Relelction նախագծի շրջանակներում ընտրությունների ընթացակարգի, հաճախ հանդիպող իրավախախտումների մասին զրուցել ենք Ազգային ժողովի «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Սրբուհի Գրիգորյանի հետ:

- Դուք ընտրությունների ժամանակ եղել եք հանձնաժողովի նախագահ: Հետաքրքիր է՝ Ձեզ համար ինչպես անցան 2018 թվականի ընտրությունները, և ընդհանրապես ի՞նչ մեխանիզմներ պետք է կիրառել, որ ընտրություններն անցնեն բացարձակ թափանցիկ:

- Ասեմ, որ լրագրող եղած տարիներին երկար տարիներ լուսաբանել եմ, թե ինչպես են անցնում ընտրությունները, բայց երբևէ հանձնաժողովի անդամ չէի եղել՝ մինչև նախագահ նշանակվելը: Ընտրությունների նախորդող գիշերը մի քիչ անհանգստանում էի, թե ոնց պետք է լինի, իմ հանձնաժողովն էր, պատասխանատվության մեծ զգացում, որ պետք է ամեն ինչ կարգին լինի:

«Լուսավոր Հայաստան»-ը Սիսիանում ուներ երեք նախագահի տեղ, երկուսը՝ այլ վստահված անձանց էի նշանակել, նաև նշանակումներն էի ես անում, և պատասխանատվության ահռելի զգացում կար ՀՀԿ-ի ժամանակ ամեն ինչ անել, որպեսզի ընտրողի քվեն պահվեր: Ես ընտրեցի Սիսիանի շրջանի ամենաբարդ տեղամասը, որտեղ միշտ անօրինություններ են լինում: Դա Շաքի գյուղի ընտրատեղամասն էր, որը ընտրողների թվով փոքր էլ չէր: Եղա այդ տեղամասում և տեսա, թե ինչ էր տեղի ունեցել մինչև այդ: Վստահված անձինք առաջ էին շարժվում մինչև քվեախուց և տեսնում էին, թե ոնց են քվեարկում: Ես դա անմիջապես նկատեցի և հետ հրավիրեցի վստահված անձին: Հանձնաժողովի անդամներից մեկն ասաց՝ ինչ էլ անես, մեկ է, իրենք այսպես են առաջնորդվելու, վերահսկողություն իրենց կողմից պետք է լինի: Ասացի, որ դա բացառվում է:

Փոքրիկ կպչուն ժապավեն կար, ես այն խփեցի մեկ ու կես մետր առաջ (դե բոլոր տեղամասերը չեն հարմար կահավորման համար} և հայտարարեցի, որ ով անցնի այդ հատվածը, բացի ընտրողից, ոստիկանության միջամտությամբ դուրս է հրավիրվելու: Այդ հարցը կարգավորեցինք և մյուս խնդիրներն էլ: Թեկնածուն իրավունք չունի ներկա գտնվել ընտրության ընթացքին, բայց ավանդույթ էր խառը մտնել և ինչ ուզել, անել: Իհարկե, բոլոր կանոնները պահպանվեցին, նաև ընտրատարածքայինի նախագահը, երբ եկավ, տեսավ, որ ես անգամ ամբողջ օրը չեմ նստել, որովհետև լարված էի պատասխանատվության մեծ զգացումով:

Ասեմ, որ ես բացահայտեցի նաև կրկնակի քվեարկության դեպք, կանխեցինք, տեղում արձանագրություն կազմեցի այդ երիտասարդի նկատմամբ: Փոքր միջավայրում դժվար է, քանի որ այդ երիտասարդի պապիկը եկավ և սկսեց կռիվ անել, ասաց՝ առաջին անգամ եկել ես մեր գյուղ ու այնպես ես անում, որ թոռանս բռնեն: Իսկ ես ասացի, որ երիտասարդը խախտել է օրենքը, և կապ չունի, թե ում թոռն է, գնացե՛ք և պատասխա՛ն տվեք, ի վերջո պետք է երկրում օրենքը գերակա լինի:

Շատ հաճախ ասում են, որ հեղափոխությունը տեղի ունեցավ անցած տարի, բայց ես այդ մտքին չեմ, որովհետև մենք ամենքս մեր տեղերում աստիճանաբար պատրաստել ենք ժողովրդին, որ մենք վերջապես կարող ենք ունենալ օրենքի, մաքուր և հեղափոխված երկիր, եթե ոտքի կանգնենք և յուրաքանչյուրս պահենք մեր իրավունքը. ես դա արել եմ իմ օրինակով: Եվ ամեն ինչ նորմալ էր: Հիմա ասում են որ անցած ընտրությունները անցան արդար, լեգիտիմության առումով ես որևէ խնդիր չեմ տեսնում, որովհետև, այո՛, ժողովուրդը ընտրել է այս իշխանությանը: Որքան իշխանությունն է լեգիտիմ, այդքան էլ մենք ենք լեգիտիմ, այդուհանդերձ որոշակի խնդիրներ կային, որոնք ես նկատել էի:

Տեղական ինքնակառավարկման մարմիններում հրահանգ էր տրվել, որ ձեզ չեն արգելի, չեն սպառնա, բայց նախապատվությունը տվեք «Իմ քայլին»: Փոքր համայնքներում խոսակցությունները գալիս, տեղ են հասնում, նույնիսկ հստակ նշվում էր, թե «Իմ քայլից» կոնկրետ ում: Ներկա վարչապետը պետք է դա հաշվի առնի, որովհետև եթե մենք ուզում ենք ունենալ իրոք ընտրված լեգիտիմ իշխանություն և Ազգային ժողով, լեգիտիմ ընդդիմություն, մենք պետք է ամեն մանրուք հաշվի առնենք:

Ես այդտեղի թեկնածուն էի «Լուսավոր Հայաստանից» և ստիպված ընտրություններին պայքարում էի Փաշինյանի հետ, այլ մրցակից չունեի, քանի որ մենք «Ելք»-ից էինք մի շրջան, և սիսիանցին նաև ինձ ու իրեն համարում էր մի թիմի անդամ, որվհետև ինձ և իրեն տեսել էին փողոցներում քայլելիս, «Ելք կա» բղավելիս։ Փաշինյանը շատ հստակ անուններով կարդաց, թե ովքեր են իր թիմից, դա շատ տեղեր չէր արվել, Սիսիանում արվեց՝ միտումնավոր:

Ես պետք է ազնվորեն ասեմ, որ որևէ տեղ չեմ ասել, որ ես Փաշինյանի թիմից եմ, ես ասել եմ, որ ես գնում եմ «Լուսավոր Հայաստանով», որ գնում եմ որպես ընդդիմություն: Ես շատ լավ հիշում եմ, որ գյուղերից մեկում մի պապիկ իմ խոսքը հավանել էր, բայց ասաց՝ ափսոս Փաշինյանի թիմից չես: Այսինքն այդ էյֆորիկ վիճակը կար այն ժամանակ, եղան նաև օրինախախտումներ: Տեսեք, ոչինչ չբացահայտվեց, աղմուկ էլ չհանվեց, բայց նախկին իներցիոն վիճակը շարունակվում էր:

Ես պետք է նորից անդրադառնամ կանանց և տղամարդկանց քարոզչություն անելու տարբերություններին․ տղամադրիկ կային, որ իրենք կարող էին 20000 դրամ տալ թաղում հավաքված տղամարդկանց և ասել՝ գնացեք կերեք խմեք, բայց կընտրեք ինձ: Կամ գառներ էին տանում գյուղ, տալիս էին,որ ուտեն-խմեն, բայց էլի ընտրեն իրենց: Կինը նման ձև չի մտնում պայքարի մեջ, և արդյունքում եղավ այն, ինչ եղավ: Այդ խնդիրները չհաշված՝ ունենք լեգիտիմ իշխանություն:

- Ներկայում հանձնաժողովի կազմն ընտրում են կուսակցությունները, բայց կա նաև այլ ձևաչափ, երբ պետության կողմից է ընտրվում ընտրատեղամասի հանձնաժողովի կազմը: Դուք ի՞նչ եք կարծում, ո՞ր մոդելը կտանի ավելի որակյալ գործընթացների:

- Հիմա, ըստ քվոտաների, Ազգային ժողով անցած թիմը իրավունք ունի ընտրելու հանձնաժողովի անդամ, բայց ունի նաև Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը: Որքանով որ ես եմ մասնակցել ընտրություններին, ԿԸՀ-ում հիմանականում նախկին ՀՀԿ-ից պատրաստված թիմերն էին, շատ քիչ բացառությամբ, նույնիսկ իրենք փորձում էին այդ մարդկանց սղացնել մեր հանձնաժողովներ, իհարկե, ես դա հասկանում էի և թույլ չէի տալիս: Այսինքն, փորձում էին հին գործելաոճով գալ։ Իրենք այնքան էին հմտացել այդ մախինացիաների մեջ, որ ընտրատեղամասում աչքով-ունքով խոսում էին ընտրողի հետ:

Ի դեպ, ասեմ, որ երբ ես Շաքիում էի, տեղում գրեթե ոչ մի ընտրախախտում չեղավ, բայց յուրաքանչյուր ընտրողին մոտենում էր գյուղապետի կինը ու ընտրողին ասում էր ՝ վաղը մեզ կայցելես, այսինքն, դրսում ինչ-որ բան արվել էր, իսկ հանձնաժողվի նախագահը չի կարող դա վերահսկել: Ես չէի կարող հաջորդ օրը գնալ, տեսնել, թե ով ում հետ հանդիպեց, դրսում միանշանակ ինչ-որ բաներ արվել էին, չգիտեմ դա ընտրակաշառք էր, թե բնամթերքով ինչ-որ բան էր, չեմ կարող ասել, բայց այն, որ ինչ-որ բան արվել էր, հաստատ:

Նույն բանը տեղի ունեցավ, երբ ես քաղաքապետի թեկնածու էի, և իմ շտաբի պետը հայտարարություն էր տվել ոստիկանությանը, որ կան կոնկրետ խախտումներ: Լինեն հանձնաժողովի անդամներ, նախագահ, թե վստահված անձինք, մենք այդ ինստիտուտը կարող ենք կայացնել միայն այն դեպքւոմ, եթե բոլորս դեմ կանգնենք ցանկացած անարդարության: Ցանկացած դեպքում, անկախ նրանից, թե ինչ են բաժանում, մի վերցրեք, որովհետև դուք հիմա տեսնում եք, թե այդ 20000 դրամ տված պատգամավորը ինչպես է աշխատում, չպետք է նման բաներ արվեն: Ազգային ժողով պետք է գան այնպիսի մարդիկ, ովքեր իրապես ուզում են ու կարող են աշխատել: Մենք չենք եկել Ազգային ժողով կռիվ-կռիվ խաղալու համար, մենք պետք է մեր ժամանակը ռացիոնալ օգտագործենք:

- Մեր նախորդ զրուցակիցներից մի քանիսը, ովքեր նաև զբաղվել էին դիտորդական առաքելությամբ, այն կարծիքին էին, որ շատ հաճախ հանձնաժողովի կազմը պատրաստ չի լինում ընտրություններին, իրենք չեն անցնում որոշակի դասընթաց, չեն իմանում իրենց իրավունքներն ու պարտականությունները: Շեշտը դրվում էր այն հանգամանքի վրա, որ հանձնաժողովների քարտուղարները ավելի պատրաստված են լինում, քան նախագահը: Դուք երբևէ հանդիպել եք նման խնդրի և արդյո՞ք կիսում եք այս կարծիքը:

- Երբ ես նշեցի Շաքի գյուղի օրինակը և ասացի, որ հանձնաժողովի կազմից մեկը ասաց, որ ինչ ուզում ես՝ արա, մեկ է այստեղ այդ խախտումները լինելու են: Ինքը գիտի օրենքը, բայց այդ խախտումները կանխելու ցանկություն չունի կամ մեկ-երկու անգամ փորձել է, հետո նահանջել է: Ես դա եմ տեսել, չպատրաստված հանձնաժողովի անդամներ միգուցե կան, բայց ես նրանց չեմ հանդիպել այն ժամանակ, երբ լրագրող էի:

Իմ մասով պետք է ասեմ, որ մինչև քննություն տալն էլ շատ լավ պատրաստվել եմ, այդ ամենը գալիս է մարդուց և իր պատասխանատվության զգացումից: Ես նախորդ օրն էլ կարդացել եմ այդ ուղեցույցը: Հաջորդ տարին էլ եկա Երևան, դա այն ժամանակն էր, երբ Նիկոլ Փաշինյանը քաղաքապետի թեկնածու էր, եղել եմ վստահված անձ: Որտեղ եղել եմ,  նման խնդիր չեմ տեսել, բայց նորից եմ ասում, որ դա պատասխանատվության հարց է, պետք է բացառել նման դեպքերը, քննությունները անցնեն նորմալ: 

- Կարելի՞ է ասել, որ վստահված անձանց իստիտուտը խանգարում է ընտրական գործընթացին: Կան կարծիքներ, որ այդ ինստիտուտը ընդհանրապես պետք է վերանա, որովհետև այդ մարդկանց ներկայությունը ընտրատեղամասում կարող է կաշկանդել, նրանք կարող են ազդեցություն ունենալ: Ո՞րն է Ձեր կարծիքը հարցի վերաբերյալ:

- Ժողովրդավարության առումով ես պետք է ասեմ, որ չպետք է խոչընդոտենք, չպետք է փակենք այդ ինստիտուտը։ Թող լինեն վստահված անձիք, բայց ովքեր պետք է աշխատեն օրենքի մեջ, անկախ նրանից, թե ով են: Ուղղակի փոքր համայնքներում նաև այսպիսի խնդիր կար․ նախկինում այնպես էին դասավորել, որ հանձնաժողովների քարտուղարները բոլորը լինում էին գյուղապետերի կանայք: Այսինքն, այդ աչքով անելու կամ «վաղը ինձ կտեսնես»-ի մեխանիզմը իրենք մշակել էին, գյուղում գյուղապետը ազդեցիկ դեմք է, և գյուղացիները հաճախ անգամ չգիտեն գյուղապետի գործառույթները, մատծում են, որ գյուղապետն իրենց շեֆն է:

Այդ ամենը  պետք է հասկանան բոլոր ինստիտուտները և աշխատեն ինքնուրույն գործել: Վստահված անձիք էլ կեղծ են եղել, այսինքն՝ սրա-նրա բարեկամներն են եղել և շուստրի բարեկամները (ուրիշ բառ չգտա), որ այդպես գան, հասնեն մինչև քվեախուց և վերահսկեն:

Գյուղացիներին հաճախ վախեցրել են, որ նպաստը կկտրեն: Ես գյուղացիներին հարցրել եմ՝ դուք ինչի՞ց եք վախենում, դուք չեք աշխատում աշխատավարձով, ձեր հողը վարում եք, ձեր անասունը պահում եք, հարկերը վճարում եք, ինչի՞ց եք վախենում, որ ձեզ պարտադրում են որևէ մեկին ընտրել, ասում են՝ նպաստից կզրկեն, սա հիմնական պատասխանն էր: Փոքր համայնքներում դա էր հիմանական զենքը:

- Խոսեցիք նաև ընտրատեղամասերի կահավորման մասին, որն իսկապես խնդիր է, քանի որ շատ հաճախ հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ չեն կարողանում ինքնուրույն կատարել իրենց ընտրությունը, և առաջ են գալիս օգնող մարդիկ, ովքեր կարող են ընտրությունը կատարել` ըստ իրենց կամքի: Նման խնդրի հետ առնչվե՞լ եք:

- Դա նույնպես շատ մեծ խնդիր է, որովհետև շատ հաճախ դժվարանում ես նույնիսկ հասկանալ` այդ մարդը իրո՞ք ունի կարիք, թե՞ ոչ: Այդ մեխանիզմն էլ երկար տարիներ օգտագործվել էին։ Երբ ես Երևանում նախագահ էի, նկատեցի, որ նույն մարդն էր ընտրատեղմաս բերում խնդիրներ ունեցող անձանց, ոչ թե ինքն էր օգնում, այլ բերում էր մինչև տեղամասի դուռը:

Մենք մի քանի անգամ նկատեցինք, և ես դուրս եկա և ասեցի, որ չանեն նման բաներ, բայց ես դա տեսնում էի մինչև դուռը, ես չգիտեի, թե ինչ է կատարվում դարպասից այն կողմ, որովհետև ես չէի կարող դուրս գալ: Իսկ ոստիկաններն այն ժամանակ պատշաճ չէին կատարում իրենց գործը: Այո՛, թեքահարթակներ պետք է լինեն, և անհրաժեշտ այլ պայմաններ ստեղծվեն:

- Ըստ RElection նախագծի ձևաչափի` յուրաքանչյուր զրուցակից հնարավորություն ունի հարց ուղղել հաջորդին: Մեր նախորդ բանախոսը «Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Շաքե Իսայանն էր, ում հարցը հետևյալն է.

«Ինչպիսի՞ գործնական քայլեր պետք է արվեն, որպեսզի այլևս մենք կուսակցությունների կամ Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումների մասին խոսելիս չմտածենք կանանց քվոտավորման տոկոսային հարաբերությունները բարձրացնելու մասին, այն իմաստով, որ դրա կարիքը չի լինի: Հույս ունեմ, որ Ձեր զրուցակիցը կնշի նաև այդ քայլերից մի քանիսը»:

- Դրա համար ժամանակ է պետք․ այս փուլում, երբ կանայք խուսափում են քաղաքականութjունից տարբեր պատճառներով, մենք քվոտաներ չսահմանելու մասին վաղ է, որ խոսենք: Եթե այս ձևով մենք շարունակենք կանանց ներքաշել քաղաքականության մեջ, որ կանայք տեսնեն նաև իրենց աշխատանքի օգտակար գործողության գործակիցը, իրենք կգան քաղաքականություն, և մոտավորապես տասը տարի հետո կարիք չի լինի խոսել քվոտավորման մասին:

Եթե մենք` որպես ընդդիմադիր խմբակցության կին պատգամավորներ, խոսենք, իսկ կառավարությունը ոչինչ չանի, անգամ այդպես մենք օգնելու ենք կին քաղաքական գործիչներին, այսինքն, դա պետք է հաշվի առնի նաև կառավարությունը, պետք է ակտիվ աշխատեն այն կանայք, ովքեր եկել են Ազգային ժողովում աշխատելու:

Առաջինները լինելը դժվար է, բայց պատասխանատու է նաև այն առումով, որ եթե դու ճիշտ աշխատես, քո հետևից կգան, եթե սխալ աշխատես, չեն գա: Այդ դեպքում տղամարդիկ կասեն՝ տեսեք կանայք ձախողում են, դուք գնում եք`  ինչ անեք: Այսինքն, նախ կանայք պետք է լավ աշխատեն, որոշակի շրջան պետք է սահմանենք քվոտաներ, հետո կգա շրջան, որ մենք կանանց և տղամարդկանց հետ կորոշենք այն խոչընդոտները, որ կային կանանց առաջ, և պետք չեն լինի այդ քվոտաները:

Ես ինքս չեմ ուզում, որ տարբերակում մտցվի, երբեմն շեշտում ենք կին պատգամավոր, տղամարդ պատգամավոր, բայց դա ինքնաբերաբար ստացվում է, և դեռ ոչ բոլոր կարծրատիպերն են կոտրված: Կարծրատիպերից շատերը կոտրվել են: Իհարկե, մենք կին քաղաքական գործիչներով շատ բան ենք արել, նաև տղամարդիկ են մեզ օգնել, բայց դեռ կան պատնեշներ, որոնք պետք է հաղթահարվել:

Սրբուհի Գրիգորյանի հարցը` հաջորդ բանախոսին

«Ես կուզենայի, որ հաջորդ բանախոսը ուղղակի օրինակներ բերեր վերջին շրջանում հանդիպած փոքրիկ ընտրախախտումների վերաբերյալ»: