ԿԱՐԴԱԼԻՔ

Կենսաթոշակները՝ անկանխիկ, բանկոմատները՝ բացակա, որոշման հիմքում՝ թերի տվյալներ

Կենսաթոշակները՝ անկանխիկ, բանկոմատները՝ բացակա, որոշման հիմքում՝ թերի տվյալներ

Այս տարվա հունվարից Հայաստանի 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող բոլոր բնակավայրերում կենսաթոշակների վճարումն իրականացվում է անկանխիկ եղանակով։ Infocom-ն այս փոփոխությունից հետո պարզել էր, որ 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող բնակավայրերի ընդամենը 19%-ում կան բանկոմատներ։ Ստացվում է, որ բնակավայրերի 81%-ում թոշակառուներն իրենց կենսաթոշակները կանխիկացնելու հնարավորություն չունեն։   Փոփոխություն, որը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում Կենսաթոշակների անկանխիկ վճարման համակարգին անցումը կատարվեց ոչ միանգամից․ 2021-ին համակարգը ներդրվեց քաղաքներում, այս տարի՝ 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող գյուղական բնակավայրերում, իսկ 2024-ից կներդրվի ողջ Հանրապետությունում։ Համակարգը փուլ առ փուլ ներդնելու պատճառներից մեկը բնակավայրերում բանկային ենթակառուցվածքների հասանելիության խնդիրն էր։ Հաշվի առնելով այս ամենը՝ համակարգի ներդրման վերաբերյալ մի քանի կարևոր հարցեր են առաջանում․ Կենսաթոշակների անկանխիկ վճարմանն անցնելու որոշումը կայացնելիս  ոլորտի պատասխանատու գերատեսչությունը՝ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը (ԱՍՀՆ), իրականացրե՞լ է որևէ հետազոտություն, թե ինչ իրավիճակ է Հայաստանի բնակավայրերում բանկային ենթակառուցվածքների հասանելիության առումով։ 2023-ի հունվարից առաջ, երբ համակարգը պիտի ներդրվեր 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող բոլոր բնակավայրերում, նմանատիպ հետազոտություն իրականացվե՞լ է հենց այդ բնակավայրերի համար։ Ի՞նչ քայլեր է իրականացրել/իրականացնում ԱՍՀՆ-ն, որ ՀՀ 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող բնակավայրերն ապահովված լինեն բանկային ենթակառուցվածքներով, մասնավորապես՝ բանկոմատներով։ Ի՞նչ քայլեր է իրականացնում ԱՍՀՆ-ն 1000-ից պակաս բնակիչ ունեցող բնակավայրերը բանկոմատներով ապահովելու ուղղությամբ (2024-ից կենսաթոշակների անկանխիկ վճարման համակարգը ներդրվելու է նաև այդ բնակավայրերում, և դրանցից ընդամենը 1-2-ում բանկոմատ կա)։ ԱՍՀՆ-ն ունի՞ տվյալներ, թե ինչպես են իրենց կենսաթոշակները կանխիկացնում այն բնակավայրերի բնակիչները, որտեղ կենսաթոշակների վճարումն իրականացվում է անկանխիկ, իսկ բանկոմատներ չկան։ Մենք հարցում էինք ուղարկել ԱՍՀՆ՝ այնտեղ ներառելով այս բոլոր հարցերը, սակայն հարցերից ոչ մեկին ըստ էության պատասխան չէինք ստացել։ «ՀՀ բնակավայրերում բանկային ենթակառուցվածքների հասանելիության, բանկոմատներով ու POS տերմինալներով ապահովման վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրումը ՀՀ կենտրոնական բանկի լիազորությունների շրջանակում է, ուստի առաջարկում ենք դիմել Կենտրոնական բանկ»,- ասվում էր նախարարության պատասխանում։   Անկանխիկ գործարքներ․ լուծո՞ւմ Այն բնակավայրերում, որտեղ չկան բանկոմատներ, թոշակառուների համար լուծում կարող է լինել անկանխիկ գործարքներ կատարելու հնարավորությունը։ 2022-ի հուլիսից ուժի մեջ է մտել «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքը, որով տնտեսվարողները պարտավորվում են ունենալ POS տերմինալներ, այսինքն՝ անկանխիկ վճարումներ կատարելու հնարավորություն ապահովել։ Համաձայն Կենտրոնական բանկի (ԿԲ)՝ Infocom-ին փոխանցած տվյալների՝ 2022թ. դեկտեմբերի 29-ից 1000 և ավելի բնակչություն ունեցող բոլոր 406 գյուղական բնակավայրերում* առկա է առնվազն մեկ POS տերմինալ, որի միջոցով հնարավոր է անկանխիկ գործարքներ իրականացնել: Սակայն մի բան է բնակավայրերում POS տերմինալների առկայությունը, մեկ այլ բան է հետևելը, որ դրանք իսկապես գործեն։ Այստեղ հատկապես կարևոր են այն բնակավայրերը, որտեղ կենսաթոշակը կանխիկացնելու հնարավորություն չկա, և թոշակառուները մնում են միայն անկանխիկ գործարքներ իրականացնելու հույսին։ Իսկ եթե այդ հնարավորությունն էլ չկա, նրանք պիտի հասնեն այլ բնակավայրեր՝ բանկոմատներից ու POS տերմինալներից օգտվելու համար։ ԱՍՀՆ ուղարկած հարցմամբ մենք նաև խնդրել էինք հայտնել՝ կա՞ որևէ ուսումնասիրություն, կամ ինչ-որ գերատեսչությունից (օրինակ՝ ՊԵԿ-ից) ստացվե՞լ են տվյալներ, թե ադրյո՞ք գյուղերում փաստացի հնարավոր է անկանխիկ գործարքներ կատարել։ Այս հարցին ևս սպառիչ պատասխան չէինք ստացել։ «Նախարարությունը սերտ համագործակցում է ԿԲ հետ՝ կենսաթոշակներն անկանխիկ եղանակով վճարելու գործընթացն օրենսդրությամբ սահմանված ժամկետներում ներդնելու ուղղությամբ: Իր հերթին, վերջինս, համագործակցելով պետական մարմինների հետ, միջոցներ է ձեռնարկում, «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքի պահանջներն համապատասխան, տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից անկանխիկ վճարումների ընդունումն ապահովելու՝ POS տերմինալներ տրամադրելու, տեխնիկական խնդիրները կարգավորելու համար»:   Պատասխանատու գերատեսչությունն ասում է՝ ես պատասխանատու չեմ Այս պատասխանից ոչ մի կերպ հնարավոր չէր հասկանալ՝ արդյո՞ք այն բնակավայրերում, որտեղ բանկոմատներ չկան, բնակիչներն ապահովված են գոնե անկանխիկ վճարումներ իրականացնելու հնարավորությամբ։ Ուստի մենք այս թեմայի շուրջ զրուցեցինք ԱՍՀՆ Կենսաթոշակային ապահովության և այլ դրամական վճարների վարչության պետ Անահիտ Գալստյանի հետ։ Հարցին, թե արդյո՞ք նախարարությունը կենսաթոշակների անկանխիկ վճարմանն անցնելուց առաջ իրավիճակի վերլուծություն իրականացրել է, Անահիտ Գալստյանը պատասխանում է․ «Նախարությունը սերտ համագործակցում է Կենտրոնական բանկի հետ, քանի որ այս համակարգը պետք չէ դիտարկել առանձին «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքի կիրարկումներից։ Ճիշտ է, մենք կենսաթոշակների անկանխիկ վճարումների համակարգը ներդրել ենք 2021 թ․ հուլիսի 1-ից, իսկ «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքը  2022-ին կիրառության մեջ մտավ, այնուհանդերձ կարծես թե անուղղակիորեն երկուսը հետապնդում են մեկ նպատակ՝ հնարավորինս մեծացնել անկանխիկ գործառնությունների ծավալը ՀՀ-ում։ Նաև տնտեսական էֆեկտները թե՛ բնակչության, և՛ ընդհանուր տնտեսության վրա կարելի է քննարկել մասնագետների հետ միջազգային փորձի առումով, հաշվի առնել, որ դա տնտեսությունների համար լավագույն տարբերակն է, տնտեսվարող սուբյեկտների համար՝ ևս»։  Անահիտ Գալստյանը հիշեցնում է նաև անկանխիկ գործարքների դեպքում կենսաթոշակի և նպաստի 10% հետվճարի ծրագիրը։ Միջոցառման շրջանակում առևտրի կետերում և ծառայություններ մատուցող կազմակերպություններում վճարային քարտերով ու վճարում ընդունող սարքերով գործարքներ կատարող քաղաքացիներին հաջորդ ամսվա ընթացքում տրամադրվում է 10%-ի չափով հետվճար (cashback)։  Նրա խոսքով կենսաթոշակների վճարման անկանխիկ համակարգին անցնելու շուրջ մտահոգությունների մի մասը զուտ հոգեբանական և սովորութային է․ «Կենսաթոշակառուները թերևս գուցե ավելի սովոր են կանխիկ գործողություններ կատարել, քան անկանխիկ։ Չնայած արդեն իսկ նոր նշանակվող կենսաթոշակառուներն ունեն թե՛ քարտով աշխատավարձ ստանալու ավանդույթը, թե՛ ավելի ակտիվ են բանկային համակարգի հետ համագործակցում՝ վարկեր, ավանդներ և այլն։ Այնպես որ, այստեղ սովորութային գործոնի ազդեցությունը քիչ կլինի։ Մի քիչ տարիքով մեծ կենսաթոշակառուների մոտ կարող է այդ խնդիրը լինել, բայց նույն սովորույթն ու տեխնիկական միջոցներից օգտվելու հնարավորությունները, ունակությունները հաշվի առնելով՝ օրենքով սահմանափակում ենք դրել, որ 75-ից բարձր տարիքի թոշակառուները կարող են կանխիկ և անկանխիկ եղանակով ստանալ կենսաթոշակը․ այսինքն՝ թող կենսաթոշակառուն ինքը որոշի՝ ուզո՞ւմ է կանխիկ, թե՞ չի ուզում»։  Հավելենք, որ կենսաթոշակն իրենց ընտրությամբ կանխիկ եղանակով կարող են ստանալ նաև 1-ին կամ 2-րդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձինք։ Անահիտ Գալստյանը, սակայն, դժվարանում է պատասխանել հարցին, թե ինչպես է վերահսկվում POS տերմինալների աշխատանքը, և արդյո՞ք կարող ենք պնդել, որ եթե որևէ բնակավայրում առկա է POS տերմինալ, նշանակում է՝ այնտեղ կենսաթոշակառուները կարող են անկանխիկ գործարքներ իրականացնել։  Կենսաթոշակային ապահովության և այլ դրամական վճարների վարչության պետի խոսքով նման վերահսկողություն իրականացնելն ԱՍՀՆ իրավասությունը չէ։ Մի կողմից, տնտեսվարողների այս կամ այն գործունեության նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելն, իսկապես,  ԱՍՀՆ-ի պարտականությունը չէ, բայց մյուս կողմից էլ նախարարության իրավասության տիրույթում են կենսաթոշակառուների խնդիրները։ Այս դիտարկմանը Անահիտ Գալստյանը պատասխանում է․ «Ամբողջ հարցն այն է, որ, այո՛, այս պահին մենք խոսում ենք կենսաթոշակառուների մասին, բայց «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքը կիրառելի է ոչ միայն կենսաթոշակառուների, այլև բոլոր այն տնտեսվարող սուբյեկտների և գործարքներ կատարող անձանց համար, որոնք գտնվում են ՀՀ-ում։ Հարցի շրջանակը մի քիչ ավելի լայն է։ ․․․․ Ե՛վ ՊԵԿ-ը, և՛ ԿԲ-ն պարտավոր են կատարել օրենքով սահմանված իրենց պարտականությունները, մասնավորապես՝ «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքի շրջանակներում, ոչ թե «Պետական կենսաթոշակների»։ Եվ այս պարագայում մենք, կարծես թե, դառնում ենք իրենց այդ գործողություններից օգտվողները»։    ՊԵԿ-ը նույնպես պատասխանատու չէ Հաշվի առնելով, որ ԱՍՀՆ-ն ո՛չ վերահսկում է, ո՛չ էլ տեղեկություններ ունի այն մասին, թե արդյո՞ք բոլոր բնակավայրերում են առկա POS տերմինալները գործում, մենք հարցում ուղարկեցինք Պետական եկամուտների կոմիտե (ՊԵԿ)՝ խնդրելով պատասխանել հետևյալ հարցերին․  ՊԵԿ-ն ունի՞ մեխանիզմներ՝ ստուգելու կամ վերահսկելու, թե արդյո՞ք 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող բոլոր բնակավայրերում տնտեսվարողների մոտ առկա են POS տերմինալներ, և արդյո՞ք դրանք փաստացի գործում են։ 1000 և ավելի բնակիչ ունեցող բնակավայրերի քանի՞ տոկոսում POS տերմինալներ կան, բայց դրանք չեն աշխատում։ ՊԵԿ-ից, ի պատասխան, նշել են հետևյալը․ «Հարկային մարմնի կողմից հարկային հսկողությունը նախաձեռնվում և իրականացվում է նպատակաուղղված՝ դեպի այն ոլորտները և այն հարկ վճարողները, որոնք առավել ռիսկային են՝ անկախ բնակավայրից և այդ բնակավայրի բնակիչների քանակից»: Ստացվում է, որ ՊԵԿ-ն էլ որևէ կերպ չի ստուգում, թե արդյո՞ք բոլոր բնակավայրերում են բնակիչներն ապահովված անկանխիկ գործարքներ իրականացնելու հնարավորությամբ։ Մեկ այլ խնդիր են 1000-ից պակաս բնակիչ ունեցող բնակավայրարը։ Անահիտ Գալստյանը նշում է՝ համաձայն ԿԲ փոխանցած տվյալների՝ 2022-ի վերջի դրությամբ 1000-ից պակաս բնակիչ ունեցող որոշ բնակավայրերում կան տնտեսվարողներ, որոնք չունեն POS տերմինալներ։  «Առջևում դեռ ունենք 10-11 ամիս, ԿԲ-ն և պետական մարմինները, որոնք իրավասու են POS տերմինալներ տրամադրելու գործընթացն իրականացնել, այդ ուղղությամբ աշխատում են, և հուսանք, որ արդյունքները կլինեն գոհացուցիչ»,- ասում է Անահիտ Գալստյանը։   Ի վերջո, ո՞վ է պատասխանատու Դատելով պատասխանատու գերատեսչությունների պատասխաններից՝ կարող ենք եզրակացնել հետևյալը ԱՍՀՆ-ն չի տիրապետում բնակավայրերի՝ բանկոմատներով ապահովված լինելու մասին տվյալների, մինչդեռ կենսաթոշակների անկանխիկ վճարմանն անցնելը փուլերով իրականացվեց նաև բանկային ենթակառուցվածքների հասանելիության խնդրի պատճառով։ Բանկոմատների բացակայության խնդիրը կարող է լուծել POS տերմինալների առկայությունը, սակայն այնպիսի տպավորություն է, որ ոչ մի գերատեսչություն կոնկրետ POS տերմինալների մասով վերահսկողություն չի իրականացնում։ Մի կողմից, ԱՍՀՆ-ն տվյալներ չունի, թե արդյո՞ք գյուղական բոլոր բնակավայրերում առկա POS տերմինալներն են գործում, և նշում է, որ դա ստուգելն իր պարտականությունը չէ։ Մյուս կողմից, ԱՍՀՆ-ն խոսում է անկանխիկ գործարքները խթանելու մասին, որը ևս իր պարտականությունը չէ։ ՊԵԿ-ն էլ նշում է, որ ստուգումներ է իրականացնում առավել ռիսկային տեղերում՝ անկախ բնակավայրից ու բնակչության թվից։ Այսպիսով, ոչ մի գերատեսչություն չունի այն հարցի պատասխանը, թե ինչ պիտի անի թոշակառուն, որի բնակավայրում ո՛չ բանկոմատ կա, ո՛չ աշխատող POS տերմինալ։ Եվ վերջում․ անգամ եթե գյուղում չկա բանկոմատ, բայց կա գործող POS տերմինալ, հարց է առաջանում, թե ինչ պիտի անի թոշակառուն, եթե իրեն անհրաժեշտ է իրականացնել որևէ կանխիկ գործարք։ *Նախորդ նյութում ներառել ենք ոչ միայն գյուղական, այլ նաև քաղաքային բնակավայրերը, այդ պատճառով այնտեղ կտեսնեք ոչ թե 406, այլ 456 թիվը։ Մանրամասները՝ նյութում։   Գլխավոր լուսանկարը՝ Սարգիս Բուլղադարյանի Աննա Սահակյան
17:08 - 23 մարտի, 2023
Նոյեմբերյան համայնքից հողատարածքի նվիրատվություն ՀՀ-ին, շինարարություն ռուս զինծառայողների համար․ պետական մարմինները խուսափում են պարզաբանումներից

Նոյեմբերյան համայնքից հողատարածքի նվիրատվություն ՀՀ-ին, շինարարություն ռուս զինծառայողների համար․ պետական մարմինները խուսափում են պարզաբանումներից

Տավուշի մարզի Նոյեմբերյան համայնքի Ոսկեպար բնակավայրի 2 հա մակերեսով սահմանային մի հողամաս որպես նվիրատվություն տրամադրվել է Հայաստանի Հանրապետությանը։ Այսինքն՝ համայնքային սեփականության հողատարածքը դարձել  է պետական սեփականություն։ Խոսքը սահմանամերձ Ոսկեպարի այն տարածքի մասին է, որից գրեթե 1 կմ հեռավորության վրա նախանցյալ տարի՝ 2021 թ․ ամռանը, տեղակայվել էին ռուս սահմանապահները։  Այդ ժամանակ՝ վերջիններիս տեղակայման մասին լրատվամիջոցների հրապարակումներից հետո, ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը կարճ հայտարարություն էր տարածել՝ հաստատելով այդ տեղեկությունն ու պարզաբանելով, որ հայ-ռուսական համագործակցության շրջանակում նշված հատվածում շինաշխատանքներ են իրականացվում սահմանապահների թիկունքային ապահովման շինությունների կառուցման նպատակով։ ՊՆ-ն չէր մանրամասնել, թե ինչու եւ իրավական ինչ հիմքով են սահմանապահները այդտեղ տեղակայվել, հետագայում էլ ՊՆ-ին, ԱԱԾ-ին եւ ԱԳՆ-ին ուղղված մեր այդ եւ այլ հարցեր լիարժեք պատասխաններ չէին ստացել։ Նվիրատվության կարգով ՀՀ-ին տրամադրված հողատարածքի կոորդինատները՝ համաձայն ՏԿԵՆ-ից 09․12․22 թ․ ստացված պատասխանի, ռուս սահմանապահների՝ 2021 թ․ տեղակայման կոորդինատները՝ Hetq.am-ի Նվիրատվության որոշումից հետո Infocom-ը մի շարք հարցումներ է հղել պետական կառույցներին եւ ՏԻՄ-ին՝ փորձելով հասկանալ՝ ինչ նպատակով է նման որոշում կայացվել, շինարարական ինչ աշխատանքներ են այնտեղ իրականացվել, որքանով եւ իրավական ինչ հիմքով է դա առնչվում ռուս սահմանապահների հետ։ Նշենք, որ մեր տեղեկություններով՝ այդ հատվածում կառուցված կացարանում տեղակայվել են հենց ՌԴ զինված ուժերի ծառայողներ։ Շուրջ կես տարվա գրագրության արդյունքում Նոյեմբերյանի համայնքապետարանը, Ազգային անվտանգության ծառայությունը, Պաշտպանության նախարարությունն ու Կառավարությունը այդպես էլ չեն ցանկացել հստակ պատասխանել մեր այդ հարցերին՝ ամեն կերպ շրջանցելով եւ փորձելով անգամ հերքել շինարարության փաստը, որը, սակայն, հավաստվում է թե՛ արբանյակային, թե՛ մեր հեղինակային լուսանկարներով եւ տեսանյութերով։ Ստորեւ ներկայացնում ենք մեր լուսանկարները, որոնք հնարավոր է սլաքի միջոցով թերթել եւ տեսնել, թե ամիսների ընթացքում ինչ փոփոխության է ենթարվել հիշյալ հողատարածքը։   Ըստ համայնքապետարանի՝ հողամասը նվիրատվության կարգով տրամադրվել է ՀՀ-ին՝ արտաքին անվտանգության ապահովման հետ կապված խնդիրների լուծման նպատակով Համայնքային հողամասը պետությանը որպես նվիրատվություն տրամադրելու որոշումը կայացրել է Նոյեմբերյան համայնքի ավագանին նախորդ տարվա՝ 2022 թ․ հուլիսի 13-ին հրավիրված արտահերթ նիստում։ Կողմ են քվեարկել ավագանու 14 անդամներ, դեմ եւ ձեռնպահ անձինք չեն եղել։ Ավագանու որոշումից պարզ է դառնում, որ այն 71․33 հա հողամասից առանձնացված 2 հա մակերեսով մի հատված է՝ հարակից H53 մայրուղուն, որի թե՛ նպատակային, թե՛ գործառնական նշանակությունը հատուկ նշանակության է։  ՀՀ Հողային օրենսգրքի 24-րդ հոդվածը սահմանում է, որ հատուկ նշանակության հողեր են համարվում պաշտպանական, սահմանային, ռազմական նշանակության հողերը եւ օրենքով պաշտպանվող շենքերի ու շինությունների օգտագործման ու սպասարկման համար տրամադրված հողամասերը:  Նոյեմբերյանի ավագանու որոշումը՝ ըստ համայնքի պաշտոնական կայքի  Որոշման հրապարակումից շաբաթներ անց՝ 2022 թ․ օգոստոսի 8-ին, Infocom-ը գրավոր հարցմամբ դիմել է Նոյեմբերյանի համայնքապետարանին՝ խնդրելով հայտնել, թե ինչ նպատակով է ավագանին նման որոշում կայացրել։ Միաժամանակ հետաքրքրվել ենք, թե երբ եւ ում կողմից են տվյալ հողամասի նպատակային նշանակությունը եւ գործառնական նշանակությունը դասակարգվել որպես հատուկ նշանակության։ Առանց օրենքով սահմանված կարգով մեկամսյա ժամկետ խնդրելու Նոյեմբերյանի համայնքապետարանը հարցմանը պատասխանել է գրեթե մեկ ամիս անց՝ սեպտեմբերի 7-ին՝ տեղեկացնելով, որ ավագանու որոշմամբ Տավուշի մարզի Ոսկեպար բնակավայրի վարչական սահմանում գտնվող համայնքային սեփականություն հանդիսացող 71.33 հա մակերեսով հողամասից առանձնացված 2.0 հա մակերեսով հողամասը ՀՀ-ին նվիրաբերվել է ՀՀ արտաքին անվտանգության ապահովման հետ կապված խնդիրների լուծման նպատակով: Ըստ համայնքապետարանի՝ հողամասի նպատակային նշանակությունը եւ գործառնական նշանակությունը դասակարգվել են որպես հատուկ նշանակության 07.06.2022թ-ին՝ ՀՀ վարչապետի 2009 թվականի դեկտեմբերի 22-ի N 1064-Ա որոշմամբ ստեղծված ՀՀ համայնքների քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի մշակման աշխատանքները համակարգող միջգերատեսչական հանձնաժողովի կողմից։  Նշենք, որ  հատուկ նշանակության հողերի լիազոր մարմինը, ըստ Կառավարության համապատասխան որոշման, ՊՆ-ն եւ ԱԱԾ-ն են։ Այդպիսի հողերում քաղաքաշինական աշխատանքների իրականացումը կարգավորվում է Կառավարության մեկ այլ որոշմամբ սահմանված հատուկ կարգով, մյուս դեպքերում, երբ խոսքը համայնքային ոչ հատուկ նշանակության հողերի մասին է՝ վարչական ղեկավարի թույլտվությամբ։ Համայնքապետարանի պատասխանից պարզ է դառնում, որ տվյալ հողամասը դասակարգվել է որպես հատուկ նշանակության այն նվիրատվության կարգով տրամադրելու մասին ավագանու որոշումից ավելի քան 1 ամիս առաջ։ Այնուհանդերձ, նույն հարցմամբ նշել էինք՝ եթե նախքան հատուկ նշանակության հողատարածք դասակարգվելը տվյալ հատվածում իրականացվել է քաղաքաշինական գործունեություն, ապա խնդրում ենք տրամադրել կառուցապատման նպատակով վարչական ղեկավարի թույլտվությունը (կամ եթե առկա է մերժում, դրա հիմքերը)։ Դրանից բացի, խնդրել ենք տրամադրել ստույգ տեղեկություններ նախատեսվող/իրականացվող շինարարության եւ կենսագործունեության միջավայրի ծրագրվող փոփոխությունների մասին՝ հաշվի առնելով «Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ եւ 14-րդ հոդվածները։ Վերջիններս սահմանում են, որ քաղաքաշինական գործունեության իրականացման ընթացքում հասարակայնության ներկայացուցիչները, ի թիվս այլնի, իրավունք ունեն ստանալ ստույգ տեղեկություններ իրենց կենսագործունեության միջավայրի ծրագրվող փոփոխությունների մասին, իսկ տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները պարտավոր են զանգվածային լրատվության միջոցներում հրապարակումներով իրազեկել ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց կենսագործունեության միջավայրի, տարածքի գոտեւորման եւ քաղաքաշինական նախատեսվող այլ փոփոխությունների մասին։  Նոյեմբերյանի համայնքապետարանը հիշյալ հողամասում քաղաքաշինական գործունեության դեպք չի արձանագրել Վերոնշյալ հարցերին ի պատասխան՝ Նոյեմբերյանի համայնքապետարանից հայտնել են, որ նախքան հատուկ նշանակության դասակարգվելը եւ նախքան 13.07.222թ-ն այնտեղ քաղաքաշինական գործունեություն իրականացվելու դեպք չի արձանագրվել, եւ կառուցապատման թույլտվություն ստանալու համար Նոյեմբերյանի համայնքապետարան ոչ ոք չի դիմել․ «Իսկ նշված մակերեսով հողամասը ՀՀ-ին նվիրաբերվելուց հետո ծագած հարցերի վերաբերյալ կարող եք դիմել ՀՀ կառավարություն»,- ասված է պատասխանում։ Չնայած համայնքապետարանի այս պատասխանին՝ Sentinel-hub արբանյակային տվյալների մշակման կայքի միջոցով արված լուսանկարները փաստում են, որ հիշյալ հողատարածքում քաղաքաշինական գործունեություն իրականացվել է նախքան 13․07․22-ը, այսինքն՝ նախքան համայնքապետարանի կողմից այն պետությանը տրամադրելու որոշումը, ինչը նշանակում է, որ դրա համար պետք է տրված լինի շինթույլտվություն։ Մասնավորապես, առնվազն հուլիսի 7-ից սկսած՝ նշված հատվածում, որը նախորդ ամսվա լուսանկարում ամբողջությամբ կանաչապատ էր, նկատվում են փորված հատվածներ։ Տեղաշարժելով սպիտակ շրջանը՝ հնարավոր է տեսնել այդ տարբերությունը։   Դրանից բացի, հուլիս ամսին մեր նկարահանող խումբը եւս եղել է Ոսկեպարում եւ արձանագրել օրեր շարունակ այնտեղ ընթացող շինարարությունը։ Ստորեւ տեղադրված տեսանյութերը, օրինակ, նկարահանվել է 2022 թ․ հուլիսի 12-ին՝ դարձյալ նախքան ավագանու որոշումը։ Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ մենք լրացուցիչ հարցմամբ դիմել ենք Նոյեմբերյանի համայնքապետարանին՝ կից ուղարկելով արբանյակային լուսանկարները եւ խնդրելով պարզաբանել նախորդ հարցմանը տրված պատասխանը։ Հարցմանն ի պատասխան՝ համայնքապետարանից հայտնել են․ «Նախորդ պատասխանում ոչ թե նշված է, որ քաղաքաշինական գործունեություն չի իրականացվել, այլ նշված է, որ նախքան 13․07․22  այնտեղ քաղաքաշինական գործունեություն իրականացնելու դեպք չի արձանագրվել։ Այսինքն՝ եթե անգամ քաղաքաշինական գործունեություն իրականացվել է, դա համայնքապետարանի կողմից չի հայտնաբերվել, թեեւ, ըստ մեր տեղեկությունների, մինչեւ նշված ժամկետն այնտեղ քաղաքաշինական գործունեություն չի իրականացվել»,- ասված է պատասխանում։ Ինչպես արդեն նշեցինք, մի քանի օր Նոյեմբերյան համայնքում գտնվելով՝ մեր նկարահանող խումբն է անգամ այնտեղ արձանագրել քաղաքաշինական գործունեությունը, հետեւաբար տարակուսելի է համայնքապետարանի այն պատասխանը, թե եթե անգամ իրականացվել է քաղաքաշինական գործունեություն, դա իրենց կողմից չի հայտնաբերվել։ Դրանից բացի, ուշագրավ է, որ տեսանյութում երեւացող տրակտորի վրա առկա է «Նոյեմբերյան համայնք» գրությունը։ ՊՆ-ն ու ԱԱԾ-ն մեկամսյա ժամկետ են խնդրել՝ հարցմանը չպատասխանելու համար Հաշվի առնելով, որ հատուկ նշանակության հողերի լիազոր մարմինը ԱԱԾ-ն եւ ՊՆ-ն են՝ հոկտեմբերի 13-ին մենք գրավոր հարցումներով դիմել ենք նաեւ այդ մարմինների ղեկավարներին՝ ի թիվս այլնի, խնդրելով հայտնել, թե ի՞նչ է կառուցվում նշված հողատարածքում, ի՞նչ նպատակով, եւ արդյո՞ք դա որեւէ կերպ կապված է ռուսական զորքերի կամ ռուս սահմանապահների գործառույթների հետ։ Դրական պատասխանի դեպքում խնդրել ենք պարզաբանել՝ ինչպես է կապված եւ  իրավական ինչ հիմքով։ Հոկտեմբերի 18-ին ԱԱԾ մամուլի կենտրոնից տեղեկացրել են, որ լրացուցիչ աշխատանք կատարելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված՝ տեղեկությունը կտրամադրվի մեկամյսա ժամկետում։ Նոյեմբերի 14-ին ԱԱԾ մամուլի կենտրոնն ուղարկել է գրություն՝ հայտնելով հետեւյալը․ «ՀՀ ԱԱԾ տնօրենին հասցեագրված տեղեկություն ստանալու մասին գրավոր հարցման մեջ նշված հարցադրումների կապակցությամբ հայտնում ենք, որ ՀՀ օրենսդրության համաձայն՝ համայնքի ավագանու կողմից ՀՀ նվիրատվության կարգով հողամաս տրամադրելու վերաբերյալ որոշում ընդունելուց հետո տվյալ գույքը որպես նվիրատվություն ընդունվում է ՀՀ կառավարության որոշման հիման վրա: Հաշվի առնելով, որ ՀՀ կառավարությունը դեռեւս համապատասխան որոշում չի ընդունել, հարցմամբ պահանջվող տեղեկատվությունը չի կարող տրամադրվել»:  Հատկանշական է, որ ԱԱԾ-ի հատուկ նշանակության հողատարածքների լիազոր մարմին լինելը պայմանավորված չէ Կառավարության կողմից նվիրատվությունն ընդունած լինել-չլինելու հանգամանքով, հետեւաբար անկախ այդ որոշման առկայությունից՝ ԱԱԾ-ն, որպես լիազոր մարմին, տվյալ տեղեկության տնօրինողն է։ Ինչ վերաբերում է Պաշտպանության նախարարությանը, այն եւս պատասխանն ուղարկել է նոյեմբերի 14-ին, թեեւ հարցմանը մեկամսյա ժամկետում պատասխանելու վերաբերյալ մենք գրավոր չենք ծանուցվել։ Ըստ ստացված պատասխանի՝ Նոյեմբերյան համայնքի Ոսկեպար բնակավայրի վարչական սահմաններում ՀՀ պաշտպանության նախարարության կարիքների համար հողատարածք չի հատկացվել, հետեւաբար, համապատասխան տեղեկություն չի կարող տրամադրվել։  Նկատենք, սակայն, որ ոչ ավագանու որոշման, ոչ էլ մեր հարցման մեջ խոսքը ՊՆ-ի կարիքների համար հատկացված հողատարածքի մասին չէր, ՊՆ-ն, ըստ Կառավարության հիշյալ որոշման, հատուկ նշանակության հողատարածքի լիազոր մարմիներից մեկն է, ինչով պայմանավորված էլ՝ հարցումն ուղղել էինք նաեւ այնտեղ։ Իսկ եթե տվյալ դեպքում որպես լիազոր մարմին ընտրվել է ԱԱԾ-ն, ապա հարկ էր պատասխանում նշել այդ մասին։ Նախքան նվիրատվությունն ընդունելը Կառավարությունը եւս անհնարին է համարել տեղեկության տրամադրումը Նոյեմբերի 16-ին գրավոր հարցմամբ դիմել ենք նաեւ ՀՀ կառավարությանը՝ հետաքրքրվելով՝ կառավարությունն ընդունե՞լ է կամ պատրաստվո՞ւմ է ընդունել նվիրատվությունը։ Եթե այո, ապա ե՞րբ եւ պետական ո՞ր մարմնի հետ է կնքվել/կնքվելու նվիրատվության պայմանագիրը, իսկ թե առայժմ չի ընդունել, ապա ինչ պատճառաբանությամբ։ Միաժամանակ դարձյալ խնդրել ենք հայտնել, թե ինչ նպատակով է հիշյալ հողատարածքը տրամադրվել ՀՀ-ին, ինչ նպատակով եւ ինչ է կառուցվում այնտեղ, դա որեւէ կերպ կապված է ռուս սահմանապահների գործառույթներին, եթե այո, ապա ինչպես եւ իրավական ինչ հիմքով։ Հարցմանն ի պատասխան՝ նոյեմբերի 24-ին Կառավարության տեղեկատվության եւ հասարակայնության հետ կապերի վարչությունը հայտնել է, որ հիշյալ հողամասի նվիրատվությունն ընդունելու մասին ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը գտնվում է քննության փուլում։ Ըստ պատասխանի՝ որոշումն այդ պահի դրությամբ դեռեւս ընդունված չէ, քանի որ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգի համաձայն՝ իրավական նախագիծը մինչ ընդունվելն անցնում է նախապատրաստական փուլ։ Դրանով պայմանավորված էլ մյուս հարցերի վերաբերյալ տեղեկության տրամադրումը Կառավարությունն անհնարին է համարել։ 5 ամիս անց՝ 2022 թ․ դեկտեմբերի 15-ին, Կառավարությունն ընդունել է  նվիրատվությունը Նվիրատվությունից շուրջ 5 ամիս անց՝ 2022 թ․ դեկտեմբերի 15-ին, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը որոշում է ստորագրել նվիրատվությունն ընդունելու եւ ՀՀ ԱԱԾ-ին ամրացնելու մասին։ Միեւնույն ժամանակ վարչապետը հանձնարարել է որոշումն ուժի մեջ մտնելուց հետո մեկամսյա ժամկետում  Նոյեմբերյան համայնքի ղեկավարի հետ համատեղ ապահովել  նվիրատվության պայմանագրի կնքման եւ գույքի հանձնման-ընդունման աշխատանքների կատարումը՝ պայմանագրում սահմանելով, որ պայմանագրի կնքման և գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման աշխատանքները ենթակա են իրականացման ՀՀ ԱԱԾ միջոցների հաշվին: Հաշվի առնելով, որ ԱԱԾ-ն մերժել էր տեղեկության տրամադրումը այն պատճառաբանությամբ, որ նվիրատվությունը դեռ չի ընդունվել, մենք դարձյալ դիմել ենք ԱԱԾ-ին՝ խնդրելով նվիրատվությունն ընդունված լինելու պայմաններում տրամադրել հիշյալ տարածքում շինթույլտվության որոշումը, իսկ դրա անհնարինության դեպքում տրամադրել հայցվող տեղեկությունները։ Մասնավորապես, խնդրել ենք հայտնել, թե ինչ նպատակով է հողամասը որպես նվիրատվություն տրամադրվել ՀՀ-ին, ի՞նչ է կառուցվում այնտեղ, ի՞նչ նպատակով, եւ արդյո՞ք դա որեւէ կերպ կապված է ռուսական զորքերի կամ ռուս սահմանապահների հետ։ Եթե այո, ապա ինչպե՞ս է կապված եւ իրավական ի՞նչ հիմքով։ Միաժամանակ խնդրել ենք հայտնել՝ տվյալ տարածքում քաղաքաշինական գործունեությունը կապվա՞ծ է պետական եւ ծառայողական գաղտնիք պարունակող տեղեկությունների հետ թե՞ ոչ։ Այս հանգամանքը կարեւոր է, քանի որ գաղտնի տեղեկությունների առկայությամբ պայմանավորված՝ նախագծային փաստաթղթերը՝ ճարտարապետաշինարարական լուծումների մասով, կառուցապատողը համաձայնեցնում է նաեւ համայնքի ղեկավարի եւ անհրաժեշտության դեպքում` պաշտպանության ոլորտի լիազորված մարմնի հետ, այսինքն՝ համայնքը, ամեն դեպքում, անմասն չի մնում այդ գործընթացից, իսկ գաղտնի տեղեկությունների բացակայության դեպքում նախագծային փաստաթղթերի համաձայնեցումը եւ շինարարության թույլտվությունը միայն լիազոր մարմնի, տվյալ դեպքում՝ ԱԱԾ-ի տիրույթում է։ ԱԱԾ-ն դարձյալ մեկամսյա ժամկետ է խնդրել հարցմանը պատասխանելու համար։ Ըստ այդմ, պատասխանն ուղարկել է այս տարի՝ 2023 թ․ հունվարի 27-ին։ Հարցման պատասխանում ԱԱԾ-ն արձանագրել է այն, ինչն առանց դրա էլ պարզ էր․ «Նոյեմբերյան համայնքի ավագանու՝ 13.07.2022 թվականի 118-Ա որոշման մեջ նշված չէ ՀՀ Տավուշի մարզի Նոյեմբերյան համայնքի Ոսկեպար գյուղի վարչական սահմաններում գտնվող 2 հեկտար մակերեսով հողամասը ՀՀ նվիրատվության կարգով հանձնելու նպատակը»։ ԱԱԾ-ն նաեւ հայտնել է, որ ՀՀ ԱԱԾ տնտեսական-վարչության եւ Նոյեմբերյան համայնքի կողմից նշանակված լիազոր անձի միջև 12.01.2023 թ․-ին Նոյեմբերյանի նոտարական գրասենյակում կնքվել է անշարժ գույքի նվիրատվության պայմանագիր, որը մուտքագրվել է ՀՀ կադաստրի կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանում եւ 23.01.2023 թ-ին ստացվել անշարժ գույքի վկայական․ «Վերոնշյալ հասցեում ՀՀ ԱԱԾ-ի կողմից քաղաքաշինական գործունեություն չի իրականացվում»,-ասված է պատասխանում։ Նկատենք, սակայն, որ հարցմամբ չէինք էլ նշել, թե ԱԱԾ-ն է քաղաքաշինական գործունեություն իրականացնողը, այլ հարցերը ուղղել էինք այնտեղ՝ որպես դրա լիազոր մարմին։ Այսպիսով, սահմանամերձ Ոսկեպար բնակավայրի 2 հա մակերեսով հատուկ նշանակության հողամասը որպես նվիրատվություն տրամադրվել է Հայաստանի Հանրապետությանը, ըստ Նոյեմբերյանի համայնքապետարանի, արտաքին անվտանգության խնդիրների լուծման նպատակով, սակայն թե կոնկրետ ինչ խնդիրների մասին է խոսքը, ինչ շինարարություն է այնտեղ իրականացվել, որքանով եւ իրավական ինչ հիմքով դա կապ ունի ռուս զինծառայողների հետ, ամիսներ տեւած գրագրության արդյունքում այդպես էլ մնացին չպարզված՝ պայմանավորված պետական կառույցների խուսափողական պատասխաններով։   Հեղինակ՝ Միլենա Խաչիկյան Լուսանկարները եւ տեսանյութերը՝ Ռոման Աբովյանի
15:31 - 22 մարտի, 2023
«Խուռհատ սարի պաշտպանությունն ի սկզբանե դատապարտված չէր արդյունավետ լինելու»․ 70 օր շրջափակման մեջ մնացած զինծառայողի հարցաքննությունը

«Խուռհատ սարի պաշտպանությունն ի սկզբանե դատապարտված չէր արդյունավետ լինելու»․ 70 օր շրջափակման մեջ մնացած զինծառայողի հարցաքննությունը

Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի նախկին ժամկետային զինծառայող Ռուսլան Թումանյանի խոսքով՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 10-ին Հադրութի հարակից Խուռհատ սարի պաշտպանությունն ի սկզբանե դատապարտված չէր արդյունավետ լինելու. քաոսային վիճակը, հրամանների անկազմակերպ լինելը, զորքի բարոյահոգեբանական վիճակը, զորքի եւ հրամանատարության միջեւ կապը․․․ Դրա համար, ըստ նրա, մի շարք գործոններ կային։ Ռուսլան Թումանյանը մեկն է գումարտակի այն տղաներից, որոնք սարից նահանջի ընթացքում կապի դասակի հրամանատար Հովհաննես Մուրադյանի հետ միասին անջատվել են մնացած անձնակազմից եւ սխալ ուղղությամբ գնալով՝ ընկել շրջափակման մեջ։ Ուսումնական գումարտակը, հիշեցնենք, մայոր Իշխան Վահանյանի ղեկավարությամբ 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին մեկնել է Հադրութին հարակից Խուռհատ սարը՝ մարտական առաջադրանքի, որտեղ, սակայն, հարձակման է ենթարկվել եւ հարկադրված նահանջ իրականացրել։ Այժմ Վահանյանը մեղադրվում է սարում մարտի դաշտը ինքնակամ լքելու եւ իշխանության անգործության մեջ։ Նա առաջադրված մեղադրանքը չի ընդունում։ Հետագայում շրջափակման մեջ ընկած անձնակազմն էլ է խմբերի բաժանվել, եւ Ռուսլանը՝ իր 5 ծառայակից ընկերների հետ միասին, 70 օր շարունակ թաքնվել է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած Վանք գյուղի տներում եւ անտառներում։ 2020 թ․ դեկտեմբերի 20-ին Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը հաղորդել է, որ  Արցախի արտակարգ իրավիճակների պետական ծառայության, Արցախում խաղաղապահ առաքելություն իրականացնող ռուսական զորակազմի եւ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի ջանքերով 6 տղաները վերադարձվել են հայրենիք։ Ռուսլանը եւ մյուսները Խուռհատ սարի գործով ճանաչվել են տուժող։ 2020 թ․ սեպտեմբերի 25-ին մարտական տագնապ է հնչել, որը որոշակի խուճապ է առաջացրել զինծառայողների շրջանում Ռուսլան Թումանյանը բանակ է զորակոչվել 2020 թ․ հուլիս ամսին, մինչ պատերազմը հասցրել է զինվորական երդում տալ։ Ընդգրկված է եղել 5-րդ գումարտակի Նռնականետային դասակում (հրամանատարը՝ Ռաֆայել Խալաֆյան)։ Հարցաքննության սկզբում Ռուսլանը հայտնեց, որ դատավարության մասնակիցներից ճանաչում է ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանին, նրա հետ որեւէ տեսակի հարաբերություն չունի։ Խուռհատ սարի դեպքերից բացի նա պատմեց պատերազմին նախորդած, իր գնահատմամբ՝ էական նշանակություն ունեցող մի շարք այլ դրվագներ։ Լուսանկարում՝տուժող Ռուսլան Թումանյանը Ըստ այդմ, Ռուսլանի խոսքով՝ պատերազմից 2 օր առաջ՝ սեպտեմբերի 25-ի երեկոյան, մարտական տագնապ է հնչել․ «Ճաշարանի դիմաց կանգնած էինք, սկսեցինք վազել մեր զորանոց, որ մտնենք նկուղ, թաքնվենք, բայց երբ հավաքվեցինք զորանոցում, տեսանք, որ նկուղի դուռը չի բացվում, իսկ բանալին, որ պիտի լիներ օրապահի մոտ, նրա մոտ չէր, հետագայում իմացել եմ, որ գումարտակի թիկունքի պետի մոտ է եղել․․․ Ոտքով ջարդել ենք դուռը, բայց մինչեւ հասցրինք մտնել, կարելի է ասել, չեղարկեցին տագնապը՝ որեւէ կերպ չպարզաբանելով»։ Այդ տագնապից հետո, ըստ Ռուսլանի, զինծառայողների շրջանում որոշակի խուճապ է առաջացել․ «Սկսեցին վախեր հայտնվել, չէին հավատում, որ սխալմամբ է այդ կոճակը սեղմվել, մտածում էին՝ ինչ–որ բան կա, տղաներ կային, որ դիրքերում գտնվող տղաների հետ էին խոսում, նրանք էլ ասում էին, որ ինչ–որ բան պատրաստվում է, բոլորը ինչ–որ բանի սպասում էին՝ միաժամանակ այն հույսով, որ չէր լինի»։ Այդ օրվանից հետո զինծառայողները, փաստացի, պատրաստվել են պատերազմի․ պայուսակները, որ պատերազմ սկսվելու դեպքում պետք է իրենց մոտ լիներ, հավաքել, քնելիս մահճակալի մոտ են դրել։ Հաջորդ օրը՝ սեպտեմբերի 26-ին, իրենց զորամասը սպառազինությամբ է համալրվել, զինծառայողները դրա դասավորմամբ են զբաղված եղել․ «Դրանից բացի պատերազմը, որ սկսում է, ըստ կանոնակարգի, մեզ պիտի բարձրացնեն նստեցման գոտի, որ մեքենաները գան, մեզ էդ թաքնված տեղից վերցնեն, տանեն դիրքեր․․․ Մենք էդ փոսից չենք ունեցել, ամսի 26-ի ժամը 3-ից մինչ գիշերվա քնելը փորմամբ ենք զբաղված եղել, բայց էլի լրիվ չենք հասցրել ավարտել,- ասաց Ռուսլանը՝ հավելելով, որ այդ հրամանը տվել է գումարտակի հրամանատարի՝ այդ ժամանակվա տեղակալ Գարիկ Վարդերեսյանը։ Սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան, երբ պատերազմը սկսվել է, զինծառայողները զորանոցի մոտ շարված են եղել․ «Տղաներից ոմանք սկսեցին ձայն լսել, երկնքում օբյեկտ էինք նկատել, չէինք հասկանում՝ ինչ է, հասկանում էինք, որ դռոն է, թռչող բան, բայց զարմանալին այն էր, որ շտաբից պատասխան չէր գալիս, 1-1․5 րոպե հետո մեկը դուրս եկավ, գոռաց հրամանատարներին, որ զորքին մտցնեն զորանոց»,-պատմեց Ռուսլանը՝ ընդգծելով․ «Նկուղ չէ, զորանոց»։ Զորանոցում գտնվելու ընթացքում, ըստ Ռուսլանի, կամիկաձե տեսակի անօդաչու թռչող սարք է ընկել մոտ 150 մետր հեռավորության վրա գտնվող պահեստի վրա, որտեղ ռազմական ոստիկանության միավորում էլ կար։ Դրանից հետո իջել են նկուղ, հետո՝ ըստ դասակների բարձրացել, զենքեր ստացել, գնացել նստեցման գոտի, այնտեղից էլ՝ «Չռիկներ» կոչվող տեղանք։ Տեղակայվել են, ըստ Ռուսլանի, 2-րդ գծում, որը շուտով ճեղքվել է։ Կահավորում չի եղել, զինծառայողներն են գիշերները խրամատներ փորել․ «Մեր դասակը բաժանվում է երկու պրոֆիլի՝ հակատանկային` СПГ տեսակի զենքերի եւ հետեւակային զորքերի դեմ գործելու՝ АКС տեսակի զենքերի, СПГ-ն չէինք բարձրացրել մեզ հետ, որովհետեւ մեկը չէր աշխատում, մյուսը չգիտեմ, ուղղակի չենք հասցրել, իսկ АКС-ին մենք չէինք տիրապետում, որովհետեւ դեռ չէինք սովորել, դրանով պաշտպանություն իրականացնում էին միայն մեր դասակի ու ջոկի հրամանատարները»։ Մոտ 4-5 օր անց զորքը «Չռիկներ»-ից նահանջել է դեպի «9-րդ կմ» կոչվող տարածք, այնտեղից էլ՝ Հադրութ։ Ռուսլանի խոսքով՝ դպրոցի վրա, որում տեղակայված էին, ռումբ է ընկել  Նահանջած անձնակազմը տեղակայվել է Հադրութի զորամասում, ապա՝ տեղափոխվել դպրոց։ Այդ ընթացքում՝ հոկտեմբերի 8-ին, դպրոցի վրա ռումբ է ընկել․ «Մենք երկրորդ հարկում էինք տեղակայված՝ անկյունային դասարանում, երբ խփեց, պիտի աստիճաններով իջնեինք, ու հիշում եմ՝ աստիճանների կեսը փլված էր»։ Նույն շրջանում գումարտակի՝ այդ ժամանակվա հրամանատարի պաշտոնակատար Գարիկ Վարդերեսյանը (հրամանատար Սամվել Սահակյանը զոհվել էր) փորձել է զրուցել զինծառայողների հետ․  «Մենք զալում նստած էինք, ինքը խոսում էր բեմից, բայց բարոյահոգեբանական վիճակի մի քիչ տարօրինակ բարձրացում էր տեղի ունենում, այսինքն՝ հակառակը, էդ ամենից հետո մարդիկ ավելի խառը էմոցիաներ սկսեցին ապրել, ավելի անհասկանալի դարձավ ամեն ինչ»,- ասաց Ռուսլանը՝ չմանրամասելով, թե հատկապես ինչն է տարօրինակ եղել։ Ինչպես հայտնի է, դպրոցում հրամանատարական կազմի փոփոխություն է տեղի ունեցել․ Գարիկ Վարդերեսյանն ազատվել է գումարտակի հրամանատարի պաշտոնից, եւ նրա փոխարեն նշանակվել է Իշխան Վահանյանը։ Վերջինս մինչ այդ եղել է նույն գումարտակի շտաբի պետը։ Թե ինչ պատճառով են այդ փոփոխությունները եղել, Ռուսլանը հստակ չգիտեր, ենթադրում էր, որ պատճառներից մեկը անձնակազմի կորուստներն էին։ Իրենց դասակի հրամանատարը եւս վիրավորվել է, տեղափոխվել հոսպիտալ։ Նրան փոխարինել է СПГ ջոկի հրամանատար Դավիթը (ազգանունը չէր հիշում)։ Շատ այլ զինծառայողներ էլ, ըստ նրա, կոչումի բարձրացում են ստացել, որ կարողանան պաշտոններ ստանձնել։  Լուսանկարում՝ հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը հետաքրքրվեց, թե Խուռհատ սարը բարձրանալն ում հրամանն է եղել, ինչին Ռուսլան Թումանյանը պատասխանեց՝ եթե չեմ սխալվում, Մանուկ Բադալյանի։ Վերջինս դիվիզիայի հրամանատարի՝ բարոյահոգեբանական գծով տեղակալն էր։ Առաջադրանքը եղել է դիրքավորվելն ու պաշտպանվելը։ Ռուսլանի տպավորությամբ՝ հրամանատարները սարում քաոսային վիճակում էին, չէին հասկանում՝ ինչ անել  Ռուսլան Թումանյանը պատմեց, որ հոկտեմբերի 9-ին գումարտակին Խուռհատ սար են բարձրացրել  КАМАЗ-ներով։ Սարում երկու-երկու բացազատվել են իրարից տասը մետր հեռավորության վրա, իրենց դասակի հրամանատարի հետ նույն խրամատում են եղել։ Վերջինս իրեն հրամայել է իջնել, սպառազինությունը բերել։ Հենց այդ ժամանակ է Ռուսլանը նկատել, որ Իշխան Վահանյանը տեղակայվել է «վիշկա»-յի մոտ․ դա, ըստ նրա, սարի ամենաներքեւում էր՝ ավելի ապահով հատվածում։ Հոկտեմբերի 10-ի կեսօրին՝ 12։30-ից 13։00-ն ընկած հատվածում, հակառակորդը հարձակման է անցել․ սկզբում հրաձգային, ապա՝ ականանետային ու նռնականետային կրակ են վարել։ - Ի՞նչ հրամաններ են արձակվել այդ ժամանակ,- հարցրեց մեղադրողը։ - Հրամաններ եղել են, բայց խնդիրն այն է, որ դրանք եղել են խառը, ոչ համակարգված, հրամայում էին՝ կրակեք էստեղ, կրակեք էնտեղ․․․ - Ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ խառը վիճակը։ - Պայմանավորված էր նրանով, որ, ենթադրում եմ, հրամանատարները իրենք էլ քաոսային վիճակում էին, չէին հասկանում՝ ինչ անել։ - Ովքե՞ր էին այդ հրաման տվողները։ - Եթե ճիշտ եմ հիշում, Ղարիբյան Արսենից եմ լսել հրաման (ականանետային մարտկոցի հրամանատարն է եղել, նրա ցուցմունքը՝ այստեղ,-հեղ․), բայց շատերն են տվել։ Ամենաթեժ մարտը, ըստ Ռուսլան Թումանյանի, սարի վերեւի հատվածում էր, այսինքն՝ «վիշկա»-յի հակառակ կողմում․ «էդտեղից տղերքը վիրավորներ, դիակներ էին իջեցնում, իսկ մենք շարունակում էինք մարտը․․․ Հետո իմ դասակի տղերքից մեկը վիրավորվեց՝ Ռազմիկը, ու ես սկսեցի օգնել, որովհետեւ գոռում էր ցավից, գրկեցի, իջեցրինք․․․ Երբ ուզում էի բարձրանալ իմ տեղը, հասկացա, որ հետ ենք սեղմվել, այսինքն՝ բարձրանալու տեղ էլ չկար, բոլորը արդեն հետ էին իջել, Վահանյանին այդտեղ եմ հանդիպել, հրամաններ էր տալիս, եթե ճիշտ եմ հիշում, ուղղակի հրամանների բովանդակությունը չեմ հիշում, հնարավոր է՝ ասում էր, որ կրակենք, տենց ինչ–որ բաներ»,- պատմեց Ռուսլանը՝ ենթադրելով, որ թիկունքից հրամաններ տալը արդյունավետ չէր կարող լինել։ Լուսանկարում՝ ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը - Այդ ընթացքում, երբ հանդիպեցիք Վահանյանին, վիրավորում ունե՞ր։ - Տեսանելի տրավմա, կաղել կամ նման բան չեմ տեսել։ - Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞վ էր պայմանավորված, որ նա չփորձեց բարձրանալ ձեզ հետ, գալ օգնության։ - Չգիտեմ, իրականում բավականին դաժան իրավիճակ էր, վայրկյանը մեկ վիրավորներ, զոհեր էին իջեցնում, հնարավոր է՝ ցանկության բացակայությամբ է պայմանավորված։ Դրանից հետո՝ բուն նահանջի ընթացքում արդեն, Ռուսլանը Վահանյանին չի տեսել․ «Շատ խառն էր իրավիճակը, չորս կողմից գնդակներ էին թռնում, ոչ մի բան չէինք հասկանում, էդ վիճակում չէի կարող դեմքեր նկատել»,- ասաց նա՝ հավելելով, որ հետագայում զինծառայողներից է լսել, թե նա իբր վիրավորվել եւ հեռացել է։  - Դուք անձամբ ականատես եղե՞լ եք դրան,- հետաքրքրվեց մեղադրողը։ - Ոչ։ - Թեկուզ հեռանալուն, ոչ վիրավորվելուն։ - Ոչ,- պատասխանեց տուժողը։ Հադրութի ուղղությամբ նահանջելիս, ըստ Ռուսլանի, տեղյակ եղել են, որ հակառակորդը այնտեղ է Ռուսլան Թումանյանի խոսքով՝ նահանջից հետո դուրս են եկել ճանապարհի վրա, սկսել քայլել։ Այդ պահին կոնկրետ որեւէ որոշում կայացված չի եղել, Վահանյանի ենթադրյալ փախուստից հետո մնացած սպաներից ոչ ոք իր վրա չի վերցրել հրամանատարությունը։ Ռադիոկապ եղել է թե ոչ՝ չգիտեր, ասաց՝ ուշադրություն չի դարձրել, բայց բջջային կապ ունեցել են, օրինակ՝ Հովհաննես Մուրադյանի մոտ հեռախոս եղել է։ - Գիտեի՞ք՝ ուր էիք գնում,- հետաքրքրվեց Գեւորգ Ավետիսյանը։ - Ոչ, ուղղակի հետեւում էինք հրամանատարներին, ես պոստ ֆակտում իմացել եմ, որ դեպի Վանք գյուղ քայլելիս ենք եղել, մեր նպատակը նահանջելն էր դեպի ավելի ապահով տեղ, բայց Վանք գյուղը էդքան էլ ապահով չէր, մենք ուզում էինք էդ սարը կտրել, դեպի Սարուշեն, Թութակներ, էդ էր նպատակը, բայց վերջում էնպես ստացվեց, որ բաժանվեցինք, եւ մենք նահանջեցինք Վանք գյուղի ուղղությամբ։ - Ինչպե՞ս ստացվեց, որ բաժանվեցիք․ դա շատ կարեւոր է։ - Բաժանումը նույնպես կանոնակարգված չէր, ոչ ոք չբռնեց, ասեց՝ եկեք բաժանվենք․․․ Էդ սարը բարձրանալը բավականին դժվար էր երկու օր չքնելուց հետո, բոլորը հոգնած էին, դրա համար մարդիկ կային՝ դանդաղ էին բարձրանում, հետ էին ընկնում, ու ասենք, 5 րոպեն մեկ կանգնում էինք, հանգստանում․․․ Եթե ճիշտ եմ հիշում, առջեւից գնացող խումբը չէր կանգնել հանգստանալու, իսկ հետեւինը կանգնել էր, ու այդպես կտրվել էր թելը․․․ Հետո հաշվել էինք, որ մենք մնացել ենք մոտ 100 հոգով, մեզ հետ հրամանատար միայն Հովհաննես Մուրադյանն էր, մեկ էլ վստահում էինք մի կամավոր քեռու՝ որպես հասուն, ավագ մարդու (նահանջի ընթացքում թե՛ Մուրադյանը, թե՛ կամավորը զոհվել են,-հեղ․)։ Մինչ այս հարցաքննված այլ վկաներ ասել էին, որ նահանջի ընթացքում զորքի ուղղությամբ արկ է ընկել, եւ այդ պատճառով է այն երկու մասի բաժանվել։ Ռուսլան Թումանյանը հերքեց, որ նման բան է տեղի ունեցել։ - Ինչպե՞ս որոշվեց գնալ Վանք գյուղի ուղղությամբ։ - Ըստ քեռու խոսքերի՝ Հադրութի զորամասում շրջափակման մեջ մնացած զինծառայակիցներ կային, պիտի գնայինք, իրենց օգնեինք դուրս գալ շրջափակումից։ Քեռու ուղիղ խոսքերն եմ ասում։ - Եվ ի՞նչ տեղի ունեցավ։ - Դրանից 1-2 րոպե հետո սարի բարձունքից հրազենային կրակ սկսեցին մեզ վրա ու նռնակներ նետեցին, որը ամենածանր վնասը տվեց, ու եթե ճիշտ է եղել իմ պատկերացումը, էդ 100 հոգուց ողջ է մնացել մոտ 50 հոգի, ու էլի քաոսային էր, կրակում էին, մարդիկ վիրավորվում էին, օգնում էինք անցկացնել ձորը, որ փրկվի․․․ Ու որ արդեն բոլոր վիրավորներին հանեցինք, մենք էլ մտանք ձորը, էդ ժամանակ արդեն 21 հոգով ենք եղել, ունեցել ենք 4 վիրավոր, 2 օր ձորում ենք մնացել, հետո իջել ենք Վանք գյուղ, հետո արդեն շրջափակման ամբողջ պատմությունն է։ Լուսանկարում՝ դատավոր Ջոն Հայրապետյանը - Երբ նահանջում էիք, տեղյա՞կ էիք, որ հակառակորդը Հադրութում է,– հետաքրքրվեց մեղադրողը։ - Այո, սարի երկայնքով, որ նահանջում էինք, սարից լավ երեւում էր՝ ադրբեջանական տանկերը ոնց էին մտնում քաղաք, ոնց էր քաղաքը վառվում,– պատասխանեց տուժողը։ - Դուք վստա՞հ եք, որ դրանք հակառակորդի տանկերն էին։ - Ես էդպես եմ հասկացել, այդ ուղղությունից էին գալիս։ - Մինչ այս հարցաքննված մի շարք վկաներ, այդ թվում՝ սպայակազմից, նշել են, որ սկզբնական օրերին Հադրութում եղել են դիվերսիոն–հետախուզական խմբեր, այս պայմաններում անհասկանալի է Ձեր պատասխանը, որ տանկեր եք տեսել։ –  Վիզուալ 4-5 տանկեր շատ լավ հիշողությանս մեջ պահպանվել են։ - Զորամասը գտնվում էր Հադրութ քաղաքում, ճի՞շտ է, եւ Ձեր ցուցմունքից հետեւում է, որ տանկերն էլ մտել են Հադրութ քաղաք, այսինքն՝ դուք տանկերի՞ դեմ պիտի մարտնչեիք։ - Հետեւաբար՝ հա, տանկերի հետ մարտնչելով՝ մի ձեւ պիտի գնայինք զորամաս ու դուրս բերեինք․․․ էդպես է ստացվել, ամեն ինչ չէ պատերազմի ժամանակ, որ տրամաբանական է, հակառակը, տարօրինակ էր ու ոչ ռացիոնալ։ - Դուք ո՞նց էիք պատկերացնում այդ բարոյահոգեբանական վիճակով, հակատանկային միջոցներ չունենալու պայմաններում իջնել քաղաք, մարտնչել տանկերի դեմ։ - Ես հասկանում եմ, որ օբյեկտիվորեն այդպիսի պաշտպանություն անհնար է իրականացնել, բայց էդ դեպքում առաջին հերթին առնվազն հայրենասիրական նկատառումներով ես․․․ Ես հասկանում եմ, որ սխալ է առանց պատշաճ սպառազինության հակառակորդի հետ մարտնչելը։ - Քեռին փորձե՞լ է կապ հաստատել զորամասի հետ։ - Զանգել է Վահանյանին, հարցրել է՝ որտեղ է, բայց պատասխանը չգիտեմ։ - Հնարավո՞ր է՝ այդ ընթացքում Վահանյանն է փորձել ուղղություն տալ եւ դրանից հետո է քեռու որոշումը փոխվել։ - Ինձ չի թվում, ի սկզբանե էլ քեռին նախատեսել էր դա՝ տեղյակ լինելով այդ զորամասի վիճակից։ Հիշեցնենք՝ քեռու եւ Վահանյանի այդ հեռախոսազանգի մասին իր ցուցմունքում նշել է նաեւ վկա Սամվել Հովասյանը՝ ասելով, որ քեռին  զանգել է Իշխան Վահանյանին, բարձրախոսով խոսել, հարցրել՝ ո՞ւր ես, զորքդ շրջափակման մեջ է, ինչին ի պատասխան՝ Վահանյանը, առանց որեւէ ուղղություն հուշելու, ասել է․ «Ես վիրավոր եմ, իջնում եմ ներքեւ»։ Հարցին՝ դրան պատասխան չհնչե՞ց, վկան պատասխանել էր․ «Հնչեց, բայց ցենզուրայից դուրս է»։ - Քեռուն որքա՞ն ժամանակ էինք ճանաչում եւ որպես վերադաս ի՞նչ էր հանդիսանում։ - Ես այդ մի օրն եմ ճանաչել նրան։ - Եվ նա այն պատշաճ անձն էր, ում պիտի լսեի՞ք։ - էդ դեպքում՝ հա, որովհետեւ նա միակ անձն էր, որ կարողանում էր էդ իրավիճակում իր վրա պատասխանատվություն վերցնել։ Տուժողի նախաքննական եւ դատաքննական ցուցմունքում էական հակասություններ կային Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը դատարանին միջնորդեց հրապարակել տուժողի նախաքննական ցուցմունքը, քանի որ այն 2 դրվագով հակասում էր դատաքննական ցուցմունքին։ Նախագահող դատավոր Ջոն Հայրապետյանը միջնորդությունը բավարարեց։ Ավետիսյանը նշեց, որ նախաքննության փուլում Թումանյանը ասել է, որ տեսել է Վահանյանի հեռանալը, իսկ դատարանում ասաց, որ չի տեսել։ Թումանյանը ենթադրեց՝ գուցե քննիչի մոտ նկատի է ունեցել, որ տեսել է Վահանյանի՝ մեքենայի մոտ գնալը։ Մեղադրողը ուղիղ մեջբերեց ցուցմունքի այդ հատվածը․ «Այդ ընթացքում նա, կարելի է ասել, արագ քայլելով, առանց որեւէ վիրավորում ունեցողի տպավորություն թողնելու գնաց դեպքի մեքենան ու հեռացավ, որը ինձ համար անսպասելի եւ զարմանալի էր, եւ այդ ամենը տեսան մեր անձնակազմի տղաներից, ու բոլորիս մոտ մի տեսակ զարմանք եւ հիասթափություն առաջացավ»,- նախաքննության ժամանակ ասել է Թումանյանը։ Լսելով ցուցմունքը՝ նա կարծիք հայտնեց, որ կամ շփոթմունք է եղել, կամ ինքն այդ դրվագը հետագայում մոռացել է, որովհետեւ հիմա որեւէ կերպ չի կարողանում հիշել։ Հարցին, թե որ պատասխանը հիմք ընդունեն, Թումանյանը պատասխանեց՝ դատարանում հայտնածը, քանի որ հիմա այդպես է հիշում։ Մյուս հակասությունը վերաբերում էր դեպի Հադրութ նահանջելու դրվագին․ դատախազի խոսքով՝ նախաքննության ժամանակ Թումանյանն ասել է, որ չեն իմացել, որ հակառակորդն այնտեղ է, մինչդեռ դատարանում ասաց, որ նախապես տեղյակ էին, քանի որ սարից տանկեր էին տեսել․  - Անտրամաբանական կլիներ ասելը՝ հակառակորդ չկա, եթե գնում էինք ինչ–որ մարդկանց շրջափակումից հանելու, նկատի եմ ունեցել՝ էդքան շատ չկա,-պարզաբանեց տուժողը։ - Բայց նախաքննական ցուցմունքում շրջափակման մեջ ընկածների մասին չեք նշել։ - Ուրեմն՝ չեմ հիշել, նոր եմ վերհիշել։ Կներեք, պատերազմը նենց բան է, որ որոշ դրվագներ․․․ Ենթագիտակցական վիճակում ես ու չես հիշում․․․ Զորքի հետ մնացած սպաները, Ռուսլանի գնահատմամբ, կոմպետենտ չեն եղել Դատարանում հարցաքննված մի քանի վկաներ պատմել են, որ նահանջի ընթացքում, երբ հարակից սարի վրա տեսել են հակառակորդի հետ մարտնչող մեկ այլ՝ 3-րդ գումարտակին, ցանկացել են գնալ, միանալ նրանց, բայց քանի որ հակառակորդը ռումբ է նետել իրենց ուղղությամբ, եւ զորքը կիսվել է, դա այդպես էլ չի իրականացվել։ Ռուսլանը ոչ միայն հերքեց իրենց ուղղությամբ ռումբ ընկնելու հանգամանքը, այլեւ ասաց՝ 3-րդ գումարտակը այնպիսի հեռավորության վրա էր, որ բացականչելով կարող էին իրար լսել։ Լուսանկարում՝ տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչներ Գուրգեն Գրիգորյանը եւ Գայանե Հովակիմյանը -Այսինքն՝ եթե ձայն տայիք, կարող էին ճանաչել, ուղղություն տալ, որ միանայիք իրենց,– հարցրեց տուժողների իրավահաջորդների ներկայացուցիչ, փաստաբան Գուրգեն Գրիգորյանը։ -Ենթադրում եմ, որ այո։ -Ձեր տպավորությամբ՝ ինչու՞ դա չարվեց Հայկազի, Վազգենի, մյուսների կողմից (խոսքը վերաբերում է նահանջող անձնակազմի հետ մնացած սպաներին, նրանցից ոմանց ցուցմունքները՝ այստեղ եւ այստեղ-հեղ․), ինչո՞ւ չգնալ այնտեղ, որտեղ ավելի ապահով է, դիրքեր են, գումարտակ է նստած, քան գնալ չգիտեմ ուր։ -Ոչ կոմպետենտ լինելու պատճառով, այսինքն՝ բացառելով տենց է ստացվում․ ես չեմ մտածում, որ իրենք դիտավորությամբ են արել, որ մեր դեմ ինչ–որ բան անեն, չեմ մտածում, որ էն իրավիճակը չի եղել, որ դա չանեինք, ուղղակի էդ եզրակացությանը չեն եկել էդ պահին։ -Չեք մտածե՞լ, որ ձեզ կարող էին թողնել, որ իրենք հնարավորություն ու ժամանակ ունենային դուրս գալու։ -Չեմ մտածել։ Էսպես ասեմ․ այդ 4 սպաները նահանջի ժամանակ այդ լիդերի ոգին չունեին, որ սպասեին՝,մինչեւ վերջին զինվորը անցնի, իրենք էլ ոգեշնչեին․․․ - Իրենք ավելի՞ արագ էին փախնում,- լսվեց դահլիճից։ - Հնարավոր է,-պատասխանեց Ռուսլանը։ - Ճիշտ հասկացա՞նք, որ հրամանատարությունը, մեղմ ասած, իր զինվորական եւ կազմակերպչական գիտելիքներով չէր փայլում, եւ եթե լիներ նորմալ կազմակերպվածություն, ապա ե՛ւ սարի օպերացիայի, ե՛ւ զոհված տղաների, ե՛ւ ձեր ճակատագիրը կարող էր այլ կերպ վերջանալ,- հարցրեց Գուրգեն Գրիգորյանը։ -Կարծում եմ՝ այո,- պատասխանեց Ռուսլան Թումանյանը։ Ողջ մնացած անձնակազմը նոյեմբերի 6-ին 3 խմբի է բաժանվել Հիշյալ քեռու եւ միակ հրամանատար Հովհաննես Մուրադյանի զոհվելուց հետո 21-հոգանոց անձնակազմը մնացել է միակ սերժանտ Հարութ Կարախանյանի հետ, որը վիրավոր է եղել։ Ռուսլանի խոսքով՝ Հարութը խումբ է ստեղծել, ասել՝ 7 հոգի իր հետ վերցնում է, որ շարժվի Ստեփանակերտի կողմ։  Նոյեմբերի 6-ին էլ մնացած 13-հոգանոց անձնակազմն է բաժանվել․ իրենց 6-հոգանոց խումբը գլխավորել է տարիքով ավելի մեծ Արման Արմաղանյանը․ «Բայց ուզում եմ նաեւ տեղեկացնել, որ բաժանումը բավականին ընկերական պայմաններում է եղել, նույնիսկ գրկախառնությամբ»։  Երկուսուկես ամիս շարունակ 6 տղաները թաքնվել են Վանք գյուղի անտառներում եւ տներում, գյուղացիների կոմպոտներով ու պահածոներով սնվել։ Դեկտեմբերի 20-ին կապի դուրս գալով՝ նրանց ի վերջո հաջողվել է փրկվել։ Վրույր Խեչումյանի խոսքով՝ Օնիկ Գասպարյանն ասել է՝ առավոտյան էրեխեքը տանը կլինեն Երեկ դատարանում հարցաքննվեց նաեւ զոհված զինծառայող Սուրեն Խեչումյանի հայրը՝ Վրույր Խեչումյանը։ Վերջինս որդու մարտական ուղու մասին մանրամասներ չգիտեր, ասաց՝ պատերազմի ժամանակ 3-4 անգամ է զանգել, ասել, որ բունկերում են կամ անտառներում, չանհանգստանան։  Լուսանկարում՝ Վրույր Խեչումյանը Վահանյանի անուն ազգանունը Խեչումյանը չի իմացել, բայց այլ զինծառայողներից լսել է, որ ասել են՝ գումարտակի հրամանատարը վիրավորվել, թողել փախել է։  Խեչումյանը որդու հետ վերջին անգամ հոկտեմբերի 16-ին է խոսել։ Հոր տեղեկություններով՝ հետագայում, երբ Վանք գյուղից դուրս են եկել, անտառով շարժվել են, ընկել փոխհրաձգության մեջ․ «Նոյեմբերի 14-ին գնացել ենք ԼՂ, իմացել ենք շրջափակման մասին, ԳՇ ենք մտել, ՊՆ․․․ Նոյեմբերի 20-ին Ադոյան Արկադին (զոհված Դավիթ Ադոյանի հայրն է, նրա եւ նրա կնոջ ցուցմունքը՝ այստեղ-հեղ․) մտավ Օնիկի մոտ, դուրս եկավ, ասաց՝ էրեխեքը էսօր զանգել են, ողջ են, օգնություն են խնդրում, Օնիկն էլ ասել էր՝ արխային գնացեք, առավոտը էրեխեքը տունն են»։ Սուրեն Խեչումյանը, սակայն, տուն չի վերադարձել։ Զոհվել է պատերազմի ավարտից հետո՝ նոյեմբերի 26-ին։   Միլենա Խաչիկյան
20:59 - 21 մարտի, 2023
Ինչու պետք չէ Freedom House-ի զեկույցում հնչող մտահոգություններին պատասխանել ԱլԳ զեկույցով

Ինչու պետք չէ Freedom House-ի զեկույցում հնչող մտահոգություններին պատասխանել ԱլԳ զեկույցով

Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի օր առաջ տեղի ունեցած ասուլիսի ժամանակ համեմատել է Freedom House-ի և Արևելյան գործընկերության (ԱլԳ) զեկույցները՝ նշելով, որ ըստ ԱլԳ զեկույցի՝ Հայաստանը մի քանի ուղղություններում գործընկերության երկրների շարքում բացարձակ առաջատար է։ Այս երկու զեկույցները, սակայն, ունեն մեթոդաբանական, ժամանակագրական և այլ տարբերություններ, և դրանց համեմատությունը մանիպուլյատիվ է։   Ինչ է ասել Փաշինյանը Մարտի 14-ին տեղի ունեցավ Նիկոլ Փաշինյանի հերթական ասուլիսը։ Լրագրողներից մեկն ասուլիսի ընթացքում մեջբերումներ արեց Freedom House միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպություն վերջին զեկույցից։ Նա, մասնավորապես, նշեց կառույցի արձանագրած մտահոգություններն այն մասին, որ Հայաստանի կառավարությունը կարող է լրտեսական ծրագրեր օգտագործած լինել լրագրողներին, այլախոհներին գաղտնալսելու համար, ինչպես նաև զեկույցից մեջբերեց այլ հատվածներ` դատական համակարգի, բիզնեսը քաղաքականությունից տարանջատելու և այլնի մասին։  Իր պատասխանի ընթացքում Նիկոլ Փաշինյանը, հղում անելով ԱլԳ զեկույցին, նշեց․ «Ես էլ հակառակ վիճակագրությունը բերեմ, որ Արևելյան գործընկերության զեկույցների համաձայն՝ Հայաստանը բացարձակ առաջատար է ԱլԳ երկրների շարքում անկախ դատական համակարգի, մարդու իրավունքների պաշտպանության, խոսքի ազատության պաշտպանության ոլորտում, կոռուպցիայի դեմ պայքարում, և այդպես շարունակ»։   Ինչպես են ստեղծվում նշված զեկույցները Նախ, հասկանանք, թե ինչ զեկույցների մասին է խոսքը, ինչ պարբերականությամբ են դրանք հրապարակվում, և ինչ մեթոդաբանությամբ է երկրների վարկանիշավորումն իրականացվում։ Freedom House-ի «Ազատությունն աշխարհում» զեկույցը հրապարակվում է ամեն տարի։ Զեկույցով վարկանիշավորվում են և՛ պետությունները, և՛ առանձին տարածքներ։ Ամեն երկիր կամ տարածք յուրաքանչյուր ցուցանիշի համար ստանում է միավորներ՝ 0-4 բալային համակարգով։ Ցուցանիշներից 10-ը վերաբերում են քաղաքական իրավունքներին, 15-ը՝ քաղաքացիական ազատություններին։ Freedom House-ը նշում է, որ նախորդ տարվա զեկույցի միավորներն օգտագործվում են որպես ընթացիկ տարվա համար հիմք, և միավորները փոխվում են միայն այնպիսի զարգացումների դեպքում, որոնց արդյունքում տվյալ ոլորտում զգալի բարելավում կամ անկում է գրանցվել: Օրինակ՝ որևէ երկրում առաջին անգամ ազատ և արդար ընտրություններ են տեղի ունեցել, ինչը համարվում է բարելավում։ Արևելյան գործընկերության (ԱլԳ) զեկույցը հրապարակվում է մի քանի տարին մեկ։ Վերջին զեկույցն անդրադառնում է  2020-ից 2021-ի կեսերն ընկած ժամանակահատվածին։ ԱլԳ նախորդ զեկույցը հրապարակվել էր 2017-ին։  ԱլԳ-ն վարկանիշավորում իրականացվում է ըստ երեք հիմնական կատեգորիաների՝  Ժողովրդավարություն և լավ կառավարում, Քաղաքականության կոնվերգենցիա Եվրամիության հետ, Կայուն զարգացում։ Ստացվում է, որ բացի ժողովրդավարական զարգացումից՝ ԱլԳ-ն հաշվի է առնում նաև երկրների եվրոպական ինտեգրման գործընթացը։ Իսկ տարբեր կատեգորիաների համար երկրները գնահատվում են 0-1 բալային համակարգով (գնահատականները կարող են լինել, օրինակ, 0․20, 0․50 ևն)։   Ինչ են ասում զեկույցները Freedom House-ն իր զեկույցի՝ Հայաստանին վերաբերող հատվածում նախ ներկայացնում է 2022-ի ամենակարևոր իրադարձությունները։ Դրանցից մեկը 2022-ին Ադրբեջանի հարձակումն է ՀՀ սուվերեն տարածքի վրա, մյուսը՝ լրտեսական ծրագրերի մասին հայտարարությունները։ Freedom House-ի գնահատման արդյունքներով Հայաստանն այս տարի հնարավոր 100-ից ստացել է 54 միավոր՝ նախորդ տարվա համեմատ 1 միավորով նահանջելով։ Այս 1 միավորը մեր երկիրը կորցրել է ֆիզիկական բռնությունից և պատերազմներից պաշտպանված լինելու բաժնում, իսկ պատճառը 2022 թ․ սեպտեմբերյան պատերազմն է։ Այս միավորներով Հայաստանը շարունակում է համարվել մասամբ ազատ երկիր։ ԱլԳ զեկույցում նախ խոսվում է այն մասին, որ վերջին զեկույցը հրապարակվել էր 4 տարի առաջ, և դրանից հետո բավականին շատ փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Հաայստանի մասով նշվում է, որ մեր երկիրը գլխավորում է «Ժողովրդավարություն և լավ կառավարում» վարկանիշային աղյուսակը, ինչպես նաև հինգ  ասպեկտներով առաջատարն է (բոլոր կատեգորիաների գնահատականներին մանրամասն կարող եք ծանոթանալ այստեղ)։ Քանի որ երկու կառույցների զեկույցներում էլ շատ են այն բաժինները կամ կատեգորիաները, որոնց համար երկրները գնահատվում են, անդրադառնանք միայն նրանց, որոնց մասին Փաշինյանը հիշատակեց իր խոսքում։   Խոսքի և կարծիքի ազատություն Freedom House-ի զեկույցի՝ կարծիք հայտնելու ազատությանը վերաբերող բաժնում Հայաստանը 4-ից 3 միավոր է ստացել։ Այս բաժնում կրկին հիշատակվում են Meta-ի և Citizen Lab-ի՝ 2021-ի վերջին, ինչպես նաև Google-ի՝ 2022-ին հրապարակած զեկույցները, որտեղ կասկածներ են հնչել, թե Հայաստանում այլախոհները գաղտնալսվում են: Իսկ որպես դրական փոփոխություն է նշվում Քրեական նոր օրենսգրքում ծանր վիրավորանքի մասին հոդվածը չներառելը։ ԱլԳ զեկույցում Հայաստանը «Կարծիքի և արտահայտվելու, հավաքների և միավորումների ազատություն» բաժնում 6 երկրներից առաջատարն է (0.84 միավոր)։ Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ ԱլԳ զեկույցը վերաբերում է մինչև 2021-ի օգոստոսն ընկած ժամանակահատվածին, իսկ Freedom House-ի զեկույցում հիշատակվող հրապարակումները, որոնց վերաբերում են լրտեսական ծրագրերին, արվել են 2021-ի վերջին և 2022-ին։ Դրանք, փաստորեն, չէին կարող ազդել ԱլԳ վարկանիշավորման վրա։ Ժամանակային այս տարբերությունը վերաբերելի է նաև հաջորդիվ ներկայացվող կատեգորիաներին։ Կարևոր է նաև նշել, որ հավաքների ազատության համար  Freedom House-ն առանձին բաժին ունի, որտեղ Հայաստանը ստացել է 3 միավոր։ Այս բաժնում հիշատակվում է Անկախության օրվա միջոցառման ժամանակ տեղի ունեցած ակցիան, երբ ոստիկանությունը զոհված զինծառայողների հարազատներին բռնի բերման էր ենթարկել։   Դատական անկախ համակարգ Դատական անկախ համակարգի բաժնում Freedom House-ը Հայաստանին 1 միավոր է տվել։ Զեկույցում նշվում է, որ դատարանները բախվում են համակարգային քաղաքական ազդեցության, իսկ դատական ինստիտուտները խարխլված են կոռուպցիայի պատճառով․ «Հաղորդումներ կան այն մասին, որ դատավորները ստիպված են համագործակցել դատախազների հետ՝ դատավճիռ կայացնելու համար, իսկ արդարացման դատավճիռները չափազանց փոքր թիվ են կազմում: Կառավարությունը 2019-ին հրապարակել է դատաիրավական համակարգի բարեփոխումների հնգամյա ռազմավարությունը, բարեփոխումները շարունակվել են իրականացվել 2022 թ․, թեև առաջընթացը դանդաղ է»։ Զեկույցում նաև հիշատակվում են ԲԴԽ նախագահի պաշտոնակատար Գագիկ Ջհանգիրյանի հրաժարականը և Ռուբեն Վարդազարյանի հրապարակած ձայնագրությունը։ «Հոկտեմբերին իշխող խմբակցությունն ընտրեց ԲԴԽ երկու նոր անդամների։ Նրանց թվում էր արդարադատության նախկին նախարարը, որը նույնպես եղել է իշխող կուսակցության անդամ։ Ընտրությունները դիտարկվեցին որպես քաղաքականապես մոտիվացված»,- ասվում է զեկույցում։ ԱլԳ զեկույցում Հայաստանը կրկին առաջատար է այս կատեգորայիում  (0.71 միավոր)։ «Դատական որոշումները մնում են խոցելի ներքին և արտաքին քաղաքական ճնշումների նկատմամբ ԱլԳ անդամ բոլոր երկրներում, հատկապես երբ խոսքը վերաբերում է քաղաքականապես զգայուն և հնչեղ գործերին»,- գրել են զեկույցի հեղինակները՝ մատնանշելով, որ ի թիվս ԱլԳ մի շարք երկրների՝ Հայաստանում նույնպես արժանահավատ հաղորդումներ են եղել դատական համակարգում կոռուպցիայի մասին»։ Կոռուպցիայի դեմ պայքար Freedom House-ի զեկույցի այս բաժնում Հայաստանը ստացել է 2 միավոր։ Զեկույցում նշվում է, որ Հայաստանում քաղաքական գործիչների, պետական ծառայողների և գործարարների միջև փոխհարաբերությունները պատմականորեն ազդել են քաղաքականության վրա և նպաստել օրենքի ընտրովի կիրառմանը․ «Բարձրաստիճան պետական պաշտոնյաների նկատմամբ հազվադեպ է հետաքննություն իրականացվում՝ չնայած նրանց պաշտոնը չարաշահելու ակնհայտ ապացույցներին: Թեև կառավարությունը հեղափոխությունից հետո փորձեց հետաքննել անցյալի սխալ արարքները և ուժեղացնել հակակոռուպցիոն մեխանիզմները, այդ միջոցառումներին զգալիորեն խանգարեցին 2020 թ․ պատերազմից հետո անվտանգային մարտահրավերները»։ Զեկույցում նաև հիշատակվում են Մնացական Մարտիրոսյանի՝ Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի պաշտոնում ընտրվելուց հետո հնչած մտահոգությունները, ինչպես նաև այն, որ Մարտիրոսյանի՝ «քաղաքական դրդապատճառներով հարուցված գործերով» մի քանի վճիռներ չեղարկվել են Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից։ ԱլԳ զեկույցում Կոռուպցիայի դեմ պայքարի բաժնում Հայաստանը կրկին առաջին տեղում է (0.88 միավոր)։ Զեկույցում, սակայն նշվում է․ «Չնայած Հայաստանն ամենաբարձր միավորն է ստացել, պետության հակակոռուպցիոն ջանքերում բացեր կան, այդ թվում՝ Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովում պրոֆեսիոնալ կադրերի պակասը։ Պարզվել է նաև, որ կառավարության՝ ակտիվները վերականգնելու և ապօրինի ծագում ունեցող գույքը բռնագանձելու փորձերը չեն արդարացրել հանրության սպասելիքները»:    Մարդու իրավունքների պաշտպանություն Այս մասով Freedom House-ի և ԱլԳ զեկույցները համեմատելի չեն, քանի որ Freedom House-ը չունի նման առանձին կատեգորիա․ այնտեղ բաժիններ կան ազգային, կրոնական փոխքարամասնությունների, կանանց, LGBT+ համայնքի ներկայացուցիչների իրավունքների մասին։ Իսկ Փաշինյանը սխալվում է, երբ ասում է, թե ըստ ԱլԳ զեկույցի՝ Հայաստանն այս ոլորտում առաջատարն է։ Զեկույցի «Մարդու իրավունքներ և խոշտանգումից պաշտպանության» կատեգորիայում Հայաստանը երրորդն է (0.82 միավոր) և զիջում է Ուկրաինային ու Մոլդովային։ Իհարկե, զեկույցում շեշտվում է, որ Հայաստանը 2017-ի համեմատ մեծ առաջընթաց է գրանցել այս մասով։ Նշվում է նաև, որ Բելառուսում և Ադրբեջանում ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների պայմանագրային մարմինների որոշումները չեն իրականացվում, և ակնհայտ խնդիրներ կան Հայաստանում ու Վրաստանում ևս։ Օրինակ, Հայաստանում, Բելառուսում և Վրասանում, ըստ զեկույցի, Մարդու իրավունքների միջազգային մեխանիզմներին զեկուցելու հարցում ձգձգումներ են գրանցվել։   Զեկույցները համեմատելի չեն Ամփոփելով նշենք, որ այս երկու զեկույցները համեմատեը մանիպուլյատիվ է մի քանի պատճառներով․ Freedom House-ի զեկույցն ամփոփում է 2022 թվականը, և այնտեղ տեղ են գտել մի շարք իրադարձություններ, որոնք օբյեկտիվորեն չէին կարող հիշատակվել ԱլԳ զեկույցում, որը ներկայացնում է իրավիճակը՝ 2020-ից մինչև 2021-ի կեսեր։ ԱլԳ նախավերջին զեկույցը հրապարակվել էր 2017-ին՝ իշխանափոխությունից առաջ, և տրամաբանական է, որ 2021-ի դրությամբ Հայաստանը կոռուպցիայի դեմ պայքարի կամ խոսքի ազատության ոլորտներում պիտի առաջընթաց ունենար, մինչդեռ Freedom House-ի զեկույցը տարեկան է և ներկայացնում է, թե ինչպես է փոխվել իրավիճակը նախորդ տարվա համեմատ։   Աննա Սահակյան
17:16 - 20 մարտի, 2023
Ի՞նչ փուլում են անհետ կորածների որոնողական աշխատանքները․ Փաշինյանի եւ Թովմասյանի հայտարարությունների հետքերով

Ի՞նչ փուլում են անհետ կորածների որոնողական աշխատանքները․ Փաշինյանի եւ Թովմասյանի հայտարարությունների հետքերով

Այս տարվա հունվարի 10-ի ասուլիսի ժամանակ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, պատասխանելով լրագրողներից մեկի՝ անհետ կորած անձանց վերաբերյալ հարցին, ասաց․ «Անհետ կորածների հետ կապված որոնողական աշխատանքներ են տեղի ունենում իրականում․․․ Այո, ոչ բոլոր նահատակների մարմիններն են հայտնաբերվել, բայց նաեւ ուզում եմ մեզ բոլորիս հիշեցնել, որ սեպտեմբերի 13-ից հետո մեր 17 ռազմագերիները վերադարձվել են Հայաստան, եւ մենք շարունակում ենք ջանքեր գործադրել․․․ Իմիջիայլոց, ասեմ՝ անհետ կորածներ միայն սեպտեմբերից չունենք (նկատի ունի՝ 2022 թ․ սեպտեմբերի 13-ից 14-ը Ադրբեջանի կողմից ՀՀ-ի դեմ իրականացված ռազմական ագրեսիան), ցավոք սրտի, 44-օրյայից էլ շուրջ 200 անհետ կորածներ ունենք, եւ հիմա Գերիների եւ անհետ կորածների հարցերով հանձնաժողովը, էսպես ասած, վերակազմավորվել է ԱԱԾ տնօրենի գլխավորությամբ, եւ աշխատում են»։ Ասուլիսի հաջորդ օրը Ազգային ժողովի պատգամավոր, ԱԺ մարդու իրավունքների պաշտպանության եւ հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Թագուհի Թովմասյանը հայտարարեց, որ Նիկոլ Փաշինյանը չի տիրապետում իրավիճակին․ «Նիկոլ Փաշինյանը երեկ հրավիրած իր ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց՝ 2022թ.-ի սեպտեմբերի 13-ի ադրբեջանական վերջին սադրանքի եւ 2020թ.-ի 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով անհետ կորած համարվող անձանց վայրը պարզելու համար որոնողական աշխատանքները շարունակվում են: Ցավում եմ, որ երկրի վարչապետը չի տիրապետում նման կարեւոր տեղեկության կամ իմիտացիա է անում, թե ամեն հարցով զբաղվում է: Իրականում 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով անհետ կորած համարվող մոտ 200 անձանց որոնողական աշխատանքները դադարեցվել են դեռեւս 2022 թվականի հունվար ամսից: Դադարեցվել է Ադրբեջանի միակողմանի որոշմամբ: Այս հարցը բազմիցս քննարկել եմ նաեւ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի իմ գործընկերների հետ, ինչպես նաեւ տասնյակ ահազանգեր եմ ուղարկել աշխարհի տարբեր կառույցների եւ կենտրոնների, որոնք զբաղվում են մարդու իրավունքների հարցերով: Առ այսօր որեւէ դրական տեղաշարժ չկա: Լավ կլիներ, որ ասուլիսին պատրաստվելուց առաջ համապատասխան տեղեկությունները ճշտեր երկրի թիվ մեկ պաշտոնյան. անլուրջ է այս ամենը»,- ասված է գրառման մեջ։ Infocom-ը փորձել է հասկանալ, թե պաշտոնատար անձանցից ով է ճիշտ, եւ իրականում ինչ փուլում են 2020 թ․ 44-օրյա պատերազմի եւ 2022 թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի հետեւանքով անհայտ կորած անձանց վերաբերյալ որոնողական աշխատանքները։ Հարցումներ ՀՀ ՊՆ-ին, ԱԱԾ-ին, ՔԿ-ին, Արցախի ԱԻՊԾ-ին Հիմք ընդունելով ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ 2022 թվականի հոկտեմբերի 20-ին N 1236- Ա որոշման հավելված 2-ի 5-րդ մասը, համաձայն որի՝ Գերիների, պատանդների եւ անհայտ կորած (գտնվելու վայրն անհայտ) անձանց հարցերով զբաղվող միջգերատեսչական հանձնաժողովի (այսուհետ՝ նաեւ Հանձնաժողով) նախագահը ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության տնօրենն է՝ հունվարի 13-ին գրավոր հարցմամբ դիմել ենք ՀՀ ԱԱԾ-ին՝ խնդրելով հայտնել, թե ինչ փուլում են 2020 թ․ 44-օրյա պատերազմի եւ 2022 թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի հետեւանքով անհայտ կորած անձանց որոնողական աշխատանքները։ Եթե դրանք դադարեցվել են, ապա խնդրել ենք հայտնել, թե երբ, ինչ պատճառաբանությամբ եւ ինչ ժամկետով (եթե սահմանվել է այդպիսի ժամկետ)։ Ի հավելումն՝ խնդրել ենք հայտնել, թե վերջին տվյալներով 44-օրյա պատերազմի եւ սեպտեմբերյան ագրեսիայի մասնակից քանի անձ է համարվում անհայտ կորած, քանիսը՝ գերեվարված։  Նույնաբովանդակ հարցումներ հունվարի 13-ին ուղարկել ենք նաեւ ՀՀ պաշտպանության նախարարությանն ու Արցախի արտակարգ իրավիճակների պետական ծառայությանը (Արցախի ԱԻՊԾ-ին՝ 44-օրյա պատերազմի մասով միայն), ավելի ուշ՝ նաեւ ՀՀ քննչական կոմիտեին։ ՊՆ-ն հորդորում է դիմել Գերիների հարցերով զբաղվող հանձնաժողովին, Հանձնաժողովը՝ ՔԿ-ին Հունվարի 17-ին Պաշտպանության նախարարությունը պատասխան գրությամբ տեղեկացել է, որ հայցվող տեղեկությունները տրամադրելու համար լրացուցիչ ուսումնասիրության անհրաժեշտություն կա․ «Ըստ այդմ` հարցման պատասխանը կտրամադրվի ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված ժամկետներում»,- ասված է գրության մեջ: Նշենք, որ «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքով սահմանված է, որ գրավոր հարցման պատասխանը տրվում է 5-օրյա ժամկետում, բացառությամբ եթե կա լրացուցիչ աշխատանքի անհրաժեշտություն։ Այդ դեպքում էլ, ըստ օրենքի, տեղեկությունը դիմողին է տրվում դիմումը ստանալուց հետո՝ 30-օրյա ժամկետում, որի մասին հարցումը ստանալուց հետո՝ դարձյալ 5-օրյա ժամկետում, գրավոր տեղեկացվում է դիմողին՝ նշելով հետաձգման պատճառները եւ տեղեկությունը տրամադրելու վերջնական ժամկետը։ ՊՆ-ն, սակայն, իր սովորության համաձայն, վերջնական որեւէ ժամկետ չի նշել։ Նույն օրը Գերիների, պատանդների եւ անհայտ կորած անձանց հարցերով զբաղվող միջգերատեսչական հանձնաժողովի քարտուղար Գ․ Գասպարյանը, հարցմանն ի պատասխան, մեջբերել է «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 10-րդ մասի պահանջները՝ նշելով․ «Եթե տեղեկության տնօրինողը չունի փնտրվող տեղեկությունը կամ դրա տրամադրումն իր լիազորությունների շրջանակից դուրս է, ապա նա տվյալ գրավոր հարցումը ստանալուց հետո՝ 5-օրյա ժամկետում, պարտավոր է այդ մասին գրավոր տեղեկացնել դիմողին, իսկ հնարավորության դեպքում նրան տրամադրել նաեւ այդ տեղեկությունը տնօրինողի (այդ թվում՝ արխիվի) գտնվելու վայրը: Նկատի ունենալով, որ պահանջվող տեղեկությանը տնօրինում է նախաքննական մարմինը՝ անհրաժեշտ է հարցումը հասցեագրել ՀՀ քննչական կոմիտե»,- ասված է պատասխանում։ Հաջորդ օրը՝ հունվարի 18-ին, ՀՀ ՊՆ-ն, որն ընդամենը մեկ օր առաջ լրացուցիչ ժամանակ էր խնդրել, նախարարի քարտուղար Հ․ Բատիկյանի կողմից ուղարկել է գրություն՝ հետեւյալ բովանդակությամբ․ «ՀՀ պաշտպանության նախարարին ուղղված Ձեր հարցման առնչությամբ տեղեկացնում եմ, որ ՀՀ վարչապետի 20.10.2022թ.-ի N11236-Ա որոշմամբ ստեղծվել է Գերիների, պատանդների եւ անհայտ կորած (գտնվելու վայրն անհայտ) անձանց հարցերով զբաղվող միջգերատեսչական հանձնաժողով, որը զբաղվում է Ձեր կողմից առաջադրված հարցերով»։ Այսինքն՝ ՊՆ-ն հորդորում է դիմել այն նույն Հանձնաժողովին, որը մեկ օր առաջ արդեն իսկ խուսափել է մեզ բովանդակային պատասխան տալ՝ իր հերթին հորդորելով դիմել Քննչական կոմիտեին։ Թեեւ տարակուսելի է, թե ոլորտի պատասխանատու գերատեսչությունը եւ իրավասու Հանձնաժողովը ինչպես կարող են չտիրապետել այդ տեղեկություններին, հատկապես, որ Հանձնաժողովը ստեղծվել է հենց այդ անձանց առնչվող հարցերով զբաղվելու համար, այնուհանդերձ, հունվարի 18-ին դիմել ենք նաեւ Քննչական կոմիտեին՝ տեղեկացնելով Հանձնաժողովի գրության մասին եւ խնդրելով պատասխանել վերոնշյալ հարցերին։  ՀՀ քննչական կոմիտեն հարցմանը պատասխանել է օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետի խախտմամբ Քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչությունը (այսուհետ՝ ՔԿ ԶՔԳՎ) հունվարի 18-ին ուղարկված գրավոր հարցմանը պատասխանել է օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետի խախտմամբ՝ փետրվարի 28-ին միայն։ Ինչպես արդեն նշեցինք, օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետը մեկ ամիսն է, որի անհրաժեշտության դեպքում պետական կառույցը պետք է գրավոր տեղեկացնի դիմողին՝ նշելով պատասխանն ուղարկելու վերջնական ժամկետը։ Մենք, սակայն, անգամ այդ մեկամսյա ժամկետի մասին չենք ծանուցվել։ Ընդ որում, ուշացման հանգամանքը, ըստ ամենայնի, քողարկելու համար ՔԿ-ն հարցման պատասխանը մակագրել է հունվարի 23-ով, մինչդեռ օրենքով սահմանված նվազագույն՝ հնգօրյա ժամկետի ավարտից հետո, երբ պատասխան չենք ստացել, հունվարի 26-ին կապ ենք հաստատել ՔԿ մամուլի խոսնակ Գոռ Աբրահամյանի հետ, որը տեղեկացրել է, որ պաշտոնատար անձը, որ պետք է պատասխանի հարցմանը, վատառողջ է, աշխատանքի չի գալիս, ուստի իրավիճակից բխող լուծում կընտրվի։ Այսինքն՝ հունվարի 23-ին այդ պատասխանը չէր էլ կարող մեզ ուղարկված լինել։ Հետագայում Աբրահամյանը ուշացումը պայմանավորել է տեխնիկական խնդրով։ Հարցման պատասխանում ՔԿ ԶՔԳՎ հատկապես կարեւոր գործերի քննության վարչության պետ Ռաֆայել Վարդանյանը տեղեկացրել է, որ 2020 թ․ 44-օրյա պատերազմի եւ 2022 թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի հետեւանքով անհայտ կորած անձանց որոնողական աշխատանքների ընթացքի վերաբերյալ հարցադրումները դուրս են ՔԿ իրավասության շրջանակներից։ Վարդանյանը տրամադրել է ՔԿ-ի՝ որպես նախաքննական մարմնի տիրույթում գտնվող տեղեկությունները, որոնք կներկայացնենք հաջորդիվ։ Երկրորդ հարցումից հետո Հանձնաժողովը, այնուհանդերձ, որոշ տեղեկություններ տրամադրել է Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ մարտի 1-ին երկրորդ հարցումն ենք ուղարկել ՀՀ ԱԱԾ տնօրեն Արմեն Աբազյանին՝ հայտնելով ՔԿ-ից եւ ՊՆ-ից ստացված պատասխանները եւ եւս մեկ անգամ խնդրելով որպես իրավասու Հանձնաժողովի ղեկավար տրամադրել տեղեկություններ որոնողական աշխատանքների ընթացքի մասին։ Այս անգամ պատասխանը ստացել ենք ԱԱԾ աշխատակազմի ղեկավար Ն․ Մարգարյանից, որը նշել է, որ Գերիների, պատանդների եւ անհայտ կորած (գտնվելու վայրն անհայտ) անձանց հարցերով զբաղվող միջգերատեսչական հանձնաժողովը հայցվող տեղեկության տնօրինող չի համարվում․ «Այդ պատճառով տրամադրվում է որոնողական աշխատանքների վերաբերյալ ԱԱԾ տեղեկատվությունը»,- ասված է պատասխանում։ Ըստ այդ պատասխանի՝ 44-օրյա պատերազմի եւ հետպատերազմական իրադարձությունների արդյունքում ՀՀ վերադարձվել են 422 զոհված հայ զինծառայողների դիեր (դիակ-մասունք), որոնցից 225-ը զոհվել են 2022թ. սեպտեմբերյան մարտական գործողությունների ժամանակ։ Անդրադառնալով 2022թ սեպտեմբերի 13-ից 14-ը տեղի ունեցած մարտական գործողություններին՝ ԱԱԾ-ից հայտնել են, որ դրանց հետեւանքով Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած տարածքից՝ հակառակորդի խոր թիկունքից, դուրս են բերվել Ջերմուկի զորամասի 1 սպա եւ 1 ժամկետային զինծառայող։ Ըստ ԱԱԾ-ի՝ 2022 թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի ժամանակ զոհված 2 զինծառայողների դիերի դուրսբերման ուղղությամբ աշխատանքները շարունակվում են: Նշենք, որ անհասկանալի է, թե  Հանձնաժողովը, որ գործում է նույն ԱԱԾ տնօրենի գլխավորությամբ եւ զբաղվում նույն անհայտ կորած անձանց հարցերով, ինչպես կարող էր այս տեղեկության տնօրինողը չլինել եւ առաջին հարցման ժամանակ չտրամադրել այն։  Արցախի ԱԻՊԾ-ն անպատասխան է թողել մեր հարցումը Արցախի արտակարգ իրավիճակների պետական ծառայությանը հարցումն ուղարկելուց հինգ օր անց պատասխան չստանալով՝ հունվարի 23-ին կապ ենք հաստատել Արցախի ԱԻՊԾ մամուլի խոսնակ Հունան Թադեւոսյանի հետ, որը տեղեկացրել է, որ հարցումը չեն ստացել։ Նույն օրը՝ հունվարի 23-ին, այն երկրորդ անգամ ենք ուղարկել՝ հավաստիանալով, որ ստացել են։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ մենք ո՛չ ծանուցվել ենք հարցմանը օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետում պատասխանելու մասին, ո՛չ էլ այդ ընթացքում կամ դրանից հետո պաշտոնական պատասխան ենք ստացել։ Փաստացի, Արցախի ԱԻՊԾ-ն անպատասխան է թողել մեր հարցումը՝ խախտելով «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի պահանջները (ՀՀ-ի եւ Արցախի օրենքները նույնն են)։ Ինչ է հայտնի 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով անհետ կորած անձանց որոնողական աշխատանքների մասին Ըստ Արցախի արտակարգ իրավիճակների պետական ծառայության պաշտոնական հաղորդագրությունների՝ 2020 թ․ 44-օրյա պատերազմից հետո ռազմական գործողությունների վայրերում որոնողափրկարարական աշխատանքներ սկսել են իրականացվել նույն թվականի նոյեմբերի 13-ից։ Այդ օրվանից սկսած՝ ԱԻՊԾ-ն պարբերաբար հաղորդում էր, թե տվյալ օրը Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած որ շրջաններում են իրականացվել որոնողական աշխատանքներ, եւ դրանց արդյունքում քանի աճյուն է հայտնաբերվել։ Մանրամասն ուսումնասիրելով ԱԻՊԾ ֆեյսբուքյան պաշտոնական էջը (որում տեղադրվում են պաշտոնական կայքի հայտարարությունները)՝ կարող ենք փաստել, որ ըստ դրա՝ վերջին անգամ որոնողական աշխատանքների իրականացման մասին հաղորդվել է 2022 թ․ փետրվարի 23-ին, որի արդյունքում հայտնաբերվել է մեկ աճյուն։ Ըստ նույն հաղորդագրության՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 13-ից մինչ 2022 թ․ փետրվարի 23-ը որոնողական աշխատանքների եւ ադրբեջանական կողմի հետ դիերի փոխանակման արդյունքում հաստատվել է ընդհանուր 1711 աճյուն: Նույն հաղորդագրությամբ ԱԻՊԾ-ն նշել է, որ որոնողական աշխատանքների առաջիկա ուղղությունների եւ արդյունքների մասին ԱԻ պետական ծառայությունը կտրամադրի հավելյալ տեղեկություն: Դրանից հետո, սակայն, որեւէ տեղեկություն այլեւս չի տրամադրվել։ Ընդ որում, մինչ այդ վերջին հաղորդագրությունը՝ 2022 թ․ տարեսկզբին, ԱԻՊԾ–ն բազմաթիվ անգամներ հայտնել է, որ իրականացված որոնողական աշխատանքները արդյունք չեն տվել, աճյուն կամ մասունք չի հայտնաբերվել (1, 2, 3, 4, 5)։ Հավելենք, որ որոնողական աշխատանքների արդյունքում նաեւ ողջ քաղաքացիներ են հայտնաբերվել։ Օրինակ՝ 2020 թ․ դեկտեմբերի 20-ին թշնամու վերահսկողության տակ անցած տարածքներում իրականացվող որոնողական աշխատանքների արդյունքում հայտնաբերվեցին 70 օր անհայտության մեջ գտնվող ժամկետային 6 զինծառայողներ։ Նրանք այժմ տուժող են Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի հրամանատար, մայոր Իշխան Վահանյանի վերաբերյալ դատարանում քննվող քրեական գործով։ Մեկ օր անց՝ դեկտեմբերի 21-ին էլ հայտնաբերվել են 61 օր անհայտության մեջ գտնվող 2 քաղաքացի՝ հայր եւ որդի։ 2022 թ․ նոյեմբերի 10-ին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է, որ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով հայկական կողմի անհետ կորածների թիվը 203 է։ Քննչական կոմիտեից 2023 թ․ փետրվարի 28-ին մեր ստացած պատասխանի համաձայն՝ 44-օրյա պատերազմի վերաբերյալ քրեական վարույթի շրջանակում անհայտ է 196 անձի գտնվելու վայրը, որոնցից 176-ը զինծառայող են, 20-ը՝ քաղաքացիական անձ։ Ինչ է հայտնի 2022 թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի հետեւանքով անհետ կորած անձանց մասին 2022 թ․ հոկտեմբերի 19-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը թվիթերյան իր էջում գրել էր, որ սեպտեմբերի 13-ին Հայաստանի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիայի հետեւանքով անհետ կորած է համարվում 29 մարդ։ Օրեր անց՝ հոկտեմբերի 22-ին, Ազգային ժողովում լրագրողների հետ ճեպազրույցում ՀՀ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետ Էդուարդ Ասրյանը հայտնել էր, որ այդ պահի դրությամբ՝ հայկական կողմը ունի 25 անհետ կորած (այս թիվը ենթակա էր նվազման՝ հաշվի առնելով ընթացքի մեջ գտնվող ԴՆԹ փորձաքննությունները)․ «Ադրբեջանական կողմը դեռեւս համապատասխան թույլտվություն, որպեսզի մեր համապատասխան ստորաբաժանումները մտնեն եւ որոնեն դիերի գտնվելու վայրերը․․․ Չկա այդպիսի թույլտվություն, իսկ ինչ վերաբերում է, որ դիտարկվում է, այո, փաստը կա, եղել է այդպիսի դեպք, որ Կուտականի ուղղությամբ մենք ունենք դիտարկվող մեկ դիակ, մեր անօդաչու թռչող սարքով դիտարկել ենք, դա գտնվում է հակառակորդի դիրքի մատույցներում, եւ այդտեղ մտնելու թույլտվություն դեռեւս չունենք»,– նշել էր Ասրյանը։ Նոյեմբերի 10-ի դրությամբ, ըստ Փաշինյանի, անհետ կորածների թիվը հասել է 16-ի․ «Եվ այդ տղաների մարմինները գտնվում են Ադրբեջանի տիրապետության ներքո հայտնված տարածքներում, ու Ադրբեջանը բոլոր հնարավոր մեթոդներով ձգձգում է նրանց վերադարձը Հայաստան»,– ասել էր վարչապետը։ Քննչական կոմիտեից 2023 թ․ փետրվարի 28-ին մեր ստացած պատասխանի համաձայն՝ 2022 թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի վերաբերյալ քրեական վարույթի շրջանակում անհայտ է 2 զինծառայողի գտնվելու վայր։ Ենթադրվում է, որ խոսքը ԱԱԾ-ի հայտնած նույն 2 զինծառայողների մասին է։ Ի հավելումն նշենք, որ գերությունում պահվող ռազմագերիների եւ քաղաքացիական անձանց՝ Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից հաստատված թիվը, ըստ ՔԿ-ի, 33 է։ Այսպիսով, բաց աղբյուրներում եղած պաշտոնական տեղեկությունների հիման վրա կարող ենք փաստել, որ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով անհայտ կորած անձանց որոնողական աշխատանքները առնվազն մինչ 2022 թ․ փետրվարը իրականացվել են (Թագուհի Թովմասյանը նշել էր 2022 թ․ հունվարը)։ Փաստերի համադրումից կարող ենք ենթադրել, որ դրանից հետո այդ աշխատանքները դադարեցվել են, սակայն չենք կարող պնդել՝ Ադրբեջանի խոչընդոտմա՞ն թե՞ հայկական կողմի որոշման արդյունքում, քանի որ այդ մասին ո՛չ պաշտոնական հաղորդագրություն է եղել, ո՛չ մեր հարցմանն է պատասխան տրվել։ Ինչ վերաբերում է 2022թ․ սեպտեմբերյան ագրեսիայի հետեւանքով անհայտ կորած համարվող 2 զինծառայողներին, ապա, ըստ ԱԱԾ-ի, նրանց դիերի դուրսբերման ուղղությամբ աշխատանքները շարունակվում են։ Հետեւաբար, ԱԱԾ-ի պատասխանը հիմք ընդունելու դեպքում Փաշինյանի հայտարարությունը կարող ենք համարել իրականությանը համապատասխանող միայն այն դեպքում, եթե նա, «շարունակվում են» ասելով, նկատի է ունեցել միայն սեպտեմբերյան պատերազմի հետեւանքով անհայտ կորած անձանց որոնողական աշխատանքները։    Միլենա Խաչիկյան
16:39 - 17 մարտի, 2023
Հակակոռուպցիոն դատարանի գործերը մինչ օրս «Դատալեքս»-ում հասանելի չեն․ խախտվում է հրապարակայնության սկզբունքը

Հակակոռուպցիոն դատարանի գործերը մինչ օրս «Դատալեքս»-ում հասանելի չեն․ խախտվում է հրապարակայնության սկզբունքը

2021 թվականի ապրիլի 14-ին Ազգային ժողովն ընդունեց Հայաստանում հակակոռուպցիոն դատարաններ ստեղծելու օրենսդրական փաթեթը, որով սահմանվեց, որ նորաստեղծ մասնագիտացված դատարանի կողմից ենթակա են քննության Քրեական դատավարության օրենսգրքով Հակակոռուպցիոն դատարանների իրավասությանը վերապահված վարույթները (տես՝ Քրեական օրենսգրքի հավելված N 1), ինչպես նաեւ դատախազի կողմից հարուցված՝ քաղաքացիական դատավարության կարգով պետության գույքային եւ ոչ գույքային շահերի պաշտպանության հայցերով եւ «Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մասին» օրենքի հիման վրա գույքի բռնագանձման հայցերով հարուցված քաղաքացիական գործերը։ 2022 թ․ օգոստոսի 20-ից Հակակոռուպցիոն դատարանը սկսեց իր գործունեությունը։ Նորաստեղծ դատարանի աշխատանքի մեկնարկին, սակայն, եւ մինչ օրս՝ դրանից ավելի քան կես տարի անց էլ դատարանի վարույթում գտնվող գործերի հրապարակայնությունը դեռեւս լիարժեք չի ապահովվում։ Տեխնիկական համապատասխան կարգավորումների բացակայության պայմաններում խախտվում են «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի եւ Բարձրագույն դատական խորհրդի (այսուհետ՝ նաեւ ԲԴԽ) համապատասխան որոշման դրույթները։ Ի՞նչ է սահմանում օրենքը «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի՝ «Դատական վարույթի հրապարակայնությունը» վերտառությամբ 11-րդ հոդվածը սահմանում է, որ դատական նիստերը դռնբաց են (բացառությամբ դռնփակ դատական նիստ անելու օրենքով սահմանված հիմքերի)։ Նույն հոդվածի համաձայն՝ դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակվում են գործի եւ դրա ընթացքի վերաբերյալ տեղեկություններ, որոնց ցանկը եւ հրապարակման կարգը սահմանում է ԲԴԽ–ն։ Դատական ատյանում վարույթը եզրափակող դատական ակտերը, օրենքով կամ ԲԴԽ որոշմամբ նախատեսված դեպքերում նաեւ այլ դատական ակտերը եւս ենթակա են պարտադիր հրապարակման դատական իշխանության պաշտոնական կայքում։  Օրենքի այս դրույթն ապահովելու համար 2021 թվականի փետրվարի 25-ին ԲԴԽ նախագահի՝ ԲԴԽ-9-Ո-13 որոշմամբ սահմանվել է քաղաքացիական, սնանկության, վարչական, քրեական գործերի եւ դրանց ընթացքի վերաբերյալ հրապարակման ենթակա տեղեկությունների ցանկը, ինչպես նաեւ կայացված դատական ակտերի, այդ թվում՝ եզրափակիչ դատական ակտերի հրապարակման կարգը։ ԲԴԽ նույն որոշմամբ սահմանվել է նաեւ, որ Դատական ավտոմատացված համակարգում լրացված հիշյալ տեղեկությունները յուրաքանչյուր աշխատանքային օրվա վերջում համապատասխան ծրագրի միջոցով ավտոմատացված եղանակով տեղափոխվում են «Դատալեքս» դատական տեղեկատվական համակարգ՝ datalex.am: Հակակոռուպցիոն դատարանի գործերը «Դատալեքս»-ում հասանելի չեն Դատական իշխանության պաշտոնական կայքի «Դատալեքս» տեղեկատվական համակարգում հնարավոր է գտնել դատարան ուղարկված քաղաքացիական, քրեական, վարչական, սնանկության եւ վճարման կարգադրություններով գործերի վերաբերյալ օրենքով նախատեսված բոլոր տեղեկությունները։  Հակակոռուպցիոն դատարանի գործերը, սակայն, համակարգում մինչ օրս հասանելի չեն, ուստի հանրությունը, հասարակական կազմակերպություններն ու զանգվածային լրատվության միջոցները հնարավորություն չունեն հետեւել այդ դատարանի վարույթում գտնվող գործերի ընթացքին, ծանոթանալ դրանց վերաբերյալ իրենց անհրաժեշտ տեղեկությանը կամ կայացված դատական ակտերին։  Նշենք, որ այդ տեղեկությունները ՀԿ-ներին կամ ԶԼՄ-ներին անհրաժեշտ են լինում իրենց մասնագիտական աշխատանքի ընթացքում, եւ որպես կանոն, հասանելի են դառնում հենց «Դատալեքս»-ի միջոցով։ Լրագրողները, օրինակ, «Դատալեքս»-ով են տեղեկանում կոնկրետ գործերով նշանակված դատական նիստերի օրվա եւ ժամի, դրանց հետաձգման պատճառների մասին, «Դատալեքս»-ի միջոցով են ծանոթանում կայացված դատական ակտերի ամբողջական տարբերակին, հետեւում դրանց դեմ ներկայացվող բողոքների ընթացքին, հրապարակումներ անում այդ եւ այլ թեմաների մասին։  Հետեւաբար տեխնիկական համապատասխան կարգավորումների բացակայությունը խոչընդոտներ է ստեղծում նաեւ վերջիններիս աշխատանքի համար։ Ինչ քայլեր է ԲԴԽ-ն ձեռնարկում խնդրին լուծում տալու համար  Բարձրագույն դատական խորհուրդն այս խնդրին առաջին անգամ անդրադարձել է 2022 հոկտեմբեր ամսին՝ հայտնելով, որ նախքան դրա ամբողջական լուծումը դատական իշխանության պաշտոնական կայքում՝ court.am-ում, կհրապարակվի Հակակոռուպցիոն դատարանի վարույթում գտնվող գործերի ժամանակացույցը (հայտարարությունը այժմ հեռացված է)։ Ըստ այդմ, հոկտեմբեր ամսից սկսած ԲԴԽ-ն շաբաթական մեկ անգամ հրապարակում է այդ ժամանակացույցը (օրինակը՝ այստեղ), որը ներառում է հետեւյալ տեղեկությունները․ քրեական գործերով՝ գործի համարը, այն քննող դատավորի անուն–ազգանունը, մեղադրյալի/մեղադրյալների անուն–ազգանունը, հերթական դատական նիստի օրը, ժամը, նիստերի դահլիճի համարը, քննության դռնբաց կամ դռնփակ ռեժիմը, իսկ քաղաքացիական գործերով՝ նաեւ հայցի պահանջն ու կողմերի անունները։ Հասկանալի է, որ ԲԴԽ այս քայլը իրավիճակային է եւ հրապարակման ենթակա՝ օրենքով սահմանված տեղեկությունների չնչին մասն է ապահովում միայն։ Բովանդակային եւ ընթացակարգային բազմաթիվ տեղեկություններ, կայացված դատական ակտեր շարունակում են մնալ անհասանելի։ Դրանից բացի, ինչպես նշեցինք, այս ժամանակացույցը հրապարակվում է շաբաթական մեկ անգամ՝ հիմնականում շաբաթվա վերջ կամ սկիզբ, հետեւաբար դրանից հետո նշանակված նիստերի օրվա կամ ժամի փոփոխությունները այլեւս առանձին չեն հրապարակվում եւ ժամանակին հանրությանը հասանելի չեն դառնում։ Պետական գնումների armeps.am կայքում առկա տեղեկությունների հիման վրա կարող ենք փաստել, որ Հակակոռուպցիոն դատարանի աշխատանքի մեկնարկից ամիսներ առաջ՝ 2022 թ․ ապրիլի 15-ին, եւ մեկնարկից օրեր անց՝ օգոստոսի 29-ին, ԲԴԽ աշխատակազմը՝ Դատական դեպարտամենտը, պայմանագրեր է կնքել համակարգը սպասարկող «Մեյսիս Ինֆորմեյշն Սիսթեմս» ընկերության հետ, որոնցով նախատեսվել է, ի թիվս այլնի, Հակակոռուպցիոն դատարանում ներդնել բաշխման եւ վերաբաշխման ենթահամակարգեր՝ ըստ գործերի տեսակների (Դատական օրենսգրքի համաձայն՝ դատավորների միջեւ գործերի բաշխումը, վերաբաշխումը եւ կոլեգիալ դատական կազմերի ձեւավորումը կատարվում են հատուկ համակարգչային ծրագրի՝ պատահական ընտրության միջոցով), ինչպես նաեւ ապահովել «Դատական համակարգ» համակարգչային ծրագրի (այն դատարաններում գործավարությունն էլեկտրոնային եղանակով իրականացնելու ծրագիրն է) լիարժեք շահագործումը։ Պայմանագրերից ոչ մեկով, սակայն, չեն սահմանվել դրույթներ «Դատական համակարգ» համակարգչային ծրագրի Հակակոռուպցիոն դատարանի բաժնի եւ դատական տեղեկատվական համակարգի միջեւ կապի հաստատման, էլեկտրոնային գործավարության արդյունքում ստեղծված ինֆորմացիոն բազան «Դատալեքս»-ում հասանելի դարձնելու ուղղությամբ նախատեսվող աշխատանքների վերաբերյալ (Դեպարտամենտից հավաստիացել ենք, որ 2022 թ․ հիշյալ պայմանագրերից բացի Հակակոռուպցիոն դատարանին առնչվող այլ պայմանագիր չի կնքվել)։ Վերոգրյալը հաշվի առնելով՝ Infocom-ը գրավոր հարցումներ է ուղարկել ԲԴԽ-ին՝ ի թիվս այլնի հետաքրքրվելով, թե ինչ քայլեր են ձեռնարկվում օրենքով սահմանված հրապարակման ենթակա տեղեկությունների եւ դատական ակտերի ամբողջական ցանկը հանրությանը հասանելի դարձնելու ուղղությամբ։ Ի պատասխան՝ Դատական դեպարտամենտից տեղեկացրել են․ «Հակակոռուպցիոն դատարանում քննվող գործերի եւ դրանց ընթացքի վերաբերյալ տեղեկությունները Datalex դատական տեղեկատվական համակարգում հասանելի դարձնելու նպատակով իրականացվում են լրացուցիչ աշխատանքներ»։ Չբավարարվելով այս անորոշ պատասխանով՝ երկրորդ հարցումն ենք ուղարկել՝ խնդրելով մանրամասնել, թե կոնկրետ ինչ աշխատանքներ են իրականացվում այդ ուղղությամբ։ Միաժամանակ խնդրել ենք հայտնել, թե ինչ պատճառով Հակակոռուպցիոն դատարանին վերաբերելի՝ մինչ օրս կնքված պայմանագրերում չեն նախատեսվել դրույթներ վերջինիս վարույթում գտնվող գործերը եւ դրանց ընթացքի վերաբերյալ տեղեկությունները «DataLex»–ում հասանելի դարձնելու նպատակով ծրագրային աշխատանքներ իրականացնելու մասին, որպեսզի դատարանի աշխատանքի մեկնարկին կամ գոնե դրանից կարճ ժամանակ անց այդ աշխատանքներն ավարտված լինեին։ Խնդրել ենք հայտնել նաեւ՝ Դատական դեպարտամենտը ծրագրում է արդյոք «Մեյսիս Ինֆորմեյշն Սիսթեմս» ընկերության հետ կնքել նոր պայմանագիր, որով կնախատեսվեն իրականացնել ծրագրային հիշյալ աշխատանքները։ Դրական պատասխանի դեպքում խնդրել ենք հայտնել հնարավոր ժամկետները։ Ի պատասխան այս հարցմանը՝ Դեպարտամենտից տեղեկացրել են. «ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանում քննվող գործերի եւ դրանց ընթացքի վերաբերյալ տեղեկությունները «DataLex» դատական տեղեկատվական համակարգում (այսուհետ՝ Համակարգ) հասանելի դարձնելու նպատակով ներկայում իրականացվում են ծրագրային եւ տեխնիկական աշխատանքներ, որոնք իրենցից ենթադրում են Համակարգում համապատասխան միջոցների (գործիքակազմի) նախատեսում, Դատարանի քննվող գործերի ենթաբաժնի ստեղծում, եւ որոնցով Դատարանում քննվող գործերի ընթացքի վերաբերյալ «Դատական համակարգ» համակարգչային ծրագրում (CAST) (այսուհետ՝ Ծրագիր) առկա տեղեկությունները կլինեն հասանելի»:  Անդրադառնալով այդ աշխատանքները ավելի վաղ սկսելու հնարավորության հարցին՝ Դեպարտամենտից նշել են․ «Դատական դեպարտամենտի եւ «Մեյսիս Ինֆորմեյշն Սիսթեմս» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ նաեւ Ընկերություն) միջեւ 2022 թ․ ընթացքում կնքված պայմանագրերը վերաբերել են Ծրագրի միայն սպասարկման ծառայությունների մատուցմանը, որոնցով հնարավոր չէր նախատեսել Համակարգում ծրագրային եւ տեխնիկական աշխատանքների իրականացման պայմաններ»: Թե ինչու այդ պարագայում ծրագրային եւ տեխնիկական աշխատանքների իրականացման առանձին պայմանագիր չի կնքվել, Դեպարտամենտից չեն պարզաբանել։ Ինչ վերաբերում է հնարավոր ժամկետներին, ստացված պատասխանի համաձայն՝ ծրագրային եւ տեխնիկական հիշյալ աշխատանքների իրականացման արդյունքում միայն հնարավոր կլինի քննարկել Համակարգում համապատասխան միջոցների (գործիքակազմի) ներդրման մասին պայմանագրի կնքման հնարավորության հարցը: Հավելենք, որ վերոնշյալ պայմանագրերով սահմանված բաշխման եւ ենթաբաշխման համակարգերի ներդման աշխատանքները, ըստ Դեպարտամենտից ստացված պատասխանի, ամբողջությամբ կատարվել են, եւ Հակակոռուպցիոն դատարանում այժմ գործում են բաշխման եւ վերաբաշխման ենթահամակարգերը։ Միեւնույն ժամանակ դրանց կատարելագործման ուղղությամբ լրացուցիչ աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով կողմերի միջեւ կնքվել է նոր պայմանագիր։ «Դատալեքս»-ը սպասարկող ընկերության տնօրենը տեղյակ չէր խնդրի մասին «Դատալեքս»-ը սպասարկող «Մեյսիս ինֆորմեյշն սիսթեմս» ՍՊԸ-ի տնօրեն Արմեն Մանուկյանին ուղղված մեր գրավոր հարցումն անպատասխան է մնացել։ Մենք կապ ենք հաստատել Արմեն Մանուկյանի հետ, որը կարծիք է հայտնել, որ իրենք, չհանդիսանալով պետական մարմին, պարտավոր չեն պատասխանել գրավոր հարցումներին։ Նշենք, սակայն, որ «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ տեղեկության տնօրինող են համարվում ոչ միայն պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները, այլեւ բյուջեներից ֆինանսավորվող կազմակերպությունները։ «Մեյսիս Ինֆորմեյշն Սիսթեմս» ՍՊԸ-ն կատարված ծառայությունների դիմաց վարձատրվում է Դատական դեպարտամենտից, որի բյուջեն էլ հանդիսանում է պետական բյուջեի մաս, հետեւաբար «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքը տարածվում է նաեւ նրանց վրա։ Այնուհանդերձ, Մանուկյանը համաձայնել է բանավոր պատասխանել մեր հարցերին։ Մեր զրույցում նա նշել է, որ կնքված պայմանագրերով սահմանված աշխատանքների հիմնական մասը կատարվել է, որոշակի գործառույթների հետ կապված ճշտումների կարիք է եղել․  «Երբ մոդելավորում ես, կարող է մի դեպք դուրս գա, բացեն, ասեն՝ բա էդ դեպքում ինչ ենք անում, գնում են, վերլուծեն, որ երբ հասկանան, էդ ժամանակ մասնագետները վերջնական մոդելավորեն, ավտոմատացնեն, միացնեն, այսինքն՝ աշխատանքային ընթացիկ իրավիճակ է»։ Մանուկյանը տարակուսանք է հայտնել, թե ինչու են մեզ հուզում այդ հարցերը, եւ դրանք քննարկելով՝ մենք ինչ բարիք ենք ստեղծում հանրության համար․ «Մեր բոլորիս խնդիրն է մեր տեղերում ծառայել ժողովրդին, հիմա ես չեմ հակսանում՝ ուզում եք մի հատ նեգատիվ ինֆորմացիա գցե՞լ»։ Լսելով Հակակոռուպցիոն դատարանի վարույթում գտնվող գործերի՝  «Դատալեքս»-ում հասանելի չլինելու խնդրի մասին՝ Մանուկյանը նախ զարմացել է, ապա՝ շնորհակալություն հայտնել․ «Եթե հիմա «Դատալեքս»-ում չեն հայտնվում, ապա կհայտնվեն, ընդհանուր սպասարկման հետ կապված խնդիրներ կան, պրոյեկտ մենեջեր կա, ամբողջ օրը թիմը աշխատում է էդ թեմաների վրա, եթե չի հայտնվում, շնորհակալություն, այ դա բարիք է արդեն, նշանակում է՝ մեր սխալն է, հազար ներողություն կամ էլ տեխնիկական խնդիրներ են, մենք մաքսիմալը փորձում ենք անել, ես ավելի ուշադիր կլինեմ»,- ասել է նա՝ դժվարանալով հստակ ժամկետներ նշել։ Հավելենք, որ 2024 թ․ հունվարի 1-ից ՀՀ-ում սկսելու է գործել Հակակոռուպցիոն վերաքննիչ դատարանը (այժմ գործող Վերաքննիչ քրեական դատարանում առանձին դատավորներ են քննում հակակոռուպցիոն գործերը, իսկ Վճռաբեկ դատարանում գործում է Հակակոռուպցիոն պալատը), ուստի ծրագրային եւ տեխնիկական համապատասխան կարգավորումների անհրաժեշտությունն առաջանալու է նաեւ այնտեղ։    Միլենա Խաչիկյան
17:15 - 16 մարտի, 2023
Երևակայական Մարս՝ Հայաստանում․ AMADEE-24 ծրագիրը կանցկացվի Հայաստանում

Երևակայական Մարս՝ Հայաստանում․ AMADEE-24 ծրագիրը կանցկացվի Հայաստանում

Երբ Երկրից առաքելություն ուղարկվի Մարս, ի՞նչ որոշումներ կկայացնեն տիեզերագնացները տեղում, ինչպե՞ս կապ կհաստատեն Երկրի հետ, և ինչպե՞ս ռոբոտները կուսումնասիրեն Կարմիր մոլորակը։ Այս ամենին տիեզերագնացները պիտի պատրաստ լինեն, քանի որ Մարս առաքելություն ուղարկելը սարերի հետևում չէ։ Ավստրիական տիեզերական ֆորումը 2 տարին մեկ իրականացնում է AMADEE Մարսի անալոգային գիտական առաքելությունը, որի նպատակը դեպի Մարս իրական առաքելությանը պատրաստվելն է։ Ծրագրի շրջանակում որևէ երկրում ընտրվում է տեղանք, այնտեղ տեղակայվում է բազա։ Բազայում տիեզերագնացներն իրականացնում են հետազոտություններ, որոնք հետագայում՝ իրական առաքելության ժամանակ, նրանց կօգնեն։ Նորամուծության և ձեռներեցության ազգային կենտրոնի տաղավարը՝ «Դիջիթեք-2022» ցուցահանդեսում Հաջորդ տարի անցկացվելու է AMADEE-24 ծրագիրը, որի շրջանակում բազա է տեղակայվելու Հայաստանում։ Ավստրիական տիեզերական ֆորումի հետ բանակցել և նման համաձայնություն է ձեռք բերել Հայաստանի Նորամուծության և ձեռներեցության ազգային կենտրոնը։ Կենտրոնն այս ծրագրով ներկայացված էր մարտի 10-12-ն անցկացված «Դիջիթեք-2022» ցուցահանդեսին։ Նորամուծության և ձեռներեցության ազգային կենտրոնի տնօրեն Հայկ Մարգարյանը պատմում է, որ ծրագրի մասին իմացել են Եվրոպական տիեզերական գործակալության գործընկերներից, կապ հաստատել Ավստրիական տիեզերական ֆորումի հետ և խնդրել, որ որպես 2024-ի անալոգային առաքելության վայր դիտարկվի նաև Հայաստանը։ Ֆորումից եկել են Հայաստան, նրանց այստեղ ներկայացվել են մեր գիտական ժառանգությունը, ինչպես նաև առաքելության համար մի քանի մարզեր, և որոշում է կայացվել 2024-ին ծրագիրն իրականացնել հենց Հայաստանում։ Հայկ Մարգարյանի խոսքով այս տարվա ապրիլին արդեն կստորագրվի պաշտոնական փաստաթուղթը, ինչպես նաև կհայտարարվի, թե որ մարզում է տեղակայվելու բազան։ Հայկ Մարգարյանը Հայ-ռուսական համալսարանի մաթեմատիկական մոդելավորման ամբիոնի ղեկավար Արման Դարբինյանը նշում է, որ AMADEE-24-ն ունի երկու բաղադրիչ՝ կրթական և հետազոտական։ Կրթական ծրագրի առաջին փուլում ներգրավված կլինեն Հայաստանի բոլոր բուհերից ուսանողներ․ նրանք այս տարի հեռավար դասընթացների կմասնակցեն։ Արդեն երկրորդ փուլում մինչև 15 ուսանող կմեկնի Ավստրիա։ Կրթական ծրագիրն, իհարկե, կվերաբերի դեպի Մարս առաքելությանը, և երբ 2024-ին Հայաստանում ստեղծվի բազան, ուսանողներն այնտեղ հետազոտություններ անելու համար համապատասխան գիտելիքներ կունենան։ Հետզոտական բաղադրիչում կներգրավվեն Հայաստանի համալսարաններն ու գիտական ինստիտուտները։ Արման Դարբինյանը նշում է, որ իրենք հրավերներ կուղարկեն համալսարաններին և ինստիտուտներին, որպեսզի այնտեղի գիտաշխատողները հետազոտական թեմաներ ներկայացնեն։ Թեմաները պիտի վերաբերեն Մարս կատարվելիք առաքելությանը։ Օրինակ, ուսումնասիրության թեմա կարող է դառնալ այն, թե ինչպես է հնարավոր Երկրից բույսեր տանել ու աճեցնել Մարսի պայմաններում։ Այստեղ՝ բազայում, կարող են ստեղծվել այնպիսի պայմաններ, ինչպիսիք, ենթադրվում է, որ կլինեն Մարսում, և բույսերը աճեցնել։ Կարևորն այն է, որ Հայաստանում տեղակայվող բազայում իրականացվելիք հետազոտություններն օգտակար լինեն դեպի Մարս իրական առաքելության ժամանակ։ Գաղափարների հավաքումից հետո ավստրիացի գործընկերների հետ համագործակցությամբ կընտրվեն դրանցից ամենաակտուալները։ Հայկ Մարգարյանի խոսքով իրենք նպատակ ունեն, որ ստեղծվելիք բազան նորարական լինի, և այնտեղ շինարարական նոր տեխնոլոգիաներ օգտագործվեն։ Իսկ ծրագրի ավարտից հետո բազան, ինչպես նաև այնտեղ տեղակայված սարքերի մի մասը մնալու են Հայաստանում։ Ծրագրի շրջանակում 5 տարբեր երկրներից 6 անալոգ տիեզերագնացներ են գալու Հայաստան։ Արման Դարբինյանի խոսքով հայ հետազոտողները, մասնակցելով ծրագրին, կարևոր առավելություններ կունենան․ կշփվեն միջազգային փորձառու մասնագետների հետ, ինչպես նաև իրենց հետազոտությունները կներդնեն ծրագրում։ Հայկ Մարգարյանն էլ  նշում է, որ հայկական կողմից առաջարկ է եղել նաև, որ ծրագրի շրջանակում գիտությանը, տիեզերքին վերաբերող փառատոներ անցկացվեն։   Աննա Սահակյան
16:47 - 13 մարտի, 2023
Ինժեներական քաղաքում շինարարական աշխատանքները շարունակվում են, ինչպես նաև համատեղ ծրագրեր են իրականացվում

Ինժեներական քաղաքում շինարարական աշխատանքները շարունակվում են, ինչպես նաև համատեղ ծրագրեր են իրականացվում

Արդեն մի քանի տարի է, ինչ խոսակցություններ կան Հայաստանում Ինժեներական քաղաք ստեղծելու մասին։ Ինժեներական քաղաք ծրագիրը Հայաստանի կառավարության, Համաշխարհային բանկի և «Ձեռնարկությունների ինկուբատոր» հիմնադրամի համատեղ նախաձեռնությունն է։ Ծրագրի նպատակն է ինժեներական կլաստեր ձևավորել, որը կմիավորի ինժեներական և բարձր տեխնոլոգիական ոլորտներում գործունեություն ծավալող ընկերություններին։  Ինժեներական քաղաքը ներկայացված էր «Դիջիթեք 2022» ցուցահանդեսին։ Ինժեներական քաղաքի տաղավարը «Դիջիթեք 2022» ցուցահանդեսում Քաղաքի շինարարական աշխատանքներն արդեն պիտի ավարտված լինեին, սակայն համավարակի, պատերազմի և այլ պատճառներով դրանք դեռ ընթացքի մեջ են։ Անցած տարի ավարտվել են տարածքի բարեկարգման աշխատանքները, այս պահին շենքերն են կառուցվում։ Անդրանիկ Աղաջանյանը, որը Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիակական համալսարանի՝ Ինժեներական քաղաքում գործող բազային ամբիոնի վարիչն է, նշում է՝ իրենք փորձում են հնարավորինս շուտ ավարտել աշխատանքներն ու տեղափոխվել նոր շենքեր։  10-ից ավելի ինժեներական և բարձր տեխնոլոգիական ընկերություններ Ինժեներական քաղաքում արդեն ռեզիդենտի կարգավիճակ են ձեռք բերել, բայց տեղեր դեռևս կան։ «Այնտեղ էկոհամակարգ է գործում, կան ընդհանուր օգտագործման հաստոցներ, շատ յուրահատուկ սարքավորումներ, որոնք շատ դժվար է սկսնակ ընկերություններին ձեռք բերել, նույնիսկ արդեն կայացած ընկերություններին երբեմն դժվար է նման սարքեր ձեռք բերել։ Մյուս կողմից, կարևոր է այն համայնքը, որը ձևավորված է, որովհետև տարիներ շարունակ փորձ և գիտելիք են կուտակվել այնտեղ, և դա ինժեներական գործունեության համար շատ կարևոր մի բան է»,- ասում է Անդրանիկ Աղաջանյանը։ Անդրանիկ Աղաջանյանը ցուցահանդեսի մասնակիցներին պատմում է ծրագրի մասին Չնայած Ինժեներական քաղաքը դեռ պատրաստ չէ, այնտեղ ռեզիդենտի կարգավիճակ ունեցող ընկերություններն արդեն իսկ համատեղ ծրագրեր են իրականացրել, որոշ ծրագրեր էլ ընթացքում են։  «Ինժեներական ուղղությունները շատ բազմազան են, և որևէ մի բարդ համակարգ սարքելու համար երբեմն մի ընկերությունը կարող է բավարար չլինել։ Ինժեներական քաղաքի առավելություններից մեկն այն է, որ այդ ընկերություններն իրար մեջ կապված են, կարող են համատեղ իրականացնել այդ աշխատանքները․ օրինակ՝ մեկն ավելի մասնագիտացած է մեխանիկական լուծումների ուղղությամբ, լուծի այդ խնդիրները, մյուսը՝ էլեկտրոնիկայի ուղղությամբ, մյուսը՝ ռադիոտեխնիկայի, մեկ ուրիշը՝ ծրագրավորման և այլն։ Մենք կարողանում ենք շատ հաջող ձևով համագործակցել այս միջավայրում»,- ասում է Անդրանիկ Աղաջանյանը։ «Դիջիթեք 2022»-ին ներկայացված էին նաև Ինժեներական քաղաքում նախագծված և արտադրված սարքերից որոշ նմուշներ։ Դրանցից մեկն, օրինակ, էլեկտրոնային սարք է, որը հաստոցների անվտանգության համակարգն է ապահովում․ երբ մարդը ձեռքն անթույլատրելի տեղ է տանում, հաստոցն ավտոմատ անջատում է։ Ինժեներական քաղաքում նախագծված և արտադրված սարքերի նմուշները Անդրանիկ Աղաջանյանը կարևորում է նաև իրենց կրթական ծրագրերը։ Ինժեներական քաղաքում, արդեն երեք տարի է, գործում է Պոլիտեխնիկական համասարանի «Էլեկտրոնային սարքեր և չափիչ համակարգեր» բազային ամբիոնը։ Ուսանողներն այստեղ ոչ միայն կրթություն են ստանում, այլ նաև մասնակցում Ինժեներական քաղաքի նախագծերին։  «Ուսանողների դիպլոմային աշխատանքները կապված են լինում այդ նախագծերին․ նրանց աշխատանքները շատ ակտուալ են։ Լինելով այդ նախագծերի մեջ՝ նրանք կարծես ոչ միայն սովորում են այն, ինչ որ բուհական ծրագիրը թույլ է տալիս, այլև կարողանում են մտքում կապել այդ ամբողջ ինժեներական գործունեության էությունը»,- ասում է Անդրանիկ Աղաջանյանը։  Նա առանձնացնում է նաև «Ինժեներական դպրոց» ծրագիրը․ «Խոսքը դասական դպրոցի մասին չէ, այլ սա պարզապես ծրագիր է, որին կարող են մասնակցել ավագ դպրոցի աշակերտներ։ Ընդունվելու համար քննություն են հանձնում, այնուհետև հարցազրույց են անցնում։ Դասընթացները 6 ամիս տևողություն ունեն, աշակերտների համար ամբողջովին անվճար են։ Մենք փորձում ենք մեր աշակերտներին ցույց տալ ինժեներության բնագավառը, որը խիստ կարևոր է հիմա Հայաստանի համար և շատ զարգացող մի ուղղություն է։ Շատ դիմորդներ, որոնք մասնագիտության ընտրության առջև են կանգնած, երբեմն չգիտեն, որ նման բաներ գոյություն ունեն։ Հասկանալի պատճառներով ծրագրավորումն ավելի ծանոթ է նրանց, ավելի շատ մարդկանց գիտեն, որոնք աշխատում են այդ ոլորտում, մեդիայով ավելի շատ է խոսվում»։  Անդրանիկ Աղաջանյանի խոսքով իրենք կարևորում են նաև Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ինստիտուտների հետ համագործակցությունը․ «Եթե մի պրոյեկտ կա, որը որոշակի գիտական բաղադրիչ է պարունակում, մենք աշխատում ենք Ակադեմիայի տարբեր ինստիտուտների հետ»։ Խոսելով Հայաստանում ինժեներական ոլորտի հեռանկարներից՝ Անդրանիկ Աղաջանյանը նշում է՝ սա այն ոլորտներից է, որը Հայաստանում զարգացնելը կարևոր է․ «Ես շատ ուրախ կլինեի, որ տեսնեինք [այս ոլորտ եկող] այնպիսի երիտասարդների, որ ոչ թե ուղղակի գալիս են մի հեշտ տեղ, որն արդեն զարգացած է, կայացած է, այլ պատրաստ են նաև իրենք զարգացնել»։    Աննա Սահակյան
18:12 - 12 մարտի, 2023
Անվճար բաժանորդագրություն, զեղչեր, բոնուսային միավորներ և ոչ միայն․ ի՞նչ են առաջարկում «Դիջիթեք 2022» ցուցահանդեսի մասնակիցներն այս օրերին

Անվճար բաժանորդագրություն, զեղչեր, բոնուսային միավորներ և ոչ միայն․ ի՞նչ են առաջարկում «Դիջիթեք 2022» ցուցահանդեսի մասնակիցներն այս օրերին

Այսօր տրվեց «Դիջիթեք 2022» ցուցահանդեսի և համանուն վեհաժողովի մեկնարկը։ Ցուցահանդեսին այս տարի մասնակցում են ավելի քան 120 կազմակերպություններ և ստարտափներ, որոնցից շատերը «Դիջիթեք»-ի մասնակիցների համար ակցիաներ և հատուկ առաջարկներ ունեն։ Infocom-ն առանձնացրել է այդպիսի ընկերություններից մի քանիսին։ Staff.am-ն այս տարի «Դիջիթեք»-ի հետ համագործակցում է մի քանի ֆորմատով։ Առաջինը «Դիջիթեք» ցուցահանդեսին մասնակցող ընկերությունների համար կարիերայի հարթակն է, որտեղ ներկայացված են նաև այդ ընկերությունների թափուր հաստիքների մասին հայտարարություններ: Staff.am-ը «Դիջիթեք» ցուցահանդեսին նաև տաղավար ունի, որտեղ այս օրերին կազմակերպում է տարբեր թեմաներով վորքշոփներ, օրինակ՝ ինչպես մասնագիտություն ընտրել, ինչպես պատրաստվել աշխատանքի ընդունվելու համար հարցազրույցին։ Բացի այդ՝ նրանց լուսանկարիչը ցուցահանադեսի մասնակիցների համար պրոֆեսիոնալ լուսանկարներ է անում, որոնք նրանք կարող են օգտագործել իրենց CV-ներում։ Mamble ընկերությունն օգնում է ընկերություններին նրանց թվային աճի զարգացման գործում։ Mamble-ն աշխատում է երեք հիմնական ուղղություններով․ ընկերությունների համար առաջարկում է թվային լուծումներ, թվային մարքեթինգի միջոցով ապահովում է նրանց առաջխաղացումը, վերլուծական տվյալների հիման վրա անալիտիկա է իրականցնում։  Հասկանալով, որ այս հիմնական ուղղություններն են կարևոր ընկերությունների համար, Mamble-ը որոշել է «Դիջիթեք»-ի մասնակիցներին Speed Date կոչվող 15 րոպեանոց խորհրդատվական ծառայությունը մատուցել։ Այս անվճար խորհրդատվությունից կարող են օգտվել այն ընկերությունների ներկայացուցիչները, որոնք ցանկանում են իրենց աճի ռազմավարությունը մշակել։ Խորհրդատվությունը նրանց հնարավորություն կտա հասկանալու՝ ինչի կարիք ունեն, որտեղ բացեր ունեն, նրանց ռազմավարությունն ինչ ուղղությունների վրա է պետք կենտրոնացնել։ Անցած տարվա վերջին ստեղծված Emplojee ստարտափը «Դիջիթեք»-ի մասնակիցներին առաջարկում է 6 ամսվա անվճար փաթեթ։ Ստարտափը մարդկային ռեսուրսների կառավարման (HR) և տաղանդների ներգրավման մասնագետներին (recruiter) առաջարկում է գործիք, որը ավտոմատացնում և ավելի հեշտ ու արագ է դարձնում թափուր հաստիքները համալրելու և նոր աշխատակիցներ ներգրավելու գործընթացը։ Իսկ 6-ամսյա անվճար փաթեթն ընտրվել է նրա համար, որ դրանից օգտվողները հասցնեն Emplojee-ի օգնությամբ մի քանի թափուր հաստիքներում նոր աշխատողների ընդունել։ «Դիջիթեք 2022» ցուցահանդեսի ID տաղավարում ներկայացված են «Իդրամը», IDBank-ը, idplus լոյալության համակարգը, Idram Junior ֆինանսական հավելվածն ու IDBusiness հարթակը։ Այս տաղավար այցելելով՝ «Դիջիթեք»-ի մասնակիցները հնարավորություն կունենան ստանալու բոնուսներ, ինչպես նաև մասնակցելու դեպի Մոնտենեգրո և Դուբայ խաղարկություններին։ «Դիջիթեք» ցուցահանդեսին մասնակցում է նաև ֆիլմերի և հեռուստաալիքների Wink հավելվածը, որը մի քանի ամիս է, ինչ Հայաստանում է։ «Դիջիթեք»-ի մասնակիցները Wink-ի տաղավարում կարող են զար նետել։ Եթե, օրինակ, զարը նետելուց հետո նրանց բաժին ընկավ 5 կամ 2 թիվը, ապա նրանք հնարավորություն կստանան, համապատասխանաբար, 5 կամ 2 ամիս Wink-ի փաթեթից օգտվելու ամսական 1 դրամով։ Hybrid Technologies-ի տաղավարում «Դիջիթեք 2022»-ի մասնակիցներն այս օրերին կարող են բերանի խոռոչի անվճար սկանավորում իրականացնել․ սա հնարավորություն է տալիս պարզելու, թե խնդիրներ ունեցող մարդիկ ինչպիսի բուժման կարիք ունեն։ Hybrid Technologies-ում միավորված են DDC դիագնոստիկ կենտրոնը, «Կարեն» լաբորատորիան, «Հիբրիդ» լաբորատորիան և MDS օնլայն շոփը։ Նրանք բոլորը համատեղ 3D տպիչների միջոցով ստեղծում են տիտանից իմպլանտներ այն մարդկանց համար, որոնք ոսկրային հյուսվածքի խնդիրներ ունեն։  Hybrid Technologies-ը նաև աճող իմպլանտ ստեղծելու նախադեպ ունի։ Իմլանտը, որն աճին զուգընթաց բացվում է, ստեղծվել է 6 տարեկան երեխայի համար։ Տեքստերի սրբագրման Armenian PowerSpell ծրագիրը ցուցահանդեսի մասնակիցներին առաջարկում է իր ծրագիրը ձեռք բերել 20% զեղչով։ Սրբագրման այս գործիքը, որ Հայաստանում հասանելի է 2000 թվականից, ստեղծվել է լեզվաբանների, թարգմանիչների և ծրագրավորողների համագործակցությամբ։ «Դիջիթեք 2022»-ին ներկայացված է նաև Telcell-ը, որի տաղավարում ցուցահանդեսի՝ Telcell Wallet ունեցող մասնակիցները կարող են նվերներ շահել, որոնց թվում են ինչպես բոնուսային միավորներ, այնպես էլ Telcell-ի գործընկերների առաջարկած նվերները։ «Դիջիթեք 2022»-ը կշարունակվի նաև մարտի 11-ին և 12-ին։ Աննա Սահակյան
22:55 - 10 մարտի, 2023
«Մինչեւ դեկտեմբերի 27–ը մեր էրեխեքը մնացին շրջափակման մեջ, ոչ մեկը չգնաց օգնության». զոհված զինծառայողի հայրը՝ դատարանում

«Մինչեւ դեկտեմբերի 27–ը մեր էրեխեքը մնացին շրջափակման մեջ, ոչ մեկը չգնաց օգնության». զոհված զինծառայողի հայրը՝ դատարանում

44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանի գործով Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանում երեկ ժամեր շարունակ հարցաքննվեցին նույն գումարտակի զոհված զինծառայողների ծնողները։ Ուսումնական գումարտակը, հիշեցնենք, հրամանատար, մայոր Իշխան Վահանյանի ղեկավարությամբ 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին մեկնել է Հադրութին հարակից Խուռհատ սարը՝ մարտական առաջադրանքի, որտեղ, սակայն, հարձակման է ենթարկվել եւ հարկադրված նահանջ իրականացրել։ Ըստ մեղադրանքի՝ Վահանյանը, դրսեւորելով իշխանության անգործություն, թեթեւ վնասվածքը որպես պատրվակ օգտագործելով, ինքնակամ լքել է մարտադաշտը՝ իր հետ տանելով կապի միակ միջոցը։  Նա մեղադրանքը չի ընդունում։ Վարդուհի Մանուկյանի խոսքով՝ Ջալալ Հարությունյանն է հրամայել նորակոչիկներին հանել Խուռհատ սարը Տուժողի իրավահաջորդ Վարդուհի Մանուկյանը պատմեց, որ իր որդին՝ Ռաֆայել Սահակյանը, բանակ է զորակոչվել 2020 թ․ հուլիսի 1-ին։ Սեպտեմբերի 18-ից Մանուկյանը 4 օր շարունակ եղել է զորամասում, տեսակցել որդուն, զինվորների խոսակցություններից լսել, որ Իշխան Վահանյանի հետ կապված խնդիրներ կան․ զինվորներին նեղացնում է։ Պատերազի մեկնարկից հետո Մանուկյանը որդու հետ կապի մեջ է եղել մինչեւ հոկտեմբերի 12-ը․  «Շատ լավ հիշում եմ մի դրվագ․ ասաց՝ որ ասում էին՝ ապահով տեղում ենք եղել, չի եղել տենց բան, երկրորդ–երրորդ գիծ չի եղել, սաղ առաջին գիծ է եղել նահանջի պայմաններում, խրամատը ծնկներից հետ էր, երբ դիվերսիան ներս էր մտնում, էրեխեքը խուճապար իրար վրա էին կրակում․․․ Ռաֆիս հետ խոսելիս մի անգամ ասաց՝ Խըդըրը տրաքեց, ու էս չակերտավորը (ցույց է տալիս Իշխան Վահանյանին,–հեղ․) էրեխեքին ասել է՝ եթե մեկդ գնացիք, սաղիդ լեշ եմ սարքելու, էդ լեշը մեզ պետք չի, ու Խըդըրին թողել են էդտեղ, էրեխեքին չի թույլատրել՝ գնան, հանեն, հետո մի կամավորական է նրան հանել»։ Լուսանկարում՝ Վարդուհի Մանուկյանը Մանուկյանի տեղեկություններով՝ սեպտեմբերի 29-30–ի սահմաններում Արա լեռի տարածքում են եղել, մարտ վարել, որից հետո մոտ 60 հոգով, առանց սպայակազմի, միայն մի սերժանտի հետ շարժվել են Հադրութ․ «Ասում եմ՝ ճանապարհի տակի հատվածով արի, որ գերի չընկնես, ասում է՝ ավելի լավ է կանգնած մեռնեմ, քան ծնկաչոք ապրեմ»։ Մոր խոսքով՝ հոկտեմբերի 3-ին տղաները եղել են Հադրութում․ «Ամսի 8-ին դպրոցը թիրախավորվում է, ունենում են վիրավորներ, Ջալալի հրամանով այդ օրը սա էլ է էդտեղ լինում (ցույց է տալիս Վահանյանին,–հեղ․), ու խնդիր է դրվում, որ էրեխեքին հանեն դիրքեր, տղաս ասում է՝ պիտի բարձրանանք, ասում եմ՝ դուք անփորձ եք, ո՞նց են թույլ տալիս․․․ Ռաֆոն ասում էր՝ էդ դիրքերը էլ չունենք, Ջալալն էլ ասել է՝ ինձ չի հետաքրքրում, հանում եք բոլորին»։ Վարդուհի Մանուկյանը նշեց նաեւ՝ դպրոցում խոսակցություն է եղել, որ նորակոչիկների բարոյահոգեբանական վիճակը բավականին ծանր է, պատրաստ չեն մարտի, սակայն հրամանատարությունն ասել է՝ պիտի հանենք դիրքեր, Վահանյանին են հարցրել՝ արդյո՞ք կարող է տանել, նա էլ դրական է պատասխանել։ Հոկտեմբերի 10-ի Խուռհատ սարի դեպքերից հետո Ռաֆայել Սահակյանն ընկնել է շրջափակման մեջ․ «Հոկտեմբերի 11-ին ես խոսել եմ 9-րդ եւ 1-ին ՊՇ հրամանատարների հետ, խոսել եմ Արցախի ԱԻՊԾ–ի պետի հետ, որ մարդ ուղարկեն, էրեխեքին շրջափակումից դուրս բերեն, Արցախի ԱԻՆ–ը 2 ուղղությամբ գնում է․ մեկը՝ «9 կմ» կոչվող տարածք, մյուսը՝ Խուռհատ սարի տարածք, առաջին ուղղությամբ որ գնում են, դիվերսիա է լինում, երկրորդով էլ չեն գնում»։ Հաջորդ օրը՝ հոկտեմբերի 12-ի առավոտյան, Ռաֆայելը զանգել է մորը, ասել, որ նույն տեղում շրջափակման մեջ են, իր հետ կան տասնյակից ավելի զինվորներ, որից 7-ի վիճակը՝ ծայրահեղ ծանր։ Դա եղել է վերջին խոսակցությունը․ «Դրանից հետո ես խոսեցի Գարիկ Վարդերեսյանի հետ, ասաց, որ էլ կապ չունի այդ գումարտակի հետ, Հայրիյան Արոյի հետ խոսեցի, ասաց՝ ես նոր եմ նշանակվել, որեւէ բան չգիտեմ, սրա մոտ էլ է եղել հեռախոս (դարձյալ ցույց է տալիս Վահանյանին,–հեղ․), կապի մեջ եղել է ու շատ լավ իմացել է՝ էրեխեքին ուր է տանում»։ Նոյեմբերի 11-ից Վարդուհի Մանուկյանը եղել է Արցախի Հերհեր գյուղում, զինծառայողներից հետաքրքրվել իր որդու մասին․ «Հադրութի ու Ջրականի էրեխեքն էին հավաքվել, խոսել եմ իրենց հետ, չեմ ասել, որ Ռաֆոյի մայրն եմ, ասել եմ, որ բարեկամն եմ, որ կարողանամ ինֆորմացիա ստանալ․․․ Վահանյանից էին շատ խոսում, ասում, որ թիվ մեկ մեղավորը ինքն է, իր վիրավորումը ոչ մեկը չի տեսել, ինքը թողեց, փախավ, բայց նաեւ ասում էին՝ արել է էն, ինչ հրամայել են»։ Բենիկ Գալստյանի խոսքով՝ իր որդու դին 6-7 ամիս եղել է Կապանի դիահերձարանում, մինչդեռ նրա զինգրքույկը Խոջալուից է հայտնաբերվել Բենիկ Գաբրիելյանը զոհված Արման Գաբրիելյանի հայրն է։ Վերջինս պատերազմի ժամանակ եղել է 2 ամիս 10 օրվա զինծառայող։ Նա պատմեց, որ հոկտեմբերի 3-ին է հնարավորություն ունեցել խոսել որդու հետ, որի ժամանակ որդին ասել է՝ նահանջ տալով՝ մեզ բերում են մեր սպաները։ Լուսանկարում՝ Բենիկ Գալստյանը Հոկտեմբերի 5-ից հետո կապը կորել է․ «Թալինցի մի տղա կար՝ Աշոտ անունով, նրան բերել էին Մուրացանի հոսպիտալ, նա է ասել, որ իմ տղան է իրեն վիրավոր հանել․․․ Ասել է, որ Հադրութի դպրոցից իրենց տարել են դիրքերը քանդած տեղը՝ այդ սարը, դիրքավորվել են, մեր էրեխեքը վիրավոր են մնացել թե զոհվել են՝ չգիտեմ, իրենց հետի տղերքը՝ շարքայինից մինչեւ գեներալ, փախել են, մեր էրեխեքին չեն օգնել, բոլորը պիտի պատասխան տան, միայն ինքը չէ (ցույց է տալիս Վահանյանին,–հեղ․)․․․ Դրանից հետո Հայկազի հետ եմ մի քանի անգամ խոսել, ասաց՝ տղերքը մնացել են շրջափակման մեջ, ի՞նչ անեմ, քաշեմ գրանատը, ինձ պայթացնե՞մ, որ ծնողներից պրծնեմ․․․ Բոլորը պիտի պատասխան տան, դատարանին խնդրում եմ»։ Գալստայնը հայտնեց, որ իր որդու զինվորական գրքույկը գտել է Խոջալուից, մինչդեռ նրա մարմինը 6-7 ամիս մնացել է Կապանի դիահերձարանում․ «Խի՞ պիտի մնար, թող մի հատ թուղթ գրեին, թողնեին վրան, ո՞վ պիտի պատասխան տա դրա համար»,– հուզված ասաց ծնողը։ –Իսկ տեղյա՞կ եք՝ ինչ է տեղի ունեցել, որ Ձեր որդին․․․,– փորձեց հետաքրքրվել հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը։ –Պատերազմ է տեղի ունեցել, եսիմ․․․ Սարից թողել, փախել են, էդ էրեխեքը մնացել են մենակ․․․«Շուշին գրավված է, պատերազմն էլ ավարտված է» Հարցաքննված մյուս իրավահաջորդը Ռուստամ Այվազյանն էր՝ զոհված Արտաշես Այվազյանի հայրը։ Նա պատմեց, որ պատերազմի լուրն իմանալով՝ արտերկրից շտապել է Հայաստան, խոսել որդու հետ։ Ամեն զանգի ժամանակ որդին ասել է՝ ամեն ինչ նորմալ է, շատ բան չի հայտնել։  Լուսանկարում՝ Ռուստամ Այվազյանը Վերջին անգամ հայրը որդու հետ խոսել է հոկտեմբերի 16-ին․ «Մի րոպե երեւի չենք խոսել, ասաց՝ 6 օր ա՝ ոչ մեկը չի եկել, մենք շրջափակման մեջ ենք, չի ասել՝ որտեղ, հարցրել եմ՝ որտեղ ես, գանք, ասել է՝ չէ, դու դժվար էլ հասնես էստեղ։ Հարցրել եմ՝ քանի՞ հոգի եք, ասել է՝ մոտ 20 հոգի, հարցրել եմ՝ սպա կա՞, ասել է՝ չէ, ունենք մի վիրավոր սերժանտ՝ Հարութը»։ Այվազյանը ցավով հայտնեց, որ իրենք վստահ էին մեր սպաների վրա եւ չէին կարծում, թե նորակոչիկներին կթողնեն բախտի քմահաճույքին․ «Զանգել եմ Քարամյան Արթուրին, ինձ ասել է՝ հարցեր մի տվեք, ես չգիտեմ, զանգեք Հայրիյան Արայիկին, զանգել եմ նրան, չի պատասխանել, հետո զանգել եմ փոխգնդապետ Մկրտչյան Աշոտին, հետո գնացել եմ Հերհեր գյուղ․․․ Ասել են՝ որդիդ անհայտների մեջ է, բայց երկու հոգի դուրս է եկել, հեսա էլի դուրս են գալու, տենց հեքիաթներ․․․»։ Ծնողի խոսքով՝ նոյեմբերի 23-ին Հարութ Կարախանյանը զանգել է «Ղարաբաղ տելեկոմ», ասել, որ օգնություն է պետք, շրջափակման մեջ են, հաջորդ օրը զանգել է իր բարեկամի տուն, ընկերոջն է հարցրել, ասել են՝ ընկերը զոհված է, Հարութն ասել է՝ ուզում ենք Շուշիով դուրս գալ, ասել են՝ Շուշին գրավված է, պատերազմն էլ ավարտված է»։ Նոյեմբերի 27-ի առավոտյան Ռուստամ Այվազյանը գնացել է Արցախ, վերադարձված դիակների մեջ ճանաչել իր որդուն։ Դավիթ Ներսեսյանի խոսքով՝ սպաները զինվորներին ասել են՝ ձեզ տանում ենք կայֆոտ տեղ Հարցաքննված մյուս իրավահաջորդը Դավիթ Ներսեսյանն է՝ զոհված Կարեն Ներսեսյանի հայրը․ «Իմ միակ տղան էր, դպրոցն ավարտեց, ընդունվեց համալսարան, ես գրագետ զինվոր ուղարկեցի բանակ, վերջում ապացուցեցին, որ ոչ միայն գրագետ էին, այլեւ հերոսներ են»։ Լուսանկարում՝ Դավիթ Ներսեսյանը Ներսեսյանը որդու հետ կապի մեջ է եղել մինչ հոկտեմբերի 15-ը, երբ որդին արդեն Հադրութի Վանք գյուղում է եղել՝ շրջափակման մեջ․ «Որ չէին զանգում, մեզ ասում էին՝ էրեխեքին պահել են բունկերում, մալադոյներին չեն տանում պատերազմ, նույնիսկ սպաներն ասել են՝ ձեզ տանում ենք կայֆոտ տեղ․․․ Մինչեւ դեկտեմբերի 27–ը մեր էրեխեքը մնացին շրջափակման մեջ, ոչ մեկը չգնաց օգնության, բա թե ես տեղյակ չէի, այնինչ բոլոր ծնողները տեղյակ էին, խոսում էին, որ անտառներում զինվորներ կան»։ Ծնողի խոսքով՝ եթե Վահանյանը կարողացել է փրկվել, ապա կարող էր նաեւ զինվորներին փրկել․ «Բայց մենակ ինքը չէր կարող մեղավոր լիներ, դժվար թե էսքան զորք իրեն ենթարկվեր»։ Նա դատարանին խնդրեց Վահանյանին դատապարտել կամ ցմահ ազատազրկման, կամ գնդակահարության։   Հարցաքննված մյուս ծնողների ցուցմունքները՝ այստեղ եւ այստեղ Գլխավոր լուսանկարում՝ ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը Միլենա Խաչիկյան
16:47 - 10 մարտի, 2023
«Խոստացան զինվորներին հանել շրջափակումից, բայց բոլորը խաբեցին»․ զոհված Դավիթ Ադոյանի մայրը հարցաքննվեց դատարանում

«Խոստացան զինվորներին հանել շրջափակումից, բայց բոլորը խաբեցին»․ զոհված Դավիթ Ադոյանի մայրը հարցաքննվեց դատարանում

Խուռհատ սարի գործով տուժողի իրավահաջորդ Արկադի Ադոյանի խոսքով՝ Հայաստանի եւ Արցախի բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք, որ տեղյակ են եղել Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի անձնակազմի՝ շրջափակման մեջ ընկնելու հանգամանքին, զինծառայողների ծնողներին սին հույսեր տալով եւ խաբելով՝ չեն կարողացել եւ չեն ցանկացել որեւէ բան անել նրանց փրկելու համար։ Արկադի Ադոյանը 5-րդ գումարտակի շարքային զինծառայող, զոհված Դավիթ Ադոյանի հայրն է, որը նման ցուցմունք է տվել 2021 թ․–ին՝ քրեական գործի նախաքննության ընթացքում՝ հիշատակելով ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, ՀՀ ՊՆ գլխավոր շտաբի նախկին պետ Օնիկ Գասպարյանի, ՀՀ ՊՆ նախկին խոսնակ Արծրուն Հովհաննիսյանի, Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանի, Պաշտպանության բանակի նախկին հրամանատար Ջալալ Հարությունյանի, ՊԲ եւ ՊՆ միջին եւ բարձրագույն սպայակազմի, մի շարք այլ պաշտոնյաների անուններ։ 2021 թ․ սեպտեմբերի 7-ին Արկադի Ադոյանը մահացել է։  Այժմ նրա կինը՝ Լիլյա Սարգսյանն է հանդիսանում որդու՝ Դավիթ Ադոյանի իրավահաջորդը։ Սարգսյանը երեկ հարցաքննվեց Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանում՝ հրապարակելով ամուսնու ցուցմունքն ու պատմելով որդու եւ նրա ծառայից ընկերների մարտական պատմությունը։ Ուսումնական գումարտակը, հիշեցնենք, հրամանատար, մայոր Իշխան Վահանյանի ղեկավարությամբ 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին մեկնել է Հադրութին հարակից Խուռհատ սարը՝ մարտական առաջադրանքի, որտեղ, սակայն, հարձակման է ենթարկվել եւ հարկադրված նահանջ իրականացրել։ Ըստ մեղադրանքի՝ Վահանյանը, դրսեւորելով իշխանության անգործություն, թեթեւ վնասվածքը որպես պատրվակ օգտագործելով, ինքնակամ լքել է մարտադաշտը՝ իր հետ տանելով կապի միակ միջոցը։ Նա մեղադրանքը չի ընդունում։ Գումարտակի հրամանատարի ենթադրյալ փախուստից հետո նորակոչիկների անձնակազմը մի քանի սպաների հետ չկանոնակարգված նահանջ է իրականացրել, ինչի արդյունքում անձնակազմը կիսվել է․ մի մասին հաջողվել է փրկվել, մյուսին՝ ոչ․ որոշ զինծառայողներ, տեղեկացված չլինելով Հադրութ քաղաքի գրավման մասին, գնացել են այդ ուղղությամբ, գերեվարվել կամ զոհվել, որոշներին էլ հաջողվել է թաքնվել անտառներում, հարակից գյուղերի տներում, բայց ցավոք՝ ժամանակավորապես։ Դավիթ Ադոյանը Վանք գյուղի տներից մեկում թաքնված խմբի զինծառայողներից է եղել։  Լիլյա Սարգսյանը դատարանում պատմեց, որ իր որդին բանակ է զորակոչվել 2020 թ․ հուլիսի 17–ին, ծառայությունից երբեք չի բողոքել․ «Սեպտեմբերի 27-ի վաղ առավոտյան՝ ժամը 6։41–ին, ես խոսել եմ հետը, եւ մտքովս անգամ չի անցել, որ դրանից 20-30 րոպե հետո պատերազմ է սկսվելու»։ Այդ օրը որդուն որքան զանգել են, անհասանելի է եղել, հաջորդ օրը նա է զանգահարել այլ համարով, բացատրել՝ իր հեռախոսը դրել է լիքցավորման եւ այդպես էլ չի վերցրել․ «Օրը մեկ անգամ զանգել է ինձ, եղբայրներին, հորը, ասել՝ լավ եմ, ամեն ինչ նորմալ է, չանհանգստանաք, բայց մարտական ուղու մասին ընդհանրապես ոչինչ չենք իմացել»։ Լիլյա Սարգսյանի խոսքով՝ երբ հոկտեմբերի 8-ին որդին հերթական անգամ զանգահարել է, հեռախոսի էկրանին գրվել է Հադրութ․ այդպես են իմացել նրա Հադրութ տեղափոխվելու մասին․ «Այսինքն՝ դա բջջային հեռախոսի համար չէր, Հադրութի դպրոցի համարն էր, հարցրի՝ Հադրութո՞ւմ ես, ասաց՝ քեզ ո՞վ է ասել, ասացի՝ գրել է հեռախոսիս վրա»։ Դրանից հետո մինչ հոկտեմբերի 13-ը մայրն անհանգիստ է եղել․ որդու հետ կապը դարձյալ կորել է։ Հետագայում պարզվել է, որ այդ ընթացքում՝ հոկտեմբերի 10-ին է Դավիթը վիրավորվել, ծառայակից ընկերների հավաստմամբ՝ այդպես դիմանալով մոտ 18 օր․ «Վերջին անգամ ես իր հետ խոսել եմ հոկտեմբերի 13-ին, ասացի՝ վիրավո՞ր ես, ասաց՝ չէ, բայց ես ձայնը չէի ճանաչում, ոնց որ խոսեի ոչ թե 18 տարեկան, այլ 40 տարեկան մեծ տղամարդու հետ»։ Լիլյա Սարգսյանը դատարանում ընթերցեց իր ամուսնու ցուցմունքը (այսուհետ՝ շեղատառերով գրվածը)` հրապարակելով բոլոր այն պաշտոնատար անձանց անուններն ու հեռախոսահամարները, որոնք ծնողներին ասել են, թե զբաղվում են շրջափակումից զինվորներին դուրս բերելով․ «Որդիս ծառայել է Ջրականի զորամասում, կորոնավիրուսի պատճառով չեմ կարողացել մեկնել նրա երդման արարողությանը, հեռախոսակապով կապի մեջ էի, սեպտեմբերի 27–ի առավոտյան զանգել եմ, անհասանելի էր, կապվել եմ Գարիկ Վարդերեսյանի հետ, որը հանդիսանում է 5-րդ գումարտակի հրամանատարի տեղակալը (պատերազմի ժամանակ նշանակվել է հիշյալ գումարտակի հրամանատար, նույն ընթացքում ազատվել այդ պաշտոնից,–հեղ․), Գարոն ասաց՝ ապահով տեղում են, չանհանգստանաք, հենց հնարավոր եղավ, կզանգեն․․․ Հոկտեմբերի 1-ին դարձյալ կապվել եմ Գարոյի հետ, ասաց՝ ցրված են, բայց չանհանգստանաք, հավաքում ենք ինչ–որ տեղ․․․ Հոկտեմբերի 12-ի երեկոյան տղաս զանգեց շատ կոշտ, մրսած ձայնով, չհասկացա, որ իմ տղան է, հեռախոսը անջատեցի, նորից զանգեց, ասաց՝ պա՛պ, ես եմ, հարցրի՝ ի՞նչ է եղել ձայնիդ, ասաց՝ շրջափակման մեջ են, անտառում են, ինքը եւ իր 4 ընկերները վիրավոր են, ասաց՝ հորդորել են առողջ ընկերներին, որ իրենց թողնեն, գնան, չեն համաձայնել, ասաց նաեւ՝ կապվել են հրամանատարների, գեներալների հետ, բոլորը խոստացել են գալ եւ օգնել,  բայց արդեն չեն հավատում, արդեն երկրորդ օրն է՝ ոչինչ չեն անում, ասաց՝ եթե կարող եմ, կապվեմ, որ ինչ–որ բան անեն։ Խառնված զանգել եմ Վարդերեսյան Գարիկին, անհասանելի էր, հաջորդ օրը հավաքել եմ այն համարը, որով զանգել էր տղաս, կեսօրին կապի է դուրս եկել մի տղա եւ ասել, որ անունը Հարութ է, սերժանտ Հարութ Կարախանյանն է եղել (այն սերժանտն է, որը Վանք գյուղ գնացած խմբի հետ է եղել, եւ որի միջոցով են շատ ծնողներ կապի մեջ եղել իրենց որդիների հետ, հետագայում նա նույնպես զոհվել է,–հեղ․), խնդրել եմ հեռախոսը փոխանցի որդուս․․․ Տունը, որտեղ մնացել են, եղել է  երկհարկանի, ծանր վիրավորներին պահել են նկուղում, իսկ ոչ վիրավոր տղաները անընդհատ հսկողություն են սահմանել երկրորդ հարկում, որ հակառակորդը չմոտենա․․․ Սերժանտը փոխանցել է որդուս, որդիս ասել է՝ ամեն բան կարգին է, եկել ենք Վանք գյուղ, կապվել հրամանատարների հետ, գաղտնաբառ փոխանցել, խոստացել են գալ, փրկել, բայց․․․»  Լուսանկարում՝ Լիլյա Սարգսյանը, նախագահող դատավոր Ջոն Հայրապետյանը Ընդհատելով ցուցմունքը՝ Լիլյա Սարգսյանն իր կողմից ավելացումներ արեց․ –էրեխեքը շատ վիրավորված էին անգամ մեզնից, որովհետեւ․․․ Ես հիշում եմ՝ էրեխես ասաց՝ գեներալներին ասում ենք, ասում են՝ ոչինչ չենք կարող անել, դիմեք Կարմիր Խաչին։ Ես չգիտեի, որ հայկական բանակում նման կիրթ գեներալներ ունենք, որ պատերազմի ժամանակ պետք է դիմեինք Կարմիր Խաչին, որ գային, զինվորներին հանեին։ Անընդհատ խաբել են․․․ Երբ ամուսինս հոկտեմբերի 16-ին զանգել է, Հարութը կոպիտ է խոսել, ասել է՝ չեմ փոխանցի, ամուսինս մտածել է՝ Դավոն չկա, նա էլ ասել է՝ որ չլիներ, կասեի։ Էրեխեքն էլ են էդ օրերին ինչ ապրումներ ասես, տեսել, վիրավորված, նեղացած են եղել, իմ որդին, որ կյանքում հոր մոտ հայհոյանք չի տվել, հայհոյանքով ասել է՝ ամեն օր մեզ խաբում են, – հուզված ձայնով պատմեց տիկին Լիլյան, ապա շարունակեց ընթերցել ամուսնու խոսքերը․ «Ռազվետկայից ոմն Էրիկ ասել է, որ իր կարծիքով՝ էրեխեքը թուրքի ձեռքն են եւ խոսում են նրանց հրահանգով, չեմ հավատացել, քանի որ մեկ օր առաջ խոսել եմ որդուս հետ, եւ ամեն ինչ կարգին էր։ Գարիկի ասելով՝ ինքը իբր երեք օր կռվել է հրամանատարության հետ, եւ եթե թույլ տան ու խումբ տրամադրեն, ինքը 100 տոկոսով կհանի էրեխեքին։ Ես, քույրս եւ իմ փեսան գնացել ենք ՊՆ, ԳՇ, որտեղ հանդիպել ենք Ալիկ Բաբայանին, փոխգնդապետ Սլավիկին, նրանք վերցրել են տվյալները, ասել են կկապվեն Գարիկի հետ եւ հետախույզ տղաներ կուղարկեն, որ հարցը լուծեն։ Կես ժամ անց զանգել է Գարիկը, ասել է, որ ԳՇ–ից իրեն զանգել են, եւ էդ հարցը կլուծվի, էրեխեքը դուրս կբերվեն։ Վերջին խոսակցությունը որդուս հետ եղել է հոկտեմբերի 16–ին՝ ժամը 12։30–ին, ասել է՝ լույս է վառվելու, եւ սպասեն լավ բանի»։ Տիկին Լիլյան դարձյալ ընդհատեց ցուցմունքը, շարունակեց պատմել․   –Ոչ մի լուր չունենալով՝ հաջորդ օրը ամուսինս նորից զանգել է Գարիկին, նա էլ ասել է, թե Հարութը կապի է դուրս եկել, ասել՝ հակառակորդի շարժ են նկատել, տներից դուրս եկել, Գարիկը իբր հարցրել է՝ վիրավորներին իրենց հետ հանե՞լ են թե՞ թողել, Հարութն ասել է, որ վերջից ինքն է գնացել, այսինքն՝ էրեխեքը չեն թողել իրենց վիրավոր ընկերներին, էրեխեքը ավելի հայրենասեր են եղել, քան որոշ սպաներ, որ 200 էրեխու թողնում են, իրենք փրկվում․․․ Ես չգիտեի, որ պատերազմում էրեխեքն են ուղեկցում իրենց սպաներին․․․,– վրդովված ասաց մայրն ու շարունակեց կարդալ․ «․․․Հարութը Գարիկին ասել է, որ հրամանատար է ուզել, որպեսզի ուղղություն ցույց տան, հորդորեն գնալ հայկական մոտակա դիրքերը, Գարիկը տվել է Էրիկի համարը, Էրիկը ասել է, թե որ ուղղությամբ գնան, իրենց մարդ է սպասելու անտառում, ասել է՝ դա մի երկու օր կտեւի, քանի որ վիրավորներ կան, կրկին հավատացել եմ, սպասել եմ մինչեւ հոկտեմբերի 19-ը։ Այդքան ժամանակ Գարիկը ինձ չի ասել, որ իրեն ազատել են այդ գումարտակի հրամանատարի պաշտոնից, միայն այդ օրն է ասել, բայց ասել է՝ եթե իրեն հրահանգեն, ինքը կգնա, դուրս կբերի էրեխեքին։ Այդ օրվանից խոսել եմ Հայկազ Գրիգորյանի, Արսեն Ղարիբյանի (նահանջած եւ փրկված սպաներից են,–հեղ․), Նորայր Միրզոյանի հետ (զոհվել է,–հեղ․), վերջինս տվել է Արցախի ԱԱԾ աշխատակազմի ղեկավար Բեջայանի հեռախոսահամարը, հայտնել եմ խնդրի մասին, ասել է՝ տեղյակ են, ում պետք է, կփոխանցի։ Խոսել եմ նաեւ Վահանյան Իշխանի հետ, ով նույնպես ասել է, որ տեղյակ է, գաղտնաբառը փոխանցված է, կատարվում են գործողություններ էրեխեքին փրկելու համար։  Խոսել եմ Արծրուն Հովհաննիսյանի հետ (Պն նախկին խոսնակն է,–հեղ․), ասել եմ, որ էրեխեքը էս վիճակում են, Ձեզ լուրերով տեսնում ենք, հավատում ենք ձեր խոսքին։ Ասել է, որ էրեխեքը ապահով տեղում են, չանհանգստանանք։ Խոսել ենք Կարեն Առստամյանի հետ (դիվիզիայի հրամանատարն էր,–հեղ․), ասել է՝ ամեն ինչից տեղյակ է, դրանով զբաղվում են։ Խոսել ենք նաեւ հարավային կողմի գեներալ Դավիթ Մանուկյանի հետ, որը նույնպես վստահեցրել է, որ տեղյակ է, խումբը կազմված է, ամեն ինչ անելու են, որ էրեխեքին հանեն, բայց բոլորն էլ խաբեցին։ Այդքանից հետո նոյեմբերի 23–ին գնացել եմ ԳՇ, հանդիպել Օնիկ Գասպարյանին, խնդրել եմ կապվի Մուրադովի հետ (Արցախում ռուսական խաղաղապահ զորակազմի նախկին ղեկավարն է,–հեղ․), որ նա միջանցք բացի, էրեխեքին հանեն, քանի որ բացի մեր էրեխեքից կային նաեւ այլ զինվորներ։ Կապվել է, ասել այդ մասին, Մուրադովն էլ ասել է՝ ինքը նման իրավունք չունի, պետք է մեր առաջինը, այսինքն՝ վարչապետը, դիմի իրենց առաջինին՝ Պուտինին, որն էլ հրաման տա, որ կարողանան այդ գործողությունը կատարել»։  –Դե երեխա էին էլի, թող զոհվեին,– ասաց ծնողը՝ նկատի ունենալով, որ երեւի այդպես են մտածել պատասխանատուները,– Մեզ էդքան ասում էին՝ մի՛ կապվեք, ես էլ էի մտածում՝ էդ զանգով գուցե հրամանատարներին վնաս տամ, էրեխեքին վնաս տամ, որ հանկարծ էդ տեղանքը հակառակորդը չիմանար, շատ չէինք զանգում՝ հավատալով, որ հեսա հանում են։  «Նոյեմբերի 25–ի լույս 26–ի գիշերը ծնողների հետ գնացել ենք Արցախ, տեսել ենք Սաշային՝ Հարութի հորը, որը պետք է ներգրավվեր որոնողական աշխատանքներում։ 27-ի առավոյան, երբ պետք է շորեր ստանայինք, ԱԻՆ աշխատակիցները մեզ ասացին՝ դիակներ են բերել Ստեփանակերտի մորգ, գնանք, տեսնենք՝ մեր էրեխեքն են թե ոչ։ Գնացինք, տեսանք՝ դիակներից 2-ը թարմ խփված, մյուսները կլինեին 20-25 օրվա, սկզբից նայեցինք, չճանաչեցինք, դուրս եկանք։ Ռուստամն ասաց (զոհված Արտաշես Ռուստամյանի հայրն է,–հեղ․)՝ սպասեմ՝ ծխի, նոր գնանք, 20 րոպե սպասեցի, տեսնելով, որ չի գալիս՝ հետ գնացի, տեսա՝ առաջին դիակը շրջել են, հարցրի՝ այս ի՞նչ եք անում, քննիչներն ասացին՝ Ռուստամը ճանաչել է որդու դիակը։ Երկրորդ զոհվածը ալավերդցի Լուսինե Համբարձումյանի որդին էր։ –Պատերազմից հետո խփված դիակներն են, պարո՛ն դատավոր,– ընդգծեց Լիլյա Սարգսյանը։ «Ռուստամը որդու դիակի հետ եկավ Երեւան։ Ուշանալով որոնողական աշխատանքներից եւ անիմաստ համարելով՝ երեկոյան վերադարձել եմ ՀՀ, ցանկացել հանդիպել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, սակայն չի ստացվել, եւ միայն դեկտեմբերի 20–ին եմ հանդիպել, որի ժամանակ նա ասել է՝ ամեն ինչ անում են այդ ուղղությամբ»։ –Ամուսինս չի ասել, ես ասեմ՝ նոյեմբերի 23-ին, երբ նա Օնիկի մոտ է լինում, դուրս գալիս ասում է՝ սպասի–սպասի, էդ պահին զանգ է տալիս, էրեխեքը զանգել են Ղարաբաղ տելեկոմ, ասել՝ մենք կանք, ամուսինս եկավ, մենք էլ ոգեւորված, որ էրեխեքը կան, հույս ունենք, որ պիտի փրկվեն, բայց․․․ էնքան մարդու ենք զանգել, պարո՛ն դատավոր, ես դեռ շատ քչերի անուններն եմ ասում, ես անգամ Վահանյանի հետ եմ խոսել, երբ նա իբր վիրավոր էր, ում զանգում էինք, մեզ թվում էր՝ մեր աստվածներն են, ասաց՝ ես լավ չեմ, բայց ձայնը լավ էլ առույգ էր, կուլտուրայից ելնելով՝ նույնիսկ ասացի՝ հարգելի՛ պարոն սպա, ձեզ առողջություն, մտածում էի՝ մարդը իսկապես հայրենիքի համար վիրավորվել է, պիտի գնա, հասնի էրեխեքին․․․ Ինքը ասաց՝ էրեխեքը շրջափակումից դուրս են եկել, բայց տեղս չասեք, ինքը չի կարող դա հերքել, ասաց՝ որ ծնողներն իմանան տեղս, գլուխս կջարդեն, ի՞նչի է դա ասել, եթե էդքան հայրենասեր, չփախած տղա է, հիմա էլ․․․ Քոռանամ ես, քոռանա ինքը, սենց նստած է, անմեղ տեղը դատում են․․․– ասաց հուզված ծնողը,– Խոսել ենք նաեւ Ջալալ Հարությունյանի հետ, Պարգեւ Սրբազանի հետ, խոսել ենք Հայաստանի եւ Արցախի բոլոր բարձր պաշտոնյաների հետ, բոլորն ասում էին՝ տեղյակ ենք, հանելու ենք, բայց արդյունքում, էրեխեքին ասում են՝ վիրավորներին գլխից խփեք, գնացեք (թե կոնկրետ ով է նման բան ասել, ծնողը չգիտեր,–հեղ․), իսկ երբ ամուսնուս երկու հետախույզ հեռախոսով ասել են, որ Դավիթս վիրավոր է, մտնենք հանենք, ամուսնուս պատասխանը եղել է՝ կամ բոլորին, կամ ոչ մեկին։ «Նոյեմբերի 13-ին գնացել եմ Արցախ՝ էդ հավատով, որ էրեխեն կա, հանել են, հասել ենք Հերհեր, մեր էրեխեքին տեսել, կապ չունի՝ իմ էրեխեն մեջն էր թե չէ, մեր էրեխեքն էին․․․ Էնտեղ տեսանք, որ Դավիթս անհայտների ցուցակում էր»։ –Այնինչ Վահանյանի ասելով՝ շրջափակումից դուրս են եկել։ Ես իմ մեծ տղայի հետ էի, բա որ հանկարծ էդ էրեխես էլ․․․ Մի ժամ առաջ Գիշի գյուղի մոտ գերի էր վերցրել հակառակորդը, հիմա անընդհատ փառք եմ տալիս, ասում եմ՝ երեւի էդ պահին գոնե Աստված մեր կողմն էր»։ –Երբ այդ 6 էրեխեքը դուրս են եկել շրջափակումից (այդ մասին Արցախի ԱԻՊԾ–ն հայտնել է 2020 թ․ դեկտեմբերի 20-ին), ամուսինս մեկնել է Ստեփանակերտ, իրենք են Դավիթի մարմնի տեղն ասել․․․ Ողջ ընթացքում Դավիթը չի կարողացել շարժվել, Արսեն Ղարիբյանը, որ նրա անմիջական հրամանատարն էր, ասում էր՝ հրետանի է խփել, ի՞նչ հրետանի, բժշկական թղթերի մեջ կա, որ նռնակից ձախ ոտքը փշրվել է (արյան վարակ է ստացել, ինչից էլ մահացել է–հեղ․), ընկերները ադյալով են տեղաշարժել, ու որ մնացածը փախել են դեպի նեքեւ, որդուս ընկերները՝ Արտաշը, Սուրենը, Կարենը, էն էրեխեքը, որ էդ խմբում եղել են, քաշել են վիրավորներին անտառ, այսինքն՝ չեն թողել վիրավորներին, փախել, ու տենց էդ էրեխեքն էլ մահացան, կարող էին փրկվել, փախչել ոմանց նման, բայց գերադասել են իրենց ընկերների կողքին մնալ ու անընդհատ պահել․․․ Ցավս էն է, պարո՛ն դատավոր ջան, որ եթե էս էրեխեքի գլխին լինեին իրական սպաներ, մենք էդ հողերն էլ չէինք տա, էդքան զոհ էլ չէինք ունենա, ստեղից–էնտեղից, պատի ծակից ընկածները գնացել են ու սահման են պահել, ու մենք մեր էրեխեքին երկու տարով․․․ Հարգելի՛ պետություն, ես իմ էրեխուն քեզ եմ վստահում, եւ թույլ չեք տալիս ծնողը խառնվի․․․ Վստահել եմ քեզ, ու՞ր է էրեխես,– դիմելով Վահանյանին՝ հուզված ասաց ծնողը։  Վահանյանը որեւէ կերպ չարձագանքեց, անգամ հայացքը չբարձրացրեց փաստաթղթերից, որոնք լուռ թերթում էր ողջ հարցաքննության ընթացքում։ Լուսանկարում՝ ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը «․․․Ես եղել եմ նաեւ Ստեփանակերտում եւ լսել եմ, որ երբ Սաշան Արայիկ Հարությունյանին (Արցախի նախագահ,–հեղ․) ասել է, որ անտառում կա 300 զինվոր, Աղաբեկյան Արթուրը (Արցախի նախագահի գլխավոր խորհրդականն է եղել,–հեղ․) ասել է, որ խոսքը ընդամենը 60 զինվորի մասին է, ինչ եք խառնվել իրար, եղածը 60 զինվոր է, ով զոհվել, զոհվել է, ով էլ ողջ է, կհանենք, կարծես մեր էրեխեքի կյանքը ոչինչ չարժեր նրա համար, եւ երբ ծնողները փորձել են բացատրություն ստանալ այդ խոսքերի համար, նա փախել է։ Այս ամենը հետեւանք էր նրա, որ այսքան գեներալներ, հրամատարներ, պաշտոնյաներ, ԳՇ պաշտոնյաներ, մեկը մյուսին խաբելով, հեռախոսի միջոցով հարցեր էին լուծում, հույս էին տալիս ինձ եւ ինձ նման ծնողներին․․․ Եթե չէին անելու, թող ասեին՝ պատերազմ է, խառն ենք, ձեր գլխի ճարը տեսեք, մենք էլ գիտեինք՝ ինչ կանեինք․․․․ Մեր էրեխեքը տվեցին իրենց ամենաթանկը, կյանքը, բայց մեր պետական պաշտոնյաները եւ պատկան մարմինները, պատասխանատուները ոչինչ չկարողացան եւ չցանկացան անել մեր էրեխեքին հանելու համար, այլ իրենց անպատասխանատու եւ անգրագետ քայլերով մեր երեխաների ճակատագիրը որոշեցին»։ 2020 թ․ դեկտեմբերի 25-ին շրջափակումից փրկված սպա Վազգեն Վարդանյանը ռուս եւ ադրբեջանցի զինծառայողների ուղեկցությամբ դուրս է բերել Դավիթ Ադոյանի դին։ Նա հուղարկավորվել է 2020 թ․ դեկտեմբերի 30-ին․ –Ես չեմ ամաչում ասել՝ ամենամեծ մեղավորը մենք ենք՝ ծնողներս, որ իմ էրեխուն ուղարկել եմ բանակ։ Լիլյա Սարգսյանը դատավորին խնդրեց որպես ՀՀ ազնիվ քաղաքացի Իշխան Վահանյանին դատել «ամենաբարձր ձեւով»։   Հարցաքննված մյուս ծնողների ցուցմունքները՝ այստեղ Միլենա Խաչիկյան
13:06 - 10 մարտի, 2023
Արցախի ոստիկանության ծառայողների վրա դիվերսիոն հարձակումը տեղի է ունեցել ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում

Արցախի ոստիկանության ծառայողների վրա դիվերսիոն հարձակումը տեղի է ունեցել ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում

Մարտի 5-ին ադրբեջանական դիվերսիոն խումբը թիրախավորել և կրակ էր բացել Արցախի ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչության անձնակազմի հերթափոխի մեքենայի վրա։ Դիվերսիոն ներթափանցման հետևանքով զոհվել էր ոստիկանության 3 ծառայող։ Ավելի ուշ Արցախի ոստիկանությունը ներկայացրեց ադրբեջանական հարձակման տեսանյութը, իսկ Ներքին գործերի նախարարությունը հրապարակեց տեսանյութ, որում երևում էր Ստեփանակերտից ուղևորված մեքենայի երթուղին՝ մեկնարկային կետից մինչև ադրբեջանական դիվերսիոն խմբի հարձակման վայր։ Երեկ Հանրային հեռուստաընկերության լրագրող Պետրոս Ղազարյանն այս թեմայով հարցազրույց անցկացրեց Արցախի պետնախարար Գուրգեն Ներսիսյանի հետ։ Հարցարույցի ընթացքում Պետրոս Ղազարայանը Արցախի պետնախարարին այսպիսի հարց ուղղեց․ «Ես ճի՞շտ եմ հասկանում, պարո՛ն Ներսիսյան, որ դեպքը չի եղել ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության տարածքում, այլ եղել է շփման գծում»։ Գուրգեն Ներսիսյանը պատախանեց․ «Դեպքը եղել է շփման գծի մոտ, այո՛, և այն Ստեփանակերտից ընդամենը 6-7 կմ հեռավորության վրա է։ Եվ եթե խոսքը վերաբերում է միջանցքին, ապա այն միջանցքի հետ որևէ առնչություն չունի․ այն մինչև միջանցքին հասնելը գտնվող հատվածում է»։ Միջանցք ասելով՝ Արցախի պետնախարարը նկատի ունի Լաչինի միջանցքը։ Իսկ հարցին, թե ով է կրակել ադրբեջանցի դիվերսանտների վրա, պետնախարարը պատասխանեց․ «Այդ հատվածը, ես ինչպես նշեցի, Ստեփանակերտին մոտ գտնվող հատված է և գտնվում է մեր վերահսկողության տակ, այնտեղ մեր քաղաքացիական բնակչությունը կարող է հայտնվել, մարդիկ կան այնտեղ, անասնապահությամբ են զբաղվում, և մոտակայքում կան արցախցիների անվտանգությունն ապահովող անձինք, ովքեր, բնականաբար, ապահովում են մեր քաղաքացիների ինքնապաշտպանության իրավունքը և հնարավորությունը։ Եվ երբ տեղի ունեցավ այդ հարձակումը և դիվերսիոն փորձը, որը կարող էր նաև այլ հետևանքներ ունենալ (մենք, բնականաբար, Ադրբեջանի բոլոր ծրագրերի մասին չգիտենք), բնականաբար, իրենք, այո՛, սկսեցին ինքնապաշտպանություն ապահովել»։ Արցախի պետնախարարի պատասխանից կարող է տպավորություն ստեղծվել, թե ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտին այդ հատվածում միայն Լաչինի միջանցքն է, իսկ ընդհանուր խոսակցությունից տպավորությունն այնպիսին է, որ ադրբեջանական դիվերսիոն խմբի հարձակումը տեղի է ունեցել խաղաղապահների պատասխանատվության գոտուց դուրս։ Սակայն դա այդպես չէ։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության կայքում պարբերաբար թարամցվող քարտեզ է հրապարակված, որտեղ երևում են ինչպես Արցախում խաղաղապահների դիտակետերը, այնպես էլ խաղաղապահների պատասխանատվության գոտին։ Քարտեզի վրա նշված է, որ կապույտ գծից ներս խաղաղապահ զորախմբի պատասխանատվության գոտին է։ Ռուսաստանի ՊՆ կայքում հրապարակված քարտեզը «Հետք»-ը երեկ, հիմնվելով Արցախի ոստիկանության և ՆԳՆ-ի հրապարակած տեսանյութերի վրա, տեղորոշել էր դիվերսիոն խմբի հարձակման վայրը։ Ստորև կարող եք տեսնել դեպք վայրը, Շուշիից Լիսագոր հատվածը, և այդ հատվածով անցնող ճանապարհը (ճանապարհը քարտեզի վրա դեղին գույնով է)։ Նայելով խաղաղապահ զորախմբի հրապարակած քարտեզին՝ պարզ է դառնում, որ Շուշիից Լիսագոր հատվածի ճանապարհը (քարտեզի վրա կրկին նշված է դեղին գույնով) կապույտ գծից ներս է, իսկ դեպքի վայրն ավելի խորքում է, քան ճանապարհը։ Սա նշանակում է, որ  դեպքը տեղի է ունեցել ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում։ Ռուսական խաղաղապահ զորախումբն ամեն օր տեղեկագիր է հրապարակում՝ ներկայացնելով Արցախում իրավիճակը և կատարվող աշխատանքները։ Մարտի 5-ի տեղեկագրում միջադեպի մասին ոչինչ չկար, իսկ մարտի 6-ի տեղեկագրում նշվում էր հետևյալը․ «Մարտի 5-ին՝ ժամը 10:00-ին, Դյուքյանլար բնակավայրի տարածքում Ադրբեջանի զինված ուժերի զինծառայողները կրակել են Լեռնային Ղարաբաղի իրավապահների ավտոմեքենայի վրա։ Բախման հետևանքով երեք մարդ զոհվել է, մեքենայում գտնվող մեկ աշխատակից՝ վիրավորվել։ Ադրբեջանական կողմն ունեցել է հետևյալ կորուստները՝ երկու զոհ, մեկ վիրավոր։ Ռուս խաղաղապահների ջանքերով բախումը դադարեցվել է»։ Հետաքրքիր է, որ անդրադառնալով կատարվածին՝ Ֆրանսիայի արտգործնախարարությունն արձանագրել է, որ ոստիկաններին տեղափոխող ավտոմեքենան թիրախավորվել է ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում։ Այսպիսով, Պետրոս Ղազարյանի և Գուրգեն Ներսիսյանի հարցուպատասխանից կարող է տպավորություն ստեղծվել, որ ադրբեջանական դիվերսիոն խմբի հարձակումը տեղի է ունեցել ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտուց դուրս, սակայն իրականում դեպքը տեղի է ունեցել խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում։   Գլխավոր լուսանկարում՝ ոստիկանության ծառայողների մեքենան Աննա Սահակյան, Ռոման Աբովյան
15:58 - 07 մարտի, 2023
Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ մեկ միջազգային գիտահետազոտական կենտրոնը Հայաստանի գիտական և կրթական էկոհամակարգի վրա

Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ մեկ միջազգային գիտահետազոտական կենտրոնը Հայաստանի գիտական և կրթական էկոհամակարգի վրա

Խորհրդային ժամանակաշրջանից մնացած գիտական ժառանգություն, արագ զարգացող բարձր տեխնոլոգիական ոլորտ, Սփյուռքի մեծ ներուժ և երկրում ներդրումներ կատարող միջազգային կազմակերպություններ. Հայաստանի այն առավելությունները, որոնք գրավեցին «Ֆիլիպ Մորրիս Ինթերնեյշնլ» միջազգային ընկերությանը, և երրորդ գիտահետազոտական կենտրոնը (R&D Center) բացվեց Հայաստանում։ Արդյունքում 2018 թվականին բացված PMI Science գիտահետազոտական կենտրոնն արդեն շուրջ 16 միլիոն դոլար է ներդրել Հայաստանի գիտական և տեխնոլոգիական ոլորտում, համագործակցում է Հայաստանի 150-ից ավելի գիտնականների, գրեթե բոլոր գիտահետազոտական ինստիտուտների ու պրոֆիլային համալսարանների հետ։ Կենտրոնի նպատակն է իր ծրագրերի և նախագծերի միջոցով նպաստել Հայաստանում այնպիսի գիտական էկոհամակարգի ձևավորմանը, որը խթանում է նորարարութունը, երիտասարդների համար գիտությամբ զբաղվելը հրապուրիչ է  դարձնում և ունակ է ներդրումներ գրավելու մասնավոր հատվածից։    Նորարարությունն ու գիտությունը՝ ընկերության գործունեության հիմքում «Ֆիլիպ Մորրիսի»  PMI Science գիտահետազոտական կենտրոնը գտնվում է Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի տարածքում։ Կենտրոնը Հայաստանում բացվել է 5 տարի առաջ և PMI-ի երրորդ գիտահետազոտական կենտրոնն է ամբողջ աշխարհում։ Մյուս երկուսը գտնվում են Շվեյցարիայում (Կուբ) և Սինգապուրում։ PMI-ի՝ տարբեր երկրներում տեղակայված մասնաճյուղերն ու գիտահետազոտական կենտրոնները որդեգրել են գործունեության մատրիցային կառավարման սկզբունքը. բոլորը բոլորի հետ աշխատում են, նույն խնդիրների լուծման շուրջ համագործակցում և գիտելիքներ փոխանակում։  Ըստ հաղորդակցման և գիտական ներգրավման թիմերի ղեկավար Տաթևիկ Հովհաննիսյանի՝ PMI-ի բոլոր կենտրոններն էլ տարբեր ծրագրերի շրջանակներում համագործակցում են։ Դժվար է գտնել արտադրանք, որի գաղափարը կամ արտադրությունը սահամափակվի միայն մեկ երկրով։ Բոլոր ծրագրերը փոխկապակցված են նոր սերնդի այլընտարնքային պրոդուկտների հետ, որոնց վրա էլ ընկերությունը կառուցում է իր զարգացման ռազմավարությունը։  Նոր արտադրանքների և ոլորտների զարգացումը PMI-ում սկսվել է դեռևս 1990-ականների վերջերին։ 2008 թվականին PMI-ը բացահայտ հետաքրքրություն է ցուցաբերում գիտության և գիտնականների հետ աշխատանքներ իրականցնելու ուղղությամբ։  Որոշ ժամանակ անց հստակ ռազմավարություն է մշակում, ըստ որի՝ 2025 թվականին իր եկամուտների 50 տոկոսը ստանալու է այլընտրանքային պրոդուկտներից։ Ընկերությունն արդեն իսկ 9 միլիարդ դոլարից ավելի ներդրումներ է  իրականացրել անծուխ արտադրատեսակների մշակման ու գիտական գնահատման համար։  «Ցանկացած խոշոր ընկերության զարգացման միակ ճանապարհը նորարարություններն են։ Եթե այդ ուղղությամբ քայլեր չեն արվում, ապա ընկերությունը գոյատևել չի կարող։ Հենց սրա համար է կենտրոնը կարևորում աշխատանքը գիտնականների հետ»,- նշում է ընկերության ավագ գիտաշխատող Վարդան Սարգսյանը։   Ուժեղացնել Հայաստանի գիտական և կրթական էկոհամակարգը ներսից Շվեյցարիայի գիտահետազոտական կենտրոնում ներքին ծրագրերի վրա աշխատում է ավելի քան 900 գիտնական, իսկ Հայաստանի գիտահետազոտական կենտրոնը ավելի շատ շեշտը դնում է արտաքին հետազոտությունների վրա՝ դրանով իսկ ձեռք բերելով յուրահատուկ աշխատելաոճ․ ծրագրերի մեծամասնությունը իրականացվում է գիտական ինստիտուտների հետ համագործակցությամբ։ PMI-ը տարեկան 10 մագիստրոսի տրամադրում է կրթաթոշակ, 10 ասպիրանտ ամեն ամիս 350 հազար դրամից ավելի աջակցություն է ստանում։ Գիտական խմբերն իրենց գաղափարներն իրականացնելու համար նույնպես ստանում են աջակցություն. յուրաքանչյուր խումբը՝  շուրջ 7 մլն դրամ։  «PMI-ի որդեգրած սկզբունքն այն է, որ համագործակցենք համալսարանների և գիտական ինստիտուտների հետ։ Դրա համար մեզ մոտ ներքին հետազոտությունները քիչ են, և հիմնական հետազոտություններն իրականացնում են մեր արտաքին գործընկերները։ Այս ընթացքում համագործակցել ենք ֆիզիկայի, Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտների, Պոլիտեխնիկի, ԵՊՀ-ի, Հայ-ռուսական համալսարանի և այլ համալսարանների ու ինստիտուտների հետ»,- պատմում է նորարարությունների և համագործակցությունների մենեջեր Օֆելյա Սարգսյանը։  Թե ինչպես է ընտրվում համալսարանը կամ գիտական ինստիտուտը, որի հետ համագործակցելու են, կախված է իրականացվող նախագծի բնույթից։ Իսկ նախագծերի թեմաները, ինչպես ցանկացած նորարարական ընկերությունում,  PMI գիտահետազոտական կենտրոնում ևս կարող են կտրուկ տարբերվել։ PMI Science գիտահետազոտական կենտրոնը հագեցած է ժամանակակից սարքավորումներով, որոնցից անվճար կարող է օգտվել Հայաստանի ցանկացած գիտնական կամ գիտական կազմակերպություն։ Կենտրոնն իր գիտական և կրթական ծրագրերով նպաստում է Հայաստանում մի շարք գիտակարգերի զարգացմանը՝ նյութաբանություն, քիմիա, ֆիզիկա, կենսաբանություն, մաթեմատիկա և այլն։  Գիտահետազոտական կենտրոնում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող աշխատանքային գործընթացները նպաստում են Հայաստանի գիտական էկոհամակարգում համագործակցության մթնոլորտի և աշխատանքային մշակույթի զարգացմանը։     «Հայաստանում գիտական աստիճան ստանալուց հետո շատերը թողնում են գիտությունը և անցնում  այլ աշխատանքի, որը, ի տարբերություն գիտության, ֆինանսապես ավելի շահավետ է։ Գիտական աշխատանքը մեր ապագան է, և ընկերությունը շատ լավ գիտակցում է, որ եթե չունենա գիտնականներ և համապատասխան մասնագետներ, նորարական բազմաթիվ խնդիրներ լուծելն անհնար կլինի: Այդ է պատճառը, որ PMI-ը երիտասարդ գիտնականների համար տարբեր ծրագրեր է իրականացնում։ PMI-ի կողմից տրամադրվող աջակցությունը նպաստում է, որ երիտասարդ գիտնականները մնան գիտության մեջ, նույնիսկ եթե նրանք այս պահին մեզ հետ չեն համագործակցում։ Բացի այդ` ընկերությունը սեփականության իրավունքի ոչ մի հավակնություն չունի այն աշխատանքների նկատմամբ, որոնք արվում են դրամաշնորհ ստացած երիտասարդ գիտնականների և ուսանողների կողմից»,- ասում է Վարդան Սարգսյանը։  «Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում գիտությունը թերֆինանսավորված է,- ասում է Տաթևիկ Հովհաննիսյանը։- Մենք ունենք լավ գիտնականներ, բայց, միևնույն ժամանակ, գոյություն ունի գիտնականների արտահոսք, որոնք հեռանում են ավելի բարեկեցիկ կյանքի ակնկալիքներով։ Գիտության հարատևությունն ապահովելու համար մեզ անհրաժեշտ են երիտասարդ կադրեր։ Եթե նայենք, թե ինչ է կատարվում աշխատանքային շուկայում և մասնագիտական կողմնորոշման ոլորտներում, ապա կտեսնենք, որ երիտասարդների քիչ տոկոսն է, որ իրեն տեսնում է որպես ապագա գիտնական։ Գիտնականները չեն ստանում այն ֆինանսավորումը, որին արժանի են։ PMI-ը մշակել է էկոհամակարգի զարգացման ռազմավարություն։ Ենթադրվում է որ գիտնականին կամ այն մարդուն, որ որոշել է դառնալ գիտնական, մենք տանք աջակցություն՝ սկսած հենց մագիստրոսական կրթությունից»։ Ըստ Վարդան Սարգսյանի՝ Հայաստանի գիտական էկոհամակարգի պոտենցիալը բավականին մեծ է։ Մեր գիտնականներն անգամ ամենաանելանելի ու սուղ պայմաններում կարողանում են լուծումներ գտնել։ Սակայն գիտական հոդվածների տպագրման համար գիտնականները պետք է որաշակի չափումներ իրականացնեն, որոնք պետք է համապատասխանեն միջազգային ստանդարտներին։ Դա անհնար է դառնում սարքավորումների բացակայության պայմաններում։ Թվում է, որ խնդիրը հեշտությամբ կարելի է լուծել, սակայն գիտական համայնքի հաջորդ խնդիրը  լոգիստիկան է։ Շատ հաճախ դրսից սարքավորում պատվիրելը տևում է վեց ամսից մինչև մեկ տարի։ Այս դեպքում անհրաժեշտ սարքավորման բացակայության պատճառով գիտնականը մեկ տարի չի կարող աշխատել, հետևաբար նա այլևս մրցունակ չէ։    Գիտությունը և բիզնեսը պետք է ընկերություն անեն PMI Science գիտահետազոտական կենտրոնի նպատակներից է զարգացնել Հայաստանի մասնավոր հատվածում R&D-ով զբաղվելու մշակույթը։ Գիտահետազոտական (R&D) կենտրոնների աշխատանքի շնորհիվ նոր գիտելիք է ստեղծվում, բարելավվում են եղած տեխնոլոգիաները, արտադրանքները կամ գործընթացները, երկրում զարգանում է գիտահետազոտական, նորարարական միջավայրը՝ հիմք ստեղծելով բարձր տեխնոլոգիաների և տնտեսության զարգացման համար։  Պետական և մասնավոր հատվածում R&D էկոհամակարգի զարգացումը հատկապես կարևոր է նոր զարգացող երկրների համար, որոնց շարքում է նաև Հայաստանը։ Մասնավոր հատվածում գիտահետազոտական աշխատանքներ զարգացնելու համար պետությունները պետք է ոչ միայն ուժեղ և աշխատող խթանիչներ մշակեն՝ երկրում գործող ընկերություններին ներգրավելով գիտահետազոտական (R&D) աշխատանքների մեջ, այլև միջազգային ընկերությունների համար գրավիչ պայմաններ ստեղծեն՝ երկրում գիտահետազոտական կենտրոններ հիմնելու համար։ Այս տեսանկյունից «Ֆիլիպ Մորրիս Ինթերնեյշնլ»-ի գիտահետազոտական կենտրոնն իր տեսակով Հայաստանի համար կարևոր նախադեպ է։  «Հայաստանում միջազգային գիտահետազոտական կենտրոնը նպաստում է երկրում գիտության և բիզնեսի զարգացման համար կարևոր արժեշղթայի ստեղծմանը և հետագայում դրա կայուն զարգացմանը»,- ասում է PMI Science գիտահետազոտական կենտրոնի գործառնական ղեկավար Վահե Դանիելյանը։ Ըստ Վահե Դանիելյանի՝ Հայաստանի գիտական էկոհամակարգում ամենամեծ անորոշություններից մեկը կապված է գիտելիքի առևտրայնացման (knowledge transfer) հետ։ Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ գիտահետազոտական ինստիտուտների ստեղծած գիտական արդյունքի և այդ արդյունքի առևտրայնացման միջև բազմաշերտ համակարգ է աշխատում՝ հստակ գործողություների շղթայով, որ Հայաստանում գրեթե ամբողջությամբ բացակայում է։ Այդ համակարգի կառուցման և զարգացման մեջ պետության դերը անփոխարինելի է։ Միայն պետությունը, համագործակցելով մասնավոր ընկերությունների, հիմնադրամների հետ, կարող է մշակել գիտելիքի առևտրայնացման` Հայաստանի համար աշխատող համակարգ։  Հայաստանում գիտությունն ամենատարածված ոլորտներից է եղել։ Մենք ունեցել են գործարաններ ու լաբորատորիաներ, որոնք զբաղվել են կոնկրետ խնդիրների լուծմամբ։ Եղել է  համագործակցություն տնտեսության ու գիտության միջև։ Գիտնականը խնդիր չի ունեցել իր աշխատանքն առևտրայնացնելու, որովհետև պետությունը պատվերը տվել է ու հետո գնել է արդյունքը։ «Էկոհամակարգի խնդիրներից մեկն էլ այն է, որ ինստիտուտները դեռևս չեն կարողանում մասնավոր հատվածի հետ համակարգված աշխատել։ Մասնավոր հատվածն այն շարժիչ ուժն է, որը հիմա թելադրում է գիտությանն այն խնդիրները, որոնց վրա կարելի է աշխատել։ Հայաստանում գիտահետազոտական աշխատանքների զարգացման համար շատ կարևոր է ունենալ մասնավոր հատվածում ներկայացուցիչներ, որոնք հետաքրքրված են R&D-ներով։ Հետևաբար կարևոր է, որ պետությունը խթանող մեխանիզմներ դնի գիտությանը աջակցելու համար, բացահայտի իր ուժեղ կողմերը, ուղղությունները և փորձի շահագրգռել մասնավոր R&D աշխատանքներ անելու համար»,- նշում է ինովացիաների և էկոհամակարգի զարգացման պատասխանատու Աննա Գևորգյանը։ PMI Science գիտահետազոտական կենտրոնը համոզված է՝ որքան շատ ընկերություններ լինեն Հայաստանում, որոնք կզարգացնեն մասնավոր հատվածը, կզբաղվեն R&D աշխատանքներով և պատրաստ կլինեն համագործակցել հատկապես ֆունդամենտալ գիտության հետ, այնքան գիտական համայնքը կշահի, Հայաստանում գիտական էկոհամակարգը կզարգանա։  Հոդվածը գրվել է «Գիտական և տեխնոլոգիաների լրագրություն» դասընթացի շրջանակում, որը կազմակերպել էին «Գիտուժ» նախաձեռնությունը և ISTC հմնադրամը։ Հոդվածի հեղինակ՝ Լուսինե Գուլյան
13:14 - 04 մարտի, 2023
«Մեր տղաներին տարել են մսաղացի»․ Խուռհատ սարի գործով սկսվեց տուժողների իրավահաջորդների հարցաքննությունը

«Մեր տղաներին տարել են մսաղացի»․ Խուռհատ սարի գործով սկսվեց տուժողների իրավահաջորդների հարցաքննությունը

44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանի գործով Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանում երեկ ժամեր շարունակ հարցաքննվեցին նույն գումարտակի զոհված զինծառայողների ծնողները։ Թեեւ վկաների հարցաքննության փուլը դեռ չի ավարտվել, նախագահող դատավոր Ջոն Հայրապետյանը որոշել է փոխել ապացույցների հետազոտման հաջորդականությունը, քանի որ մնացած վկաները Արցախի Հանրապետությունում են եւ փակ ճանապարհի պատճառով դատարան ներկայանալու հնարավորություն առայժմ չունեն։ Ուսումնական գումարտակը, հիշեցնենք, մայոր Իշխան Վահանյանի ղեկավարությամբ 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին մեկնել է Հադրութին հարակից Խուռհատ սարը՝ մարտական առաջադրանքի, որտեղ, սակայն, հարձակման է ենթարկվել եւ հարկադրված նահանջ իրականացրել։ Այժմ Վահանյանը մեղադրվում է սարում մարտի դաշտը ինքնակամ լքելու եւ իշխանության անգործության մեջ։ Հարցաքննվող ծնողները մեղադրանքի դրվագի մասին տեղեկություններ գրեթե չունեին, նույնիսկ նշեցին՝ պատերազմի օրերին չեն էլ իմացել, որ Վահանյանն է գումարտակի հրամանատար նշանակվել։ Փոխարենը նրանք պատմեցին, թե ինչ հանգամանքներում են իրենց նորակոչիկ, անգամ զինվորական երդում չտված որդիները հայտնվել Հադրութում, ընկել շրջափակման մեջ, ապա՝ զոհվել։  Գեղամ Ղազարյանի խոսքով՝ հին զինծառայողները բարձր հրամանատարությանը փորձել են համոզել, որ նորակոչիկներին Խուռհատ չտանեն Տուժողի իրավահաջորդ Գեղամ Ղազարյանի երկու որդիները մասնակցել են պատերազմին։ Մեծ որդին՝ Սամվել Ղազարյանը, մեկուկես տարվա զինծառայող է եղել, փոքրը՝ Նարեկ Ղազարյանը՝ երկու ամսվա։  Գեղամ Ղազարյանը պատմեց, որ հոկտեմբերի սկզբին եղբայրները Հադրութում հանդիպել են իրար, զանգել տուն, ասել՝ մամ ջան, մենք գտանք իրար, սակայն դա նրանց վերջին հանդիպումն է եղել․ «Իմ մեծ տղան մոտեցել է Գարիկ Վարդերեսյանին (Վահանյանից առաջ նա է եղել գումարտակի հրամանատարը,–հեղ․), ասել՝ իմ ախպերը նորակոչիկ է, կամ գալիս է իմ հետ, եթե զոհվելու ենք, իրար հետ զոհվենք, կամ մեկնումեկս պիտի գնա, հասնի մեր հորն ու մորը։ Գարիկն ու նույն այս սրիկան (ձեռքով ցույց է տալիս Իշխան Վահանյանին,–հեղ․) ասել են՝ չէ, դու գնա, մենք նորակոչիկներին տանում ենք ապահով տեղ, բայց խաբում են․․․ Իմ տղան էդ օրն ասաց՝ պա՛պ, եթե իմ ախպերը տուն չեկավ, ես էս երկուսին էլ գյուլլելու եմ․․․ Եթե ես իմանայի․․․ Հենց էդ օրն էլ կասեի՝ գյուլլի»։ Լուսանկարում՝ տուժողի իրավահաջորդ Գեղամ Ղազարյանը Ղազարյանի խոսքով՝ հին զինծառայողները բարձր հրամանատարությանն էլ են փորձել համոզել, որ նորակոչիկներին առաջնագիծ չտանեն․ «Ասել են՝ ավելի լավ է՝ մենք գնանք դիրքեր, քան նորակոչիկները, որովհետեւ իրենք զենք–զինամթերքի չեն տիրապետում, բայց վերնախավն ասել է՝ տանում ենք ապահով տեղ, հեսա տեխնիկա էլ են բերելու, այնինչ խաբել են, ամսի 9–ին նստեցրել են ավտոները, տարել են սարը, ու գիտեք՝ ինչ է կատարվել»։ Հետագայում Ղազարյանին պատմել են, որ այդ օրը մեծ որդին տեսել է, որ դպրոցին հարակից խանութի պատուհանները ՄՈԲ–ի անձնակազմը ջարդել է, ինչ ուզում, վերցնում է, եւ քանի որ զինծառայողները, մեկ այլ մարտադաշտից վերադարձած, արդեն մաշված հագուստով են եղել, մոտեցել, հարցրել են՝ կարո՞ղ են իրենք էլ զինվորական համազգեստներ վերցնել․ «ՄՈԲ–ն ասում է՝ բա դուք պետք է էս լավ ֆորմեքը հագնեք, տղերք ջան, էրեխեքը իրենց շորերը հանում են, նոր ֆորմաները հագնում, մի քանիսն էլ վերցնում, որ տանեն, տան տղերքին․․․ Էդտեղ գալիս է զամպալիտ Մանուկ Բադալյանը, զանգում է Գայի (Ճանապարհային ոստիկանություն–հեղ․), ասում՝ եկեք զինվորները խանութը թալանում են․․․ Ոստիկանությունը գալիս է, էրեխեքին շորերը հետ հանել է տալիս․․․ Մինչեւ էսօր ես իմ Սամոյի զինվորական գրքույկը գտնել չեմ կարողանում, որովհետեւ էդ նոր շորի գրպանն է դրած լինում․․․ Մանուկն ասում է՝ համբերեք, պատերազմը պրծնի, տեսեք՝ ձեզ ոնց եմ դատելու»,– հուզված պատմում է հայրը։ Փոքր որդու հետ Ղազարյանը վերջին անգամ հոկտեմբերի 9-ին է խոսել, Նարեկն ասել է՝ մեզ տանում են Սամոյենց մոտ։ Իրականում սակայն, եղբայրներն այդ օրը բաժանվել են․ Սամվելը մեկնել է Ջրական, Նարեկը՝ Խուռհատ սար։  Հաջորդ օրը՝ հոկտեմբերի 10-ին, սարից նահանջ իրականացնելիս Նարեկը վիրավորվել է․ «էրեխեքը ուժեղ մարտ են վարել, մեկը մյուսի թիկունքը պաշտպանելով՝ իջել են, նահանջել դեպի Վանք գյուղ, երբ թշնամին նորից կրակել է, ինքն էլ է կրակել, ուզել է թռնել ձորը, չի հասցրել, փամփուշտը որովայնի հատվածում ծակել, դուրս է եկել․․․ 12 ժամ այդպես ապրել է»։ Լուսանկարում՝ հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը Նահանջած եւ առանց հրամանատար մնացած նորակոչիկները բաժանվել են խմբերի եւ տեղակայվել գյուղի տարբեր տներում։ Նախորդ դատական նիստի ժամանակ հարցաքննված վկա Կարեն Աբրահամյանը պատմեց՝ Նարեկն այդ տներից մեկում իր ձեռքերում է զոհվել։ Ծառայակից ընկերները մատնանշել են, թե որտեղ են թաղել նրան։ Պատերազմից հետո որոնողական աշխատանքներին միացած Գեղամ Ղազարյանը դեկտեմբերի 7-ին որդու մարմինը հանել է Վանք գյուղից։ Հոկտեմբերի 12-ին զոհվել է նաեւ Գեղամի մեծ որդին։ Ամիսներ շարունակ նրան Արցախում որոնող հայրն ի վերջո Աբովյանի դիահերձարանից է որդուն գտել․ ԴՆԹ համընկնում է եղել․ «Հերացու տնօերնն ասում էր՝ վախենում էինք քեզ ասել, քոնն երկու հատ էր․․․Եթե երկու եղբայր գտնվում են ռազմական գործողությունների մեջ, նրանցից մեկը պետք է գտնվի 100 կմ հեռու, այսինքն՝ մեկը պիտի գտնվեր մոտավորապես Գորիսում, ոչ թե առաջնագծում․․․ Բոլորը մեզ խաբեցին, փափուկ բարձ դրեցին մեր գլխի տակ»,– վրդովվեց Ղազարյանը։ Հարցաքննության ավարտին զոհված զինծառայողների հայրը դատարանին խնդրեց՝ Իշխան Վահանյանին կամ դատապարտել ցմահ ազատազրկման, կամ ազատ արձակել․ «Ես իմ վրեժը իրենից պիտի լուծեմ, միայն իրենից չէ, իր պես փախած սրիկաներից», –ասաց նա։ Հրանտիկ Հարությունյանի խոսքով՝ իր որդին ոչ թե պատերազմի ժամանակ, այլ դրանից հետո է զոհվել Տուժողի իրավահաջորդ Հրանտիկ Հարությունյանը զոհված Հայկ Հարությունյանի հայրն է։ Հայկը բանակ է զորակոչվել 2020 թ․ հուլիսի 22-ին, սկզբում ծառայել է «Մարտունի 2»-ում, հետո տեղափոխվել է Ջրական։ Պատերազմի առաջին օրից՝ սեպտեմբերի 27-ից մինչ հոկտեմբերի 6-ը ընտանիքը տեղեկություն չի ունեցել որդուց, դիմել է հնարավոր բոլոր կառույցներին, բայց ոչ ոք ոչինչ չի ասել։ Հոկտեմբերի 6-ին Հայկը կապի է դուրս եկել, ասել, թե ամեն ինչ նորմալ է, իրենց ապահով տեղ են տարել․ թե որտեղ, չի նշել։ Հոկտեմբերի 8-ից կապը դարձյալ կորել է․ «Նորից դիմել ենք բոլոր պատկան մարմիններին, մինչեւ անգամ նախարարություն, ոչ մի օգնություն, մարդիկ չէին ցանկանում օգնել, մի բան գիտեին, թե կապ չկա ու վերջ, բայց թե ծնողները ոնց էին գտնում, կապ հաստատում․․․ Զարմանալու բան է․․․ Երեւի մտածված էին անում»։ Լուսանկարում՝ տուժողի իրավահաջորդ Հրանտիկ Հարությունյանը Երբ կապը դարձյալ կորել է, Հրանտ Հարությունյանը ծանոթ մարդկանց միջոցով գտել է սպա Գարիկ Վարդերեսյանի հեռախոսահամարը։ Վերջինս էլ նրան է փոխանցել սերժանտ Հարութ Կարախանյանի հեռախոսահամարը։ Կարախանյանը այն սերժանտն է, որն այդ օրերին շրջափակման մեջ մնացած խմբերից մեկի հետ է եղել, եւ շատ ծնողներ նրա միջոցով են կապ պահել որդիների հետ։ Հետագայում Կարախանյանը նույնպես զոհվել է․ «Հոկտեմբերի 16-ին ես գնացի Գորիս, զանգեցի Հարութին, հարցրի՝ Հարությունյան Հայկը քո հե՞տ է, շշուկով ճշտեց, ասաց՝ հա, ասացի՝ ի՞նչ կլինի, տուր, խոսենք հետը, հեռախոսը անջատեց, չխոսեցինք էրեխու հետ»։ Դրանից հետո դարձյալ Գարիկ Վարդերեսյանից ծնողն իմացել է, որ որդին Վանք գյուղի տարածքում շրջափակման մեջ է։ Հարցրել են, թե իրենք ծնողներով ինչ կարող են անել, որ օգնեն տղաներին փրկել, ասել են, թե ամեն ինչ նորմալ է, իրենք զբաղվում են․ «Այդպես՝ մինչեւ հոկտեմբերի 19-ը․ էդ օրը ասացին՝ էրեխեքը զանգել են, ճանապարհ ենք ցույց տվել, որ դուրս գան, ընկել են հրետակոծության տակ․․․ Դե ծնող ես, դիմացիր»։ Ծնողներով հավաքվել են, նորից գնացել Պաշտպանության նախարարություն, որտեղ նրանց դիմավորել է պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը, առաջարկել գրավոր ներկայացնել այն տեղեկությունները, որ ունեն իրենց որդիների մասին․ «Մենք էլ հավատացինք, մի շաբաթ էդպես տարան–բերեցին, ծնողները սկսեցին տվյալները տալ, բայց․․․ Մարդիկ ոչ մի բան չարեցին․․․Մեր էրեխեքին փրկելը խաղ ու պար էր»։ Հարությունյանի խոսքով՝ այդ ընթացքում՝ նոյեմբերի 23-ին եւ 24-ին, հիշյալ սերժանտ Հարութը զանգել է իր հորը, որ օգնություն խնդրի, հայրը տանը չի եղել, «Ղարաբաղ տելեկոմ»–ի օպերատորի հետ է խոսել․ «Ասել է՝ 15 հոգով մի տեղ ենք, 5 հոգով՝ մի տեղ, շուտ հասեք օգնության, պիտի հասնեին, փրկեին, բայց ոչ մի բան չարեցին, մատը մատին չտվեցին, հարգելի՛ դատարան, ոնց որ էդ զինվորները իրենց պետք չլինեին․․․ Հիմա ասում են՝ կապի միջոց չկար․․․ Կապի միջոցն ի՞նչ կապ ուներ, մարդը կապի է դուրս եկել, ինչի՞ չարեցիք ոչ մի բան»։ Դեկտեմբերի 27-ին ադրբեջանական տելեգրամյան ալիքներն են տեղեկություն տարածել, թե իբր Հայաստանից ահաբեկիչներ են մտել Ադրբեջանի տարածք։ Կից հրապարակված լուսանկարներում Հարությունյանը ճանաչել է իր որդուն, դիմել Արցախի անվտանգության խորհրդի՝ այդ ժամանակվա քարտուղար Վիտալի Բալասանյանին։ Ի վերջո, 2021 թ․ հունվարի 3-ին այլ զինվորների մարմինների հետ որդու մարմինը վերադարձվել է հայկական կողմին։ Սարուբեկ Պետրոսյանի խոսքով՝ իր որդին իրեն ասել է, որ հրամանատարները թողել, փախել են Հարցաքննված մյուս ծնողը Սարուբեկ Պետրոսյանն էր՝ Սասուն Պետրոսյանի հայրը։ Սասունը Ջրական է զորակոչվել 2020 թ․ հուլիս ամսին։ Հոր խոսքով՝ նա սրտի առիթմիա ուներ, ինչով պայմանավորված՝ պետք է սահմանափակ ծառայություն անցներ։ Պետրոսյանը սեպտեմբերի 27-ին խոսել է որդու հետ, բայց մանրամասն չի իմացել, թե որտեղ են եւ ինչ են անում։ Օրեր անց՝ հոկտեմբերի 11-ին, Հարություն Կարախանյանն է զանգել, փոխանցել որդուն․  «Ասաց՝ պապ ջան, մտել ենք շրջափակման մեջ, հարցրի՝ բա սպա չկա՞ ձեր մոտ, ասաց՝ չէ, բոլորը թողել, փախել են»։ Պետրոսյանի խոսքով՝ կոնկրետ Վահանյանի փախուստի մասին որդին նշել է, Հարութ Կարախանյանն էլ ասել է, թե նրա վիրավորման մասին լուրը սուտ է, որովհետեւ նա ավելի վաղ՝ «9–րդ կմ» կոչվող տարածքում է թեթեւ քերծվածք ստացել․ «Էրեխեն ասաց՝ կածանով իջել ենք ձորը, հիմա չգիտենք՝ դիմացից է թշնամի, թեւերից թե թիկունքից․․․ ՄՈԲ–ը թողել, հեռացել է, երբ իմացել է, որ Հադրութը թուրքերի ձեռքն է եղել, նույնն էլ Հադրութի սպեցնազը․ հրամանատարի հետ փախել է, մեր էրեխեքը մնացել են շրջափակման մեջ»։ Լուսանկարում՝ տուժողի իրավահաջորդ Սարուբեկ Պետրոսյանը Պետրոսյանի խոսքով՝ Կարախանյանն իրեն պատմել է, որ երբ հավաքվել են Հադրութի դպրոցում, զորքն արդեն հոգնած, տանջված եւ հոգեբանորեն ընկճված է եղել, եւ գումարտակի՝ այդ ժամանակվա հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանը բարձր ղեկավարությանը, այդ թվում՝ դիվիզիայի հրամանատարին, ներկայացրել է, որ իր զորքը պատրաստ չէ, որ նորակոչիկներ են, որոնց պետք է ապահով տեղ տանել։ Այդ քայլը, ըստ ծնողի, մեկնաբանել են՝ ասելով, թե Վարդերեսյանը զինվորներին հրահրում է առաջնագիծ չգնալ, եւ նաեւ դրանով պայմանավորված են Վարդերեսյանին հեռացրել այդ պաշտոնին՝ փոխարենը նշանակելով Իշխան Վահանյանին։ Նրա տեղեկություններով՝ դպրոցում անգամ վիճաբանություն է եղել, զենք եք քաշել տղաների վրա, ասել՝ ով չգնա առաջնագիծ, ազգի դավաճան է․ «Աղաբեկյան Արթուրն էլ ասել է՝ գառներին տարեք․․․ Մենք ոչխար էինք, մեր 18 տարեկան ոսկե սերունդն էլ՝ գառներ»,– վրդովվեց ծնողը։ Հիշեցնենք՝ դատարանում ցուցմունք տալիս Գարիկ Վարդերեսյանը իր ազատումը պայմանավորել է դիվիզիայի հրամանատար Կարեն Առստամյանի հետ ունեցած խնդրով, ասել է՝ Առստամյանը նշել է, որ ինքն ի վիճակի չէ խնդիր կատարելու։ Կարեն Առստամյանը դա պայմանավորել է նրանով, որ հոկտեմբերի 3-ին եւ 4-ին Վարդերեսյանի հրամանատարությամբ առանց թույլտվության նահանջ է իրականացվել։ Դատարանում ծնողները, նաեւ սպա Ռյուրիկ Սեմյոնովը կարծիք են հայտնել, որ այդ նահանջը ճիշտ որոշում է եղել։ Լուսանկարում՝ նախագահող դատավոր Ջոն Հայրապետյանը Շարունակելով իր ցուցմունքը՝ Սարուբեկ Պետրոսյանը նշեց՝ հեռախոսազանգի ընթացքում ինքն աշխատել է հանգստացնել տղաներին, հուշել, թե ինչպես պաշտպանվեն, ապա փորձել ՊՆ–ի եւ ԱԱԾ–ի միջոցով օգնություն ուղարկել․ «Գնացել եմ Գորիսի զինկոմիսարիատ, որտեղ գնդապետ Հովսեփյանին նկարագրել եմ տեղը, տվել էրեխեքի կոորդինատները, համարները, նա կապվել է ոմն Կոմիտաս Մուրադյանի հետ, սա էլ ասել է՝ բա ես հեսա կկապվեմ, մի քանի ժամից կհանենք էրեխեքին»։ Պետրոսյանը կապ է հաստատել նաեւ Հադրութի քաղաքապետի հետ, նա էլ է խոստացել՝ մի բան անել․ «Հաջորդ օրը ժամը 12-ին էրեխեն զանգեց, ասեց՝ գիշերը քաղաքապետը կապվել, ուղղություն է տվել, դուրս ենք եկել Վանք գյուղ, բայց պարզվել է՝ էդտեղ ոչ մեկը չկա, կողքի գյուղերում էլ թշնամին է»։ Սարուբեկ Պետրոսյանը որդու հետ կապի մեջ է եղել մինչ հոկտեմբերի 14-ը։ Ասաց՝ վերջին զրույցի ժամանակ որդին բարկացած էր, ասում էր՝ բարձրաստիճան մի սպա ասել է՝ ձեր գլխի ճարը տեսեք, այ լակոտներ, վիրավորներին գլխից խփեք, թռեք։ Հարցին, թե ում էին մեղադրում զինվորները, Պետրոսյանը պատասխանեց՝ բոլորին՝ Իշխան Վահանյանից, վաշտի հրամանատարներից սկսած մինչեւ դիվիզիայի եւ ՊԲ հրամանատար․ «Ինչքան դռներ ծեծեցինք, ոչ մեկը ոչ մի բան, խաբեցին, ես այն եզրահանգման եմ եկել, որ սրա նման դավաճանները եւ հանձին իրեն մեր երեխաներին տարել են մսաղացի, դա դավաճանություն է եղել»։ Դեկտեմբերի 27-ին ադրբեջանական ալիքներում տարածված լուսանկարներից Պետրոսյանը ճանաչել է իր սպանված որդուն։ Նրա մարմինը նույնպես հունվարի 3-ին փոխանցվել է հայկական կողմին։ Օրեր առաջ ճողվածքի վիրահատություն տարած Ալբերտ Ստեփանյանին ուղարկել են մարտական առաջադրանքի Տուժողի իրավահաջորդ Գագիկ Ստեփանյանը զոհված Ալբերտ Ստեփանյանի հայրն է։ Ալբերտը պատերազմից երկու օր առաջ՝ սեպտեմբերի 25-ին, ճողվածքի վիրահատության է ենթարկվել, գտնվել Ջրականի հոսպիտալում։ Հայրը կամավորագրվել, Ջրական է գնացել, մեկ ամսից ավելի ինքն էլ է մասնակցել պատերազմին․ «Ամսի 28-ին զանգեցի իրեն, Ջրական էի գնում, ասաց՝ ինձ բերել են Հադրութ, հարցրի՝ էդ վիճակում ո՞նց են բերել, տեղդ ասա, չասաց, ասացի՝ տեղդ ասա, որ քեզ գտնեմ հետո, ասաց՝ Տող գյուղում ենք, հոսպիտալի պես մի տեղ։ Ամսի 29-ին ես հասա Հադրութ, երեկոյան ինձ զանգեց, ասաց՝ մեզ տարան Ստեփանակերտ, ես էլ մտածեցի՝ տարել են թիկունք, ես կմնամ, կկռվեմ։ Մի գիշեր Ստեփանակերտում մնալուց հետո տեղափոխել են Խոջալուի հոսպիտալ, երկու օրից նորից բերել Տող գյուղ, ես էդ ժամանակ արդեն դիրքեր բարձրացած եմ եղել»։ Վերջին անգամ հայրը որդու հետ խոսել է հոկտեմբերի 6-ին, երբ նա դեռ Տող գյուղում էր։ Երկու օր անց՝ հոկտեմբերի 8-ին, թարախակալած վերքով Ալբերտին տարել են Հադրութ․ մորն է զանգել, այդ մասին ասել․ «Ամսի 12-ին էլ զանգել է Հարութի համարով, ասել՝ Վանք գյուղում ենք, շրջափակման մեջ, ամսի 15-ին նորից զանգել ենք, Հարութն ասել է՝ էլ էս համարին չզանգեք․․․ Մարդ եմ ճարել, որ կապվի Հարութի հետ, ասել են՝ շրջափակման մեջ են, բայց ամեն ինչ լավ է, էդ է եղել վերջին խոսակցությունը»։ Լուսանկարում՝ տուժողի իրավահաջորդ Գագիկ Ստեփանյանը Դրանից հետո՝ նոյեմբերի 2-ին, հայրը վերադարձել է ՀՀ, ընկել նախարարությունների դռները, հիվանդանոցներով ու դիահերձարաններով անցել, որդուն չի գտել։ Դեկտեմբերի 10-ին վերադարձել է Արցախ, ընդգրկվել որոնողական աշխատանքներում․  «65-70 մարմին իմ ձեռքերով հանել եմ, բոլորն անճանաչելի էին, նույնիսկ 2 ողջ մարդ ենք հանել․․․ Դեկտեմբերի 27-ին ես ԼՂ–ում էի, ինձ զանգեցին, հարցրին՝ էդ ի՞նչ կրակոցներ են Հադրութում։ Ասեցի՝ ես Ղարաբաղ եմ, տենց բան չկա։ Սպայակազմին հարցրի, ասեցին՝ թուրքերն են խմել, ուրախությունից կրակել, բայց փաստորեն, ամսի 25–26–27-ին էրեխեքը մարտի են բռնվել, մենք թուրքական կայքերից ենք իմացել․․․ Անտառներով քիչ–քիչ նահանջել են Հադրութի Հակակու գյուղ․․․ Տան մեջ սնայպերով խփել են էրեխուն, բեկորային վնասվածքներ էլ կային, բայց հիմնականում սնայպերի խփած էր»։ 2021 թ․ հունվարի 3-ին Ալբերտի մարմինը նույնպես փոխանցել են հայկական կողմին։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց մարտի 9-ին։   Գլխավոր լուսանկարում՝ ամբաստանյալ Իշխան Վահանյանը, հանրային պաշտպան Սիրանուշ Հարությունյանը Միլենա Խաչիկյան
17:57 - 03 մարտի, 2023
Ինչո՞ւ և ի՞նչ հանգամանքների բերումով է գողական ենթամշակույթը հայտնվում հանրակրթության ոլորտում

Ինչո՞ւ և ի՞նչ հանգամանքների բերումով է գողական ենթամշակույթը հայտնվում հանրակրթության ոլորտում

Վերջին տարիներին հանրակրթական հաստատություններին վերաբերող մի շարք ուսումնասիրություններ և հրապարակային հաղորդումներ վկայում են, որ աշակերտների միջանձնային հարաբերություններում տակավին լայն տարածում ունեն բռնության տարբեր դրսևորումներ, որոնք զուգորդվում են գողական ենթամշակույթին բնորոշ հասկացությունների և վարքագծային նորմերի գործածմամբ։ Դպրոցներում արատավոր համարվող այդ երևույթի առկայությունը մանկավարժներն ու ծնողները պատճառաբանում են հիմնականում արտաքին գործոնի՝ փողոցային բարքերի անբարերար ազդեցությամբ։ Առաջին հայացքից անվիճելի թվացող այդ մեկնաբանությունը, սակայն, կասկածի տեղիք է տալիս, երբ փորձում ենք հասկանալ թե ինչու նույն համայնքի միևնույն թաղամասում գտնվող 3 դպրոցներից երկուսում վերոհիշյալ փաստերը  դիտարկելի են, իսկ երրորդում՝ ոչ։ Պարզաբանում պահանջող մեկ այլ հարց է այն, թե ինչու է բռնությունն ուղեկցվում հենց գողական ենթամշակույթին բնորոշ վարքագծային նորմերով և հասկացություններով։ Փողոց ասելով՝ մանկավարժներն ու ծնողները նկատի ունեն հանրային օգտագործման այն տարածքները, որտեղ բնակիչների և, մասնավորապես, դպրոցական տարիքի երեխաների վարքը վերահսկվում և ուղղորդվում է որոշակի անձանց կամ խմբերի կողմից, որոնք առաջնորդվում են գողական ենթամշակույթի վարքականոններով և հասկացություններով։ Քաղաքների բակային ու թաղային միջավայրերում գողական ենթամշակույթի տարածման պատմությանը և յուրահատկություններին նվիրված, մշակութային մարդաբան Ա․ Թադևոսյանի հետ մեր համահեղինակած մի ուսումնասիրությունում (Քրեական /գողական/ ենթամշակույթի բացատրական բառարան) որպես այդ երևույթի առաջացման պատճառներ ենք նշել, մի կողմից, 1950-ական թթ. ԽՍՀՄ-ում խոշորագույն կալանավայրերի (ԳՈՒԼագ) համակարգի վերացումը, որի հետևանքով տասնյակ հազարավոր բռնադատվածներ ազատ արձակվեցին և վերադարձան իրենց բնակության նախկին վայրերը՝ իրենց հետ բերելով կալանավայրերում հաստատված գողական ենթամշակույթի հասկացություններն ու վարքագծի մոդելները, մյուս կողմից, խորհրդային իրավապահ և արդարադատություն իրականացնող մարմինների անգործությունը կամ ի վնաս արհեստավորաբանվորական խավերի շահերին գործելը, ինչի հետևանքում բնակչության այդ խավերի ներկայացուցիչները արդարության հաստատման և անվտանգության պաշտպանության այլընտրանքային երաշխավորների որոնումներում աջակցություն էին գտնում թաղամասերում հատուկ կարգավիճակ զբաղեցնող գողական հեղինակությունների շրջանում։ Հետագայում ավագ ազգականների և թաղեցիների վարքագիծն ու բառապաշարը կրկնօրինակելու եղանակով գողական ենթամշակույթի հասկացություններն ու վարքագծի մոդելները տարածում են գտնում նաև բնակչության տարիքային ավելի ցածր խմբերում։  Նշվածից գործոններից բացի՝ արհեստավորական-բանվորական միջավայրում գողական ենթամշակույթի տարածման գործում դերակատարություն է ունեցել թերևս ոչ պակաս կարևոր մեկ այլ գործոն։ Բանն այն է, որ 1960-ական թթ․ սկսած՝ վերոհիշյալ աշխատավորական խավերի մարդիկ գնալով ավելի էին համոզվում, որ Խորհրդային պետության կողմից քարոզվող թեզերը, թե տքնաջան ու բարեխիղճ աշխատանքի շնորհիվ բարեկեցիկության և բարձր դիրքի են հասնում, կեղծիք են և անիրականանալի քարոզչություն։ Այդ ժամանակներում իրականում առավել բարեկեցիկ վիճակի և բարձր դիրքի էին հասնում հիմնականում նրանք, ովքեր գողություն էին անում պետական հիմնարկություններից, ովքեր իրենց աշխատանքում գլուխ էին պահում և վատ որակի աշխատանք էին կատարում։ Բարգավաճում էին նրանք, ովքեր կաշառքով վաստակավոր աշխատողի կոչում և աշխատանքում ունեցած «հաջողությունների» համար կեղծ պատվոգրեր էին ստանում։ Իրենց աշխատանքային կարիերայում առաջընթաց էին ունենում նրանք, ովքեր ծանոթ-բարեկամական կապերով եկամտաբեր աշխատանքի էին տեղավորվում կամ եկամտաբեր պաշտոն էին ձեռք գցում։ Մյուս կողմից, աշխատանքային հիմնարկությունների մեծ մասում սովորական պրակտիկա էր, որ թե՛ վատ և թե՛ լավ աշխատողները վարձատրվում էին հավասար չափով, ինչը նույնպես խրախուսում էր աշխատավայրում գլուխ պահելը և ցածրորակ աշխատանք կատարելը։ Նշված երևույթները մեր հանրապետությունում հատկապես լայն տարածում ստացան 1960-ական թթ․ երկրորդ կեսից։ Նույն ժամանակամիջոցում է, որ ՀՀ խոշոր քաղաքային բնակավայրերում և հիմնականում արհեստավորաբանվորական բնակչություն ունեցող թաղամասերում նկատելի է դառնում գողական ենթամշակույթի ազդեցության մեծացումը։ Վատ որակի աշխատանք կատարելը և աշխատանքում գլուխ պահելը, ինչպես գողանալը, վարքագծի այնպիսի մոդելներ են, որոնք խրախուսվում են գողական ենթամշակույթում։ Գողական ենթամշակույթում նույնիսկ նշված երևույթների համար հատուկ հասկացություններ են օգտագործվում՝ «տուֆտել» և «սաչկավատ լինել»։ Նա, ով վատ որակի աշխատանք է կատարում կամ գլուխ է պահում, մեծ հաշվով գործում է պետության և պետական հիմնարկության դեմ, ինչը գողականության կողմից դեռևս ենթամշակույթի սաղմնավորման ժամանակներից քարոզվող գերնպատակներից մեկն է։ Նշված նպատակով առաջնորդվող արհեստավորը կամ բանվորը սովորաբար հայտնվում էր գողական ենթամշակույթի արժեքային դաշտում, որտեղ հնարավորություն ուներ արդարացնելու իր վարքագիծը և որոշակի պաշտպանություն ակնկալելու։ Ի հետևանս՝ նա նաև ակամա դառնում էր այդ ենթամշակույթի առջև պարտավորված մեկը և «պար ես մտել, պիտի շորորաս»-ի տրամաբանությամբ հարկադրված էր հետևել գողական մյուս հասկացություններին ու արժեքներին, ինչպես օրինակ՝ գործ չտալը, աբշակին (գողականների գանձարանին) գումարով օգնելը («գրեֆ» անելը) և այլն։ Այդպիսով, հիմքեր էին ստեղծվում պետական հիմնարկություններ գողական ենթամշակույթի վարքագծային կաղապարների ներթափանցման համար, ինչը ուղեկցվում էր, մի կողմից, նոր ձևավորվող արատավոր պրակտիկաները ձևակերպելու և անվանելու, մյուս կողմից, դրանք լրացնելու և հարստացնելու գործընթացով։  Այսինքն, գողական ենթամշակույթի թափանցումը և ազդեցության տարածումը աշխատանքային միջավայրերում պայմանավորված էին նրանով, որ «հյուրընկալ» միջավայրերի համար հռչակված խաղի կանոնները այլևս չէին ծառայում հռչակված  նպատակին, և վերջինիս կարելի էր հասնել դրանց փոխարինման եկած այլ միջավայրի խաղի կանոններով, դիցուք՝ գողանալով, «սաչկավատ լինելով» և «տուֆտելով»։ Վերադառնալով դպրոցներում գողական ենթամշակույթին բնորոշ հասկացությունների և վարքագծի կաղապարների տարածման խնդրին՝ կարող ենք ենթադրել, որ դրանց տարածումը ցուցում է հանրակրթության հռչակած նպատակների և դրանց հասնելու միջոցների միջև առաջացած խզվածքը։ Աշակերտների և դիմորդների գիտելիքների տարբեր ստուգատեսները պարբերաբար վերահաստատում են, որ բարձր միավորներ ստացող աշակերտները հաճախ չունեն հանրակրթական չափորոշիչների պահանջներին համապատասխան գիտելիքներ։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ նրանք շարունակում են բարձր միավորներ ստանալ, փոխադրվել բարձր դասարաններ, ավարտել դպրոցը և ստանալ շրջանավարտի վկայագրեր։ Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է հնարավոր  վերոհիշյալ գործընթացը։ Արդյո՞ք այն չի վկայում, որ հանրակրթության մասնակիցները՝ գիտելիք փոխանցողները և յուրացնողները, ինչպես նաև այդ գործընթացը վերահսկող պատասխանատուները, զբաղված են գլուխ պահելով և վատ աշխատանք կատարելով։ Անհավանակա՞ն է արդյոք, որ այդ իրողությունների պայմաններում, երբ գիտելիք յուրացնելու համար ջանքեր գործադրող և չգործադրող աշակերտները գնահատվում են միևնույն բալերով, ջանքեր գործադրած աշակերտը կարող է հայտնվել «հարիֆի» ու «դոձիկի» վիճակում և ի հետևանս լռությամբ ու հանդուրժողաբար ստիպված լինի ենթարկվել գլուխ պահող և վատ սովորող աշակերտների կողմից պիտակման ու հալածման կամ հալածանքներից խուսափելու նպատակով պիտի հրաժարվի իր սկզբունքներից և ընկերություն անի հալածողների հետ՝ ի հաշիվ լավ սովորելու։ Իսկ եթե կարգապահ և լավ սովորող աշակերտը շատ համառն է և վեճի մեջ է մտնում վատ սովորող և «գողական գնացող» դասընկերոջ հետ, ո՞ւմ է պաշտպանելու վեճի մասին տեղեկացած ուսուցիչը կամ տնօրենը։ Ամենայն հավանականությամբ ոչ նրան, ով կարգապահ ու գերազանցիկ  է, այլ նրան, ում որ ծանոթով կամ նվերի դիմաց բարձր միավոր է նշանակել։ Սա է այն հնարավոր տխուր հեռանկարը, որը սպասվում է հանրակրթության հռչակած խաղի կանոններով խաղալ փորձող աշակերտին։ Հենց նման հեռանկարն է, որ անկասելի է դարձնում քրեական բարքերի տարածումը հանրակրթական հիմնարկություններում։ Այսինքն, այնտեղ, որտեղ տեղ ունեն գլուխ պահելն ու վատ որակի աշխատանքը, հնարավոր է գողական ենթամշակույթի ներթափանցում։ Որովհետև, ինչպես արդեն ասել ենք, գողական ենթամշակույթը ողջունում և խրախուսում է «սաչկավատ լինելն» ու «տուֆտելը»։ Ընդ որում, ամենևին նշանակություն չունի, թե որտեղից է այն ներթափանցում։ Մեծ հաշվով գողական ենթամշակույթի հասկացություններն ու վարքի մոդելները մեզանում այնքան հանրահայտ գիտելիքներ են, որ կարևոր չէ որևէ տարածքում դրանց բացահայտ դրսևորումը։ Դրանք մեզանում գոյություն ունեն ներակա (իմպլիցիտ) ձևով, ինչպես թաքնված վիրուսը, որը սպասում է բարենպաստ գործոնների հայտնվելուն, որպեսզի բացահայտվի և ախտահարի ամբողջ օրգանիզմը։ Այդ տեսանկյունից կարևոր է արձանագրել, որ վերջին տարիներին, չնայած հանրակրթական հաստատություններում գողական ենթամշակույթի բացահայտ դրսևորումներին, բակային և թաղային միջավայրերում դրանց ներկայությունը գնալով պակաս նկատելի է դառնում։  Նիկոլ Մարգարյան Մշակութային մարդաբան
17:48 - 02 մարտի, 2023
Վերաքննիչ դատարանն անփոփոխ թողեց «Ռեստարտ»-ի գործով արդարացման դատավճիռը

Վերաքննիչ դատարանն անփոփոխ թողեց «Ռեստարտ»-ի գործով արդարացման դատավճիռը

ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը, նախագահությամբ Արշակ Վարդանյանի, կազմով դատավորներ Արսեն Նիկողոսյանի եւ Վազգեն Ռշտունու, քիչ առաջ վերադառնալով առանձին սենյակից, հրապարակեց «Ռեստարտ» նախաձեռնության անդամներ Դավիթ Պետրոսյանի, Դավիթ Սիմոնյանի, Գարիկ Միսկարյանի, Արամայիս Պետրոսյանի, Հրաչյա Խլղաթյանի եւ Յուրի Ավագյանի գործով որոշումը։  Դատարանը անփոփոխ թողեց Երեւանի ընդհանուր իրավասության դատարանի՝ 2022 թ․ հունիսի 20-ի արդարացման դատավճիռը՝ այդպիսով մերժելով Գլխավոր դատախազության եւ տուժող կողմի բողոքները։ Infocom–ի հարցին ի պատասխան՝ այս մասին տեղեկացրել են դատավոր Արշակ Վարդանյանի աշխատակազմից։ Հիշեցնենք՝ այս քրեական գործը հարուցվել էր 2019 թ․ մարտի 4-ին Երեւանի Ամիրյան փողոցում տեղի ունեցած միջադեպի առթիվ։ «Ռեստարտ»-ի անդամները փորձել էին աղբարկղը նետել «ՎԵՏՕ» շարժման առաջնորդ, հասարակական-քաղաքական գործիչ Նարեկ Մալյանին, ինչը կանխվել էր տեղում ծառայություն իրականացնող ոստիկանների կողմից։ Ի սկզբանե գործը հարուցվել էր ՀՀ քրեական օրենսգրքի (2003 թ․) 258-րդ հոդվածի՝ խուլիգանության հատկանիշներով, սակայն հետագայում տղաներին մեղադրանք էր առաջադրվել 34-131-րդ՝ առեւանգման փորձի հոդվածով։ Նարեկ Մալյանը ճանաչվել էր տուժող։ Գրեթե 3 տարվա դատաքննության ընթացքում տղաները պնդել են, որ Մալյանին առեւանգելու միտում չեն ունեցել, այլ իրականացրել են սոսկ ակցիա՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ վերջինս տեւական ժամանակ իրենց հասցեին վիրավորանքներ, ընդհուպ մինչեւ սեռական բնույթի հայհոյանքներ է հնչեցրել։  Մեղադրող դատախազ Սեւակ Պողոսյանը միջնորդել էր տղաներին մեղավոր ճանաչել մեղսագրվող արարքի կատարման մեջ եւ դատապարտել 4 տարվա ազատազրկման՝ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով։ Տուժող կողմը միացել էր միջնորդությանը՝ բացառությամբ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելուն։ 2022 թ․ հունիսի 20-ին Երեւանի ընդհանուր իրավասության դատարանը, դատավոր Դավիթ Հարությունյանի նախագահությամբ, վճռել էր արդարացնել նրանց հանցակազմի բացակայության հիմքով։ Դատարանն արձանագրել էր, որ մեղադրանքը չի ապացուցվել՝ նշելով, որ անձի, տվյալ դեպքում՝ նաեւ տուժողի ամեն տեղաշարժ կամ տեղափոխում՝ լինի բռնությամբ թե խմբակային, բացահայտ թե թաքուն, խաբեությամբ թե այլ եղանակով, չի կարող դիտվել որպես առեւանգում։ Դատավճռի հրապարակումից հետո Դատախազությունն ու Մալյանը դրա դեմ վերաքննիչ բողոք էին ներկայացրել։   Միլենա Խաչիկյան
17:45 - 02 մարտի, 2023