պարտականությունների կատարումը։ «Իհարկե»,- պատասխանեց Բադալյանը, «օրինակ ես երկու անգամ եմ վիրավորվել, երբ վիրավորվում ես, էդ պահին մինիմալ գիտակցություն կա, բացարձակ անգիտակից չես, որեւէ հաշվառած թուղթ, կապի միջոց փոխանցում ես քեզ մոտ գտնվող տեղակալին կամ թեկուզ էդ պահին մեկ զինվոր լինի, զինվորին էլ տաս, ասես տուր․․․»։ Իսկ արդյոք հրամանատարը պարտավո՞ր է նահանջող զորքին հստակ ու կոնկրետ նշել այն ուղղությունը, որով պետք է նահանջ կատարվի, եւ վերջնական բնագիծը, որը պետք է զբաղեցվի նահանջի արդյունքում։ Վկան ասաց, որ երբ նախնական նախանշված տեղում ես խնդիր կատարում, գիտես տարածքը, բայց եթե անծանոթ տեղանքում ես, այլ խնդիր է։ Հանրային մեղադրողը դարձյալ հարցրեց՝ ամեն դեպքում նահանջող զորքին հստակ ուղղություն պե՞տք է նշվի, թե՞ ոչ, Բադալյանն ասաց, որ պետք է նշվի, բայց ունենաս տվյալ, որ նշած տեղում խնդիր չի առաջանա։ Իսկ եթե տվյալ չունես, իրավիճակից է կախված․ «Դրանք վայրկյաններ են, մարտի դինամիկան է որոշում»։ Անդրադառնալով Բադալյանի վիրավորման թեմային՝ հանրային մեղադրողը հետաքրքրվեց, թե ինչ մարմնական վնասվածք է ստացել նա։ Վկան սկզբում չուզեց պատասխանել այդ հարցին՝ ասելով, որ այդ առնչությամբ նախաձեռնված քրեական վարույթ կա, եւ ինքը դեռ ցուցմունք չի տվել, այնուհետեւ նշեց, որ թեթեւ վնասվածք է եղել։ Պատասխանելով Գեւորգ Ավետիսյանի հարցին՝ նա ասաց, որ առաջին վիրավորման ժամանակ նա գիտակցություն ունեցել է եւ շարունակել է մասնակցել մարտական գործողություններին, եւ իր կյանքը փրկել է մի զինվորը, որն իրեն մի քանի կմ շալակած տարել է։ Իսկ երկրորդի ժամանակ անգիտակից է եղել։ Բադալյանն ասաց, որ բացասական է վերաբերում այն իրավիճակին, երբ սպան թեթեւ մարմնական վնասվածքը պատրվակ է դարձնում մարտի դաշտը լքելու համար։  Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ, փաստաբան Գուրգեն Գրիգորյանը վկային հարցեր տվեց պատերազմի առաջին օրերի վերաբերյալ։ Վկան ասաց, որ սեպտեմբերի 27-ին եղել է հրամանատարական կետում, նաեւ իմացել է, որ 5-րդ գումարտակում եղել են նորակոչիկներ։ Գրիգորյանը հետաքրքրվեց՝ Բադալյանը որեւէ զեկուցագիր ներկայացրե՞լ է վերադաս հրամանատարությանը, որ հնարավոր չէ նորակոչիկներին մեկ գումարտակով ուղարկել մարտական գործողության։ Բադալյանն ասաց, որ բոլորն այդ ժամանակ ունեցել են աշխատանքային պլաններ եւ առաջնորդվել են դրանցով, ուստի ինքը նման զեկուցագիր չի գրել ու կարծիք չի հայտնել․ «Զեկուցագիր գրելու համար ես պետք է ունենամ հիմք, իսկ դա պետք է գար զորամասից, եթե գա, որ կա նման խնդիր, դա պետք է իմ համար հիմք հանդիսանար, որ ես զեկուցեի վերադաս հրամանատարությանը»։ Բադալյանը չմտաբերեց, որ իրեն հայտնած լինեն անձնակազմի բարոյահոգեբանական վիճակի խնդրի մասին։ - Դուք, որպես դիվիզիայի հրամանատարի տեղակալ՝ բարոյահոգեբանական վիճակի գծով, պարտավոր չէի՞ք ճշտելու։ - Մենք դա ամեն օր ենք ճշտում առավոտյան զեկույցների ժամանակ (խոսքը խաղաղ պայմանների մասին է,-հեղ․), եւ նման զեկույց չի եղել։ - Բա որ ճշտել եք, չեք ասե՞լ, որ չի կարելի անփորձ գումարտակը միանգամից ուղարկել մարտի։ - Դուք խաղաղ պայմանների մասին հարցրիք, իսկ պատերազմական գործողությունների ժամանակ․․․ - Խաղաղ պայմաններում զեկուցել են, պատերազմական պայմաններում․․․ Ասում եք՝ ամեն օր զեկուցում են, ամեն օր զեկուցում են՝ պատերազմական պայմաններում Դուք Ձեր կարծիքը չեք հայտնե՞լ։ - Բոլոր տեղերում էլ խոսել ենք, էդ խոսելն այլ բան ա, երբ ասում եք՝ զեկուցագիր գրե՞լ եք, ես ասում եմ՝ չեմ գրել, որովհետեւ տենց զեկուցագիր ներքեւից վերեւ ա գալիս, գրելու կարիք չի եղել։ - Բանավոր ճշտելու, հրամանատարին զեկուցելու, բանավոր հայտնելու․․․ Գումարտակի հրամանատարին կանչե՞լ եք, ասել՝ էս վիճակն ա, հրաման տվե՞լ եք, ասե՞լ եք, որ էս վիճակն ա։ - Ես իմ աշխատանքը կազմակերպել եմ բարոյահոգեբանական գծով տեղակալների հետ, ես գումարտակի հրամանատարի հետ չեմ խոսել, որովհետեւ կխանգարեի։ Տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչը հարցրեց՝ Բադալյանը լսե՞լ է, որ ամբողջ մի վաշտ թողել է իր մարտական դիրքը եւ դիմել փախուստի։ Վկան ասաց, որ դա էլ չի հիշում։ Գրիգորյանը զարմացավ այս պատասխանից․ «Դուք զորամասի դիվիզիայի հրամանատարի տեղակալն եք բարոյահոգեբանական վիճակի գծով, Ձեր ենթակայության տակ գտնվող գումարտակներից մեկի ամբողջ վաշտը թողնում, փախնում է դիրքը, ասում եք՝ չեմ լսել։ Ո՞նց կարող է, Ձեր անմիջական ենթակայության տակ է, Ձեր զինվորներն են»։ - Զինվորներն ունեցել են դասակի հրամանատար, վաշտի հրամանատար, գումարտակի հրամանատարություն, բայց ավելի մեծ անհրաժեշտություն էր, որ մոբին զինենք, ու կարողանանք տանել զինվորներին փոխարինելու, ու քանի որ իմն օպերատիվ օղակն էր, ես ավելի շատ զբաղվել եմ մոբի անձնակազմով- ասաց Բադալյանը։ - Երբեւէ «9 կմ-ում» եղել ե՞ք, 5-րդ գումարտակի նահանջից հետո,- հարցրեց Գրիգորյանը - Եղել եմ։ - Զորքի վիճակը տեսել ե՞ք։ - Այո։ - Խոսել ե՞ք հետները։ - Այո։ - Այնտեղ է՞լ ոչ մի խոսակացություն չի եղել թռնողերի, սխալի, ծանր վիճակի մասին։ - Չեմ հիշում։ - Իսկ 5-րդ գումարտակի սպաների մեջ եղած տարաձայնության մասին ի՞նչ տեղեկություն ունեք։ - Բոլոր ուսումնական գումարտակներում գերթե նույն ձեւի են եղել խնդիրները, Հադրութի ուսումնական գումարտակում էլ ա եղել․․․ - Ես Հադրութից չեմ խոսում։ Գալիս եմ ամսի 27-ից՝ չեք հիշում, գալիս եմ ամսի 2-ին՝ չեք հիշում․․․ «Չեմ հիշում, որ տռագեդիոն խնդիր բարձրանար համազգեստի համար» Հաջորդիվ հարցեր հնչեցին նաեւ, թե ինչ խնդիրներ կարող էին ընկճել զինվորներին։ Խոսվեց նաեւ այն մասին, թե արդյոք զինվորներն ունեցե՞լ են համազգեստների, պաշտպանիչ բաճկոնների խնդիր եւ այլն։ Բադալյանն ասաց, որ չի հիշում, թե «բռոնի ժիլետի» պակաս եղած լինի, իսկ ինչ վերաբերում է համազգեստին, ապա, նրա խոսքով, պատերազմական պայմաններում դրանք ավելի շուտ էին մաշվում․ «Բայց չեմ հիշում, որ տռագեդիոն խնդիր բարձրանար համազգեստի համար»,- ասաց նա։ Վկայի այս պատասխանները վրդովեցրին զոհվածների հարազատներին։ Նրանցից Արսեն Ղուկասյանը տեղից գոռաց՝ դիմելով Բադալյանին․ «Երեխեքին պատերազմի ժամանակ ասում էր ձեզ կդատեն ֆորմի համար, գիտես չեմ ասելո՞ւ, սաղ տեղերն եմ ասելու, մարդասպան, էդքան երեխեքին էս [վիրավորական բառ] ա ուղարկել, էն մի [վիրավորական բառ] հանձնարարությունն արել ա»։ Ղուկասյանին հեռացրին նիստերի դահլիճից։ Բադալյանը շարունակեց, որ եթե բարոյահոգեբանական վիճակը վատ է եղել, ապա դրա ամենամեծ պատճառներից մեկը կարող էր լինել այն, որ հակառակորդն անբացատրելի, աննկարագրելի շատ էր կիրառում հրետանի ու անօդաչուներ։ Գուրգեն Գրիգորյանը հիշեց, որ զորամասի օպերատիվ բաժնի պետ Ռյուրիկ Սեմյոնովը ցուցմունքում ասել էր, որ պատերազմի սկսելուց մի քանի օր հետո արդեն սովորել էին կռվել անօդաչուների դեմ․  - Սո՞ւտ է ասել Սեմյոնովը,- հարցրեց տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչը։ - Ես չեմ ուզում իրա ասածին գնահատական տամ, ամեն պաշտոնատար անձ փորձել ա արագ սովորեցնել։ Ինչը փորձել են, ստացվել ա, շարունակել են, դա էլ ա մարտական ոգին բարձրացրել։ Գրիգորյանը նորից հետաքրքրվեց՝ ի պաշտոնե՝ Բադալյանն ի վերջո ինչ գործողություններ է արել զինվորների բարոյահոգեբանական վիճակը բարձրանելու համար, ինչին ի պատասխան վկան ասաց, որ վերադասությունը ժամը մեկ ուզել է զինվորների սխրանքների մասին տեղեկություններ, զոհերի անուններ, եւ այլն, եւ այդ հաշվառումը պետք է իրականացներ ինքը։ - Դուք գնդապե՞տ եք։ - Այո։ - Բա էդ զորքն ո՞վ պետք ա կառավարեր, որ Դուք մենակ ցուցակներով էիք զբաղվում։ - Զորքը կառավարում են իրա անմիջական հրամանատարները։ Գրիգորյանը հետաքրքրվեց՝ Հադրութում եղած ժամանակ զորամասի կամ դպրոցի վրա հրետակոծություն եղե՞լ է։ Վկան ասաց, որ ամբողջ քաղաքի վրա է եղել։ Վտանգավոր չէ՞ր զինվորներին զորամաս կամ դպրոց տանելը։ Վկան պատասխանեց՝ բոլոր տեղերն էին վտանգավոր։ Բայց հարցաքննության ընթացքում պարզվեց, որ Մանուկ Բադալյանը նաեւ տեղյակ չի եղել, որ զորքը նախ զորամասում է տեղակայվել, հետո նոր դպրոցում։ Նա ասաց․ «Կարող ա այլ զորամասի խնդրով զբաղված լինեմ, միանգամից չես կարա բոլոր տեղերի խնդիրներն իմանաս»։ Երբ Բադալյանին հարցրին՝ իսկ դպրոցում նա ի վերջո ճշտե՞լ է, թե անձնակազմին ինչ մարտական խնդիր է առաջադրված եղել, նա պատասխանեց, որ ինքը նման կոնկրետ պարտականություն չի ունեցել։ «Ի՞նչ է նշանակում՝ չունեմ։ Բարոյահոգեբանական աշխատանք, առանց ճշտելու՝ ինչ աշխատանք պիտի կատարեն, բա էդ պարտականությունն ո՞վ ունի, որ Դուք չունեք։ Դուք եթե նման հարցերը չեք ճշտել, չեք իմանում՝ էդ երեխեքն ինչի միջով են անցել, ուր են եկել հասել, որտեղ են գտնվում, բա ո՞նց եք կազմակերպելու Ձեր եւ Ձեր ենթակաների աշխատանքը»,- հարցրեց տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչը ու շարունակեց,- «պետությունն էդքան ծախս ա անում, բարոյահոգեբանական գծով զորամիավորման բազմաթիվ պաշտոններ կան, էդ որ պիտի զորքի հետ կապ չունենաք, բա պետությունը ձեզ ինչո՞ւ ա էդքան ուղարկում սովորելու, տալիս բարձր պաշտոններ, որ գաք, կանգնեք դատարանի առաջ, ասեք՝ ես, բացի երեխեքի հետ խաղաղ ժամանակ քայլելուց հարցնեմ՝ ո՞նց եք, ձեր հաց ու ջուրը տե՞ղն ա, ուրիշ բաների հետ կապ չունե՞մ»։  - Մյուս սպաները զինվորներին թողել, փախել են, խայտառակություն է, այ էդ երեխեքի զոհվելը, կոնկրետ այս դեպքում՝ Խուռհատ սարի, չե՞ք կարծում, որ էդ ամբողջի մեղավորությունը նաեւ դրված է այն հրամանատարական կազմի վրա, որը պիտի բարոյահոգեբանորեն աշխատեր սպաների, զինվորների հետ, որ նրանք չլքեին մարտական դիրքը, զինվորին, զորքին, տեխնիկան։ Չեք գտնո՞ւմ, որ ձեր ղեկավարած կառույցն իր վրա դրված ոչ մի պարտականություն չի կատարել։ Թռել են՝ տեղյակ չեք, թրջված են եղել՝ տեղյակ չեք, սպաները խնդիր ունեն՝ տեղյակ չեք, զորքին հանում են վերեւ՝ տեղյակ չեք։  - Ուսումնական գումարտակները համալրվել են մեր դիրք պահող գումարտակների այն լավագույն սպաներից, որոնք ունեն նորմալ, ավելի լավ փորձ, եւ էդ ընտրությունը, զորամասն առաջարկներն ուղարկում ա, պաշտոնները նշանակվում են ավելի վերադաս ղեկավարներից։ Ընտրելուց հետո մենք ինչ աշխատանքներ ենք կատարել, էդ ամեն ինչը․․․ - Անգամ վախենում եմ հարցնել, եթե ձեր լավագույն սպաները փախել են, զինվորներին լքել են, վատագույններն ինչի՞ են ընդունակ եղել։ Ձեր աշխատանքը պիտի լիներ առաջինը, որ սպան մնար զինվորի հետ․․․։ Դուք ո՞նց եք աշխատել ու ո՞նց պատասխանատվություն չեք կրել,- ասաց Գուրգեն Գրիգորյանը։  «Ես տվյալ չունեմ, որ զինվորներին հրամայել են փոխել հագուստը, թաց շորերը հագնել» Հաջորդիվ վկային հարցեր տվեց նաեւ Իշխան Վահանյանի պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը․ - Երբ իմացաք, որ զինվորները թրջված, շորերը՝ շարքից դուրս եկած, իրենք իրենց ուժերով Հադրութում հայթայթեցին հագուստ, փոխվեցին, Ձեր արձագանքը դրան ի՞նչ եղավ, Դուք գովեցի՞ք նրանց։ - Ըտեղ հայթայթելու խնդիր չի եղել, անձամբ բանակի թիկունքի պետը հենց դպրոց բերել ա, էդ նույն րոպեին չէ, բայց բերել, հասցրել են։ - Դուք ոգեւորեցի՞ք, գովեցի՞ք զինվորներին։ - Դա իմ անելիքը չի։ - Դուք ի՞նչ արձագանք տվեցիք, երբ տեսաք, որ էդ երեխեքը թրջված շորերը փոխել են նոր շորերով, իրենց ուժերով։ - Մենք պրոբլեմներն անմիջապես վերադասությանը զեկուցել ենք, խնդրել, որ կան ապահովման հարցեր, բերեն, ապահովեն։ - Իսկ դուք տեղյակ եղա՞ք, որ էդ զինվորներին հրաման տվեցին փոխած շորերը փոխել, նորից թաց շորերը հագնել, նոր շորերը վերադարձնել։  - Ես տենց տվյալ չունեմ։ - Ոչ էլ լսել եք։ - Ոչ։ Այս դեպքի մասին խոսեց նաեւ տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ, փաստաբան Գայանե Հովակիմյանը, եւ, դիմելով վկային, ասաց, որ նախաքննության ժամանակ զինվորների տված ցուցմունքներ կան, որոնցում ասված է, որ երբ զինվորները կարողացել են հագուստ հայթայթել խանութից, ինքը՝ Բադալյանը, ստիպել է հանել համազգեստները․ - Ի՞նչ կասեք այս մասին, ես հստակ ասում եմ՝ կան ցուցմունք տված զինվորներ, որոնք ողջ են։ - Իմ տեղեկությունով մոբի տղաներից ծխախոտ չեն ունեցել, տեսել են, որ պատուհանը ջարդված ա խանութի, ջարդել են դուռը, բացել՝ ծխախոտ վերցնելու համար, տեսել են մեր զինվորներին, իրանք են մեր զինվորներին առաջարկել, մեր զինվորները հաստատ չէին գնա ընդեղ էլի։ Հետո կողքի խանութում էլ համազգեստ ա եղել, էդ էլ են բացել, հագել, ոստիկանությունը տեղեկացել ա, որ խանութներ են բացում, ասել են՝ խնդրում ենք ուշադրություն դարձրեք, մենք էլ ասել ենք՝ չի կարելի, էլի։ Զոհված զինծառայողի ծնող Գեղամ Ղազարյանը մանրամասներ հարցրեց վկայի վիրավորման հանգամանքներից։ Բադալյանն ասաց, որ երբ այրվածքով վիրավորում է ստացել, դիվիզիայի սպաներն են տարել իրեն․ - Բայց ձեր ֆերշելին (բժշկին,-հեղ․) տեսել եմ, խոսել եմ, ասել ա՝ ինքն իրա ոտով ա եկել։ Հիշում ե՞ս, Ստեփանակերտում ասում էիր՝ Գարիկն (նկատի ունի գումարտակի նախկին հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանին) ու Իշխանյանն են մեղավոր, որ Գարիկին կանչիր, բերին, ասում էիր՝ դու ես մեղավոր, էնի ասում էր՝ էնի, քցում էիք իրար վրա։ - Էդ օրը վեճ ա եղել մեր մեջ, ես ուրիշ մանրամասներ չեմ հիշում,- ասաց վկան։ - Երեխեքին շարել ե՞ս Հադրութի դպրոցում, ասել՝ բարոյալքված եք, պատրաստ չեք պատերազմի, հետո հրաման ես տվել Վարդերեսյանի հետ, ասել, որ ով հետ գա՝ գյուլլեք։ - Չի եղել տենց բան,- հերքեց Բադալյանը։ Վկան այդ օրերին չի իմացել, որ զորքը շրջափակման մեջ է ընկել Հնչած հաջորդ հարցերի պատասխաններից պարզ դարձավ, որ վկա Մանուկ Բադալյանը այդ օրերին չի իմացել, որ զորքը շրջափակման մեջ է ընկել, չի իմացել նաեւ, թե ինչու է Գարիկ Վարդերեսյանին փոխարինել Իշխան Վահանյանը, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Վահանյանին հանդիպել է դպրոցում, չի հարցրել այդ մասին։ Դատավոր Ջոն Հայրապետյանը, դիմելով վկային, ասաց, որ չի եղել գրեթե մի վկա, իսկ նրանք գրեթե 40-ն են եղել՝ զինծառայողներ, սպաներ, մեղադրյալ Իշխան Վահանյանը, որը չասի, որ զորքն ունեցել է բարոյահոգեբանական վիճակի խնդիր․ «Այդպիսի մարդ չի եղել, որ հակառակն ասի։ Դուք ցուցմունք եք տալիս, ասում՝ ինձ չի զեկուցվել։ Պարզ է՝ Դուք դիվիզիայի օղակն եք, բայց մենք կընդունեինք Ձեր ասածը, եթե Դուք անձամբ ներկա չգտնվեիք դպրոցում, այսինքն՝ Ձեր ստորադասներն իրենց պարտականությունը լավ կատարած չլինեին, բայց դուք անձամբ այնտեղ եք եղել, ո՞նց եղավ, որ դուք չնկատեցիք, որ 5-րդ գումարտակը շատ վատ բարոյահոգեբանական վիճակի մեջ է, բոլորը զանգել են տներ, ծնողներին ասել են՝ մենք վատ վիճակում ենք, դիրք են ուզում տանեն եւ այլն»։  - Դիվիզիայի մասնաշենքը, ճիշտ ա, խփված էր, բայց 30 տոկոսով գործում էր, կապի հանգույցն աշխատում էր, ես ավելի շատ կապի հանգույցից ներքին հեռախոսով խոսալու համար եմ եղել այդ շենքում, ես ասում եմ՝ բոլոր ուսումնականներում էլ բարոյահոգեբանական վիճակի հարց եղել ա, բայց որ առանձին ասեմ․․․ Մանուկ Բադալյանի հարցաքննությունն ավարտվեց։ Հաջորդ նիստը նշանակվեց հոկտեմբերի 3-ին, ժամը 16։00-ին։ Գլխավոր լուսանկարում՝ Մանուկ Բադալյանը, լուսանկարը՝ ՊՆ-ի Հայարփի Բաղդասարյան
23:15 - 26 սեպտեմբերի, 2024
Պատերազմից 4 տարի անց զոհերի, գերիների, անհայտ կորածների թիվը ՔԿ-ն գաղտնիք է համարում

Պատերազմից 4 տարի անց զոհերի, գերիների, անհայտ կորածների թիվը ՔԿ-ն գաղտնիք է համարում

2020թ․ 44-օրյա պատերազմից անցել է չորս տարի, սակայն մինչ օրս հայկական կողմի զոհերի մասին ամբողջական տվյալներ չկան։ Թեեւ նախորդ տարիներին տարբեր պաշտոնյաներ հնչեցրել են թվեր, սակայն ՀՀ քննչական կոմիտեն այդ տեղեկությունը պաշտոնապես համարում է նախաքննական գաղտնիք։ Քանի՞ զոհ է ունեցել հայկական կողմը պատերազնի ընթացքում, նրանցից քանի՞սն է եղել ՀՀ ԶՈՒ կամ Արցախի ՊԲ զինծառայող, քանի՞սն է եղել պահեստազորային, քանի՞սը՝ կամավորական, քանի՞սը՝ խաղաղ բնակիչ․ ահա այս եւ մի շարք այլ հարցերով սեպտեմբերի 16-ին դիմել ենք Քննչական կոմիտե, որը մերժել է տեղեկության տրամադրումը՝ հղում անելով Քրեական դատավարության օրենսգրքի՝ նախաքննության տվյալների հրապարակման անթույլատրելիության մասին հոդվածին։ Քննչական կոմիտեն նշել է միայն, որ ՀՀ ՔԿ զինվորական քննչական գլխավոր վարչության հատկապես կարեւոր գործերի քննության վարչությունում շարունակվում է քրեական վարույթի նախաքննությունը, որը նախաձեռնվել է հետեւյալ հոդվածներով՝ - Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի դեմ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ից ագրեսիվ պատերազմ սանձազերծելը եւ վարելը,  - ռազմական գործողությունների ընթացքում նախապես հավաքագրված վարձկաններ օգտագործելը,  - պատերազմ վարելու արգելված մեթոդներ եւ միջոցներ կիրառելը, - քաղաքացիական բնակիչներին զինծառայողներից չտարբերակելը եւ Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ բնակավայրերի քաղաքացիական բնակչությանը համակարգված, կանխամտածված եւ նպատակաուղղված գրոհների թիրախ դարձնելը, մասնավորապես՝ խոր թիկունքում գտնվող քաղաքացիական բնակչությանը եւ քաղաքացիական օբյեկտները ոչ ընտրովի հարձակման թիրախներ դարձնելը եւ հրետակոծելը,  - միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերի լուրջ խախտումներ համարվող արարքներ կատարելը,  - ահաբեկչությունը, ահաբեկչության ֆինանսավորումը, միջազգային ահաբեկչությունը: Հայկական կողմը՝ ՀՀ ՊՆ-ն եւ Արցախի ՊԲ-ն, 44-օրյա պատերազմի ընթացքում պարբերաբար ներկայացնում էին զոհերի տվյալները։ 2020թ․ դեկտեմբերի վերջից զոհերի ցուցակներ սկսեցին չհրապարակվել։ Հետագայում ինչպես Քննչական կոմիտեն, այնպես էլ տարբեր պաշտոնյաներ, այդ թվում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը որոշ ընդհանրական տվյալներ հաղորդեցին։ Օրինակ՝ 2021թ․ մարտի 20-ին Նիկոլ Փաշինյանը հայտնեց, որ հայկական կողմը պաշտոնապես հաստատված 3250 զոհ ունի: Այդ օրը նա ասաց, որ անհետ կորածների բավականին մեծ ցուցակ կա, որը ճշգրտման կարիք ունի։ Միաժամանակ պնդեց, որ զոհերի թիվը 4000-ից չի անցնի:  Ամփոփ տվյալներ էր հայտնում նաեւ Քննչական կոմիտեն։ 2021 թվականի սեպտեմբերի 27-ին ՔԿ-ն հրապարակել էր 3781 թիվը եւ նշել, որ այդ օրվա դրությամբ անհայտ է 231 զինծառայողի եւ 22 քաղաքացիական անձի գտնվելու վայրը։ 2022թ․ հունվարի 19-ին ՔԿ-ն հրապարակել էր զոհերի 3809 թիվը։ Այդ հաղորդագրության էջը ՔԿ պաշտոնական կայքից հեռացված է։ 2022թ․ մարտի 21-ին ՔԿ-ն հայտարարել է, որ զոհերի թիվը 3822 է։ Դրանից մեկ ամիս անց՝ ապրիլի 13-ին, Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային ժողովում հայտարարել է, որ հայկական կողմի զոհերի թիվը 3825 է։ Սա զոհերի ամփոփ թվի վերաբերյալ, ըստ էության, վերջին հայտարարությունն է եղել։ Նշենք, որ Քրեական օրենսգրքի 483-րդ հոդվածի համաձայն՝ քրեական վարույթի տվյալներն առանց իրավասու մարմնի թույլտվության հրապարակելը համարվում է հանցանք։ Հարց է ծագում՝ եթե Նիկոլ Փաշինյանը կամ այլ պաշտոնատար անձինք ունեցել են վարութային տվյալներ հայտնելու թույլտվություն, ապա ինչո՞ւ քննչական մարմինն առնվազն այդ նույն տեղեկությունը չի տրամադրվում լրատվամիջոցին։ Իսկ եթե Նիկոլ Փաշինյանը չի ունեցել իրավասու մարմնի թույլտվությունը, ապա ինչո՞ւ այդ դեպքի առթիվ վարույթ չի նախաձեռնվել։ Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանում պահվող անձանց թվին, ապա այս մասին վերջին անգամ խոսել է Քննչական կոմիտեի նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը՝ այս տարվա հունվարի 4-ին։ Այդ պահի դրությամբ, ըստ Քյարամյանի հայտնած տվյալների, Ադրբեջանում 23 անձ է պահվում, որոնցից 17-ը 2023թ․ ագրեսիայի ընթացքում են գերեվարվել։ Քյարամյանն ասել է, որ 44-օրյա պատերազմից հետո 32 անձի բռնի անհետացման վերաբերյալ առկա են փաստական տվյալներ։ Ադրբեջանը հաստատում է 23 պահվող անձանց հանգամանքը, 32 անձի բռնի անհետացման մասին հայտարարությունը՝ հերքում։ ՔԿ նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը նաեւ 44-օրյա պատերազմին առնչվող քրեական վարույթների վերաբերյալ է հայտնել որոշ տվյալներ․ 2024թ․ հունվարի դրությամբ, ըստ Քյարամյանի, դատարան է ուղարկվել 422 անձի վերաբերյալ քրեական գործ, որոնցից 99-ը սպաներ են։ Այժմ դատարաններում քննվում են մի շարք գործեր, որոնք առնչվում են 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներին։ Այդ գործերը վերաբերում են նաեւ զինծառայողների զոհվելու դեպքերին։  Այդ գործերի մասին կարող եք կարդալ «Ինֆոքոմում»՝ 1, 2, 3, 4, 5, 6 հղումներով։Լուսանկարը՝ ՀՀ պաշտպանության նախարարության ֆեյսբուքյան էջից, 44-օրյա պատերազմից Հայարփի Բաղդասարյան
19:10 - 26 սեպտեմբերի, 2024
Վկայի ենթադրությամբ՝ պետք էր, որ Քիմիկների զորախումբը մարտական կորուստ դառնար

Վկայի ենթադրությամբ՝ պետք էր, որ Քիմիկների զորախումբը մարտական կորուստ դառնար

2020 թ․ հոկտեմբերի 21-ին Քիմիկների զորախմբին մարտական օպերացիայի ուղեկցող անձնակազմը տեղյա՞կ էր, թե մինչեւ ուր է պետք ուղեկցել․ այս հարցն այսօր երկար քննարկվեց Հակակոռուպցիոն դատարանում։ Ցուցմունք էր տալիս Սյունիք համայնքի նախկին ղեկավար Արթուր Մանուչարյանը։ Նա այն անձն է, որի միջոցով Կապանի ինքնապաշտպանական խորհրդի նախագահ, գնդապետ Վարդան Ալեքսանյանը իրականացրել է Գլխավոր շտաբի հրամանի կատարումը՝ կազմակերպել զորախմբի ուղեկցումը օպերացիայի տեղանք։ Ըստ կարգադրության՝ տեղանքը Կիրի հանքն էր, որտեղ իջնելու փոխարեն, սակայն, զորախումբը խորացել է մինչեւ հակառակորդի վերահսկողության տակ գտնվող Զանգելան եւ ընկել շրջափակման մեջ։ Կատարվածի համար այժմ մեղադրյալի աթոռին են ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի նախկին տեղակալ, գեներալ–լեյտենանտ Անդրանիկ Մակարյանը եւ Քիմիկների զորամասի հրամանատար, փոխգնդապետ Արսեն Աբգարյանը։ Նրանք առաջադրված մեղադրանքները չեն ընդունում։ Որոշվել է, որ այդ ճանապարհի մի մասը կուղեկցի Ալեքսանյանի վարորդ Համբարձում Փարամազյանը, մյուս մասը՝ համայնքապետի օգնությամբ գտնված կամավոր Արման Նուրիջանյանը։ Թե՛ Վարդան Ալեքսանյանը, թե՛ նրա վարորդ Համբարձում Փարամազյանը հանքն անցնելն ու Զանգելան հասնելը պայմանավորել են երկրորդ ուղեկցողի՝ Արման Նուրիջանյանի անփութությամբ։ Վերջինս, սակայն, դատարանում հայտարարել է՝ որեւէ մեկը երբեւէ իրեն չի ասել, թե զորքին մինչեւ ուր պետք է ուղեկցեր։ Նուրիջանյանի այս խոսքերն այսօր հաստատեց նաեւ համայնքապետ Արթուր Մանուչարյանը․ «Վարդան Ալեքսանյանը եկավ, ասաց՝ ավտոբուսներ, զինվորներ են գալու, Զանգելանի ճանապարհը պետք է ցույց տաք։ Տեղանքի անուն, որտեղ պետք էր կանգնել, չի ասվել, Կիրի հանքը ոչ մի զրույցի ժամանակ չի եղել»,– պնդեց Մանուչարյանը։ Ըստ վկայի՝ Վարդան Ալեքսանյանը երկու տարբեր հրամաններ է տվել Հարցաքննության սկզբում հանրային մեղադրող Դավիթ Նավասարդյանը վկային խնդրեց պարզաբանել, թե ինքն ինչ կարգով է ներգրավվել զինվորական ծառայության մեջ․ «Որպես վարչական ղեկավար՝ սկզբում մասնակցել եմ թիկունքային աշխատանքների, ունեցել եմ փախստականներ, որոնց տեղավորել եմ․․․ Երբ ընդհանուր բնագծի պաշտպանության անցնելու հրաման եկավ, սահմանամերձ բոլոր գյուղերի վարչական ղեկավարներն այդ պատասխանատվությունը վերցրին իրենց վրա»,– հայտնեց վկան։ Մեղադրողի ճշտող հարցին՝ զորահավաքային կարգով զորակոչվել, հաշվառվե՞լ է՝ վկան պատասխանեց․ «Հաշվառվելը ո՞րն է, զենքը ես եմ ստացել, իմ պատասխանատվության տակ էին։ Որպես զինվորական՝ ամենաքիչը հաշվետու էի համայնքապետին՝ Գեւորգ Փարսյանին»։ Վկա Արթուր Մանուչարյանը պատմեց, որ դեպքի նախորդ գիշերը ինքը՝ իր 10-հոգանոց ջոկատով, գտնվել է իրենց պաշտպանության տեղամասում, երբ Վարդան Ալեքսանյանը եկել, ինչ–որ անհասկանալի առաջադրանքից է խոսել․ «Գիշերը 1-2-ի կողմերը ինձ արթնացնում են, ասում են՝ Վարդանն է եկել․․․ Վարորդի հետ էր․․․ Ասում եմ՝ ի՞նչ կա, ասում է՝ մարդ է պետք, պիտի գնանք Զավալ (տեղանք է՝ չհասած Կիրի հանք,–հեղ․)․․․ Այնտեղ ականապատում են թե ականապատել են՝ լավ չհասկացա։ Ասացի՝ ես սակրավոր չեմ, տղաներն էլ չեն»,– հայտնեց վկան։ Դատավոր Սարգիս Դադոյանը – Վարդան Ալեքսանյանի ասելով՝ այդ պահի՞ն էր պետք թե՞ առհասարակ,– հետաքրքրվեց մեղադրողը։ – Չասաց, ես չեմ հասկացել։ – Նա սթա՞փ էր։ – Երեւի հա, բայց․․․  Ես հասկացա, որ ճիշտ չի բացատրում, միտքը հստակ չէր։ Հարցին, թե ինչ պիտի անեինք, տարբեր կերպ պատասխանեց, եւ իմ մոտ առաջացավ կասկած։ Ասացի՝ տղաներից ոչ ոք չի շարժվում, ես կգամ, բայց վառելիք չունեմ, տուր, կգամ։ Գնաց–եկավ, գնաց–եկավ, թողեց, գնաց։ Ըստ վկայի՝ այդ խոսակցությունից մոտ կես ժամ անց Ալեքսանյանը նորից եկել է՝ արդեն նոր առաջադրանքով․ «Ժամը 3-ի կողմերը եկավ, բա ավտոբուսներ են գալու, զինվորներ են գալու, Զանգելանի ճանապարհը պիտի ցույց տաք»,– մեջբերեց Ալեքսանյանի խոսքերը։ Դատավարության մասնակիցները խնդրեցին պարզաբանել՝ ինչ է նշանակում ճանապարհը ցույց տալ․  «Ինձ թվաց՝ տղաները, ովքեր գալիս էին, իրենց հանձնարականը պիտի իմանային, սպա գոյություն ունի ի վերջո․․․ Ես պիտի քշեմ, տանեմ, ճանապարհը ցույց տամ․․․ Բայց դա էլ մեկ գիծ էր, տարբեր տեղ դուրս գալու տարբերակ չունես»։ Ի պատասխան դիտարկմանը, որ ուղեկցելը ունենում է սկզբնակետ եւ վերջնակետ, վկան ասաց․ «Իրենք տեղը գիտեին, իրենք ունեին հրաման, թե ինչ միջոցառում պիտի անեին։ Եթե ես լինեի ուղեկցողը, եթե չունենայինք տեխնիկական այդ խնդիրը, գուցե ճանապարհին շատ բան հասկանայի, փոխեի, գուցե եւ չիմանայի, գուցե եւ իմ ծնողն էլ էստեղ նստած լիներ»։ – Իրենք՝ ովքե՞ր,– հարցրեց տուժողի իրավահաջորդ Անահիտ Ադոյանը։ – Չենք քննարկել՝ 62 հոգի՞ն թե՞ հրամանատարները, բայց պիտի հրամանատարները [լինեին]։ – Այսինքն՝ հաստատ զինվորները չէին ասելու՝ էստեղ կանգնի կամ էնտեղ կանգնի,– արձանագրեց Ադոյանը։ Համայնքապետի մեքենայի վառելիքի հարցը այդպես էլ չի լուծվել Քանի որ Մանուչարյանի վառելիքի հարցը չի լուծվել, եւ զինվորները դրանից առաջ՝ լուսադեմին, արդեն ժամանել են, որոշվել է, որ ոչ թե ինքը կուղեկցի, այլ տեղացի Արմանը, որը ճանապարհին ծանոթ էր, եւ որի մեքենան համեմատաբար ավելի սարքին էր։ Ընդ որում, զինվորները եկել են դեղին՝ քաղաքացիական ավտոբուսներով, ինչը, ըստ վկայի, եւս հուշել է, որ վտանգ չկա, հերթափոխի պես մի բան է լինելու։ Ձախից՝ մեղադրյալ Արսեն Աբգարյանը, պաշտպան Դավիթ Դավիդյանը – Դուք իրավունք ունեի՞ք ԳՇ պետի տեղակալի այդ կարգադրությունը վերահասցեագրելու [Արմանին],– հարցրեց Արսեն Աբգարյանի պաշտպան Դավիթ Դավիդյանը։ – Բոլորն ունեին ստորադաս, եթե ԳՇ պետը ինձ հրամայում է, ես էլ իմ ստորադասին կարող էի հրամայել, պարո՛ն իրավաբան։ Բայց դա հրաման չէր (նկատի ունի՝ իր դիմելը Արմանին,–հեղ․), մենք կանգնած էինք ընկերներով, բոլորս մեկ մարդու նման կատարում էինք աշխատանքներ շատ մարդկանց, այդ թվում՝ գեներալների համար, դա ավելի շատ խնդրանք էր։ Դուք, որպես իրավաբան, իրավական նորմերի մեջ ավելի գրագետ եք, բայց ես մի քիչ ավելի մարդկային առումով եմ այդ ամենը կատարել,– պատասխանեց վկան։ – Պատերազմը բարոյական նորմերով չի վարվում, հարգելի՛ վկա։ – Հրամայել եմ, ասել եմ՝ տանում եք՝ Զանգելանի ճանապարհը ցույց տալու, իրենք տեղը գիտեն,– իր խոսքը վերաձեւակերպեց վկան։ – Եթե վերջնակետի տվյալը չունեք, ուղեկցելը ո՞նց էր ավարտվելու։ – Ուղեկցողի մոտ սպա է նստել, ես տրամաբանել եմ, որ նա․․․ – Եթե սպան տեղանքին ծանոթ չէր, ո՞նց պետք է ուղեկցողին հասկացներ՝ որտեղ կանգ առնել։ – Սպան քարտեզ կարդալ գիտի, չէ՞, հրամանը ստանալու դեպքում քարտեզով տալիս են՝ էս կետում պիտի կանգնես։  Էդ սպան, որ եկել, նստել է ուղեկցողի մոտ, բայց չգիտի իր առաջադրանքը, բա ե՞ս ինչ իմանամ։ Ի պատասխան Արսեն Աբգարյանի հարցին՝ քարտեզի վրա հանքը, որի մոտ պիտի կայանեին, տեսանելի՞ էր, վկան բացասական պատասխան տվեց։ Նա նաեւ նշեց, որ երբ հրամանները տալիս, իրենց հետ մանրամասն չէին քննարկում, եւ քանի որ արտահոսքի խնդիր էլ կար, ինքն էլ հավելյալ հարցեր չի տվել։ Ենթադրեց՝ եթե անձամբ իրականացներ ուղեկցումը, ինքն էլ նույն տեղը կհասներ։ – Երբ ստացել եք խնդիր՝ ուղեկցել Զանգելան, Ձեզ ասե՞լ են՝ ինչ հերթականությամբ,– հարցրեց Անդրանիկ Մակարյանը։ – Ոչ։ – Ստացե՞լ եք խնդիր, որ խումբը պետք է իջնի Կերեն բնակավայրում, որտեղ ոստիկանական հենակետն էր, սպասի հրամանի, դրանից հետո ուղեկցողը գիտի՝ դեպի որ ուղղությամբ տանի։ – Ոչ, չի եղել տենց բան, ես առաջին անգամ  Ձեզնից եմ լսում։ Մանուչարյանի ենթադրությամբ՝ պետք էր, որ իրենք մարտական կորուստ դառնային Մանուչարյանի վկայությամբ՝ իրենցից հետո տեղակայված էին Զանգելանի ոստիկանները, ԱԻՆ աշխատակիցները, բնակիչները, եւ իր համար տարակուսելի էր, որ տեղանքին ծանոթ այդքան անձինք կային, բայց իրենք պիտի ուղեկցումը կազմակերպեին․ «Այսինքն՝ նույն Վարդանը չէր կարողանո՞ւմ ավելի հարմար տարբերակ գտներ, որ եկավ, կանգնեց մեզ վրա․․․ էդ ո՞նց եղավ, որ Զանգելանի տղաները էդ ճանապարհը չէին կարող ցույց տալ, իմ տղաները պիտի ցույց տային»,– հարց հնչեցրեց վկան։ Ձախից՝ հանրային մեղադրողներ Դավիթ Նավասարդյանը, Արշակ Մարտիրոսյանը Ի պատասխան մեղադրողի հարցին, թե ինքը ոնց է դա բացատրում, վկան ասաց․ «Բանակում ասած՝ որպես նորմալ կորուստ պիտի գնայինք, ամենաքիչը իմ ծնողը պիտի էստեղ նստած լիներ, ես այդ եզրահանգմանն եմ գալիս»։ – Այսինքն՝ իրեն պետք էր, որ Դուք մարտական կորուստ լինեի՞ք։ – Ես տենց մտածում եմ, այո։ – Անձնական հարաբերությունները ո՞նց էին Ալեքսանյանի հետ։ – Ես իրեն չեմ էլ ճանաչել։ – Իսկ եթե հարաբերություն չեք ունեցել, ինչո՞ւ պիտի այդպես պետք լիներ։ – Դե, գուցե պատճառն էլ հենց էդ է, որ հարաբերություն չենք ունեցել, գուցե մյուսների հետ ունեցել է անձնական հարաբերություններ։ Օրինակ, ենթադրությունն է էլի։ – Վարդան Ալեքսանյանը ներկայացրել է Ձեզ հետ խոսակցություն, ըստ որի՝ Ձեզ ասել է, որ ուղեկցումը պետք է մինչեւ Կիրի հանք լինի։ – Սուտ է խոսում։ – Եվ ասել է, որ  Զանգելան բառը Ձեզ չի ասվել։ – Սուտ է խոսում․․․ Ես գիտեմ հանքի տեղը, Արմանը գիտի, կբացատրե՞ք՝ տրամաբանությունը ո՞րն է, որ եթե ինձ ասած լինեն Կիրի հանք, ես ասեմ՝ չէ, քշի, գնա Զանգելան։ Ամենաքիչը Արմանի համար պատասխանատու էի, ինչո՞ւ պիտի այդպես ասեի։ – Իսկ ըստ Ձեզ՝ ստելու պատճառը կամ տրամաբանությունը ո՞րն էր։ – Չեմ կարող ասել։ Ես 4 տասնյակից ավելի վարդանալեքսանյաններ եմ հանդիպել, գիտեմ, որ կեսից շատը մեծ–մեծ խոսող, «գալչկա» դնող հրամանատարներ էին, մնացածը իրենց հարցրեք։ –Հետագայում երբեւէ չե՞ք զրուցել նրա հետ։ – Ոչ, ոչ էլ ցանկություն ունեմ, միայն առերեսվել եմ, ինձ համար հաճելի չէ։ – Դուք մեղադրո՞ւմ եք Վարդան Ալեքսանյանին։ – Ես չեմ կարող ասել, թող դատավորը մեղադրի․․․ Ամեն կտոր հիշողություն ինձ համար ծանր է, ես չեմ ուզում այս հարցով․․․ Նենց էլ չէ՝ օլիգարխ եմ, Կապանից 700 կմ գալիս–գնում եմ, բայց սա պետք է, սա իմ պարտքն է, դրա համար երրորդ նիստն է՝ այստեղ եմ,– պատասխանեց վկան։ Հաջորդ նիստը նշանակվեց սեպտեմբերի 27-ին։   Գլխավոր լուսանկարում՝ վկա Արթուր Մանուչարյանը Միլենա Խաչիկյան    
23:00 - 10 սեպտեմբերի, 2024
Պետք էր կրակե՞լ ԱԹՍ–ի ուղղությամբ թե՞ պատսպարվել․ լարված դատական նիստ Անդրանիկ Վերանյանի գործով

Պետք էր կրակե՞լ ԱԹՍ–ի ուղղությամբ թե՞ պատսպարվել․ լարված դատական նիստ Անդրանիկ Վերանյանի գործով

Ավելի քան մեկամսյա դադարից հետո Հակակոռուպցիոն դատարանում այսօր շարունակվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Մեղրիի զորամասի հրամանատարի տեղակալ, փոխգնդապետ Անդրանիկ Վերանյանի գործի քննությունը։ Վերանյանը մեղադրվում է այն բանի համար, որ չնայած հակառակորդի անօդաչու թռչող սարքի առկայությանը՝ զորամասի ինժեներասակրավորային վաշտի պատսպարված անձնակազմին երթը շարունակելու հրաման է տվել, ինչից րոպեներ անց ԱԹՍ–ն հարվածել է մեքենային։ 18 զինծառայող զոհվել է, 1-ը՝ վիրավորվել։ Վիրավորվել են նաեւ «Ուրալ»-ի առջեւից երթեւեկող մեքենայում գտնվող ինժեներասակրավորային (այսուհետ ԻՍՎ) ծառայության պետ, մայոր Խորեն Մելիքյանը եւ այրվող մեքենայում գտնվող շարքային զինծառայող Ա․ Օհանյանի հայրը՝ Հարություն Օհանյանը։ Վերջինս էլ դեպքից հետո հանցագործության մասին հաղորդում է ներակայացրել։ Դեպքը տեղի է ունեցել 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին Իշխանաձորի խաչմերուկում։ Մեղրիի զորամասի անձնակազմը, որ հոկտեմբերի 4-ին Արցախի Արծվաշեն գյուղում տեղակայվելու խնդիր էր ստացել, հոկտեմբերի 5-ից մինչ 8-ը մարտական գործողությունների մեջ է եղել եւ ի սկզբանե խնդիր չի ունեցել Ջրական մեկնելու։ Զորամասի հրամանատարի մյուս տեղակալ, փոխգնդապետ Դավիթ Հարությունյանի վկայությամբ, սակայն, իրավիճակը փոխվել է ՄՈԲ–ի փախուստի պատճառով․ «Մենք այդ օրը չպիտի գնայինք․․․ Եթե իրենք տեղում լինեին, էս էրեխեքն էսօր ողջ կլինեին»,– դատարանում հայտարարեց Հարությունյանը։ Նրա հարցաքննությունը անցավ լարված մթնոլորտում․ պարբերաբար բարձրացող աղմուկի պատճառով դատարանը սանկցիա կիրառեց զոհված զինծառայողների ծնողների նկատմամբ՝ նրանցից 3-ին հայտարարելով նկատողություն, 1-ին՝ հեռացնելով նիստերի դահլիճից։ Ո՞վ է իրականացրել անձնակազմի ղեկավարումը Փոխգնդապետ Դավիթ Հարությունյանը պատմեց՝ քանի որ զորամասի հրամանատարը վիրավորվել էր, բոլոր հարցերը տեղակալներով իրար մեջ էին բաժանում եւ միասին կազմակերպում։ Ըստ այդմ, Անդրանիկ Վերանյանին տրվել է հետեւյալ խնդիրը․ ստորաբաժանմանը ժամանակին բաց թողնել գյուղից, չխախտել որոշված արագությունն ու իրար միջեւ ընկած հեռավորությունը եւ հետ մնացած ստորաբաժանումներին հավաքելով՝ ամենավերջից գալ դեպի մարտական գործողությունների շրջան։ Նրա խոսքով՝ դեպի նախանշված վայր շարժվել են շարասյունով, որի մեջ եղել է ոչ պակաս, քան 20 մեքենա։ Ընդ որում, հստակ էր հերթականությունը, թե որ ստորաբաժանումը երբ պիտի շարժվեր եւ ում հետեւից․ «Հաշվի առնելով հակառակորդի ինտենսիվ կրակը՝ որոշում է կայացվել ստորաբաժանումների միջեւ հեռավորությունը մեծացնելու․ նպատակը այն էր, որ հակառակորդը մեզ չհայտնաբերեր որպես շարասյուն»,– բացատրեց վկան։ Հանրային մեղադրող Հայկ Մարգարյանը Հանրային մեղադրող Հայկ Մարգարյանը հետաքրքրվեց՝ զորքի ղեկավարումը միանձնյա՞ թե՞ խմբային իրականացվող գործընթաց է։ – Միանձնյա, եթե կա հրամանատար,– պատասխանեց վկան։ – Իսկ եթե չկա՞։ – Ֆորսմաժորային իրավիճակները գրքերում, որպես այդպիսին, չկան, եւ այնպես չէ, որ հնարավոր է լինում միշտ կանոնագրքերով շարժվել։ Եթե դրանով շարժվեինք, ստորաբաժանումների միջեւ հեռավորությունը չմեծացնեինք, գուցե էդ անձնակազմը ընդհանրապես չլիներ։ – Դուք հրամանատար եք, պարտավոր եք շարժվել օրենքով։ Պարտականությունները իրար մեջ բաշխելու ձեւաչափ եղե՞լ է։ – Ըստ Կանոնադրության՝ ոչ, բայց նորից եմ նշում՝ ոչ բոլոր իրավիճակներն են համապատասխանում կանոնագրքին։ Եթե համապատասխանեին, ես Մեղրիի զորամասից ընդհանրապես չպիտի հասնեի Ջրական,– նշեց վկան։ Ի՞նչ հրահանգավորում է եղել օդային հարձակման վերաբերյալ Դավիթ Հարությունյանի խոսքով՝ երբ մի քանի մեքենայով հասել են նախանշված վայր եւ սկսել խրամատավորվել, իր հետ կապ է հաստատել Անդրանիկ Վերանյանը եւ հայտնել, որ ԻՍՎ–ի մեքենան խոցվել է։ Ինքն էլ ենթադրել է, որ շարասյունը, որպես այդպիսին, հայտնաբերվել է․ «Քանի որ ԻՍՎ–ի մեքենան շարասյան մեջ 7-8–րդ մեքենան պիտի լիներ, խնդիր դրեցի, որ մյուս բոլոր ստորաբաժանումներն առաջ չգան, թողնեն մեքենաները եւ պատսպարվեն։ Ես վստահ էի, որ ԻՍՎ-ն խոցվել է շարասյան մեջ, իսկ այդ դեպքում բոլորը կխոցվեին»,– ասաց նա։ Ձախից՝ պաշտպան Նարեկ Գրիգորյանը, մեղադրյալ Անդրանիկ Վերանյանը Սակայն օրեր անց՝ հոկտեմբերի 10-ի մոտակայքում, Հարությունյանը տեղեկացել է, որ ԻՍՎ–ի մեքենան եղել է իրենից ոչ թե 7-8 մեքենա հետ, այլ 40 կմ հետ՝ շարասյունից դուրս․ «Երթից առաջ ինձ կամ ինձ հայտնի մարդկանց ԻՍՎ ղեկավար կազմը հարց չէր բարձրացրել, որ ունեն վառելիքի խնդիր, իսկ հետագա հարցուփորձի ընթացքում նշվել է, որ մեքենան դուրս է եկել շարասյունից լիցքավորում կատարելու համար․․․ Եթե նույնիսկ ԻՍՎ–ն հետո ուզեր դուրս գալ եւ հասնել շարասյանը, չէր կարողանա, որովհետեւ նախ ոչ ոք տեղամասին ծանոթ չէր, ուղղակի գիտեին ուղղությունը, հետո էլ շարասյունն արդեն հասել էր առաջնագծի վայր»։ Նրա խոսքով՝ քանի որ ինքն էլ ճանապարհը չի իմացել, իրեն՝ որպես առջեւից գնացողի, ուղեկցել է սպա Արտակ Մաղսուդյանը, որը, սակայն, Իշխանաձորի տարածքից լքել է իրենց՝ ձեռքով–ոտքով բացատրելով մնացած ճանապարհը։ Թե ինչ պատճառով եւ ուր է նա գնացել, վկան չգիտեր․ «Պլանշետով բացել եմ քարտեզը, տեսել եմ, որ դա հանդիսանում էր հիմնական ճանապարհ, եւ քանի որ հակառակորդը խոցում էր հիմնական բոլոր ճանապարհները, որոշել եմ անձնակազմին այլ ճանապարհով դուրս բերել։ Որպեսզի բարձր արագությունը պահպանվի եւ ոչ ոք չմոլորվի, ամեն կասկածելի տեղում իմ հետեւից եկող հետախուզական վաշտից մեկական զինվոր իջել է, ապահովել զորքի արագ անցումը»։ Մեղադրող Հայկ Մարգարյանը հետաքրքրվեց՝ մինչ մեկնելը ի՞նչ հրահանգավորում է եղել օդային հարձակման վերաբերյալ։ Ի պատասխան վկան հայտնեց․ «Մինչեւ պատերազմական գործողությունը խնդիրը դրվել էր այն ձեւով, որ օդային հարձակման դեպքում պետք է մեծացնել մեքենայի արագությունը, քանի որ ԱԹՍ–ն մեծ արագությամբ մեքենաներին չէր հարվածում (մենք 50-60 կմ/ժ–ից ոչ պակաս ենք վարել), բայց ընդունված էր նաեւ, որ եթե հնարավոր չէր բարձր արագությամբ վարել, ուրեմն՝ պիտի դուրս գալ մեքենայից եւ կրակել ԱԹՍ–ի վրա․․․ Ես եմ պտտվել բոլոր ստորաբաժանումներով, դուխ տվել մեր տղերքին, հրահանգավորել․․․ Սակայն հոկտեմբերի 5-ին, երբ մարտի դաշտում էինք, մի դեպք է եղել, երբ մեր ու Վայքի զորամասերի անձնակազմը սկսել է կրակել ԱԹՍ–ի վրա, ու դրա պատճառով մոտ 10 հոգուց ավելի զոհ ենք ունեցել (նոր անձնակազմի ամեն 4–րդ փամփուշտ լուսածրող էր, հետեւաբար եթե հակառակորդը նկատած էլ չլիներ, խմբով կրակելու դեպքում ԱԹՍ–ն տեղը հայտնաբերում էր ու խոցում)։ Դրա համար այս երթից առաջ՝ հոկտեմբերի 8-ին, ստորաբաժանումների ղեկավարներին խնդիր է դրվել ճանապարհին մեծացնել արագությունը (քանի որ ճանապարհը մեծամասամբ հարթավայր էր) եւ խուսափել ԱԹՍ–ի հետ հանդիպելուց, իսկ ԱԹՍ–ի վրա կոնկրետ կրակ չբացել՝ այդ վատ փորձը հաշվի առնելով։ Նման ցուցում իջեցվել էր նաեւ ԳՇ պետի համապատասխան կարգադրությամբ»,– հայտնեց վկան՝ չհիշելով ցուցումի օրը։ Նրա այս հայտարարությունը զարմացրեց տուժողների իրավահաջորդներին․ – Ի՞նչ եք ասում․ 4-րդ տարին է՝ դատավարությունը գնում է, նման բան չի հնչել,– նշեցին զոհված զինծառայողների հարազատները։  Մեղադրողը խնդրեց բացատրել՝ ինչպե՞ս է, որ նախորդ դատական քննության ժամանակ՝ առնվազն մեկ տարի առաջ հարցաքննվելիս, նա ԳՇ պետի այդ կարգադրության մասին ոչինչ չի հայտնել։ Վկան բացատրեց՝ նախորդ նիստը այդտեղ ընդհատվել է, բացի այդ, քրեական այլ գործերի շրջանակում որոշ փաստաթղթեր վերանայել է, հավելյալ ուսումնասիրել։ Մեղադրողն արձագանքեց՝ դեպքին ականատես եւ ողջ մնացած 2 անձինք իրենց ցուցմունքում նման բան չեն նշել։ ԻՍՎ անձնակազմը եղե՞լ է երթի մեջ թե՞ ոչ Մեղադրող Հայկ Մարգարյանը մեջբերեց Մարտական կանոնագրքի այն նորմը, ըստ որի՝  օդային հարձակման ժամանակ երթը, որպես կանոն, շարունակվում է․ – Արդյո՞ք հանգուցյալ Տարոն Նիկողոսյանը ճիշտ որոշում չէր կայացրել երթը չշարունակելով՝ այն դեպքում, երբ օրենքը թույլ է տալիս։ – Եթե ես ներկա չեմ եղել, չեմ կարող ասել՝ ճիշտ էր թե ոչ։ Եթե շարժվում ենք Կանոնագրքով՝ գրված է «որպես կանոն», այսինքն՝ չպիտի կանգնի, բայց լիքը բան կախված է իրավիճակից։ – Ոչ, «որպես կանոն»-ը նշանակում է, որ սա իմպերատիվ պահանջ չէ, այսինքն՝ կարող է եւ չշարունակվել։ Լավ, չեմ հարցնում՝ ճիշտ էր թե սխալ, Տարոն Նիկողոսյանի գործողությունը իրավաչա՞փ էր, իրավունք ունե՞ր նման որոշում կայացնելու։ – Ըստ Կանոնագրքի՝ երթը ստորաբաժանման կազմի տեղաշարժն է, այսինքն՝ մենակով երթ չի լինում։ Եթե ԻՍՎ–ն դուրս է եկել երթակարգից, բայց Դուք մեջբերում եք երթի կանոններ, ես չեմ կարող այդ հարցին պատասխանել։ Եթե մեքենան երթի մեջ լիներ, կարող էի ասել, եթե երթի մեջ չէ, ուրեմն՝ երթ չի կատարում։ – Այսինքն՝ իր վրա չէի՞ն տարածվում Կանոնագրքի կաննոները։ – Չեմ կարող ասել։ Ոչ մի տեղ չկա գրված՝ եթե մենակ հայտնվել ես այդ իրավիճակում, ինչ պիտի անես, առնվազն ինձ հայտնի չէ,– պատասխանեց վկան։ Հարցաքննության ժամանակ քննարկման առարկա դարձավ նաեւ զոհված զինծառայողի հոր՝ Հարություն Օհանյանի դեպքի վայրում գտնվելու հանգամանքը։ Փոխգնդապետը հայտնեց, որ Օհանյանի՝ իր մեքենայով շարասյանը միանալու մասին իմացել է դեպքից օրեր անց միայն․ «Երբ հարցրել եմ՝ ո՞նց է, որ ԻՍՎ պետը ողջ է մնացել, քանի որ ինքն էլ պիտի այդ մեքենայում լիներ, նշվել է, որ նա գտնվել է զինվորի հոր մեքենայում»,– ասաց վկան՝ հավելելով, որ իրեն հայտնի չէ, թե ով է Օհանյանին որդուն տեսակցելու թույլտվություն տվել։ Ձախից՝ մեղադրող դատախազը, տուժողի իրավահաջորդ Հարություն Օհանյանը եւ մյուս ծնողները Օհանյանը մանրամասնեց՝ երբ ինքը ժամանել է, վկան «Վիլիս»-ի մեջ քնած է եղել․ «Նրան զեկուցել են, նա էլ, քնած–քնած, հարցրել է՝ ով է, ինչ է, ասել են, ասել է՝ ճշտեք՝ ով է, թողեք գնա, տղերքը ճշտել են, տեսել են, որ ծնող եմ, դիվերսանտ չեմ, ուտելիքը իրենց աչքի դեմը հանել եմ, ինձ տարել են էրեխեքի մոտ»։ – Ես, ինչքան գիտեմ, մի քանի վկաներ դա ասել են, եւ արձանագրվել է, որ տեսել են՝ քնած եմ եղել, ուրիշից են թույլտվություն հարցրել։ Ոչ մի հրամանատար բարոյական առումով ծնողին չէր արգելելու որդուն տեսակցել, բայց դա չէր նշանակում, որ պիտի մեքենադ խոդ տայիր, ընկնեիր «Ուրալ» դեմից գնայիր,– վրդովվեց վկան։ – Բա գնայիր, հաց բերեիր, ես էի 3 կմ գնում, հաց բերում։ էդ էրեխեքը 3 օր հաց չէին կերել․․․ Դուք խաբար չեք եղել էդ էրեխեքից,– ի պատասխան՝ զայրացավ Հարություն Օհանյանը։ Կողմերին հանդարտեցնելու համար դատարանը ընդմիջում հայտարարեց։  Մեքենայի կայանած տարածքում զինամթերքի պահեստ կա՞ր թե՞ ոչ Ցուցմունք տալիս վկա Հարությունյանը հայտնեց, որ ԻՍՎ մեքենան կայանվել է այն հատվածում, որտեղ գտնվում էր 1-ին բանակային կորպուսի զինամթերքի պահեստը՝ կուտակված մեծ թվով զինամթերքով։ Վկայի այս հայտարարությունը դարձյալ հարցեր առաջացրեց դատավարության մասնակիցների մոտ․ – Դուք անձամբ զինամթերք տեսե՞լ եք,– հարցրին նրանք։ – Տեսել եմ։ Ես անցնելիս գիտեի, որ այդտեղ զենքի պահեստ կա, դժվար չէ դա փաստաթղթերով ապացուցել․․․ Այդ «Ուրալ»–ը առաջին անգամ խոցվել է, երբ կանգնած է եղել պահեստի մոտ, երկրորդ անգամ՝ օրեր հետո՝ դարձյալ նույն տեղում, այսինքն՝ հավանականությունը մեծ է, որ հակառակորդի հիմնական նպատակը [եղել է] տվյալ զենքի պահեստը կամ խաչմերուկը․․․ Դա շատ կարեւոր խաչմերուկ էր․ մի կողմով տանում էր դեպի մատակարարման ուղիներ, մյուս կողմով՝ դեպի առաջնագիծ։ – Ես Ձեզ ճշտված ասում եմ՝ 1-ին բանակային կորպուսից  2021 թ ստացված տեղեկության համաձայն՝ հոկտեմբերի 9-ին Իշխանաձորի խաչմերուկի հատվածում զինամթերքի պահեստ չի եղել, սա մեկ, եւ երկրորդ, 4-րդ բանակային կորպուսից ստացված գրության համաձայն՝ Իշխանաձոր գյուղի, մասնավորապես Ջրական տանող խաչմերուկի հատվածում զինամերթ, պայթուցիկ նյութեր կամ պահեստ լինելու վերաբերյալ տվյալներ հաշվառված չեն, տեսանելի են եղել զինամթերքի արկղեր, սակայն դրանց տեսակի եւ քանակի վերաբերյալ տեղեկություններ չկան։ Ձեր զորամասը 4–րդ բանակային կորպուսի ենթակայության տակ էր, իսկ խաչմերուկը՝ 1-ին։ Հիմա Դուք ո՞նց եք պնդում, որ զինամթերք է եղել։ – Պնդում եմ, որովհետեւ անձամբ եմ տեսել․․․ Ինչքան գիտեմ կա եւ փոխանցվել է տենց տեսանյութ, որտեղ երեւում է այդ ամենը։ – Չկա նման տեսանյութ, մենք ճշտել ենք բանակային երկու կորպուսներից։ Պահեստ չի եղել, այլ բան է, որ եղել են արկղեր։ – Եթե զինամթերքի արկղեր են, զինամթերքն էլ պահվում է արկղերում, հետեւաբար եթե արկղերը այդտեղ դարսված, կեսն էլ նավեսի տակ․․․ Ուրիշ ենթադրություն անել չի լինում․․․ – Կներեք, բայց «եթե կլոր է, ուրեմն՝ նարինջ է» տրամաբանությամբ չենք շարժվում․․․ Դա պաշտոնապես է ասվել, ենթադրությամբ չէ, իսկ արկղեր կարող էին բերել, դնել։ – Քանի որ տեղակայված են եղել արկղեր, ես 99 տոկոսով պնդում եմ,- ասաց վկան՝ նշելով նաեւ, որ բանակային կորպուսներից ստացված պատասխաններն իր համար հիմք չեն։ Դատավոր Սուրեն Խաչատրյանը Նրա այս արտահայտությունը դարձյալ վրդովեցրեց դատավարության մասնակիցներին․ «Վկան պարբերաբար վկայակոչում է՝ կարող եք ճշտել, դժվար չէ ճշտել եւ այլն․․․ Ես հրապարակել եմ դատարանում հետազոտված պաշտոնական փաստաթուղթ, որտեղ սեւով սպիտակի վրա նշված է, որ տվյալ օրը տվյալ տարածքում զինամթերքի պահեստ չի եղել, իսկ վկան դատարանում ասում է՝ դա հիմք չէ։ Խնդրում եմ հաշվի առնել, որ խոսքը փոխգնդապետի մասին է, որը անտեսում է բանակային կորպուսների հրամանատարների գրած, ստորագրած փաստաթղթերը»,– դիմելով դատարանին՝ հայտարարեց դատախազ Հայկ Մարգարյանը։ Ինչու՞ անձնակազմը չէր բավականացնում Ցուցմունք տալիս վկան ասաց, որ 30-40 կմ–անոց ճակատի վրա 1000 հոգուց ավելի չէին, իսկ հետեւի գյուղերում 40 հազարից ավելի «վայ զինվորականներ» էին, որոնք խնդիր չէին կատարում․ կամ փախչում էին, կամ հրաժարվում։ Դահլիճում գտնվողներին զայրացրեց վկայի հնչեցրած թիվը․ – Այդ 40 հազարը որ ասում ես, պատկերացնո՞ւմ ես՝ ինչ թիվ է։ Համ բանակին ես կպնում, համ ազգին։ – Երբ Հայաստանը պիտի կտրեին մեջտեղից, ազգից հետս 27 հոգի մարդ է եղել, էդ իմացեք․․․ Ես ազգին չեմ կպնում, ազգի շատ մարդկանց եմ կպնում, որոնք կարող էին գալ, էնտեղ կանգնելլ, որ մենք երկրորդ անգամ չգնայինք, քանի որ նոր էինք մարտից դուրս եկել, – ասաց վկան՝ մանրամասնելով, որ իրենց ժամանակ էր տրվել ոտքի կանգնելու համար, բայց առաջնագծում ստորաբաժանումների սակավության, փախուստների պատճառով առաջնագիծը համարյա թե դատարկ էր մնացել,– դրա համար հոկտեմբերի 9-ին կրկին մեզ խնդիր տրվեց, ասվեց, որ բավականին հանգիստ ուղղություն է, կրակոցներ չկան, պաշտպանության անցնելուն զուգահեռ հնարավորություն կլինի հանգստանալ, բայց փորձը ցույց տվեց, որ հենց հաջորդ օրը այդ ուղղությամբ պատերազմի ընթացքում երեւի երկրորդ գլխավոր հարվածն է հասցվել։ – Քո նման տղերքը մեր ճժերու գլուխը կերան,– լսվեց դահլիճից։ – Հոկտեմբերի 20–ին, երբ հակառակորդը հարձակվել է Մեղրիի վրա, իմ որոշումն է եղել ժամկետային կազմով գնալ ու փակել հակառակորդի ճանապարհը (քանի որ ՄՈԲ–ի վրա հույս դնել հնարավոր չէր), որ չմտնի Մեղրին գրավի, կպցնի Նախիջեւանին․․․ Ամսի 5-ի երեկոյան, երբ գումարտակը չէր կարողանում մարտ վարել, կրակը շատ էր ինտենսիվ, վիրավորներն էլ շատ էին, ես եմ գումարտակին իջեցրել ներքեւ, մի գումարտակի տարածքում՝ առաջնագծում, մենակով եղել, հետո ընթացքում եմ կանչել մոտս․․․ Եթե իմ մասին կարծիք եք ուզում, սա էլ՝ ի գիտություն․․․ Եթե ամեն մեկդ մի հոգու ցավ եք քաշում, իմացեք, որ 71-ն էլ իմ ցավն է․ ես ամեն մեռնողի հետ մեռել եմ, ամեն վիրավորի հետ՝ վիրավորվել,- նշեց փոխգնդապետ Դավիթ Հարությունյանը։ Նրա հարցաքննությունը կշարունակվի սեպտեմբերի 23-ին։   Միլենա Խաչիկյան
23:15 - 09 սեպտեմբերի, 2024
44-օրյա պատերազմի քննիչ հանձնաժողովի զեկույցը հոկտեմբերին կներկայացվի խորհրդարանին |civilnet.am|

44-օրյա պատերազմի քննիչ հանձնաժողովի զեկույցը հոկտեմբերին կներկայացվի խորհրդարանին |civilnet.am|

civilnet.am: 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողովն ավարտել է աշխատանքները, եզրակացությունը պատրաստ է։ Այդ մասին Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում հայտարարել է հանձնաժողովի նախագահ, «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը։ Հանձնաժողովի նախագահը հոկտեմբերին նամակով դիմելու է խորհրդարանի նախագահին դռնփակ նիստ հրավիրելու համար, որի ժամանակ էլ կներկայացվի «մի քանի հարյուր էջից բաղկացած զեկույցը»։ Անդրանիկ Քոչարյանի խոսքով՝ հանրությունը կկարողանա ծանոթանալ հատվածների, բայց ոչ ամբողջական զեկույցին, քանի որ փաստաթուղթը գաղտնի տեղեկություն է պարունակվում։ «Լուրջ քննություն է իրականացվել, որի ընթացքում ուսումնասիրվել են տասնյակ հազարավոր փաստաթղթեր, լսել ենք պաշտոնյաների։ Պարտության պատճառները բազմաբնույթ են և բազմաշերտ։ Ինչ հնարավոր է եղել, արձանագրվել է, ինչը հնարավոր չի եղել, համապատասխան մարմիններին հնարավորություն է տալիս շարունակելու այնտեղ եղած փաստերի արձանագրման հիման վրա գործողություններ»,- ասել է նա։ Քոչարյանը նշում է, որ քննիչ հանձնաժողովի ստեղծման նպատակը պատերազմի վերաբերյալ ամբողջ տեղեկատվությունը մեկտեղելն էր։ 2022-ի փետրվարին «Քաղաքացիական պայմանագրի» նախաձեռնությամբ Ազգային ժողովում ստեղծվել է 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողով, որի կազմում ընդգրկված են պաշտպանության և անվտանգության հարցերի մշտական հանձնաժողովի անդամները։ 11 հոգանոց հանձնաժողովի անդամներից 7-ը ՔՊ խմբակցությունից են։
11:37 - 06 սեպտեմբերի, 2024
«Ստում են»․ Քիմիկների գործով վկան՝ մյուս վկաների ցուցմունքների մասին

«Ստում են»․ Քիմիկների գործով վկան՝ մյուս վկաների ցուցմունքների մասին

Հակակոռուպցիոն դատարանում այսօր շարունակվեց Քիմիկների զորամասի գործով առանցքային վկա Արման Նուրիջանյանի հարցաքննությունը։ Նուրիջանյանն այն անձն է, ում վստահված է եղել Քիմիկների զորախմբի ուղեկցումը դեպի օպերացիայի տեղանք։ Ստացվել է այնպես, սակայն, որ սահմանված վայրում՝ Կիրի հանքում իջնելու փոխարեն զորախումբը խորացել է մինչեւ Զանգելան քաղաք, որտեղ Ադրբեջանի զինված ուժերը դեռ օրեր առաջ էր տեղադրել  իր դրոշը եւ տեսանյութը հրապարակել համացանցում։ Արդյունքում, զինծառայողները ընկել են շրջափակման մեջ․ նրանցից 5-ը գերեվարվել է, 12-ը՝ սպանվել, 23-ի եւ 1 վարորդի գտնվելու վայրն անհայտ է առ այսօր։  Կատարվածի համար մեղադրյալի աթոռին են ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի նախկին տեղակալ, գեներալ–լեյտենանտ Անդրանիկ Մակարյանը եւ Քիմիկների զորամասի հրամանատար, փոխգնդապետ Արսեն Աբգարյանը։ Ըստ վկայի՝ իրեն ասել են, թե զորախումբը տեղյակ է՝ որտեղ պիտի տեղակայվեր Նախորդ նիստին Արման Նուրիջանյանը հայտնել էր, որ իր անմիջական հրամանատար Արման Մանուչարյանն է իրեն կարգադրել Քիմիկների զորախմբին ուղեկցել՝ ասելով, որ նրանք տեղակայման վայրը գիտեն, պետք է միայն ճանապարհը ցույց տալ։ Այս դրվագի վերաբերյալ մեղադրյալ Արսեն Աբգարյանի պաշտպան Դավիթ Դավիդյանն այսօր հարցեր հղեց վկային․ Ձախից՝ Արսեն Աբգարյանը, պաշտպան Դավիթ Դավիդյանը – Եթե տեղակայման վայրը գիտեին, ապա որպես ուղեկցող Ձեզ նշանակելու իմաստն ու տրամաբանությունը ո՞րն էր։ – Դեպի Զանգելան ճանապարհ ցույց տալը։ – Ի՞նչ է նշանակում ճանապարհ ցույց տալ։ – Աջ ու ձախ չգնալ, չշեղվել։ – Այդտեղ կա՞ր ուրիշ ճանապարհ։ – Այո։ – Եթե Ձեզ նշանակում են ուղեկցող, ուրեմն՝ տեղյակ չեն ե՛ւ ճանապաարհին, ե՛ւ տեղակայման վայրին։ – Ես չգիտեի՝ իրենք տեղյակ են թե չէ, ինձ ասել են՝ նրանք տեղյակ են, թե որտեղ պետք է տեղակայվեն։ Ես ընդամենը պետք է ճանապարհ ցույց տայի։ Նախագահող դատավոր Սարգիս Դադոյանի ճշտող հարցին՝ հնարավո՞ր է, որ լավ հասկացած չլինի կարգադրությունը, վկան բացասական պատասխան տվեց։ Թե կոնկրետ ովքեր էին տեղյակ, ըստ վկայի, չի ասվել։ – Ու Դուք չեք էլ հարցնո՞ւմ՝ ով գիտի եւ որտեղ պետք է կանգ առնեք։ – Դե, լոգիկայով՝ իմ կողքին նստած սպան պիտի իմանար (խոսքը Փնջոյանի մասին է, որը դեռ չի հարցաքննվել,–հեղ․)։ – Իսկ Դուք պարտավոր չէի՞ք ճշտելու Ձեզ վերապահված կարգադրության ամբողջ բովանդակությունը, այդ իմացողներն ո՞վքեր էին,– հարցրեց Դավիդյանը։ –  Ոչ, պարտավոր չէի, որովհետեւ իմ հրամանատարին վստահում էի,– պատասխանեց վկան։ Դատավորն էլ հետաքրքրվեց՝ իր կողքին նստած հրամանատարը ի՞նչ տպավորություն է թողել իր վրա․ – Ռեմբոյի,– պատասխանեց վկան,– այնպես էր խոսում, ոնց որ 20 րոպեից Զանգելանը վերցնում ենք․․․ Զանգելանի երկու կողմից հայկական գյուղեր են, ասում էր՝ գիշերը մերոնք իջել են, մենք էլ մեջտեղով գնում ենք, սանրելով դուրս գանք։ Նուրիջանյանը հերքում է մյուս վկաների խոսքերը Արման Նուրիջանյանի խոսքով՝ կոնկրետ Կիրի հանքում իջնելու մասին իրեն ոչ ոք ոչինչ չի ասել։ Պաշտպան Դավիդյանը խնդրեց պարզաբանել՝ այդ պարագայում ինչպե՞ս է, որ դատարանում հարցաքննված երկու վկաներ՝ շտաբի պետ Վարդան Ալեքսանյանն ու առաջին ուղեկցող Համբարձում Փարամազյանը ասել են, թե Նուրիջանյանին մի քանի անգամ հստակ նշվել է այդ մասին․ Դատավոր Սարգիս Դադոյանը – Ստում են,– հայտարարեց վկան,– ինձ ոչ ոք նման բան չի ասել, մանավանդ՝ Ալեքսանյանը, ես նրան կատեգորիկ չեմ տեսել, դեպքից հետո եմ տեսել միայն։ – Բոլորը ստում են, Դուք ճի՞շտ եք ասում,– ճշտեց դատավորը։ – Ինձ հրաման տվողն ասել է՝ ես ինչ պիտի անեմ, ես արել եմ,– ասաց վկան։ Ըստ Նուրիջանյանի՝ օգնության մեկնած զորքը եւս շրջափակման մեջ է ընկել Ամբաստանյալ Արսեն Աբգարյանը խնդրեց հիշել՝ մեկնելուց առաջ, երբ հանդիպել են իրար, ինքն ի՞նչ է ասել․ –  Հարցրել եք՝ տեղյա՞կ ես ճանապարհից, ասել եմ՝ հա։ – Հարցրել եմ՝ դու գիտես՝ ուր պիտի տանես, չէ՞։ – Չէ, «գիտես՝ ուր պիտի տանես»–ը ուրիշ բան է, «ճանապարհն իմանալ»–ը՝ լրիվ ուրիշ բան։ – Կհիշե՞ս խոսակցություն, որ երբ հակառակորդին տեսանք, ասացին՝ հրամանատար, մի կրակիր, կարողա մերոնք են։ – «Հրամանատար»–ը չեմ հիշում, բայց երկու տարբերակն էլ ասվել է՝ եւ որ մերոնք են, եւ որ կարողա զասադ է։ Այդ զասադ բառի վրա սկսել են կրակել։ – Այսինքն՝ եղել է նման խոսակցություն։ Արման Նուրիջանյանի խոսքով՝ դեպքից ժամեր անց Քաջարանի ջոկատը մեկնել է՝ շրջափակման մեջ մնացածներին օգնության, սակայն տեղ չհասնելով՝ հետ է դարձել․  «Էլի նույն ձեւ գնաց, ընկավ զասադի մեջ, զոհեր,մահեր․․․» Պաշտպան Ամրամ Մակինյանի հարցին, թե ինքը որտեղի՞ց գիտի այդ մասին, վկան պատասխանեց՝ ներկա է եղել, երբ մեկնել են։ Նուրիջանյանը հայտնեց նաեւ, որ ինքը սկսել է կրակել, երբ հակառակորդի հարվածից սպա է զոհվել։ Սպայի զոհվելու մասին նրա հայտարարությունը զարմացրեց տուժողների իրավահաջորդներին, ըստ որոնց՝ այդ մասին առաջին անգամ են լսում։ Հայկ Եղիազարյանը Տուժող կողմից Հայկ Եղիազարյանը խնդրեց հիշել՝ հայկական կողմից ի՞նչ արձագանք է եղել ադրբեջանական ալիքներում հրապարակված այն տեսանյութին, որում երեւում է, թե ինչպես են Զանգելանի դպրոցի բակում իրենց դրոշը կանգնեցնում։ Վկան ասաց՝ լսել է, որ ասել են, թե դա կեղծ տեսանյութ է։ – Ի վերջո, գնացիք, ընկաք այդ իրավիճակի մեջ, ըստ Ձեզ՝ կե՞ղծ էր թե՞ ոչ։ – Ոչ։ – Մեղավորն ո՞վ է։ –  Հրամանատարական կազմը․․․ Հենց տենց վերադասության կարգով իջնելով։ – Անդրանիկ Մակարյանն ու Արսեն Աբգարյանը մեղավո՞ր են։ – Ես իրենց չեմ իմացել․․․ Եթե իրենք են եղել հրամանատար, մեղավոր են,– պատասխանեց վկան։   Միլենա Խաչիկյան
22:59 - 03 սեպտեմբերի, 2024