Մարտի 28-ին հայտնի դարձավ, որ Հայաստան է հասել «AstraZeneca» ընկերության՝ կորոնավիրուսի դեմ պատվաստանյութի առաջին խմբաքանակը։ Պատվաստանյութը ՀՀ է հասել «COVAX FACILITY» նախաձեռնության շրջանակներում, որի նպատակը COVID-19-ի դեմ պատվաստանյութերի մշակումը և արտադրությունն արագացնելն ու աշխարհի յուրաքանչյուր երկրի համար դրանց հասանելիությունն ապահովելն է։

«AstraZeneca» ընկերության պատվաստանյութի առաջացրած կողմնակի հետևանքների մասին միջազգային և հայաստանյան մամուլում տարբեր հրապարակումներ կան հետևյալ բովանդակությամբ․

«Գիտնականները հաստատել են AstraZeneca-ի պատվաստանյութի վտանգավոր կողմնակի էֆեկտը»

«AstraZeneka կորոնավիրուսի դեմ պատվաստանյութից տարբեր երկրներում մարդիկ են մահանում, երկիր կա՝ տասնյակից ավել մարդ»

Նույնաբովանդակ հրապարակումների կարելի է հանդիպել հայաստանյան տարբեր լրատվամիջոցներում (1,2)։

Infocom-ը ներկայացնում է, թե որն է «AstraZeneca» ընկերության պատվաստանյութի վերաբերյալ այսպիսի տեղեկությունների տարածման պատճառը, և ինչ կարծիք ունեն միջազգային կազմակերպությունները և տարբեր երկրների կառավարությունները պատվաստանյութի մասին։

Այսպիսով, «AstraZeneca»-ն միջազգային գիտական, կենսաբժշկական ընկերություն է, որի մշակած «AstraZeneca» պատվաստանյութը (երեկ այն անվանափոխվել է՝ դառնալով «Vaxzevria») օգտագործման թույլտվություն ստացավ այս տարվա հունվարին։ Արդեն փետրվարին հայտնի դարձավ, որ ԵՄ երկրները սկսում են պատվաստել իրենց քաղաքացիներին «AstraZeneca» ընկերության պատվաստանյութով։

Պատվաստանյութի կիրառումը թույլատրվել է կլինիկական  փորձարկումներ անցնելուց հետո, որոնց արդյունքում հայտնի է դարձել՝ դրա կիրառումն արդյունավետ է 18 տարեկանից բարձր մարդկանց համար։ Փորձարկումներին մասնակցած մարդկանց մեծամասնությունը եղել է 18-55 տարեկան։ Դեղերի եվրոպական գործակալության (European Medicines Agency) փորձագետները գտնում են, որ պատվաստանյութը կարող է կիրառվել նաև ավելի մեծ տարիքի մարդկանց համար։ Պատվաստանյութը երեխաների համար կիրառել դեռևս թույլատրված չէ։

Փորձարկումների ժամանակ պատվաստանյութի առաջացրած կողմնակի հետևանքներից են ցավը, հոգնածությունը, վատ ինքնազգացողությունը և այլն։ 

«AstraZeneca»-ի շուրջ հիմնական աղմուկը սկսվեց մարտի 16-ին, երբ եվրոպական մի շարք երկրներ, այդ թվում՝ Գերմանիան, Ֆրանսիան, Իտալիան և Իսպանիան դադարեցրին պատվաստանյութի կիրառումը։ Պատճառը լուրերն էին, որ պատվաստված որոշ մարդկանց մոտ առաջացել են արյան մակարդելիության խնդիրներ։

Դրան հետևեց Դեղերի եվրոպական գործակալության արձագանքը։ Արտահերթ հանդիպումից հետո գործակալությունը հայտարարեց․

• Կորոնավիրուսի դեմ պայքարում պատվաստանյութից ստացված օգուտները գերազանցում են կողմնակի հետևանքների ռիսկերին։
• Պատվաստանյութը չի կապվում այն ընդունած մարդկանց մոտ արյան մակարդելիության խանգարումների դեպքերի աճի համընդհանուր ռիսկի հետ։
• Պատվաստանյութը կարող է կապված լինել արյան՝ թրոմբոցիտոպենիայով պայմանավորված ցածր մակարդելիության քիչ դեպքերի հետ՝ ներառյալ անոթներում թրոմբների առաջացման դեպքերը։

Գործակալությունը նշեց, որ այս դեպքերը հանդիպել են պատվաստվաստանյութն ընդունած մարդկանց շատ քիչ մասի մոտ, և բացի այդ՝ արյան մակարդելիության խնդիրներ կարող են առաջանալ նաև կորոնավիրուսի պատճառով։ 

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) ևս հայտարարություն տարածեց՝ ասելով, որ ուսումնասիրում է կողմնակի հետևանքների մասին ստացված ահազանգերը, և կոչ արեց չդադարեցնել պատվաստման գործընթացը։

ՀՀ առողջապահության նախարարությունն էլ հայտնեց, որ ԱՀԿ-ի հետ քննարկել է վերջին շրջանում պատվաստանյութի վերաբերյալ շրջանառվող տեղեկությունները և ստացել պարզաբանումներ:

Գերմանիան, Ֆրանսիան և եվրոպական այլ երկրներ  Դեղերի եվրոպական գործակալության հայտարարությունից հետո որոշեցին վերսկսել պատվաստանյութի կիրառումը։

Կանադան, սակայն, մարտի 30-ին հայտարարեց, որ դադարեցնում է 55 տարեկանից ցածր տարիք ունեցող մարդկանց պատվաստումները։

«Կա լուրջ անորոշություն այն բանի վերաբերյալ, թե ինչ օգուտ է տալիս պատվաստանյութը 55 տարեկանից ցածր տարիք ունեցող չափահաս մարկանց՝ հաշվի առնելով հնարավոր ռիսկերը»,- նշել է Կանադայի Իմունականխարգելման ազգային խորհրդատվական կոմիտեի (National Advisory Committee on Immunization) փոխնախագահ Շելլի Դիքսը։

Հայկական լրատվամիջոցներում տարածվող լուրերից մեկում խոսվում էր նաև «AstraZeneca»-ի պատվաստանյութից «մահվան տասնյակից ավելի դեպքերի մասին»։ 

Միակ հայտնի դեպքը, երբ «AstraZeneca»-ի պատվաստանյութի ընդունումից հետո մահ է գրանցվել, եղել է Վրաստանում։ Մարտի 18-ին հայտնի դարձավ, որ Մեգի Բարկաձե անունով վրացի բուժքրոջ մոտ պատվաստվելուց հետո անաֆիլակտիկ շոկ է առաջացել, և նրա կյանքը փրկել չի հաջողվել։ Վրաստանի առողջապահության նախարարն այս դեպքից հետո հայտարարեց, որ Վրաստանը կշարունակի պատվաստանյութի կիրառումը, սակայն միայն բազմապրոֆիլակտիկ հիվանդանոցներում։

«AstraZeneca»-ն քննադատվել է նաև իր պատվաստանյութի արդյունավետության վերաբերյալ հայտարարությունների համար։

Այսպես, կազմակերպությունը մարտի 22-ին հայտարարեց, որ պատվաստանյութը սիմպտոմատիկ կորոնավիրուսի դեմ 79% արդյունավետություն ունի։

ԱՄՆ  Ալերգիայի և ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային ինստիտուտը մարտի 23-ին մեղադրեց «AstraZeneca»-ին, որ կազմակերպությունը հրապարակել է հնացած տվյալներ, որոնք կարող էին պատվաստանյութի արդյունավետության աստիճանի մասին սխալ պատկերացում կազմելու պատճառ դառնալ։ Ալերգիայի և ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային ինստիտուտը կոչ արեց «AstraZeneca»-ին ստուգել տվյալները՝ ստանալու համար արդյունավետության վերաբերյալ առավել ճշգրիտ թվեր։

Մարտի 25-ին կազմակերպությունը թարմացրեց տվյալները՝ հայտնելով, որ սիմպտոմատիկ կորոնավիրուսի դեմ իր պատաստանյութն ունի 76% արդյունավետություն։

Տարաձայնություններ կան նաև այն հարցի շուրջ, թե որքանով է «AstraZeneca»-ի պատվաստանյութն արդյունավետ բարձր տարիքային խմբերի համար։

Դեռևս այս տարվա հունվարին Գերմանիայի Ռոբերտ Կոխի ինստիտուտի Պատվաստումների մշտական ​​հանձնաժողովը (Standing Committee on Vaccination at Germany's Robert Koch Institute)  հայտարարեց, որ պատվաստանյութը չի կարելի կիրառել 65 տարեկանից բարձր մարդկանց համար, քանի որ այս տարիքային խմբի համար պատվաստանյութի արդյունավետության վերաբերյալ բավարար տվյալներ չկան։

«AstraZeneca»-ն հերքեց այն լուրերը, որ իր պատվաստանյութը բարձր տարիքային խմբերի համար ունի ցածր արդյունավետություն։

Չնայած  Դեղերի եվրոպական գործակալության հայտարարությունից հետո Գերմանիան որոշել էր վերսկսել «AstraZeneca»-ի պատվաստանյութի կիրառումը, այսօր հայտնի դարձավ, որ երկիրը կկրճատի 60 տարեկանից բարձր մարդկանց պատվաստումները։ Գերմանիայի վարչապետ Անգելա Մերկելը հայտարարել է, որ կառավարությունը չի կարող անտեսել հաղորդումները, համաձայն որոնց՝ Գերմանիայում «AstraZeneca»-ի պատվաստանյութը ստացած որոշ մարդկանց մոտ թրոմբոզ է հայտնաբերվել։

Իսկ ավելի ուշ գերմանական երկու քաղաքներ դադարեցրին 60 տարեկանից ցածր մարդկանց պատվաստումները արյան մակարդելիության խնդիների մասին հաղորդումների պատճառով։

Դեղերի եվրոպական գործակալության անվտանգության կոմիտեն այսօր հանդիպում է ունեցել, որտեղ քննարկվել է «AstraZeneca»-ի պատվաստանյութը ստացած մարդկանց մոտ արյան մակարդելիության խնդիրների առաջացման հարցը։ Ըստ գործակալության՝ չնայած պատվաստանյութի հետ կապն ապացուցված չէ, բայց այսպիսի կապը հնարավոր է, և ուսումնասիրությունները շարունակվում են:

ՀՀ առողջապահության նախարարությունը հայտնել է, որ պատվաստանյութի՝ Հայաստան բերված խմբաքանակը նախատեսված է ռիսկի խմբերի շրջանում, մասնավորապես՝ բուժաշխատողների, 65 տարեկան և բարձր տարիքի անձանց, 16-ից 64 տարեկան քրոնիկ հիվանդների, տարեցների խնամքի կենտրոնների բնակիչների և աշխատակիցների, սոցիալական խնամքի կենտրոնների աշխատակիցների՝ կամավորության սկզբունքով պատվաստման համար:

Առողջապահության նախարար Անահիտ Ավանեսյանն էլ այսօր ասել է, որ Հայաստան հասած առաջին խմբաքանակը նախատեսված է 12 հազար մարդու համար։

Ամփոփելով «AstraZeneca» ընկերության պատվաստանյութի մասին պաշտոնական աղբյուրներում հրապարակված տվյալները՝ պետք է նշել, որ չափազանցված են այն պնդումները, թե գիտնականներն ապացուցել են, որ պատվաստանյութը վտանգավոր կողմնակի հետևանքներ ունի, կամ տարբեր երկրներում պատվաստված մարդիկ են մահանում։

Պատվաստանյութի առաջացրած կողմնակի հետևանքների, ինչպես նաև տարիքային բարձր խմբերում արդյունավետության մասին մտահոգություններ կան, բայց այդ տվյալները դեռևս ուսումնասիրության փուլում են։

Աննա Սահակյան