Գեղարքունիքի մարզ

Գեղարքունիքը մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր է Հայաստանի արեւելքում։

Սահմանակից է հյուսիսում՝ Տավուշի, արեւմուտքում՝ Կոտայքի եւ Արարատի, հարավում՝ Վայոց ձորի մարզերին, արեւելքում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Գետաբեկի, Դաշքեսանի եւ Թովուզի շրջաններին, հարավ-արեւելքում՝ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանին:

Մասշտաբով երկրի ամենամեծ մարզն է, որի մարզկենտրոնն է հանդիսանում Գավառ քաղաքը: Մարզում է գտնվում Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշորագույն լճերից մեկը՝ Սեւանա լիճը:

Սյունիքում, Գեղարքունիքում և Վայոց ձորում այսօրվանից արդեն դպրոցները կվերականգնեն իրենց աշխատանքը․ ԿԳՄՍ փոխնախարար

Ադրբեջանի սանձազերծած ռազմական ագրեսիայի պատճառով Սյունիքի, Վայոց ձորի և Գեղարքունիքի մարզերի որոշ բնակավայրերում անվտանգային լուրջ հարցեր առաջացան, և, իհարկե, սա բերեց նրան, որ այս բնակավայրերում մեր երեխաները զրկվեցին կրթության շարունակականության ապահովման իրավունքից, կրթության իրավունքից։ Այս մասին ասուլիսի ժամանակ հայտնեց ԿԳՄՍ փոխնախարար Ժաննա Անդրեասյանը։ «Խոսքը վերաբերում է թե՛ դպրոցական, թե՛ նախադպրոցական կրթությանը։ Մենք խոսում ենք շուրջ 25.000 դպրոցահասակ երեխաների կրթության ընդհատման մասին 3 մարզերում և ավելի քան 6000 երեխաների նախադպրոցական կրթության ընդհատման մասին։ Նախորդ ամբողջ շաբաթը այս բնակավայրերում ուղղակի արձակուրդ է եղել, այսինքն՝ ուսումնական հաստատությունները չեն գործել այն հիմնավորմամբ, որ, հաշվի առնելով լրացուցիչ տեխնիկական բարդություններ չունենալու և գործընթացին լրացուցիչ լարվածություն չբերելու հանգամանքները, նպատակահարմար է համարվել լրացուցիչ արձակուրդի գնալը, հետագայում բաց թողնվածը լրացնելու պայմանով։ Մենք հետևել ենք ընթացքին և կապ մեջ լինելով մեր գործընկերների հետ երեք մարզերում՝ ունենք որոշում, և այսօրվանից արդեն դպրոցները կվերականգնեն իրենց աշխատանքը, մենք կունենանք տարբեր իրավիճակ։ Այն դպրոցներում, որտեղ հնարավորություն կա, և անվտանգության ապահովման տեսանկյունից կան համապատասխան հնարավորությունները, կրթությունը կկազմակերպվի առկա եղանակով, և այս պահին մյուս բնակավայրերում, որտեղ տեղում իրավիճակը հասկանալուց հետո, մի շարք հանգամանքներ հաշվի առնելով, դեռևս առկա ուսուցման վերադառնալ հնարավոր չի, գործընթացը կկազմակերպվի հեռավար»,- նշեց նա։ Նա նշեց, որ իրենց ունեցած տեղեկություններով՝ Գեղարքունիքի մարզում հեռավար ուսուցմամբ կրթությունը կվերսկսի 12 դպրոց, որոնք հիմնականում Վարդենիսի տարածաշրջանի դպրոցներ են, Վայոց ձորում 3 դպրոցներ են, որոնք հեռավար կգործեն․ «Սյունիքի մարզում մենք ունենք ավելի ընդհանուր հեռավար ուսուցման իրավիճակ, 5 դպրոցներ են, որտեղ առկա ուսուցումը այս պահին կվերականգնվի, հիմնականում Քաջարանում, և 1 դպրոց՝ Կապանում»։ Հարցին, թե արդյո՞ք հաշվի առնելով հեռավար ուսուցման փորձը՝ կարող ենք ասել, որ գործընթացը սահուն կընթանա, Անդրեասյանն ասաց․ «Դպրոցները կուտակել են մեծ փորձառություն։ Ցավոք, ոչ միայն Քովիդի ժամանակահատվածում։ 2020թ․-ի աշնան պատերազմի ժամանակահատվածում մենք հենց առաջին օրերից սահմանամերձ համայնքներում, որտեղ կար անվտանգության հետ կապված իրավիճակ, հեռավար կրթությանն էինք անցում կատարել, և այս դպրոցները ապահովել էինք անհրաժեշտ սարքավորումներով, որպեսզի կարողանան հեռավար ուսուցումը պատշաճ կազմակերպել։ Դպրոցների կարողությունները՝ հեռավար ուսուցում կազմակերպելու, բավարար են, և կկարողանան այս պահին աշխատանքը այս ձևաչափով իրականացնել։ Իհարկե, խնդիր ունենք, որպեսզի օր առաջ, հաշվի առնելով առաջին հերթին անվտանգային իրավիճակը, դրա հնարավորության պարագայում վերադառնանք առկա ուսուցման»։ «Մենք ունենք տեղեկություն Գեղարքունիքի մարզում երկու դպրոցական շենքերի վնասման մասին, խոսքը Սոթքի և Այրքի դպրոցներին է վերաբերում։ Բնականաբար, շատ արագ կկարգավորենք անհրաժեշտ աշխատանքների իրականացումը՝ դպրոցներում շենքերին պատճառված վնասի վերացման ուղղությամբ, բայց, ինչ խոսք, սա շատ մտահոգիչ է, որ ուսումնական հաստատությունները թիրախավորվել են և դարձել են ուղիղ կրակի թիրախ, ինչը անթույլատրելի է և կարծում եմ, որ բոլոր կոնվենցիաների և միջազգային իրավունքի տեսանկյունից հնարավոր նորմերի խախտում է»,- նշեց Անդրեասյանը։ Անդրեասյանը հավելեց, որ խոսում է եղած շենքերում վերանորոգման աշխատանքներ կատարելու մասին, և այս պահին վնասի չափերը ճշգրտվում են։ Հարցին, թե ինչ է անում ԿԳՄՍՆ-ն՝ միջազգային գործընկերներին ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ տեղեկացնելու հետ կապված, Անդրեասյանն ասաց․ «Մենք, բնականաբար, այդ աշխատանքը անում ենք համակարգված՝ ԱԳՆ-ի հետ միասին, որովհետև դա ավելի ընդհանուր քաղաքականության և այդ կոմունիկացիան ապահովելու շրջանակում է իրականացվում։ Բնականաբար, այս տվյալների և համապատասխան նամակի նախագծերը՝ ուղղված միջազգային կառույցներին, տրամադրված են ԱԳՆ-ին, և մենք նրանց հետ սերտ կապի մեջ ենք՝ այս աշխատանքները իրականացնելու առումով»։

14:28 - 19 սեպտեմբերի, 2022

Քանդված տները սարքվող են, կարեւորը մեր տղերքի կյանքերն են․ Սոթք, հրետակոծությունից օրեր անց

Ասֆալտե ճանապարհը փոխվում է քարքարոտի Սոթք գյուղ թեքվելուն պես։ Ձայն-ձուն չկա, միայն ծառերի սվսվոց։ Ու անաղմուկ շրջող մի շուն, ու փլված տանիքներ, ու կողպված դռներ, ու ապակու կտորներ, ու արկերի բեկորներ անթիվ։ Հեռվում՝ մեկ ու մեջ երեւացող մարդիկ, մեկը՝ լուռ հենված պատին, մեկը՝ նստած աստիճաններին այն տան, որ դեռ մի քանի օր առաջ կանգուն պատեր ուներ, մաքուր լվացած լուսամուտներ, որոնցից բացվում էր տեսարան՝ դեպի ծաղիկներով այգին։ Բայց մի քանի օր առաջ, երբ, հիշում եմ, լիալուսին էր, ու լիալուսին էր երեւի նաեւ թշնամու մի հրետանավորի գլխավերեւում, որոշվում է, որ իրենց քնին պատրաստվող խաղաղ մարդկանց տների տանիքներին, ցանած այգիներում, գյուղամիջում, եւ ամենուր, ամենուր, ամենուր պիտի արկեր կախվեն։ Սոթքը Գեղարքունիքի մարզի սահմանային այն բնակավայրերից է, որ հակառակորդը հրետակոծել է անխնա։ Այստեղ շրջելիս աջ ու ձախ ամեն քայլի պատահում են պատերազմի հետքեր ունեցող շինություններ, եւ ոչ միայն տներ։ Մինչեւ տներին դառնալը՝ Գեղամասարի համայնքապետարանն էլ, որ Սոթք գյուղում է, թիրախավորվել է, վնասվել․ արտաքին պատերին բեկորների հետքեր են, խարխլված դռներ, միջանցքներում, բակում՝ ապակու կտորներ։ Համայնքապետարանի շենքի մոտ է Սոթքի վարչական ղեկավարը՝ Սեւակ Խաչատրյանը, որ անընդհատ շրջում է գյուղում։ Նա լավ հիշում է՝ գյուղի ուղղությամբ առաջին հարվածը եղել է գիշերը՝ ժամը 00:05, հետո հասկացել են՝ «մի բան էն չի», ու սկսվել է ինտենսիվ հրետակոծությունը՝ ըստ էության չդադարելով այդ գիշեր ու հաջորդ օրերին։ «Բնակիչներից ով մեքենա ուներ՝ դուրս եկավ, հետ եկավ, մյուսներին տարավ, արդեն չորսի կողմերը բնակիչների մեծ մասը տարհանված էր»,- պատմում է վարչական ղեկավարը։ Նրա հայտնած տվյալներով՝ Սոթքը մոտ հազար բնակիչ ունի։ Թեեւ հիմա տարհանվել են մեծ մասը, գյուղում միայն տղամարդիկ են, որ գալիս են իրենց կենդանիներին կերակրելու, նորից հետ են գնում ժամանակավոր կեցավայրեր, մեկը՝ Վարդենիս, մեկը՝ Մարտունի, այդպես, մի խոսքով՝ հարակից բնակավայրեր։ Բայց Խաչատրյանն ասում է՝ արդեն ընտանիքներ կան, որ գյուղում են գիշերում։ Ինքն ու իր ծնողներն էլ են գյուղում մնում։ Այս պահին գյուղում հոսանք չկա, բայց, ասում է, շուտով կկարգավորվի լույսի, գազի հարցը։ Վարչական ղեկավարը նշում է նաեւ, որ հակառակորդը գյուղի ուղղությամբ առաջ չի եկել, եւ մերոնք, եւ նրանք նույն դիրքերում են։ Իսկ հրադադարից հետո կրակողներ, նրա խոսքով, չեն եղել։ Իր մեքենայի մոտ շտապող Ռաֆիկ պապն է հանդիպում, հասցնում եմ մի երկու հարց տալ (դժվար է այս ամենի միջով անցնող մարդկանց հարցեր տալը)։ Պատմում է՝ միայն տասնմեկ արկ իր տան մոտ է պայթել․ «Տունն լրիվ ցխուկ ա, տասնմեկ ական մինակ իմ տան մոտն ա։ Հիմա ռուսներն են ընդեղ»,- ասում է նա ու նստում մեքենան։ Ռաֆիկը հասցրել է երեխաներին հանել գյուղից, բարեբախտաբար, չեն վիրավորվել։ Ռաֆիկ պապը Գյուղի բնակիչներից Անդրանիկ Սիմոնյանն էլ ընտանիքին հանել է գիշերը, ինքը՝ մնացել։ Անդրանիկը 44-օրյա պատերազմին էլ է մասնակցել, հիմա իր աչքին նախորդ օրերին տեղի ունեցածը, իհարկե, ցավալի, բայց երեւի այլեւս սարսափելի չի թվում։ Կողքից հարցնում են՝ վիրավորվել ես, չէ՞, էն օրը, աչքերը ներքեւ հառած ասում է՝ չէ՜, բայց մյուսներն ասում են՝ վիրավորվել է։ Անդրանիկը Համագյուղացի Մելքումյան Վանոն էլ է միանում զրույցին։ Հարցնում եմ՝ ի՞նչ պատկերացնում ունի, ո՞նց է լուծվելու այս ծանր խնդիրը, պատասխանում է․ «Է՜, սաղ գյուղն էլ էտի ա ուզում իմանա, թե ոնց կլինի։ Ստեղ մեզ գերեզմանոց ունենք, բան ունենք, մեր հողն ու ջուրն ա, չենք ուզում գնալ, սաղ էլ էդ հարցի պատասխանն են ուզում իմանալ։ Բարդ, բարդ դրություն ա»։ Անդրանիկն էլ շարունակում է՝ «գոնե պետությունը աջակցի, որի տունը քանդված ա, ինչա, ինչ չափով ա, օգնեն, այ էտի, որ անեն․․․»։ Հետո Վանոն ուղեկցում է իր համագյուղացիների, հարազատների տների մոտ, որ վնասվել ու ավերվել են հրետակոծությունից։ Մինչեւ տներին հասնելը՝ հերթով ցույց է տալիս արկերի հետքերը, մեկից այգում փոս է առաջացել, մեկի բեկորից մետաղե հաստ ձողը կոտրվել է, մի տեղ պատ է քանդվել․․․ Փշրված, հալից ընկած «շուշաբանդն» եմ նկարում, ու հետո եմ նկատում դրա մոտ բակի աստիճաններին նստած ամուսիններին։ Լուռ նստած են, ոչինչ չեն խոսում։ Մոտենում եմ՝ վախենալով խանգարել նրանց անձայն ցավը։ «Կպատմե՞ք, ո՞նց եղավ,- համարձակվում եմ հարցնել,- դուք տա՞նն էիք»։ Ամուսինը՝ Էմիլը, կարճ պատասխանում է՝ «բա ի՞նչ էինք»։ Մելինեն էլ գլխահակ ասում է՝ լավ է՝ չեն վիրավորվել, հասցրել են դուրս գալ։ Մելինեն Սպասելիքներից եմ հարցնում, Էմիլն ասում է՝ առաջին հերթին թող մեր զոհերի դիերը տան, թող էլ մարդ չզոհվի, իսկ քանդված տները սարքվող են, չսարքվեն էլ՝ «էլի ջայնման, կարեւորը մեր տղերքի կյանքերն են»։ Էմիլը Էմիլենց տան կողքին էլ Վալերի Պողոսյանի տունն է։ Արկն ընկել է տան մեջ, տունը հալից ընկել է․ «Ձենը լսեցի, ասի՝ հելեք, պատերազմ ա, դուրս եկանք։ Մամային, կնոջս ասեցի՝ սպասեք, ես վազելով քինյամ, ավտոն բերեմ, վազելով գնացի, ավտոն բերի, մտանք ավտոն, գնացինք»,- պատմում է Վալերին՝ կանգնած ավերակների մեջ, կողքին մայրը՝ տիկին Գրետան, որի շունչն էլ չի հերքում այդտեղ ու թողնում, դուրս է գալիս սենյակից, որ էլ նման չէ սենյակի։ Վալերին Սոթքից տպավորությունները ծանր են։ Ծառերին հասել են խնձորները, բակերում շները խելոք ու միայնակ նստած են, ու մարդիկ չկան, խաղացող երեխաներ չկան, այգի մշակող մեծեր չկան։ Բայց դառնացած այդ օդում երեւի ամեն խոցված տան անկյունում կա հույս, որ գալու են՝ դռներից հանեն կողպեքները, նոր ապակի գցեն լուսամուտին, լվանան շորերը, մաքրեն հատակը, ջրեն ծաղիկները, կեր տան շներին, ավլեն բակը, նայեն երկնքին, զարմանան կապույտից, երեխաներին սովորեցնեն անունները համաստեղությունների, երկրների տեղերը՝ քարտեզի վրա՝ չմտահոգվելով, որ մեր տեղը գուցե չգիտեն աշխարհի մի այլ ծայրում, հետո սարքեն խնձորի չիր, լցնեն երեխաների բռերի մեջ, որ ծամծմեն դպրոցի ճամփին, մի խոսքով՝ ապրեն։ Հայարփի Բաղդասարյան

00:44 - 17 սեպտեմբերի, 2022