մարzoom

մարzoom-ը` մեր նոր նախագիծը, նպատակ ունի յուրատեսակ խոշորացույց դառնալու՝ ներկայացնելով մոտ ու հեռու թվացող բնակավայրերը նույն հեռավորությունից` ներսից:

Մեր թիմն այս օրերին Նոյեմբերյանում է` ծանոթանալու ու ձեզ ծանոթացնելու տեղի մարդկանց հետ, նրանց կենսակերպին, զբաղմունքին ու աշխատանքին, մտածմունքին ու հրճվանքին:

Ոսկեվան․ գյուղ, որտեղ խաղաղությունը կիթառի հնչյունների ձայնն ունի [մարzoom]

Նոյեմբերյանի շրջանի սահմանամերձ Ոսկեվան գյուղ եմ հասնում կեսօրն անց։ Այստեղ արեւն այնքան մոտ է թվում, որ անընդհատ ուզում եմ ուսիցս «քշել»՝ չկծմծի։ Ոսկեվանը մեծ չէ, մի ծայրից մյուսը ոտքով հեշտ ու հանգիստ կարելի է անցնել։ Անաղմուկ, խաղաղ մի անկյուն՝ թեեւ ուղիղ հակառակորդի դիտակետում։ Չնայած, տեղացիներն ասում են՝ պատերազմից հետո կրակոցներ չեն եղել գյուղի ուղղությամբ։ Գյուղի հենց սկզբում՝ ճանապարհի ձախ թեւին, իրար կողքի են վարչական ու մշակույթի տան շենքերը։ Առաջինը՝ բարվոք վիճակում, երկրորդը, սակայն՝ անմխիթար։ «Մշակույթից» եմ սկսում իմ պտույտը գյուղում, ինձ ուղեկցում է ոսկեվանցի Կարինե Ալեքսանյանը, որը մշակույթի տանը կիթառի դասընթացներ է վարում։ Կարինեն նվագել սովորել է բոլորովին վերջերս՝ 2017 թվականին։ Բայց կիթառ նվագելն իր մանկության երազանքն է եղել, միայն թե հնարավորություն չի ունեցել ու երազանքի իրականացումը հետաձգվել է։ Կարինեն, սակայն, որքան էլ երազկոտ է, նույնքան համարձակ։ Ասում է՝ կիթառ միայն հեռուստացույցով էր տեսել ու առաջին անգամ գործիքը ձեռքն է վերցրել ուսուցչուհու մոտ․ «Երբ իմացա, որ Դիլիջանից Նոյեմբերյան է եկել մի մասնագետ ու սիրողական դասընթացներ է անցկացնում, մասնակցեցի դրանց, մինչեւ ուսուցիչը գնաց Երեւան»,- պատմում է Կարինեն ու շարունակում, որ պատասխանատվությունը շատ մեծ էր, ուստի ինքը չի բավարարվել ստացած գիտելիքներով ու շարունակել է զբաղվել ինքնակրթությամբ։ Պատմելու ընթացքում Կարինեն կիթառը գրկից մի կողմ չի դնում, ձեռքերն էլ խնամքով դրել է վրան։ Կարինե Ալեքսանյանը Արդեն որոշ ժամանակ անց Կարինեն լսել է մասնագետների կարծիքը, ներկայացրել իր գիտելիքները՝ հասկանալու՝ կարո՞ղ է դասընթաց կազմակերպել։ Իսկ մասնագետները շատ են հավանել, ու արդեն 2017-ի վերջին Կարինեն առաջին աշակերտներն է ունեցել։ Մեկ ամիս առաջ էլ սկսել է պարապմունքներ անցկացնել նաեւ ոսկեվանցի երիտասարդների հետ, ու շատ արագ թիմ է հավաքել․ Կարինեի մոտ այժմ Ոսկեվանի մշակույթի տանը կիթառի դասերի է գնում 19 երիտասարդ, ընդ որում՝ ոչ միայն Ոսկեվանից, այլ նաեւ հարեւան Բաղանիսից։ կիթառի դասերը սովորաբար վեց ամսից մեկ տարի են տեւում՝ կախված նրանից, թե աշակերտներն ինչպես են յուրացնում գիտելիքները։ Ոսկեվանի խմբային դասերից բացի՝ Կարինեն պարապում է նաեւ Նոյեմբերյանում՝ անհատական։ Կարինեն կես-կատակ ասում է՝ երեւի իր մոտ ավելի լավ ստացվում է գիտելիքները փոխանցել՝ մանկավարժություն անել, քան նվագել։ Զրուցակիցս մասնագիտությամբ բուժքույր է, նաեւ մանկավարժ՝ թեեւ ոչ բարձրագույն կրթությամբ։ Բայց, միեւնույն է, եկել-հասել է իր հոգու մասնագիտությանը։ Երբ Կարինեն որոշել է գնալ կիթառի դասերի, իմացել է, որ հարեւանի երեխան, որն իրենից փոքր է մոտ տասնհինգ տարով, եւս սիրում է կիթառ ու ինքն էլ է ուզում սովորել․ «Ես էլ ասում էի՝ երբ ես առնեմ կիթառ, դու էլ իմ կիթառով կնվագես, կսովորես, մինչեւ քոնն ունենաս։ Բայց էնպես ստացվեց, որ ինքն ավելի շուտ ունեցավ իր գործիքը՝ Ձմեռ պապիկն Ամանորին նվիրեց։ Էդ պահին ես չէի կարող ինձ համար գնել, ու երբ աղջնակն ունեցավ կիթառ, ասաց՝ որ կարող եմ իր կիթառից օգտվել, մինչեւ իմն ունենամ։ Հետո, երբ սկեսուրս լսեց՝ ինչպես եմ նվագում, երգում, ինքը շատ հուզվեց ու ասաց՝ թոշակս ստանամ՝ քեզ համար կիթառ եմ առնելու։ Սկեսուրիս օգնությամբ առանք իմ կիթառը»,- ժպտալով պատմում է զրուցակիցս։ Վախեր, իհարկե, ունեցել է, որ կարող է ինչ-որ բան չստացվել, բայց ժամանակը ցույց է տվել, որ այն, ինչ սրտումդ է, սիրով ես անում, անպայման հաջողվում է։ Կարինեն աշակերտների հետ «պայման է կապել»՝ ուսուցման իմաստն այն է, որ սովորողներն արդյունքում նվագեն ավելի լավ, քան իրենց ուսուցիչը․ «Կթվա՝ ուղղակի խոսքեր են, բայց հենց այդպես էլ եղավ՝ իմ սաներն ինձնից լավ են նվագում»։ կիթառը հիմա Կարինեի մտերիմ ընկերն է, չի լքում տխրության պահերին։ Իսկ Կարինեն տխրությունն իր մեջ չի ամփոփում-թաղում։ Ասում է՝ եթե գոյություն ունի մի բաժակ տխրություն, ու դա իր բաժինն է, ինքը բաժակի պարունակությունը չի թափում, արագ «խմում է», անցնում առաջ՝ ապրել է պետք, վայելել ամեն պահը, որ տրված է։ Կարինեն հուլիսի 9-10-ին փառատոն է կազմակերպում Նոյեմբերյանում՝ «Շնորհակալություն, մայ՛ր հող» խորագրով։ Ասում է՝ անընդհատ մտքեր է ունեցել՝ ո՞րն է մեր համընդհանուր սխալ քայլերի պատճառը․ «Մտքով սկսեցի քանդել էդ կծիկը ու հասկացա, որ մեր մայր հողը ըստ արժանվույնի չգնահատելն է։ Մայր հողը՝ որպես հայրենիք, մենք սիրում ենք, բայց սխալ ենք սիրում, բառերով չեն սիրում։ Մարդիկ պիտի բարի լինեն։ Մենք պիտի ուրախանանք, որ մեր երեխաներից լավ սովորող երեխաներ կան, մեզնից լավ աշխատավարձ ստացող մարդիկ։ Որովհետեւ դա համընդհանուր բարօրության համար է։ Եթե միայն մեկ-երկուսն այդպիսին լինեն, ապա հայրենիքը շենացնելու գործը միայն նրանց ուսերին կմնա։ Բայց այդ գործում բոլորի ջանքն է պետք, բոլորը պիտի ավելի զարգանան, ավելի կրթվեն, ավելի ունեւոր լինեն, որ փոփոխությունը զգալի լինի»,- իր մտորումներն է պատմում Կարինեն։ Նա կարծում է, որ կազմակերպելիք միջոցառումը հնարավորություն կտա արժեւորել մայր հողը՝ որպես հայրենիք, որպես բնություն, որպես արժեք։ Փառատոնի ժամանակ երաժշտության ուղեկցությամբ ուրցահավաք է լինելու Նոյեմբերյանի Սրբասարում, թեյի, սուրճի ընդմիջումներ են լինելու, թերթերուկ են թխելու, ձեռագործ իրերի ցուցադրություն-վաճառք է լինելու, նաեւ վարպետաց դասեր։ Մի քանի ընկերություններ իրենց արտադրանքով արդեն իսկ միացել են ու կմասնակցեն ցուցահանդես-վաճառքներին։ Իսկ թե ինչու հենց ուրցահավաք, Կարինեն մեկնաբանում է, որ այն մայր հողից ինչ-որ բան ստանալու խորհրդանիշ է․ «Նաեւ, ուրցն ինքնին դեղաբույս է, լավ կլիներ՝ առողջ կենսակերպի մշակույթը զարգանար մեզ մոտ, հետո, որ ուրցով թեյախմությունն էլ դառնա ավանդույթ։ Դա մտածելակերպ կարող է փոխել։ Ուրցի թեյախմությունն արվեստի պես բան է, այդ մթնոլորտը լավ տրամադրություն է բերում, լավ մթնոլորտ ստեղծում, դրանից էլ հաստատ ինչ-որ բան դեպի դրականն է փոխվում»։ Միջոցառումը թեեւ դեռ ֆինանսավորված չէ, բայց կազմակերպչական աշխատանքներն արդեն մեծ հաշվով արված են։ Մնում է գտնեն նաեւ ֆինանսավորողի՝ իրենց նպատակն ըստ պատշաճի կյանքի կոչելու համար, ինչը կնպաստի նաեւ տարածաշրջանում մշակույթի ու զբոսաշրջության զարգացմանը։ Մինչ մենք զրուցում ենք, մշակույթի տուն են գալիս Կարինեի աշակերտները։ Նրանցից մեկը՝ Էլեն Ալեքսանյանը, ծնվել է Երեւանում, բայց հիմա ապրում է Բաղանիս գյուղում, ու ամեն շաբաթ գալիս է հարեւան Ոսկեվան՝ մասնակցելու կիթառի դասերին․ «Էս գյուղ գալը իմ ամենալավ բաներից մեկն ա եղել։ Երեւանն էլ եմ շատ սիրում, բայց գյուղն իմ համար ուրիշ աշխարհ ա։ Գյուղում պապիկիս հետ էի ապրում, ու էստեղին կապող ամենակարեւոր օղակը նաեւ ինքն ա եղել։ Պապին հիմա չկա, բայց մեկ ա ես գյուղի տանն իր ներկայությունը զգում եմ։ Արմատներով ես ոսկեվանցի եմ, բայց Բաղանիսում ենք ապրում։ Բաղանիսն էլ եմ շատ սիրում։ Բաղանիսն էլ ա սահմանամերձ»,- ասում է Էլենն ու շարունակում, որ սահմանամերձ գյուղում ապրելն ուրիշ հպարտություն է, քեզ ավելի պարտավորված ես զգում։ Էլենն արդեն որոշել է՝ տուրիզմի ուղղությամբ է ուզում մասնագիտանալ, ինչը հնարավորություն կտա իր հարազատ գյուղերը ցույց տալ աշխարհին։ Այդ որոշման մեջ ավելի հաստատակամ է դարձել, երբ իր ուսուցչի տղան, որը եւս ուզում էր տուրիզմի ոլորտում մասնագիտանալ, զոհվել է 44-օրյա պատերազմում։ Էլենն ասում է՝ իրեն ավելի պարտավորված է զգում, լավ մասնագետ պիտի դառնա։ Նա կարծում է, որ իր ընտրած մասնագիտությամբ աշխատանքը կարող է համեմել կիթառ նվագելով։ Էլեն Ալեքսանյանը Ոսկեվանցի Թերազա Հարությունյանն էլ է անչափ սիրում իր գյուղը։ Ասում է՝ գյուղում մարդիկ ավելի բարի են, ավելի մարդամոտ։ Իսկ սահմանին այդքան մոտ ապրելը իրեն չի անհանգստացնում․ «Ես չեմ վախենում ոչ կրակոցից, ոչ թշնամուց․ զինվորների քույր եմ։ Մեծ եղբայրս էլ է ծառայել, փոքր եղբայրս էլ՝ չնայած առողջական խնդրին։ Միջնեկ եղբայրս՝ Արմանն էլ է ծառայել, հետո անցել պայմանագրային ծառայության։ Բայց 2015թ․ հունվարի 17-ին զոհվել է»,- այս ասելիս Թերեզայի կոկորդը լցվում է, բայց նա չի լալիս ու պատմում է, որ այդ դեպքը մի ցավոտ կետ է եղել, որ իրեն ավելի է մոտեցրել գյուղին, հիմա չի ուզում ու չի պատկերացնում, որ որեւէ պարագայում կլքի Ոսկեվանը․ «Եթե գյուղից դուրս գանք․․․ սահմանին կանգնած զինվորն ամեն անգամ հետ կնայի ու կտեսնի, որ մարդիկ գնում են, կմտածի՝ ուրեմն ինքն անիմաստ է կանգնած դիրքում, եթե թիկունքին մարդիկ չկան»։ Թերեզա Հարությունյանը Թերեզան դեռ հստակ չգիտի՝ ինչ մասնագիտություն է ընտրելու, որովհետեւ տարբեր մտքեր ունի։ Համ ուզում է ռազմական գործով զբաղվել, համ էլ ռուսերենի ուսուցիչ դառնալ։ Բայց, ոնց որ թե, ավելի շատ ռազմական ուսումնասարան գնալու միտքն է հաղթում, մնում է՝ ծնողների համաձայնությունը ստանա։ Գյուղի նկարազարդ կանգառը՝ տեղի խորհրդանիշերով Մշակույթի տանը, բացի կիթառի դասընթացներից, նաեւ կավի, կարպետի ու նկարչության խմբակներ կան։ Շուտով ուզում են նաեւ դհոլի խմբակ բացել։ Բայց տարածքի պայմանները մտահոգող են։ Շենքը վերանորոգման կարիք ունի, հատկապես մեծ դահլիճը, որն այժմ օգտագործման պիտանի չէ․ կիսախարխուլ բեմ, քանդված հատակ, կիսակոտրած, լքված ու փոշոտ նստարաններ, որոնք, ի դեպ, ինչպես նշում է տնօրենը, ինչ-որ մեկը գնել է, բայց անգամ չի էլ տարել տարածքից։ Մշակույթի տան տնօրենը՝ Արթուր Մելքոնյանը, մեր զրույցում ասում է՝ 2000-ականների սկզբից մշակույթի տան այդ մեծ դահլիճն ուղղակի ունակ չէր գործելու։ Բայց ծրագրեր կան, որ այս տարի դահլիճը պիտի մասնակի վերանորոգվի։ Սուբվենցիոն ծրագրով որոշակի աշխատանքներ կարվեն, բեմը կսարքվի, բայց ծախսը շատ է լինելու, երեւի թե բոլոր հարցերը չլուծվեն։ Արթուր Մելքոնյանը Մշակույթի տան պատուհանից երեւում է գյուղապետարանը։ Տանիքին ինչ-որ բան է նորոգում վարչական ղեկավարը։ Սպասում եմ ավարտի, մի քիչ զրուցեմ հետը։ Գնում եմ գյուղապետարան, դուռը թակում ու երբ սկսում եմ ներկայանալ, զգում եմ՝ ոնց որ արդեն տեղյակ է՝ ով եմ։ Պարզվում է՝ վարչական ղեկավարը՝ Սերգեյ Գրիգորյանը, մինչ այս աշխատանքին անցելը պայմանագրային զինծառայող է եղել, ու երեւի այդ հանգամանքի բերումով էլ մինչեւ իմ՝ գյուղապետարան մտնելը տեղեկացել է՝ ով է այս անծանոթ մարդը, որ աջ ու ձախ է պտտվում իրենց գյուղում։ Գյուղում 1343 մարդ է բնակվում, 277 փաստացի տնտեսություն կա։ Ոսկեվանում էլ, ինչպես Կոթիում, խոտհարքերը հակառակորդի դիտարկման տակ են։ Մարդիկ անասուններին չեն կարողանում արածեցնել որոշ տարածքներում․ գյուղում 500-ից մի քիչ ավելի խոշոր եղջերավոր անասուն կա։ Հիմա հունձի շրջանն է, գյուղապետն էլ պարբերաբար հետեւում է աշխատանքներին։ Սերգեյ Գրիգորյանը Ոսկեվանում այգիները, դաշտերը նորմալ ոռոգվում են, բայց խմելու ջրի խնդիր կա․ ջուրը մոտիկ գյուղերից են բերում։ Ջրաֆիկացման հարցը լուծելու համար դիմել են համայնքապետարանին, բայց չգիտեն՝ երբ կլուծվի։ Գյուղը գազաֆիկացված է, փողոցային լուսավորություն էլ գրեթե բոլոր թաղամասերում կա։ Բայց ճանապարհների նորոգման հարց կա, դա էլ պիտի որ առաջիկայում լուծվի․ եկող տարի ճանապարհների տուֆապատում է նախատեսվում։ Գյուղապետը մի խնդիր էլ է առանձնացնում, Հայփոստը տեղափոխել են կողքի գյուղ՝ Բաղանիս։ Գյուղի տարեցները ստիպված ոտքով են գնում մի քանի կիլոմետր, որպեսզի թոշակ, նպաստ ստանան; Մի քանի ամիս է՝ այս հարցով դիմել են պատկան մարմիններին, բայց լուծում չի տրվել խնդրին։ Գրիգորյանն ասում է՝ փոստը Բաղանիս տեղափոխելու պատճառը տարածքի խնդիրն է եղել, բայց, ըստ նրա, կարելի էր փոստը բացել Մշակույթի տանը, մինչեւ նախկին շենքը կվերանորոգվեր։ Գյուղում պտտվելիս հեռվից տատիկների եմ տեսնում, մոտենում։ Այնպես են ողջունում, կարծես հենց ինձ էլ սպասում էին․ «Արի, ցավդ տանեմ, արի։ Որտեղացի՞ ես»,- իհարկե առաջինը հնչում է մշտական այս հարցը։ Ընկերուհիները՝ Վերան ու Լուսիկը, զրուցում էին գյուղից արտագնա աշխատանքի գնացողների մասին։ Լուսիկ տատիկը Մտահոգվում են՝ լավ գյուղ է, բայց շատ աշխատանք չկա, եթե այգու, հողի գործ չես անում։ Հարցնում են՝ հավանե՞լ եմ գյուղը, ու երբ ասում եմ, որ շատ լավ, հանգիստ գյուղ է, տատիկներն առաջարկում են մնալ իրենց մոտ, հաստատ մի լավ իսան կգտնվի ինձ համար։ Վերա տատիկը Բայց տատիկների «սիրտն այս անգամ կոտրում եմ», առողջություն մաղթում ու քայլում գյուղից դուրս եկող ճամփի ուղղությամբ, մինչեւ կգա մեր մեքենան ու ինձ կտանի Նոյեմբերյանի մի ուրիշ անկյուն՝ այլ բարի ու հավես մարդկանց մոտ, որոնց չեն կոտրում առօրյա խնդիրները, եթե կողքներին սիրելի հոգիներ կան։ Իսկ այսպիսի ջերմ գյուղերում այդ հոգիները կան։ Հայարփի Բաղդասարյան

18:02 - 03 հուլիսի, 2022

Կոթի․ խստահայաց սարերի ու մարդկանց հյուրընկալ եզերքը [մարzoom]

Տավուշի սահմանամերձ Կոթի գյուղը հսկող սարերը խստահայաց են։ Երկինքն էլ այսօր մռայլ է, եւ Կոթիում շրջելու համար օրը սկզբում շատ ջերմ չի բացվում․ մենք գյուղ ենք մտնում այն պահին, երբ հուղարկավորության թափորը շարժվում է գերեզմանատուն։ Այդ արարողությունը շրջանցելու համար Գուգլ քարտեզով գյուղամեջ տանող այլ ճանապարհ եմ գտնում ու քայլում աջ թեւով ներքեւ իջնող արահետով։ Ամռանը Կոթիում ամենամուգ կանաչն է ամենուր, ամենախիտ բացատներն ու այգիներն են, որոնց ծառերի արանքից դժվար են նշմարվում տները։ Սալորենիներ, ընկուզենիներ՝ ամեն քայլափոխի։ Աչքս քարտեզից կտրել՝ մի հարմար ցոգոլ եմ փնտրում մի լքված թվացող այգու մեջ ու հայացքս հանկարծ ընկնում է գերեզմանաքարերին․ փոքրիկ գերեզմանատուն կա այգիների արանքում։ Հետո իմանում եմ, որ Կոթիում այդպիսի փոքրիկ գերեզմանատներ շատ են հանդիպում, ընտանեկան են։ Գերեզմանները հիշողություններ են՝ ամփոփված հողում, որին ավելի ես կապվում հարազատի կորստի հետ ու լքել-գնալ չես կարող։ Այդպես են մտածում նաեւ Կոթիում, որտեղ մարդիկ հեշտ բնավորություն չունեն, ինչպես իրենց սարերը։ Ֆեյսբուքյան խմբերից մեկի անունը «Կոթիի բարդ հասարակություն է»։ Իրենք իրենց այդպիսին են համարում։ Ես էլ մտածում եմ՝ հարց ու փորձ անեմ՝ ինչի՞ց է ծագել այդ կարծիքը։ Եւ հենց առաջին իսկ պատահած անցորդը վառ օրինակն է լինում այդ բնավորության արտահայտման․ շիկահեր, գեղեցկադեմ մի կին, որն այնքան էլ շփվել չի սիրում անծանոթների հետ, արագ-արագ քայլելով անցնում է, իսկ հարցերին՝ ո՞նց եք, գյուղամեջ ճի՞շտ եմ գնում, կտրուկ պատասխաններ տալիս ու շարունակում իր ճամփան։ Կեսօրն արդեն մի քիչ զավեշտալի է թվում, երբ հասնում եմ մի ճաշարան, որտեղի աշխատող տիկինը ծանոթանալու արարողակարգային երկու րոպեից հետո հրավիրում է ներս՝ սուրճ խմելու, ու պարզվում է՝ քիչ առաջ տեսած թաղման ժողովուրդը հիմա հոգեհացի է գալու։ Մինչ նրանք տեղավորվում են, հասցնում եմ նաեւ իմանալ, որ մի քիչ ներքեւ Լաուրիկ տատն է ապրում, որին անպայման պիտի հյուր գնալ։ Մուտքի գաղտնաբառը՝ կանչել Լաուրիկ տատի։ Լաուրիկ տատի տունը թաքնված է փայտե կանաչ ցանկապատների արանքում։ «Լաուրիկ տատի՜, Լաուրիկ տատի՜․․․»։ Կանչելով իջնում եմ աստիճանները, ու համարյա հույսս կտրում եմ՝ կարծելով՝ այսօր իմ օրը չէ, ինձ ընդառաջ է գալիս փոքրամարմին տատիկն ու զարմացած նայում, թե՝ էս ո՞վ է։ Դե՜, պատմում եմ՝ ինչի եմ գյուղ եկել, ու որ ինձ ասել են՝ տատի հետ զրույցի առիթը հանկարծ բաց չթողնեմ, տատն ինձ միանգամից հրավիրում է բակ, ու առանց ավելորդ համոզում-առաջարկությունների ձեռնամուխ լինում սուրճի սեղան դնելուն։ Տատիկը, չնայած տարիքին, արագաշարժ ու ճարպիկ է։ Մինչ ես բակի դետալներն եմ ուսումնասիրում, հյուրընկալս լույսի արագությամբ տնից բերում է սուրճի բաժակները, երբ առաջարկում եմ ինքս պատրաստել սուրճը, նույն արագությամբ հայտնվում է կողքիս, դիմացս դնում սրճեփը, սուրճն ու շաքարը, ու անհետանում։ Ձայն եմ տալիս՝ «տա՜տ, էդ ուր գնացիր, սուրճը հեսա լինում ա»։ Մեկ էլ ձայնը լսում եմ այգուց՝ «կա՛ցի, կա՛ցի, մոռ եմ բերում»։ Լաուրիկ տատը Բերում, լվանում է, շաքար լցնում վրան, ու ասում, որ ամբողջն ինձ համար է հավաքել, չուտել չեմ կարող։ Հետն էլ բացում է հենց երեկ փակած կոմպոտը, լցնում բաժակները, խոսքի մեջ ասում, որ իր թոռի անվանակիցն եմ։ Տատն ասում է՝ ֆիզիկական աշխատանքից հեչ չի նեղվում, բայց ծանր կյանք է ունեցել՝ ցավալի կորուստներ․ «25 տարեկան թոռս ավարիա տվուց, մահացավ։ Աղջիկս 53 տարեկանում ուռուցքով հիվնդացավ, մահացավ։ Մյուս թոռանս՝ տղիս աղջկա ջահել մարդը գնաց պատերազմ, զոհվեց, երկու երեխեքի հետ թոռս մենակ մնաց»։ Ամեն վերջակետից հաջորդ նախադասությունն ընկած վայրկենական արանքում տատը ծանր հոգոց է հանում․ «Ֆիզիկական աշխատանքը մարդուն բան էլ անում չի։ Բայց էդ կորուստնին մարդուն շատ ա ցավ պատճառում»։ Թեման ծանր է, փոխում ենք։ Միանգամից հարցնում եմ տատին՝ Կոթիի ժողովրդին ինչի՞ են ասում բարդ հասարակություն։ Էն էլ տատն առաջին անգամ է նման բան լսում։ Բայց սկսում է մտածել․ «Դե՜, բարդ ասելով՝ ի՞նչ ենք հասկանում։ Ուղղակի երեւի պակասությունը մարդկանց ագրեսիվացրել ա։ Սահմանն էլ մոտիկ ա։ Իննսունականներին շատ ջախջախվեցինք։ Մենք սհե չենք էլել․․․ Իրեք հեդը Գրադի սնարյադը մեր դռանը վեր ա ընգել։ Էս ժղովուրդը պրոբլեմներ շատ ա ունեցել, վերջը, ժղովուրդ ա, էլի։ Համ էլ, էդ «Կիսաբաց լուսամուտներ» ա, ինչ ա, մի օր տեհա․․․ Հլա կոթեցիքին չեն հվանմ»,- ասում է տատն՝ իր զարմանքն արտահայտելով, թե ոնց կարող են ջահել, առողջ տիկնայք գնալ այդ հաղորդմանն ու ասել, թե գործ չունեն։ Տատն իր օրինակն է բերում՝ 80-անց է, բայց մինչեւ հիմա մշակում է այգին։ Ընդ որում՝ ամենայն մանրակրկտությամբ, նկարչի հմտությամբ։ Լաուրիկ տատը, որ աշխատանքի համար մեդալ է ստացել անգամ, կարծում է՝ հիմա ժողովուրդը «լոդրացել է»։ Ասում է՝ երեւի հիասթափվել է, աշխատանք չի սիրում։ Տատն աշխատասեր է, բայց հիմա առողջությունն առաջվանը չէ․ «Դանդաղ մեռնելու վախտն ա։ Որ Աստված ինձ հարգել է, լավ կլներ՝ մահս հեշտ լիներ, շատ եմ տանջվել։ Նենց էլ գնահատված կնիկ չեմ եղել, որ ասեմ հա՜»։ Խոսակցության ժամանակ Լաուրա տատիկի ամուսինն է գալիս՝ Սամվել պապիկը, որ գործերով գյուղամեջ էր դուրս եկել։ Տատը գնում կանգնում է ամուսնու կողքին, ում հետ կյանք է կիսել ուղիղ 63 տարի։ Հոգու հետ է խաղում․ «Ես 18 տարեկան էի, ինքն էլ բանակից նոր էր եկել, փախցրուց ինձ։ Ես չէի սիրում, ուրիշին էի սիրում»,- ասում է տատն, իսկ պապը, թե՝ «հո-հո-հո», իբր՝ չի հավատում։ Սամվել պապը խոստովանում է, որ կնոջը շատ է սիրում։ Տատը մոռի մուրաբայի մի բանկա է դնում պայուսակիս մեջ, հրահանգում՝ ընկերներիդ հետ կուտես։ Խոստանում եմ, որ իրենց էլի հյուր կգամ ու հաջողություն եմ մաղթում։ Բայց սրտիս մեջ ոնց որ տրտմություն մտավ, երբ տատը շնորհակալություն ասաց իրենց հյուր գնալու համար։ Լաուրա տատիկենց տան մոտ է Կոթիի գյուղապետարանը՝ շրջապատված խնամված պարտեզով։ Գյուղապետարանի պատին Մարշալ Բաղրամյանի նկարն է փակցված․ Բաղրամյանը ծնունդով Կոթիից է եղել։ Աշխատասենյակներից մեկի պատուհանի ապակին, որ նայում է հակառակորդի դիրքերին, կոտրված է․ անցքը թշնամու կրակոցից է բացվել՝ 2015-ին։ Մի ուրիշ սենյակում պահարանի վրա շարված են տարբեր տրամաչափի զինատեսակներից հակառակորդի կողմից արձակված զինատեսակների բեկորներ, փամփուշտներ։ Այդ կտորները կարծես հավերժական հիշեցում լինեն։ Կոթիի վարչական ղեկավարը՝ Անդրանիկ Հախվերդյանը, իմ այցի պահին դաշտերում է՝ արտհնձի աշխատանքներին է հետեւում։ Բանն այն է, որ արտերը հակառակորդի դիտարկման տիրույթում են, գյուղապետն էլ հետեւում է հնձի աշխատանքներին, կազմակերպում ընթացքը, որ կոմբայնավարները համաչափ անեն իրենց աշխատանքը, միայն իրենց նախընտրած հատվածները չհնձեն։ Բայց Հախվերդյանը հեռախոսով բարեհամբույր զրուցում է մեզ հետ։ Ասում է՝ ցորենի դաշտերը միջդիրքային տարածքում են։ Դեպքեր են եղել, երբ հակառակորդը կրակել է այդ ուղղությամբ, ու արտը հրդեհվել է։ Այս տարի այդպիսի դեպք, բարեբախտաբար, չի եղել։ Կոթիի 1500 հա վարելահողերից շուրջ հազարն այսօր չի մշակվում․ հակառակորդի ուղիղ դիտակետում են։ Դա նաեւ անասնապահությամբ զբաղվելուն է խոչընդոտում։ Այժմ գյուղում հազարից մի փոքր ավելի խոշոր եղջերավոր անասուն կա։ Գյուղապետն ասում է՝ Կոթիում խմելու ջրի հաճախականության խնդիր կա, բայց այժմ այդ հարցով էլ են զբաղվում․ պլանավորման աշխատանքներ են տարվում, որ ամենօրյա ջուր լինի։ Ունեն նաեւ հեռահար ծրագիր՝ կառուցել 10.000 տոննա տարողությամբ ջրամբար, որը հնարավորություն կտա 300-ից ավելի հա ոռոգել, հիմա կարգին ոռոգվում են միայն տնամերձ հողերը։ Պլանավորում են նաեւ Կոթիի գտածոների թանգարան բացել, ինչը, գյուղապետի համոզմամբ, կգրավի զբոսաշրջիկներին։ Նոյեմբերյանի համայնքապետարանի առաջատար մասնագետ, Կոթիի գյուղապետարանում համայնքային ծառայող Արայիկ Բեջանյանն էլ մեր զրույցում պատմում է, որ տեղացիներն արդեն վաղուց հարմարվել են իրենց աշխարհագրական դիրքին, եւ ոչ մեկի մտքով էլ չի անցնում թողնել-հեռանալ։ «Մարդիկ կապված են էս հողին։ Ու չեն թողնի իրենց հարազատների գերեզմանները պղծեն։ Պատմություն ունեն էստեղ, արմատներ»,- ասում է Բեջանյանը։ Երբ խոսում ենք կոթեցիների բարդ բնավորության մասին, նա մեկնաբանում է, թե՝ էստեղ մեկը մեկից խելացի են, ամեն ինչ յուրովի են բացատրում, պարզամիտ չեն, դրա համար բարդ են թվում։ Արայիկ Բեջանյանը Լաուրա տատիկն, ամեն դեպքում, մի քիչ կոտրել է այդ կարծրատիպը, հիմա շտապում եմ Կոթիի 2000-ին մոտ բնակիչներից մեկի՝ նկարիչ Կարո Բեջանյանի տուն։ Ճիշտ է՝ ճանապարհին հանդիպող մարդիկ ձեռքը բավականին հեռու էին պարզում՝ ցույց տալով Կարոյանց տունը, բայց այն լավ էլ մոտ էր՝ գյուղապետարանից ոտքի ճամփա։ Հասնում եմ մի տան մոտ, բակում սուրճի սեղանի մոտ հավաքված մարդիկ կան։ Հավասար կտրած բեղերով, կոկիկ սափրված տղամարդուն դիմելով՝ ասում եմ՝ ներեցեք, Կարոն Դուք եք, չէ՞։ Ասում է՝ հա՜, նման եմ չէ՞։ Կարո Բեջանյանը Կարո Բեջանյանը դասավանդում է գյուղի դպրոցում։ Նա նաեւ գերեզմանաքարերի վրա է նկարներ անում, թեեւ, ասում է, իրեն կտավներն են հոգեհարազատ․ նկարելն իր տարերքն է, քարի վրա նկար անելը՝ ուղղակի աշխատանք։ Կարոն սովորել է Երեւանի պետական մանկավարժական համալսարանում, հետո աշխատանքի բերումով եկել է հարազատ կողմերը, բայց գործուղել են կողքի գյուղ՝ Բարեկամավան։ Կարոն ծիծաղելով ասում է՝ բայց լավ էր, տիկնոջս էնտեղից բերի։ Հետո տեղափոխվել է Կոթի ու հաստատվել այստեղ․ 1986թ․-ից Կոթիի դպրոցի նկարչության ուսուցիչն է։ Կոթին շատ է սիրում, իր կտավներում գյուղից շատ բնապատկերներ կան։ Կարոն կարծում է՝ արվեստագետները գյուղին շատ մոտ պիտի լինեն․ «Նկարիչը 10-րդ հարկում գործ չունի, հասկանո՞ւմ ես»,- ասում է նա։ Հետո քարի գործից խոսում՝ շեշտելով, որ դա իր նախասիրած աշխատանքը չէ, «ուղղակի հազար ումի հարցեր կան»։ Ասում է՝ երեխեքը նկարել սիրում են։ Հիմա գծագրությունը դպրոցից հանել են, բայց ինքը գծագրություն պարապում է երեխաների հետ, ու չի եղել դեպք, որ իր աշակերտներն ուսումնական հաստատություններ ընդունվելիս մասնագիտական քննությունները չստանան։ Շուտով դպրոցում նկարչության խմբակ էլ պետք է բացվի․ Կարոն այդ առիթով բավականին ոգեւորված է․ «Ես չեմ ուզում խմբակում երեխեն առանց պրակտիկ իրերի գա, ուղղակի նայի։ Ես ուզում եմ համ ես ստեղծագործեմ, իմ մոլբերտը դնեմ, համ երեխեքը»,- ասում է Կարոն։ Համայնքը հաստիք է բացել, աշխատավարձ սահմանել, ուստի խմբակն էլ ամբողջությամբ անվճար կլինի։ Կարոն հույս ունի՝ հնարավոր կլինի երեխաներին ապահովել անհրաժեշտ պարագաներով․ «Խմբակը սեպտեմբերից կգործի։ Եւ դա շատ կարեւոր բան ա։ Էդ էրեխանց հետ զբաղվել ա պետք, շնորհալի էրեխեք ունենք։ Սահմանային գոտի ա․․․ Գիտես ինչ, ես մի բանից եմ մի քիչ շատ վատ զգում, որ ամբողջ Հայաստանը սարքել են Էրեւան»,- ասում է Կարոն ու կարեւորում, որ սահմանամերձ գյուղերում էլ երեխաները լավ կրթություն ստանալու, հետաքրքիր զբաղմունքներ ունենալու հնարավորություններ ունենան։ Հետո Կարոն շտապում է իր գործերը ցույց տալ։ Նա առանձնահատուկ կիրք ունի հատկապես գծանկարների հանդեպ, թեեւ շատ կոլորիտային կտավներ էլ ունի, որոնցում զիլ արտահայտված է Կոթիի բնությունը։ Կարոյի թոռներն օգնում են պապին հատ-հատ ցույց տալ նկարները, հետո փոքրիկ Արտյումն էլ իր նկարներն է ցույց տալիս, երկուսով գալիս, բոլորում են պապին, ու սիրահոժար լուսանկարվում հայրենի սարերի ֆոնին։ Երեխաները, որ Ռուսաստանից եկել են պապի տուն, վազվզում, խաղում են բակում ու տանը, որի պատուհաններից մեկին հակառակորդի արձակած փամփուշից բացված անցք կա։ Այդ անցքից երեւի քամի է սողոսկում սենյակ՝ բերելով խոտհունձի տաք բույրեր ու դուրս տանելով կտավների արանքում հավաքված փոշին։ Հայարփի ԲաղդասարյանԼուսանկարները՝ Լիլիթ Նազարեթյանի

00:54 - 02 հուլիսի, 2022