ԱՀ Պաշտպանության բանակ

Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակը պետական ռազմական կառույց է Արցախի Հանրապետությունում, որի սահմանադրական նպատակն է Արցախի պաշտպանությունը, անվտանգությունը, տարածքային ամբողջականությունը եւ սահմանների անձեռնմխելիությունը:

Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակը գործում է Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի աջակցությամբ եւ սերտ համագործակցությամբ։

Զորամասի հրամանատարի խոսքով՝ մայոր Հայկազ Գրիգորյանի վաշտին նահանջի հրաման չի տրվել

44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի 13-րդ վաշտի հրամանատար, մայոր Հայկազ Գրիգորյանի գործով հերթական նիստը Հակակոռուպցիոն դատարանում երեկ տեւեց մոտ 6 ժամ․ հարցաքննվում էին այս գործով վերջին երկու վկաները՝ պատերազմի ժամանակ Ջրականի զորամասի 1-ին գումարտակի հրամանատարն ու զորամասի հրամանատարը։ Հակակոռուպցիոն դատարանում քննության առարկա են հոկտեմբերի 2-ին Ջրականի բնագծից Հայկազ Գրիգորյանի հրամանատարությամբ վաշտի նահանջի դեպքերը։ Ըստ վկայի՝ 13-րդ վաշտը երկրորդ բնագծում է եղել Առաջինը հարցաքննվեց 1-ին հրաձգային գումարտակի հրամանատար, այժմ ՊՆ N զորամասի հրամանատարի տեղակալ, փոխգնդապետ Արսեն Խաչատրյանը, որի ղեկավարած ստորաժաբանումները եղել են Հայկազ Գրիգորյանի ղեկավարած վաշտի զբաղեցրած բնագծի հարեւանությամբ։ Արսեն Խաչատրյանն ասաց, որ Հայկազ Գրիգորյանին ճանաչում է, նրա հետ ունեցել է ծառայողական, բարիդրացիական հարաբերություններ։ Ենթադրյալ նահանջի դեպքերից հետո նրա հետ առնչություն չի ունեցել։ Գումարտակի հրամանատարը պատմեց, որ 2020թ․ սեպտեմբերի 25-ից մարտական հերթապահության է ընդգրկվել։ Դիրքերում նրա աջ հարեւանը 2-րդ հրաձգային գումարտակն է եղել, ձախ հարեւանը՝ 1-ին պաշտպանական շրջանի 3-րդ հրաձգային գումարտակը։ Սեպտեմբերի 27-ին, երբ սկսվել է պատերազմը, տեղի է ունեցել զորքերի վերախմբավորում, ինչի արդյունքում աջ հարեւանը մնացել է 2-րդ հրաձգային գումարտակը, իսկ ձախ հարեւանությամբ տեղակայվել է 4-րդ գումարտակը։ Խաչատրյանի ղեկավարած գումարտակը պաշտպանությունը զբաղեցրել է բնակավայր Հորադիզի ավերակներից դեպի հյուսիս ուղղությամբ։ Իսկ 5-րդ ուսումնական գումարտակը վերախմբավորման ժամանակ 1-ին գումարտակից մի դիրք հետ է զբաղեցրել պաշտպանությունը։ Մի պահ, երբ առաջնագիծը խախտվել է, Հայկազ Գրիգորյանի 13-րդ վաշտը մոտ է եղել 1-ին գումարտակի ստորաբաժանումներին։ Ըստ վկա Արսեն Խաչատրյանի՝ 13-րդ վաշտի զբաղեցրած բնագիծը համարվում է երկրորդ էշելոն։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը վկային փոխանցեց քարտեզի մի հատված՝ խնդրելով դրա վրա նշել, թե որտեղ են տեղակայված եղել 1-ին գումարտակը, նրա աջ եւ ձախ հարեւանները, 1-ին գումարտակի հրամանատարական դիտակետը եւ այն հատվածը, որտեղ մարտական խնդիր է կատարել Հայկազ Գրիգորյանի ղեկավարած ստորաբաժանումը։ Վկան կատարեց ընդգծումներ՝ կողմերին բացատրելով իր նշումները։ Առաջին օրը, ըստ վկայի, հակառակորդը գրոհ է իրականացրել 1-ին եւ 2-րդ գումարտակների զբաղեցրած դիրքերի ուղղությամբ։ Այդ հարձակման հետեւանքով 130-136 մարտական դիրքերը հետ են քաշվել եւ զբաղեցրել 3-րդ խրամատը։ Հակառակորդին հաջողվել է տիրել մինչեւ վաշտի հրամանատարական դիտակետի բնագիծ՝ առաջխաղացման խորությունը մոտ 400 մետր, իսկ ձախ թեւից 139, 140, 141, 142, 144 մարտական դիրքերը։ Փոխգնդապետի խոսքով՝ երեկոյան հակառակորդը կանգնեցվել է, ինչից հետո հակագրոհների շնորհիվ դիրքերը որոշակիորեն վերականգնվել են, վերադարձվել է 5 մարտական դիրք, ինչպես նաեւ վաշտի հրամանատարական դիտակետը, մնացած դիրքերում, որոնք գտնվել են աջ կողմում՝ 2-րդ գումարտակի պաշտպանության հատվածում, ամրացել է հակառակորդը։ Վկան ասաց, որ 2-րդ գումարտակի վերջին դիրքը հարեւան է եղել իրենց գումարտակի 128 դիրքին, եւ այդ վերջին դիրքի ողջ մնացած անձնակազմը (վկան միայն վաշտի ավագին մտաբերեց) միացել է 1-ին գումարտակի 3-րդ հրաձգային վաշտին։ 13-րդ վաշտի դասակի հրամանատարն ասել է, որ ուզում են հետ գնալ ու գիշերը լքել են դիրքը Հանրային մեղադրողը հստակեցրեց՝ այսինքն՝ Հայկազ Գրիգորյանի վաշտի զբաղեցրած դիրքը այդ գրոհի արդյունքում առաջնագիծ չի դարձել․ վկան հաստատեց այս պնդումը՝ նշելով, որ նրանց զբաղեցրած բնագիծը առաջնագծից մոտ 3-4կմ հեռավորության վրա պետք է լիներ։ 1-ին գումարտակի հրամանատարն իմացել է, որ իրենց թիկունքում տեղակայված է 13-րդ վաշտի դասակ, այդ մասին նրան հաղորդել է զորամասի շտաբի պետը․ «Այսինքն՝ իրենց համար նախատեսված պաշտպանությունը որոշակի փոփոխության է ենթարկվել, մի դասակ տեղակայվել է իրենց նախկին դիրքից մի փոքր աջ-ձախ, բայց նույն տեղանքում։ Տվյալներ կային, որ հակառակորդին հաջողվել է մտնել Հորադիզի անտառ, դրա համար մի քիչ ձեւափոխություն էին արել»,- մանրամասնեց Խաչատրյանը։ Հանրային մեղադրողը ճշտեց․ - Այսինքն՝ խնդիրը եղել է պաշտպանություն իրականացնել հնարավոր հարձակման պարագայում։ - Հա, անտառով Ֆիզուլի-Հորադիզ մայրուղին ա գնում, ասֆալտապատ ճանապարհ ա, հիմնականում էդ ճանապարհի ուղղության վրա են նշանակվել։ Էդտեղ ղեկավարն էղել ա դասակի հրամանատար լեյտենանտ [Գագիկ] Հարությունյանը։ Իր հետ եմ խոսել հեռախոսով։ - Ի՞նչ եք խոսել։ - Էն խոսակցությունը, որ չենք դիմանում, չենք կարում ստեղ մնանք, ես էլ ասել եմ՝ պիտի մինչեւ առավոտ մնաք, հասկանանք՝ ստորաժանումը փոխարինվի, ինքնագլուխ որոշում չկայացնեք։ - Ինչո՞ւ եք ասել ինքնագլուխ որոշում չկայացնես, ինչո՞վ էր դա պայմանավորված։ - Խոսակցությունն են տեքստով էր, որ չենք դիմանում, ուզում ենք հետ էթանք, մեր դիրքը փոխենք, տեղը լավ չի, հարմար չի․․․։ Ասեցի, որ պիտի ճշտենք, եթե կարիք կա այլ ստորաբաժանման․․․։ - Ումի՞ց պիտի ճշտեիք։ - Զորամասի ղեկավարությունից, որովհետեւ ինձ ենթակա ստորաբաժանում չեն։ Դրա համար ասել եմ՝ պիտի ճշտենք, բացի էդ՝ էդ կարեւոր ուղություն ա, եթե դուրս գաք, կարող ա շրջանցեն, մտնեն գումարտակի թիկունք, արդեն իմ համար մեծ խնդիր կստեղծվի։ - Սպասեցի՞ն, ձեր հոդրորները լսեցի՞ն։ - Չէ,- պատասխանեց վկան։ Նա լուսադեմին է իմացել, որ դասակը գիշերը լքել է մարտական դիրքը։ Խաչատրյանը ստիպված է եղել իր ղեկավարած ստորաբաժանումից մի ջոկ առանձնացնել՝ 5-հոգանոց անձնակազմով, եւ տեղակայել լքված բնագծում։ Վկայի խոսքով՝ խնդրի մասին վերադաս հրամանատարությանը տեղեկացրել է, հաջորդ օրերին փոխարինող ստորաբաժանումներ են ուղարկվել այդ տեղանք։ 1 վաշտի չափով համալրումը եղել է մոբից եւ երկրապահներից։ Հարցին՝ ինչու է 5-րդ գումարտակի 13-րդ վաշտի դասակի հրամանատարը զանգել իրեն՝ 1-ին գումարտակի հրամանատարին, այլ ոչ թե իր վերադասին, վկա Խաչատրյանն ասաց, որ Հարությունյանը նախկինում ծառայել է իր ենթակայության ներքո, եւ, հավանաբար, դա է պատճառը։ Վկան հերքում է դասակի հրամանատարի պնդումը, թե իրենց դիրքին հակառակորդի 100 տեխնիկա է մոտեցել Ինչն է եղել վաշտի՝ դիրքը թողնելու որոշման պատճառը․ սա երեկվա նիստում ամենաշատ հնչած հարցն է։ Գագիկ Հարությունյանն իր հարցաքննության ժամանակ ասել է, որ իրենց դիրքի ուղղությամբ հակառակորդի մեծաքանակ՝ մոտ 100 զրահատեխնիկա է մոտեցել, ինչպես նաեւ բազմաթիվ մարդուժ։ Այս պնդումը, սակայն, հերքեց ինչպես 1-ին գումարտակի հրամանատարը, այնպես էլ հետագայում զորամասի հրամանատարը։ Փոխգնդապետ Խաչատրյանը պատմեց, որ Գագիկ Հարությունյանի հետ հեռախոսազրույցից ենթադրել է, որ վերջինս խուճապային վիճակում է, դրա համար կապ է հաստատել Հարությունյանի հարեւանությամբ տեղակայված իր ստորաբաժանումների ղեկավարների հետ եւ նրանցից ճշտել՝ Հարությունյանի զբաղեցրած դիրքի ուղղությամբ հակառակորդի տեխնիկայի շարժ կամ գրոհ նկատվո՞ւմ է։ Իր ենթակաները ասել են, որ որեւէ շարժ չկա, եւ, բացի դրանից, եթե հարձակում էլ լիներ, առաջին դիմավորողը լինելու էին 1-ին գումարտակի ստորաբաժանումները։ - Դիցուք, եթե 20 զինտեխնիկա մոտենար, իրենք միայնա՞կ էին պաշտանվելու էդ տեխնիկայից կամ հարձակումից,- հարցրեց հանրային մեղադրողը։ - Չէ, ամեն բլուրի վրա անձնակազմ եղել ա, մոտ չորս բլրի վրա, իրանցից առաջ վաշտ ա եղել, ճիշտ ա՝ ձախ կողմի վրա են բլուրները, բայց սաղի վրա անձնակազմ եղել ա, մինչեւ իրանց հասնեը ստորաբաժանումներ եղել են, իրանք նենց չի, որ գտնվել են առաջին խրամատում, բայց աջ կողմի մասին չեմ կարող ասել, չեմ տիրապետում։ - Ի՞նչ անձնակազմով ա հակառակորդը գրավել ձեր հրամանատարական կետը։ - Եղել ա երեք հատ տանկ, հետեւակը՝ 100 հոգուց ոչ ավելի։ - Եղե՞լ է դեպք, որ Ձեզ էս վաշտից զեկուցեն, ասեն՝ հարձակում կա, հրետանային խոցում է պետք, Դուք ձեռնպահ մանք։ - Ես չեմ հիշում, որ օգնություն ուզեն, արած չլինենք։ Ըստ վկայի՝ դասակի լքած մարտական դիրքը համընկնում է հակառակորդի գրոհի ուղղության հետ Խաչատրյանի խոսքով՝ իր ենթակա 5-հոգանոց ջոկը վաշտի թողած բնագծում մնացել է մեկ-երկու օր, հետո հակառակորդը հարձակում է իրականացրել եւ հաջողել է որոշ բլուրներ գրավել, հետո դրանք հակագրոհով նորից վերադարձվել են։ Հակառակորդի հարձակումը, ըստ վկայի, միայն մի կոնկրետ ուղղությամբ չի եղել, սակայն այն հատվածը, որը լքել էր դասակը, համընկնում է հարձակման ուղղության հետ։ Հակառակորդի մոտենալու ժամանակ 1-ին գումարտակը համալրում չի կարողացել իրականացնել, քանի որ պատերազմի 1-ին օրվանից զոհեր ու վիրավորներ է տվել։ - Ըստ Ձեզ՝ 1 վաշտի բացակայությունն էդ հատվածից որեւէ ձեւ նպատատե՞լ է հակառակորդի կողմից մարտական դիրքեր գրավելուն,- հարցրեց հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը։ - Միանշանակ է, որ պաշտպանությունն ինչքան խիտ լինի, հակառակրոդին կանգնեցնելն էդքան հեշտ կստացվի։ Եթե ստորաբաժանումը դիրքը թողնի, դուրս գա, հակառակորդին կորուստ չպատճառի, հակառակորդի համար ավելի հեշտ կլինի,- պատասխանեց վկան։ - Ընդունենք՝ նահանջի անհրաժեշտություն եղել է։ Ո՞նց է կատարվում նահանջն ըստ մարտական կանոնադրությունների, արդյոք վերադաս հրամանատարների թույլտվությունը անհրաժե՞շտ է։ - Իմ ուղղության վրա ոչ թե նահանջի խնդիր է եղել, այլ զորաշարժային պաշտպանության։ Եթե խորքում ունենք ամուր պաշտպանություն, առաջնագծին ավելի մոտիկ գտնվող ստորաբաժանումները էլ չեն կարողանում խնդիրը կատարել, դիմակայել հակառակորդին։ Վերադաս հրամանատարն իրավասու է նահանջի ցուցում տալու՝ դիրքերն ավելի բարենսպաստ դարձնելու, հակառակորդին մոլորեցնելու, կրակային պարկի մեջ գցելու, խոցելու համար։ Դա մարտավարության մեջ թույլատրելի է, բայց դա լինում է կազմակերպված, ղեկավարվելով, այսինքն՝ ինքնուրույն չի լինում։ Այսինքն՝ նահանջը զորաշարժի տեսակ է, որ կատարում են՝ զորքերն ավելի նպաստավոր բնագիծ դուրս բերելու համար։ Վկա Խաչատրյանն ասաց, որ նահանջի համար պարտադիր է վերադաս հրամանատարի ցուցումը։ Ինչպես նաեւ վերադաս հրամանատարները պետք է մշտապես իմանան ենթակա ստորաբաժանումների գտնվելու տեղը, սահմանեն հաջորդ բնագիծը, նահանջի ուղղությունը եւ այլն։ Հանրային մեղադրողը վկային ասաց, որ 13-րդ վաշտը բնագիծը թողնելուց հետո հայտնվել է 9կմ կոչվող տեղանքում, ապա հարցրեց՝ դա կարո՞ղ էր հանդիսանալ այն բնագիծը, որը նահանջի արդյունքում հաջորդիվ կարելի էր զբաղեցնել։ Վկա Խաչատրյանը պատասխանեց, որ 9կմ կոչվող հատվածը Հորադիզի բնագծից հենց մոտ այդքան էլ հեռու է, եւ դա, ընդհանրապես, նահանջի համար շատ մեծ հեռավորություն է։ - Ունենք իրավիճակ, որ Հայկազ Գրիգորյանի ղեկավարած վաշտը, որի ենթակայության տակ եղել է Գագիկ Հարությունյանը դասակով, առանց վերադասի հրամանի դուրս է եկել մարտական դիրքից։ 5-րդ գումարտակի հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանը ցուցմունք տալիս նույնիսկ ասել է՝ հազիվ գտանք, հավաքեցինք իրար գլուխ, որովհետեւ վաշտի մի մասը 9կմ տեղանքում է եղել, մյուս մասը՝ Արալեռի ուղղությամբ։ Սա նահանջ կբնութագրե՞ք, որպես զինվորական՝ այս փաստական տվյալները նահանջ կորակե՞ք,- հարցրեց Գեւորգ Ավետիսյանը։ - Տեղանքը պատկերացնելով՝ Հորադիզից երկու ճանապարհ կա, մեկը՝ 9կմ տեղանք, մյուսը՝ Դաշքեսան։ Ինձ թվում ա՝ դրանք օգտագործելով են գնացել։ Բայց նահանջ, իմ կարծիքով, երեւի չէ,- պատասխանեց վկան։ 2 ամսվա ծառայողներն ամուր պաշտպանություն կարո՞ղ էին ապահովել Հայկազ Գրիգորյանի պաշտպան Նորիկ Նորիկյանը վկա Խաչատրյանից հետաքրքրվեց՝ հակառակորդը ո՞ր կողմից է գրավել իրենց հրամանատարական կետը։ Վկան պատասխանեց՝ Հորադիզի կողմից, այսինքն՝ աջ կողմից (աջ կողմում է եղել 13-րդ վաշտի դասակը,-հեղ․)։ - Հայկազ Գրիգորյանի ստորաբաժանումը ձեր հրամանատարական դիտակետի ո՞ր կողմում է գտնվել։ - Աջ կողմից։ - Եթե 13-րդ վաշտը չնահաջներ, կարո՞ղ եք պնդել, որ ձեր հրամանատարական դիտակետը չէր գրավի։ - 50/50։ - Պատերազմի օրերին երբեւէ նահանջի հրաման ստացե՞լ եք։ - Ոչ։ - Տեղյակ եղե՞լ եք, որ ձեր ստորաբաժանմանը նահանջի հրաման տալու մասին որոշում է կայացվել հոկտեմբերի 3-ին։ - Չէ։ - Ձեր ստորաբաժանումը նահանջե՞լ է ընդհանարպես, թե՞ ոչ։ - Այո։ - Ե՞րբ։ - Առաջին օրն էլ ա եղել, երկրորդն էլ, երրորդն էլ։ Դրանից հետո առաջ էլ ենք գնացել։ - Իսկ էդ իրավիճակում ձեր նահանջի ժամանակ երբեւէ ձեր զբաղեցրած առաջնագծի կառուցվածքը փոխվե՞լ է, թե՞ ոչ։ - Առաջնագիծը փոխվում ա, դիրքերի տեղափոխություն ա տեղի ունենում, ես նշեցի, որ առաջին օրը հակառակորդին հաջողվել ա դիրքերի մեծ մասին տիրել, բայց միաժամանակ նույն օրը հակագրոհով հետ ենք գրավել մեր դիրքերի մեծ մասը, մի քանի դիրք հետ գրավելու համար մեր ուժերը չեն հերիքել, որովհետեւ շատ կորուստներ ենք ունեցել։ Պաշտպան Նորիկյանը վկայից հետաքրքրվեց՝ արդյոք իրենց զբաղեցրած դիրքը հնարավորություն տալի՞ս էր հակառակորդի ամբողջ զորաշաժը դիտարկելու համար։ Վկան պատասխանեց, որ մեռյալ գոտիներ առկա եղել են, օրինակ եթե հակառակորդը մտներ անտառ եւ քողարկվեր, գուցե նրանց չնկատեին։ Պատասխանելով պաշտպանի հարցին՝ վկան ասաց, որ ինքը տեղյակ չի եղել, թե 5-րդ գումարտակի առաջ ինչ մարտական խնդիր է դրված եղել, միայն ասաց, որ նրանք պետք է իրականացնեին պաշտպանություն։ Նա շեշտեց, որ եթե վաշտը իրենց աջ կողմի բնակավայր Հորադիզի արեւմտյան մասում անցներ պաշտպանության, ընդհանուր պաշտպանությունն ավելի ամուր կլիներ։ Նորիկյանը փոխգնդապետից հետաքրքրվեց՝ իսկ 2 ամսվա նորակոչիկները կարո՞ղ էին ապահովել ամուր պաշտպանություն, լուծել խնդիրներ։ Վկան պատասխանեց, որ հին զինծառայողների հետ համեմատած, նրանք, իհարկե, այդքան փորձառու չեն եղել, սակայն եթե զորամասը մարտական գործողությունների կողքին էր, ապա ստորաբաժանումները համալրման համար պետք է սպասեին Երեւանի՞ց եկող ուժերին։ Նա նշեց, որ 5-րդ գումարտակը, այո, պետք է կիրառվեր եւ ունակ էր որոշակի խնդիրներ լուծելու, հենակետ, շրջան, տարածք պաշտպանելու։ Վերադառնալով 1-ին գումարտակի նահանջի դրվագներին՝ պաշտպան Նորիկ Նորիկյանը հարցրեց՝ ո՞ւմ հրամանով է իրականացվել նահանջի գործողությունը։ Վկան մանրամասնեց, որ իրենց նահանջը հարկադրված է եղել, երբ չեն կարողացել կանգնեցնել հակառակորդին եւ մոտ 400 մոտր հետ են քաշվելով՝ դեպի հաջորդ խրամատ։ Նա ասաց, որ որոշումն ինքն է կայացրել եւ տեղեկացրել զորամասի հրամանատարությանը։ Ըստ վկայի՝ 13-րդ վաշտի զբաղեցրած դիրքը ռազմավարական նշանակություն ուներ Դատավոր Վարդգես Ստեփանյանը վկայից հետաքրքրվեց՝ թշնամին գիտե՞ր, թե 25-30 կմ երկայնքով պաշտպանական շրջանի որ դիրքում ինչ պատրաստվածության զինծառայողներ են գտնվում։ Ըստ Խաչատրյանի՝ հարձակման պատրասվելիս հակառակորդը, տրամաբանորեն, հետախուզության միջոցով որոշակի տվյալներ ստացած կլիներ․ - Օրինակ՝ եթե դուք պլանավորեիք հարձակում, դուք էդ տեղեկությունն ունենալո՞ւ էիք։ - Հնարավորինս փորձելու էինք ունենալ, էդ պարագայում գնահատում են թույլ եւ ուժեղ կողմերը, ստորաբաժանումների պատրաստվածությունը։ - Ձեր գնահատմամբ, հաշվի առնելով թշնամու հարձակման ուղղությունները, ավելի հավանական է, որ իրենք իմացե՞լ են, թե՞ չեն իմացել։ - Իրենք հետախուզել են, հետախուզությունը հավանական գործողությունների բնույթը հիմնականում ճիշտ ա գնահատում։ Հակառակորդը հենց էդ մարտավարությամբ էլ կիրառել ա իր հարձակումը, իմ կարծիքով՝ հետախուզած կլինեն։ - Այսինքն՝ Հայկազ Գրիգորյանի ստորաբաժանման նահանջից հետո էդ ուղղությամբ հարձակում եղել ա։ - Գործողությունները հիմանականում էդ տարածքում են տեղի ունեցել, իրանից դեպի աջ, դեպի Արաքս գետ, հիմնականում աջ կողմում։ - Ըստ ձեզ՝ հակառակորդը տեղեկություն ունեցե՞լ է, որ էդ դիրքից նահանջ ա կատարվել։ - Հակառակորդը պատերազմի ընթացքում դիտարկում ա արել, տեսել ա՝ որտեղ ինչ ա, բլուր-բլուր գրավելով եկել ա։ Տեղեր կա, որ տեսել ա մեր գործողությունները, դրան համարժեք գործողություններ ա իրականացրել։ Իրենք վիզուալ դիտարկում են, պետք չի այլ աղբյուրներից լրահետախուզում։ - Ասացիք, որ այդ ուղղությամբ ստորաբաժանում եք ուղարկել։ Ի՞նչ քանակությամբ անձնակազմ է դիմակայել հակառակորդի հարձակմանը։ - Խրամատները մի քիչ իրար առաջ ա ընկնում, ոչ թե կողք-կողքի ա, որ համեմատեմ, ասեմ՝ էս ուղղությամբ եկել ա 100 հոգի, մենք եղել ենք 50 հոգի։ Ամեն բլրի վրա եղել են դասակի, ջոկի կազմով։ Հակառակորդը մոտ 100 հոգով է եղել։ - Իսկ Հայկազ Գրիգորյանի դիրք ուղարկած անձնակազմն ինքա՞ն է եղել։ - Մի ջոկ եմ ուղարկել, ընդամենը 5 հոգի։ - Նրանք նորակոչիկնե՞ր էին։ - Հին ծառայողներ։ - Իսկ էդ 5 հոգին դիմակայելու մեծ շանսեր ունեի՞ն։ - Շանսեր կային։ Թե ինչ կորուստներ է ունեցել հայկական կողմը այդ հատվածի մարտերում, վկան ասաց, որ տեխնիկայի կորուստ չեն ունեցել, իսկ անձնակազմից միայն վիրավորներ։ Հակագրոհի ժամանակ 1-ին գումարտակի անձնակազմը եղել է մոտ 180 հոգի, սակայն նրանց օգնության են եկել նաեւ այլ ուժեր։ Այդ ուղղությամբ հակագրոհն իրականացվել է վերադասի հրամանով։ Դատավորը հետաքրքրվեց՝ եթե Հայկազ Գրիգորյանը մնար այդ հատվածում, եւ հակառակորդը հարձակվեր այդ ուղղությամբ, նրա ստորաբաժանմանը օգնություն կգնա՞ր։ Վկան պատասխանեց, որ պատերազմի առաջին օրերին մոբով համալրում դեռ իրականացվում էր, ուստի ամենայն հավանականությամբ նրանց վաշտը եւս կհամալրվեր։ Խաչատրյանն ասաց, որ ինքը հենց այդ նպատակով էլ Գագիկ Հարությունյանին խնդրել է գիշերը չլքել դիրքը։ - Գագիկ Հարությունյանը ձեզ զանգել էր ի՞ր անունից, թե՞ Հայկազ Գրիգորյանի։ - Իր հետ եմ խոսել, բայց կոնրետ չեմ հիշում՝ ում անունից էր զանգել։ - Հարցրի՞ք իրեն, թե վաշտի հրամանատարն ինչ դիրքորոշում ունի։ - Չեմ հիշում։ - Հայկազ Գրիգորյանի զբաղեցրած դիրքը ռազմավարական ի՞նչ նշանակություն ուներ։ - Գագիկ Հարությունյանի դասակը նման էր որպես դարանի, որ խոցի հիմնական եկող ուժերին։ Մնացած ստորաբաժանումները հիմնականում եղել են իշխող բարձունքների վրա։ Կարեւոր նշանակություն ուներ,- ասաց վկան՝ նշելով, որ այդ բարձունքները հիմնականում լավ կահավորված էին, բայց Գագիկ Հարությունյանի զբաղեցրած դիրքինը՝ ոչ այնքան։ Դատավորը հետաքրքրվեց՝ եթե նահանջի կարիք կա, սակայն հնարավոր չէ կապ հաստատել վերադասության հետ, հրամանատարը կարո՞ղ է ինքնուրույն նման որոշում կայացնել։ Վկան ասաց, որ եթե հարկադիր նահանջ է, կարող է որոշում կայացնել, սակայն անհապաղ պետք է տեղեկացնել նահանջի մասին։ Բայց արդյոք Հայկազ Գրիգորյանի վաշտի նահանջը հարկադի՞ր է եղել, վկան կարծիք հայտնեց, որ այդ մարտական դիրքից հարկադրված տեղաշարժի կարիք չի եղել։ Իսկ հարկադրված նահանջի դեպքում Հայկազ Գրիգորյանի վաշտը մինչեւ ո՞ւր պետք է հետ քաշվեր․ վկան պատասխանեց՝ նման պայմաններում ընտրվում է բարենպաստ բնագիծ եւ նահանջ է կատարվում մինչեւ այդտեղ՝ փոխգործակցելով հարեւան դիրքերի անձնակազմերի հետ։ Ջրականի զորամասի հրամանատարի հարցաքննությունը Հաջորդիվ հարցաքննվեց 44-օրա պատերազմի ժամանակ Ջրականի զորամասի հրամանատարի պաշտոնը զբաղեցրած Արտյոմ Պողոսյանը, որն այժմ ՀՀ ՊՆ N զորամասի հրամանատարն է։ Արտյոմ Պողոսյանը եւս ասաց, որ ճանաչում է Հայկազ Գրիգորյանին, նրա հետ ունեցել է ծառայողական հարաբերություններ։ Նրա գնահատմամբ՝ Գրիգորյանը նորմալ է կազմակերպել ծառայությունը 5-րդ գումարտակում, նույնիսկ նշեց, որ ուսումնական գումարտակների հրամանատարներ էին նշանակվում շատ լավ սպաներ։ Սկսելով պատերազմի առաջին օրվանից՝ Պողոսյանը պատմեց, որ սեպտեմբերի 27-ին հակառակորդի թռչող սարքերը միաժամանակ խոցել են հրամանատարական կետը, զորամասի ՀՀՍ պահեստը, իր շտաբի հարակից մասը, ՀՕՊ ստորաբաժանման կրակային մարտական դիրքերը։ Պողոսյանն ասաց, որ իր հրամանով զորամասն անմիջապես բերվել է մարտական պատրաստականության բարձր աստիճանի։ Զորամասի հրամանատարը նշեց, որ 13-րդ վաշտն ընդգրկվել է 5-րդ գումարտակի կազմի մեջ, եւ, ըստ պաշտպանության հանկարծակի անցման պլանի՝ 5-րդ գումարտակը պետք է զբաղեցներ 2-րդ դիրք։ Նա նշեց, որ անձնակազմը իր պաշտպանության շրջանը զբաղեցրել է առանց մեկ կորուստի։ Զորամասի հրամանատարը նշեց, որ մարտական գործողությունները շատ ինտենսիվ են եղել, հակառակորդի ծավալը՝ շատ մեծ՝ 1-15 հարաբերակցությամբ․ «Ընդհանուր 140 զրահատեխնիկա է ծավալվել 3-րդ եւ 2-րդ գումարտակի առջեւ, որից 80-ը խոցված է»,- նշեց վկան՝ հավելելով, որ մարտական գործողությունների ընթացքում հակառակորդին հաջողվել է աջ թեւում տիրել որոշակի դիրքեր եւ մխրճվել պաշտպանության շրջան մինչեւ 1,5կմ․ «Մինչեւ ամսի 3-ը 16 մարտական դիրք հետ ենք վերցրել հակագրոհներ իրականացնելով։ Ամսի 3-ին դիվիզիայի հրամանատարի կողմից ստացել եմ խնդիր՝ 2-րդ եւ 3-րդ գումարտակների հետ նահանջել եւ նոր բնագիծ զբաղեցնել Արալեռ բնակավայրի մոտակայքում՝ որպես պաշտպանության բանակի երկրորդ բնագիծ։ Շատ դժվար ենք անցկացրել, Արաքսի թեւից մինչեւ Հորադիզ բնակավայրի հատվածում դուրս են բերվել»։ Հայկազ Գրիգորյանի ղեկավարած ստորաբաժանումը մարտական դիրքից դուրս է եկել մինչեւ զորամասի հրամանատարի՝ նահանջի հրաման ստանալը։ Վկա Պողոսյանն ասաց, շտաբի պետից է տեղեկացել վաշտի՝ տեղում չլինելու մասին եւ փորձել է հնարավորինս արագ լուծել խնդիրը՝ նոր ստորաբաժանում տեղակայել այդ հատվածում․ «Հասկանալով, որ խնդիրն արդեն ստեղծվել ա, ուր հարցը դարձել էր երկրորդական»,- նշեց նա։ 13-րդ վաշտի՝ մարտական դիրքից դուրս գալուց հետո զորամասի հրամանատարը միջտարածությունը փակելու խնդիր է տվել Այդ ժամանակ զորամասի հրամանատար Արտյոմ Պողոսյանը եղել է ավելի աջ՝ Արաքսի թեւում, քանի որ այդտեղ 3-րդ գումարտակի մոտ խնդիրն ավելի բարդ է եղել․ «Իմ ներկայության կարիքն այդտեղ եղել է, ուստի գումարտակի հետ մնացել ենք այդ տեղում։ Երբ ինձ զեկուցում են, որ վաշտը մարտի ժամանակ տեղում չէ, պրոբլեմը հասկանում եմ, անմիջապես գումարտակի հրամանատարին (Գարիկ Վարդերեսյանին) խնդիր եմ տվել անմիջապես փակել Նյուզգյարից դեպի ձախ միջտարածությունը պահեստազորի անձնակազմով, որ ստեղծեին կրակի համակարգ։ Գումարտակի հրամանատարն ինձ զեկուցում ա, որ էդ խնդիրը կատարել են։ Ես Արաքսի ափից գալիս եմ իմ դիտակետ, դա ամսի երկուսի երեկոն ա»։ Հաջորդ օրը զորամասի հրամանատարը դիվիզիայի հրամանատարից ստանում է նահանջի հրաման, եւ այդ ընթացքում էլ 5-րդ գումարտակի հրամանատարից տեղեկանում, որ 13-րդ վաշտին ինչ-որ տեղ հանդիպել են․ «Փառք Աստծո, Հայկազը ողջ ա, հետո կասի՝ որտեղ են հանդիպում։ Էդ պահին ինձ համար կարեւորն էն էր, որ վաշտը հայտնաբերվել ա, որպես այդպիսին կա, խնդիրն էլ կատարված ա՝ տվյալ հատվածում անձնակազմ կա։ Իսկ բարոյահոգեբանական գծով տեղակալին խնդիր եմ տվել՝ հասկանալ պատճառները, բայց հիմա չեմ կարող դրանց մասին ասել, որովհետեւ նահանջը շատ ծանր պայմաններում ենք իրականացրել, տարբեր միջոցներ ու ավիացիա էր կիրառվում (նկատի ունի, որ այդ ընթացքում ֆիզիկապես հնարավորություն չի ունեցել տեղակալին տրված խնդրի զեկույց ընդունելու)»։ Զորամասի հրամանարը նշեց, որ կարեւոր էր, որ վաշտը մնա բնագծում եւ չցրվի, հակառակ դեպքում կարող է՝ անվերադարձ կորուստներ ունենային։ Վկա Պողոսյանն ասաց, որ, որքանով տեղյակ է, 13-րդ վաշտը հոկտեմբերի 5-ից հետո տարբեր հատվածներում մասնակցել է մարտական գործողությունների։ Նրա համար զարմանալի է մնում, թե ինչպես կարող էր Հայկազ Գրիգորյանի ստորաբաժանումը, որը մինչեւ հոկտեմբերի 2-ը որեւէ խնդիր չի առաջացրել, 5-ից հետո էլ անձնակազմով գործողությունների է մասնակցել, ինքնակամ նահանջի դիմել։ Հատկապես այն պայմաններում, երբ այդ ուղղությամբ հարձակման մասին հայտնի չի եղել։ Նորակոչիկներին մարտական գործողությունների ներգրավելու արգելք չի եղել Նորակոչիկներին ինչո՞ւ տարաք մսաղաց դարձնելու․ այս ամենահաճախ հնչող հարցին զորամասի հրամանատարն այսպես պատասխանեց․ ամենաապահով տեղը եղել է խրամատը, արկակոծվել է ամեն ինչը, չի եղել մի բան, որը հակառակորդը չի իմացել, եւ արդյունքը՝ գումարտակի 410-հոգանոց անձնակազմը հոկտեմբերի 4-ի դրությամբ ունեցել է 12 զոհ, որոնցից մեկը՝ գումարտակի հրամանատարը, 1 սպա, 4 զինծառայող զոհվել են իրենց խրամատում՝ ռեակտիվ հրետանու դիպուկ կրակից, եւ 4 հոգի՝ մարտական գործողությունների ընթացքում․ «Այսինքն՝ խրամատն ամենաապահով տեղն ա եղել, մսաղաց բառը տեղին չէ»։ Զորամասի հրամանատարը նշեց, որ նորկաոչիկներին մարտական գործողությունների ներգրավելու որեւէ արգելք չի եղել։ Միայն կանոնագիրքը պահանջում է, որ երդում չտված զինծառայողները չընդգրկվեն մարտական գործողությունների եւ չնշանակվեն հաստիքների, իսկ երդում չտալու պատճառը կարող է եղած լինել այն, որ զինծառայողը ինչ-որ պատճառով չի կարողացել մասնակցել երդման արարողակարգին, բայց հետո նրանց համար առանձին հանվել է մարտական դրոշը, կազմակերպվել է երդման արարողությունը։ Վկան չմտաբերեց՝ 13-րդ վաշտում երդում չտված զինծառայողներ եղել են, թե ոչ, բայց, ըստ ենթադրության, պետք է որ բոլորը երդված լինեին, քանի որ երկուսուկես ամիս անցել էր զորակոչից։ Արտյոմ Պողոսյանը նկատեց նաեւ, որ նորակոչիկների գումարտակը հակառակորդի բավականին շատ տեխնիկա է խոցել․ «Պատկերացրեց՝ ութ օր կռվել են, այսինքն՝ նրանց անունը դնել թույլիկ կամ այլ բան, մի քիչ չեմ ընդունում, որովհետեւ հերոսներ են կռվել, Մարտական խաչի 1-ին աստիճանի մարդիկ կան նրանց մեջ»։ Պատասխանելով հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանի հարցին՝ վկան նշեց, որ 5-րդ գումարտակը մինչեւ հոկտեմբերի 12-ը կորուստներ չի ունեցել․ «Ես խնդիրը դրել եմ, իրենք կատարել են, խրամատներում կռվել են»։ - Ի՞նչ խնդիր ուներ Հայկազ Գրիգորյանի ղեկավարած ստորաբաժանումը,- հարցրեց հանրային մեղադրողը։ - Երկրորդ շարակազմում գումարտակի աջ մասում անցնել պաշտպանության եւ հակառակորդի մխրճվելու դեպքում ստեղծված բարենպաստ պայմանների առկայության պարագայում անցկացնել հակագրոհ եւ վերականգնել առաջնագիծը։ - Այսինքն՝ բացի պաշտպանությունից նաեւ հակագրող։ - Բարենպաստ պայմաններում հակառակորդին հասցնելով կորուստներ՝ գումարտակը պետք է իրականացնի հակագրոհ։ - Մարտական կանոնադրությունն ասում է, որ նահանջը պետք է լինի վերադաս հրամանատարի թույլտվությամբ։ Ո՞րն է դրա տրամաբանությունը։ - Ամենակարեւորը՝ պետք է տարբերենք նահանջը եւ խուսավարումները։ Խուսավարումը կարող է լինել 1-ին խրամատից 2-րդ խրամատ, 2-րդից 1-ին․ եւ այլն, որը գումարտակի հրամանատարը պարտավոր է անել։ Ինչ վերաբերում ա նահանջին, ես ինքս նահանջ հրաման չեմ տվել, նահանջ հրամանը ստացել եմ դիվիզիայի հրամանատարից, որը ճշտել ա բանակի հրամանատարի հետ։ Նահանջ հրամանը ստանալուց ստացել եմ հետագա բնագիծ՝ ինչ պետք ա զբաղեցնեմ, ուղղություն, որով պետք ա դուրս գամ, ապահովման տեսակներ եւ վերջնական խնդիր։ - 5-րդ գումարտակի մասով նահանջ հրաման տրվե՞լ է, ձեր կամ ձեր վերադաս հրամանատարության կողմից։ - Ոչ, մինչեւ ամսի 3-ը՝ ոչ։ Իրենք դիրքերում՝ առաջ-հետ, խուսավարման ընթացք, զորաշարժ։ - Մոտավորապես ի՞նչ շառավիղ դա կարող էր ընդգրկել։ - 300մ առաջ, մի 100մ հետ եւ այլն, բայց պաշտպանության շրջանից դուրս գալ, ես ինքս էլ իրավունք չունեմ։ - 9 կմ կոչվող հատվածը որտե՞ղ է։ - Եթե չեմ սխալվում՝ պաշտանության գոտուց դուրս ա, զորամասի գոտուց ա դուրս։ Երբ 13-րդ վաշտը լքել է մարտական դիրքը, խարխլվել է պաշտպանությունը Պատասխանելով հարցին՝ երբ 13-րդ վաշտը մարտական դիրքից դուրս է եկել, արդյոք չի՞ խարխլվել պաշտպանությունը, զորամասի հրամանատարն ասաց՝ իհարկե խարխլվել է, եւ արդյունքում մեկ այլ անձնակազմ է տեղափոխվել այնտեղ՝ խնդիր առաջացնելով հրամանատարության համար։ Ի վերջո՝ Հայկազ Գրիգորյանի ղեկավարած ստորաբաժանումը նահա՞նջ է իրականացրել, թե՞ փախուստ։ Զորամասի հրամանատարի խոսքով՝ նահանջը մարտական կանոնադրությամբ թույլատրելի է, նահանջն ուրիշ բան է, փախուստն՝ ուրիշ․ «Եթե վաշտը մարտական գործողությունից դուրս ա եկել, ուրեմն փախուստ ա»։ Հայկազ Գրիգորյանի պաշտպան Նորիկ Նորիկյանը հետաքրքրվեց՝ ինչո՞ւ է որոշվել, որ մյուս գումարտակները լինեն առանձին, իսկ 5-րդ գումարտակը ոչ միայն չլինի առաջին բնագծում, այլ նաեւ դիրքավորվի թիկունքում։ Պողոսյանը պատասխանեց, որ 5-րդ գումարտակի անձնակազմը թուլակազմ չի եղել, այլ բան է, իհարկե, պատրաստվածությունը․ «Բայց հստակ է, որ 2-րդ շարասյան գումարտակը բարենպաստ պայմաններում պետք է իրականացնի հակագրոհ։ Եթե բարենպաստ պայմանը ստեղծվեր, այո, ես այդ ստորաբաժանումը կիրառելու էի»,- նշեց զորամասի հրամանատարը։ Նա ասաց, որ բարենպաստ պայմաններ են համարվում, երբ հակառակորդը լիարժեք ճնշվել է, երբ կան առկա ուժեր եւ միջոցներ եւ հնարավորություն է ստեղծվել իրականացնել հակագրոհ։ Նա նշեց, որ 5-րդ գումարտակն այլեւս ուսումնական չէր համարվում, այլ կոչվում էր 5-րդ հրաձգային գումարտակ․ «Պատերազմից 6 ամիս առաջ բանակի հրամանատարի հրամանով գումարտակի կիրառման հրաման ա արձակվել, որի ժամանակ ուսումնական բառը դուրս ա եկել եւ դիտվել ա որպես 5-րդ հրաձգային գումարտակ»։ - Ուզում եք ասել, որ երկու ամսվա նորակոչիկի եւ 1,5 տարվա զինծառայողի առաջ դուք նույն մարտական խնդի՞րն եք դրել,- հարցեց պաշտպանը։ - Եթե պատերազմը սկսվեր հոկտեմբերի վերջ, զինվորը կլիներ 6 ամսվա ծառայող։ Երբ պլանը կազմվում ա, չի կազմվում ըստ զինծառայողի ծառայության անցնելու ժամկետի, պլանը հաստատվում ա ըստ մարտակարգի, կանոնագրքի։ 5-րդ հրաձգային գումարտակի անձնակազմը պետք ա կիրառվեր ըստ նշանակության՝ համապատասխան կանոնակարգի, որտեղ նշված չէ՝ զինծառայողը քանի ամսվա ծառայող պետք ա լինի։ - Նախորդ վկան ասում էր, որ իր ղեկավարած ստորաբաժանումը՝ 1-ին գումարտակը, ավելի շատ էր զենքով համալրված, քան 5-րդ գումարտակը, ինչո՞վ էր դա պայմանավորված։ - Մարտակարգի բոլոր էլեմենտներով իրենք էլ են համալրված եղել։ Ես, որպես գնդի հրամանատար, [ասում եմ]՝ էնտեղ զինծառայող չի եղել, որ զենք չունենա։ Եթե ՊԿ-իստ ա, ՊԿ-ով համալրված ա եղել․․․ - Խոսքը համալրվածության մակարդակի մասին է։ - Գումարտակներն ունեցել են նույն կառուցվածքը։ Դեռ 5-րդ գումարտակից են վերցնում անձնակազմ, բաշխում այլ գումարատկների, հետո համալրում, բայց ինքը մնում ա առանձին գումարտակ։ Ուղղակի էդ խնդիրը մենք չենք կարողացել կատարել (նկատի ունի՝ բաշխման գործընթացը), որովհետեւ որտեղ անձնակազմ էր կուտակվում, հրետանու կրակ էր լինում։ 5-րդ հրաձգային գումարտակի անձնակազմը նույնիսկ ավելի շատ ա եղել՝ 410 հոգի, 1-ին գումարտակը՝ 220 հոգի, ու զինատեսակների մասով էլ նույն համալրվածությունն են ունեցել, 5-րդ գումարտակում երեւի ավելի շատ՝ պայմանավորված անձնակազմով։ Նորիկ Նորիկյանը վկային հարցրեց՝ ճի՞շտ է հասկանում, որ դիվիզիայի հրամանատարի կողմից նահանջի հրամանը տրվել է իր իսկ զեկույցների հիման վրա։ Վկան հաստատեց՝ հավելելով, որ դիվիզիայի հրամանատարը այլ տեղերից էլ է ստանում տեղեկություններ։ Պողոսյանը մանրամասնեց, որ երբ 2-րդ եւ 3-րդ գումարտակները դուրս են եկել նախնական բնագծերից, 5-րդ գումարտակի մնացած ստորաբաժանումներն էլ փոխել են իրենց տեղադիրքը, ինչը նշանակում է, որ եթե Հայկազ Գրիգորյանի ստորաբաժանումը մարտական դիրքում լիներ, մյուս գումարտակների նահանջի ժամանակ միայնակ չէր մնալու նույն դիրքում։ Հայկազ Գրիգորյանին նահանջի հրաման չի տրվել Զորամասի հրամանատարը մանրամասնեց, որ մարտական գործողությունների ընթացքում ինքը պարբերաբար զեկուցել է իր կրած կորուստների եւ հակառակորդի կողմից ուժեր ավելացնելու վերաբերյալ, ապա խնդրել է ներդաշնակված ուժեր, որոնք միանան իր անձնակազմին՝ շարունակելու մարտական գործողությունները։ Նրա գնահատմամբ՝ դիվիզիան հավանաբար չի ունեցել ուժեր, դրա համար խնդիր է դրել նահանջելու եւ այլ բնագիծ զբաղեցնելու․ «Որովհետեւ եթե ես մեկ օր էլ մնայի էդտեղ, իմ գլխավորությամբ 2 գումարտակ զոհվելու էր էդ խրամատների մեջ։ Եթե դիվիզիայի հրամանատարն էդ ժամանակ չտար էդ խնդիրը, մնալու էի, իրանք էլ մնալու էին՝ ինձ նայելով, եւ էդ երկու գումարտակը զոհվելու էր։ Խնդիրը ստացել եմ՝ նահանջ, անձնակազմին դուրս եմ բերել հակառակորդի կրակի ազդեցությունից»։ - Նույն բանն էլ էս մարդն է ասում,- ասաց Նորիկ Նորիկյանը՝ նկատի ունենալով իր պաշտպանյալին։ - Բայց ոչ հրամանով, պարոն Նորիկյան։ - Նույն բանը էս մարդն է ասում, ասում է՝ եթե ես չնահանջեի, մնայի, զոհվելու էի։ Էդ ո՞նց ստացվեց, հիմա էս մարդը փախել ա, դուք հերոս եք։ Դուք ստացել եք դիվիզիայի հրամանատարից հրամանը, որ նահանջեք, ընդ որում՝ ազնվորեն ասում եք, որ ձեր հրամանի հիմքում դրված են եղել ձեր զեկույցները։ Շատ լավ, խոսքը վերադասից թույլտվության մասին է, հետեւաբար, ես ուզում եմ սկզբունքը հասկանալ, այսինքն՝ ըստ ձեզ՝ ավելի լավ էր դիվիզիայի հրամանատարը հրաման չտար, 2-րդ, 3-րդ գումարտակները մնային ըտեղ, զոհվեին, բայց նման հրաման չլինե՞ր։ - Ոչ, պարոն Նորիկյան, չէ, ես ասում եմ՝ եթե դիվիզիայի հրամանատարը նահանջի որոշում չկայացներ, խնդիրը դրված էր՝ կանգնել մինչեւ վերջ։ - Եթե Հայկազ Գրիգորյանը հրաման չտար նահանջի, դուրս չբերեր նորակոչիկներին էդ տարածքից, հավանականություն կա՞ր, որ իր անձնակազմը կզոհվեր։ - Եթե վաշտը մնում էր ըտեղ, մենք ամսի 3-ի լուսաբացին բոլորս իրար հետ կատարում էինք նահանջ։ Խնդիրը զեկուցել եմ, ստացել եմ խնդիրը, փոխանցել եմ ստորաբաժանմանը եւ սկսել եմ կատարել։ Ուղղակի հիմա ոնց որ փախուստն ու նահանջը բերել ենք․․․ ստեղծվել է Քրեական օրենսգիրքը՝ փախուստ մարտի դաշտից․․․ Եւ կանոնագրքում կա նահանջ հրաման։ Հիմա, այսինքն, որ բոլորը փախնեին․․․ - Հիմա նահանջը փախուստ է՞։ - Ոչ։ - Ըհը՜։ - ․․․ [նահանջը] ստացել եմ հրամանով, կատարել եմ հրամանով։ Բայց Գրիգորյան Հայկազը չի ստացել նման հրաման։ Վկաների հարցաքննության փուլն ավարտվեց։ Հաջորդ նիստը նշանակվեց դեկտեմբերի 9-ին։ Գլխավոր նկարում՝ Արտյոմ Պողոսյանը, լուսապատճենը՝ Հետք-ի տեսանյութից (Հակակոռուպցիոն դատարանը չի թույլատրել լուսանկարահանում իրականացնել նիստի ընթացքից՝ հիմք ընդունելով պաշտպանական կողմի առարկությունը)։ Հայարփի Բաղդասարյան

20:53 - 21 նոյեմբերի, 2024

44-օրյա պատերազմը՝ ամփոփ

Հրթիռակոծված Ղազանչեցոց եկեղեցու լուսանկարը՝ Դավիթ Ղահրամանյանի, աղբյուրը՝ Արցախի տեղեկատվական շտաբ, հոկտեմբերի 8, 2020թ․ 4 տարի առաջ՝ սեպտեմբերի 27-ին, Ադրբեջանը լայնածավալ հարձակում սկսեց Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծի ողջ երկայնքով՝ գործի դնելով իր սպառազինության մեջ առկա գրեթե բոլոր զինատեսակները՝ հրաձգային զենքերից մինչեւ ավիացիա։ 2020թ․ պատերազմն անսպասելի չէր, հատկապես, երբ դիտարկում ենք 4 տարվա հեռավորությունից՝ ուսումնասիրելով այն խոսույթը, որն օգտագործում էր ադրբեջանական կողմը եւ այն մտահոգությունները, որոնք պարբերաբար բարձրաձայնվում էին ոչ միայն հայ, այլեւ օտարերկրյա պաշտոնյաների կողմից։ Ադրբեջանը հարձակման համար հող էր նախապատրաստում տեւական ժամանակ՝ ամենօրյա ռեժիմով լրատվադաշտ նետելով հրադադարի ռեժիմի խախտման մասին հաղորդագրություններ՝ Հայաստանին մեղադրելով սադրանքի նախապատրաստվելու մեջ։ Դեռ սեպտեմբերի առաջին տասնօրյակում՝ մինչեւ պատերազմի մեկնարկը, Ադրբեջանի նախագահը հայտարարեց, թե «Հայաստանը դուրս է եկել բանակցային գործընթացից»։ Այս հայտարարություններին զուգընթաց՝ Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակը հաղորդում էր տվյալներ, համաձայն որոնց՝ միայն սեպտեմբերի երկրորդ շաբաթում Ադրբեջանը արցախա-ադրբեջանական հակամարտ զորքերի շփման գծում հրադադարի ռեժիմը խախտել է 300-ից ավելի անգամ, երրորդ շաբաթում՝ 295 անգամ, չորրորդ շաբաթում՝ սեպտեմբերի 20-26-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ 330 անգամ։ Այդ ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի, Հայաստանի Հանրապետության եւ Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի տարբեր ստորաբաժանումներ ինտենսիվ պարապմունքներ եւ ուսումնական վարժանքներ են իրականացնում։ Դիտարկելով տարածաշրջանային իրավիճակը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները սեպտեմբերի 14-ին հանդիպման առաջարկ են անում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարներին՝ առանց նախապայմանների լուրջ բովանդակային բանակցություններ վերսկսկելու նպատակով։ Այդ հանդիպումը, սակայն, չի կայանում։ Բանակցություններ վերսկսելու առաջարկից երկու օր անց՝ սեպտեմբերի 16-ին, հայտնի է դառնում, որ ադրբեջանական կողմի կրակի հետեւանքով Հայաստանի հյուսիսարեւելյան հատվածում տեղակայված զորամասերից մեկի մարտական դիրքում մահացու հրազենային եւ բեկորային վնասվածքներ է ստացել պայմանագրային զինծառայող, կրտսեր սերժանտ Հովիկ Նելսոնի Թամազյանը։ Այդ դեպքից երկու օր անց՝ սեպտեմբերի 16-ին, Ազգային ժողովում ՀՀ պաշտպանության այդ ժամանակվա նախարար Դավիթ Տոնոյանը հաղորդում է, որ Հայաստանի սահմանի մոտ ամրաշինական աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով ադրբեջանական բանակն օգտագործում է տարբեր տրամաչափի զենքեր՝ «չեզոքացնելու մեր դիրքապահների եւ դիրքերի առավելությունն ու գերակայությունը»։ Տոնոյանը հայտարարում է, որ այդ իրավիճակը երկու շաբաթ է՝ շարունակվում է, բայց հայկական կողմը «տեղեկատվական զսպվածություն է ցուցաբերել»։ Դրա նախորդ օրը ադրբեջանական կողմը հայտարարել էր ադրբեջանցի զինվորի վիրավորվելու մասին։ Օրեր անց՝ սեպտեմբերի 19-ին, Հայաստանի արտաքին գործերի այդ ժամանակվա նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը հայտարարում է, որ կան տեղեկություններ, որ ահաբեկիչներ են հավաքագրվում՝ Ադրբեջան տեղափոխվելու համար։ Մոտ տասը օր անց, երբ պատերազմն արդեն սկսվել էր, Reuters գործակալությունը հրապարակում է հոդված, որտեղ փաստեր է ներկայացնում Անկարայի կոորդինացմամբ Ադրբեջան տեղափոխվող սիրիացի ջիհադիստների մասին։ Ադրբեջանը պատերազմ է սանձազերծում սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան՝ միանգամից հայտարարելով, թե հայկական կողմն է դիմել սադրանքի։ Առավոտյան 8-ի մոտակայքում Արցախի նախագահի խոսնակ Վահրամ Պողոսյանը հայտարարում է, որ շփման գծի ողջ երկայնքով ադրբեջանական կողմը հրետակոծություն է սկսել, ՀՀ ՊՆ խոսնակ Շուշան Ստեփանյանն էլ հաղորդում է, որ հակառակորդն Արցախի ուղղությամբ հարձակում է սկսել։ Ադրբեջանը հարվածում է ոչ միայն մարտական դիրքերին, այլ նաեւ թիրախավորում բնակավայրերը, այդ թվում՝ մայրաքաղաք Ստեփանակերտը։ Թուրքիան միանգամից աջակցություն է հայտնում Ադրբեջանին․ Թուրքիայի նախագահի խոսնակ Իբրահիմ Քալընը հայտարարում է, թե դատապարտում են «հայկական կողմի հարձակումը»։ Միջազգային կազմակերպությունների եւ տարբեր պետությունների ներկայացուցիչները ռազմական գործողությունները դադարեցնելու եւ անհապաղ բանակցությունների վերադառնալու կոչերով են հանդես գալիս [1, 2, 3, 4]։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարություն են տարածում` նշելով, որ բանակցությունների միջոցով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորումն այլընտրանք չունի: Այդ կոչերին զուգահեռ՝ նույն օրը՝ սեպտեմբերի 27-ին, Արցախում եւ Հայաստանում հայտարարվում է զորահավաք եւ ռազմական դրություն։ Ադրբեջանում ռազմական դրություն է հայտարարվում սեպտեմբերի 28-ի կեսգիշերից։ Պատերազմի երկրորդ օրվանից Ադրբեջանը փորձում է ընդլայնել ռազմական գործողությունների աշխարհագրությունը դեպի Հայաստանի Հանրապետության տարածք՝ սեպտեմբերի 29-ին հրետակոծելով Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս համայնքի գյուղերը։ ՀՀ բնակավայրերի եւ ԶՈՒ ցամաքային ստորաբաժանումների ուղղությամբ Ադրբեջանի «ՍՈՒ-25» եւ թուրքական «Բայրաքթար» ԱԹՍ-ով ռմբահրթիռային հարվածների իրականացման ընթացքն ապահովում էին Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերին պատկանող F-16 կործանիչները, որոնք օդ էին բարձրացել Ադրբեջանի Գյանջա օդանավակայանից։ Այդ կործանիչները չէին վերադարձել Թուրքիա ադրբեջանաթուրքական զորավարժությունների ավարտից հետո։ Սեպտեմբերի 29-ին ՀՀ օդային տարածքում Թուրքիայի F-16-ը խոցում է ՀՀ զինված ուժերի ռազմաօդային ուժերի «ՍՈՒ-25» գրոհիչը, օդաչուն զոհվում է։ Լեռնային Ղարաբաղում ինտենսիվ ռազմական գործողություններին զուգահեռ՝ Ադրբեջանը չի դադարեցնում սադրանքները նաեւ Հայաստանի ուղղությամբ՝ հետախուզական չորս անօդաչու թռչող սարք ուղարկելով ՀՀ Կոտայքի մարզ [1, 2, 3]։ Պատերազմի 44 օրերի ընթացքում հրադադարի 3 պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում։ Առաջին համաձայնությունն ընդունվում է Ռուսաստանի միջնորդությամբ՝ հոկտեմբերի 10-ին։ Կողմերը համաձայնում են կեսօրից մարդասիրական նպատակներով դադարեցնել կրակը՝ ռազմագերիների եւ պահվող այլ անձանց, զոհվածների մարմինների փոխանակման համար` Կարմիր Խաչի Միջազգային Կոմիտեի միջնորդությամբ եւ վերջինիս չափանիշների համաձայն։ Կողմերը վերահաստատում են բանակցային գործընթացի ձեւաչափի անփոփոխ լինելը եւ պայմանավորվում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ, կարգավորման հիմնարար սկզբունքների հիման վրա ձեռնամուխ լինել առարկայական բանակցությունների` խաղաղ կարգավորմանը շուտափույթ հասնելու նպատակով։ Հրադադարի հաստատման ժամից 5 րոպե անց Ադրբեջանը խախտում է պայմանավորվածությունը՝ գրոհ ձեռնարկելով։ Նույն օրը հրթիռային հարվածներ է հասցնում նաեւ ՀՀ Սյունիքի մարզի ուղղությամբ։ Մեկ շաբաթ անց կրակի դադարեցման երկրորդ համաձայնությունն է ձեռք բերվում Ֆրանսիայի միջնորդությամբ․ Հայաստանն ու Ադրբեջանը որոշում են հոկտեմբերի 18-ին, տեղական ժամանակով ժամը 00։00-ից հաստատել մարդասիրական զինադադար։ Այս զինադադարը տեւում է ժամեր․ վաղ առավոտյան հայկական եւ ադրբեջանական կողմերը միմյանց մեղադրում են պայմանավորվածությունը խախտելու մեջ։ Ռազմական գործողությունները շարունակվում են՝ տարբեր տեղամասերում՝ տարբեր ինտենսիվությամբ։ Այդ ողջ ընթացքում քննարկվում են հակամարտության լուծման ելքեր, արցախցի պաշտոնյաները, տարբեր քաղաքական գործիչներ բարձրացնում են Արցախի միջազգային ճանաչման հարցը։ Հոկտեմբերի 25-ին, ՀՀ վարչապետը հայտարարում է, որ «միջազգային հանրությունը, այո, պետք է կիրառի անջատում հանուն փրկության բանաձեւը»։ Արցախի անկախության ճանաչման մասին հայտարարում են միայն տարբեր երկրների առանձին քաղաքներ, իսկ «անջատում հանուն փրկության» սկզբունքի մասին խոսակցությունները մնում են միայն հայտարարությունների դաշտում։ Ադրբեջանը հայտարարում է նոր տարածքների գրավման մասին, հայկական կողմը որոշ դեպքերում հերքում է, որոշ դեպքերում՝ հաստատում այդ հայտարարությունները։ Պատերազմի ողջ ընթացքն ուղեկցվում է նաեւ տեղեկատվական պատերազմով։ Հրադադարի երրորդ պայմանավորվածությունը ձեռք է բերվում հոկտեմբերի 26-ին։ ՀՀ արտաքին գործերի այդ ժամանակվա նախարար Զոհրաբ Մնացականյանն ու Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովը հոկտեմբերի 24-ին հանդիպում են ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանի հետ եւ վերահաստատում երկրների հանձնառությունը՝ կյանքի կոչելու եւ պահպանելու հումանիտար հրադադարի վերաբերյալ նախորդ պայմանավորվածությունները: ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ կողմերը պայմանավորվում են հումանիտար հրադադար հաստատել հոկտեմբերի 26-ին՝ տեղական ժամանակով 08:00-ին: Հրադադարի հաստատումից 10 րոպե անց Ադրբեջանը հայկական կողմին մեղադրում է հրադադարը խախտելու մեջ, Արցախի ՊԲ-ն միանգամից հերքում է այդ լուրը՝ հայտարարելով, որ զինված ուժերը խստորեն հետեւում է հրադադարի ռեժիմին։ Րոպեներ անց ՀՀ ՊՆ-ն հայտարարում է, որ Ադրբեջանը խախտել է հրադադարի ռեժիմը։ Հոկտեմբերի 27-ին Հայկական միասնական տեղեկատվական կենտրոնը հրապարակում է ռազմական գործողությունների քարտեզ, որում երեւում է, որ հակառակորդը հարավից ավելի է խորացել, եւ արդեն մարտեր են ընթանում Ավետարանոց եւ Սղնախ գյուղերի մոտակայքում: Հայկական միասնական տեղեկատվական կենտրոնի հրապարակած քարտեզը՝ 2020 թ. հոկտեմբերի 27-ի դրությամբ մարտական գործողությունների մասին Հոկտեմբերի 28-ին Ադրբեջանի թիրախում է հայտնվում Ստեփանակերտի ծննադատունը։ 2 օր անց՝ հոկտեմբերի 30-ին, Ժնեւում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ եւ մասնակցությամբ մեկնարկում է ՀՀ ԱԳ այն ժամանակ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հանդիպումը Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովի հետ։ Կողմերը Ժնեւում կայացած հանդիպման ընթացքում խաղաղ բնակչության եւ ոչ ռազմական օբյեկտները չթիրախավորելու վերաբերյալ համաձայնություն են ձեռք բերում: Թեեւ Երեւանն ու Բաքուն այդ հանդիպմանը վերահաստատում են նախկինում ձեռք բերված հրադադարի պայմանավորվածությունները, հաստատում, որ դիտավորյալ չեն հարձակվի քաղաքացիական բնակչության կամ ոչ ռազմական օբյեկտների վրա եւ այլն, մարտադաշտում իրադրությունը չի փոխվում։ Դեռ ավելին, հաջորդ օրը՝ հոկտեմբերի 31-ին, հայկական կողմը հայտարարում է, որ Ադրբեջանը զանգվածային ոչնչացման ֆոսֆորային զինամթերք է օգտագործում Լեռնային Ղարաբաղի՝ քաղաքացիական բնակավայրերի մերձակայքում գտնվող անտառներում։ Նոյեմբերի առաջին օրերին Ադրբեջանը սկսում է առավել ինտենսիվորեն մեղադրել Հայաստանին հայ-ադրբեջանական սահմանին հրադադարի ռեժիմը խախտելու մեջ, հայկական կողմը հերքում է բոլոր այդ պնդումները։ Հայկական միասնական տեղեկատվական կենտրոնի հրապարակած քարտեզը՝ 2020 թ. նոյեմբերի 3-ի դրությամբ մարտական գործողությունների մասին Նոյեմբերի առաջին շաբաթվա լուրերը ցույց են տալիս, որ մարտական գործողություններն ընդլայնվում են դեպի խորք։ Նոյեմբերի 6-ին ՀՀ ՊՆ ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը հայտարարում է, որ մարտերը Շուշիի մերձակայքում են։ 2 օր անց՝ նոյեմբերի 8-ին, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը հայտարարում է, որ Շուշին գրավված է։ ՀՀ ՊՆ ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը նույն օրը երեկոյան պնդում է, որ Շուշիում ծանր մարտեր են ընթանում՝ այդպիսով հերքելով ադրբեջանական կողմի հայտարարությունները, թե Շուշին ամբողջությամբ իրենց վերահսկողության ներքո է։ Նոյեմբերի 9-ին՝ երեկոյան ժամը 18։30-ի սահմաններում, Ադրբեջանի զինված ուժերը դարձյալ թիրախավորում է ՀՀ տարածքը՝ հրթիռային կայանքի կիրառմամբ խոցելով Արարատի մարզի Երասխ գյուղում թռիչք իրականացնող ՌԴ զինված ուժերի ՄԻ-24 տեսակի՝ ակնհայտորեն ՌԴ տարբերանշանը կրող ռազմական ուղղաթիռը։ Դրա հետեւանքով զոհվում է 2 անձ, եւ մարմնական վնասվածք ստանում եւս մեկը։ Այս դեպքի առնչությամբ սկսվում է հետաքննություն, Հայաստանը հայտարարում է, որ ամեն կերպ պատրաստ է աջակցել ՌԴ-ին այդ հարցում։ Պատերազմի վերջին օրը՝ նոյեմբերի 9-ի առավոտյան, ՀՀ ՊՆ մամուլի խոսնակ Շուշան Ստեփանյանը գրում է, որ Շուշիի մերձակայքում մարտերը շարունակվում են, երեկոյան ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գրում է՝ Շուշիի համար մարտերը շարունակվում են։ ՀՀ վարչապետի գրառումից ժամեր անց հայտնի է դառնում, որ պատերազմն ավարտվել է 9-կետանոց հայտարարության ստորագրությամբ։ Նոյեմբերի 9-ի կեսգիշերն անց Նիկոլ Փաշինյանը գրառում է անում իր կատարած «ծանր որոշման» մասին՝ նշելով, որ «ստեղծված իրավիճակում սա հնարավոր ամենալավ հանգուցալուծումն է»: Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը հայտարարում է, որ ինքը եւս պատերազմը կանգնեցնելու համաձայնություն է տվել։ 2020թ․ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը ստորագրված է ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից։ Ըստ այդ հայտարարության՝ նոյեմբերի 10-ի՝ Մոսկվայի ժամանակով ժամը 00։00-ից, Ադրբեջանն ու Հայաստանը կանգ են առնում իրենց զբաղեցրած դիրքերում, օրերի ընթացքում Ադրբեջանին են վերադարձվում Աղդամի շրջանը, Քելբաջարի շրջանը, Լաչինի շրջանը, ԼՂ շփման գծի եւ Լաչինի միջանցքի երկայնքով տեղակայվում է ՌԴ խաղաղապահ զորախումբ, դրան զուգահեռ ԼՂ-ից դուրս են բերվում հայկական զինված ուժերը եւ այլն։ Նոյեմբերի 9-ի, լույս 10-ի գիշերը ռուս խաղաղապահ ուժերը բերվում են Լեռնային Ղարաբաղ: Խաղաղապահները այստեղ մնում են մինչեւ 2023թ․ սեպտեմբերի 19-ը, երբ Արցախի վրա Ադրբեջանի հարձակումից հետո Արցախի քաղաքական ղեկավարությունը ստորագրում է Արցախի լուծարման մասին փաստաթուղթը, եւ երբ Արցախի բնակչությունը բռնի տեղահանվում է։ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով Արցախից տեղահանվածների թիվը ՀՀ ՆԳՆ քաղաքացիության եւ միգրացիայի ծառայությունից «Ինֆոքոմի» ստացած տվյալների համաձայն՝ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ԼՂ-ից ՀՀ է տեղափոխվել 92 հազար 265 անձ, որոնցից 60 հազար 930-ը՝ կին, 31 հազար 335-ը՝ տղամարդ։ 84 հազար 502-ը եղել է չափահաս, 7 հազար 763-ը՝ 0-19 տարեկան։ ԼՂ-ից տեղահանվածների վիճակագրությունը՝ ըստ շրջանների՝ Ասկերանից՝ 8997 անձ, Հադրութից՝ 9317 անձ, Մարտակերտից՝ 12002 անձ, Մարտունուց՝ 13726 անձ, Շահումյանից՝ 2779 անձ, Շուշիից՝ 4170 անձ, Ստեփանակերտից՝ 32050 անձ, Քաշաթաղից՝ 8969 անձ: 2022-ի փետրվարին «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության նախաձեռնությամբ Ազգային ժողովում ստեղծվել է 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողով։ Այդ հանձնաժողովն արդեն ավարտել է աշխատանքները և պատրաստել եզրակացություն։ Հանձնաժողովի նախագահ, ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը հայտարարել է, որ այս տարվա հոկտեմբերին նամակով դիմելու է խորհրդարանի նախագահին դռնփակ նիստ հրավիրելու համար, որի ժամանակ էլ կներկայացվի «մի քանի հարյուր էջից բաղկացած զեկույցը»։ Հայկական կողմի կորուստները 2020թ․ դեկտեմբերի 9-ին Արցախի տեղեկատվական շտաբը ներկայացրեց ցանկ, թե պատերազմի հետեւանքով Արցախի որ համայնքներն ու բնակավայրերն են անցել ադրբեջանական վերահսկողության ներքո։ Հայկական կողմը պատերազմի ընթացքում պարբերաբար ներկայացրել է զոհերի մասին տվյալներ։ Պատերազմի ավարտից հետո էլ տարբեր պաշտոնայներ ներկայացրել են ամփոփ տվյալներ։ 2021թ․ մարտի 20-ին Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է, որ հայկական կողմը պաշտոնապես հաստատված 3250 զոհ ունի՝ նշելով, որ անհետ կորածների բավականին մեծ ցուցակ կա, որը ճշգրտման կարիք ունի։ Միաժամանակ, նա պնդել է, որ մեր զոհերի թիվը 4000-ից չի անցնի: Արդեն 2022թ․ ապրիլի 13-ին Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային ժողովում հայտարարել է, որ հայկական կողմի զոհերի թիվը 3825 է։ Այս հայտարարությունից մեկ ամիս առաջ ՀՀ քննչական կոմիտեն հաղորդել էր 3822 թիվը։ Ըստ Կոմիտեի՝ 2022թ․ մարտի 21-ի դրությամբ անհայտ է եղել 187 զինծառայողի և 21 քաղաքացիական անձի գտնվելու վայրը։ 2024թ․ հունվարի 4-ին Քննչական կոմիտեի նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը հայտնել է, որ այդ պահի դրությամբ Ադրբեջանում 23 անձ է պահվում, որոնցից 17-ը 2023թ․ ագրեսիայի ընթացքում են գերեվարվել։ Քյարամյանն ասել է, որ 44-օրյա պատերազմից հետո 32 անձի բռնի անհետացման վերաբերյալ առկա են փաստական տվյալներ։ Ադրբեջանը հաստատում է 23 պահվող անձանց հանգամանքը, 32 անձի բռնի անհետացման հայտարարությունը՝ հերքում։ «Ինֆոքոմը» ՀՀ քննչական կոմիտեից այս տարվա սեպտեմբերի 16-ին տեղեկություններ է հայցել մի շարք հարցերի վերաբերյալ, այդ թվում՝ 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով հայկական կողմի զոհերի, անհայտ կորածների, գերության մեջ գտնվողների թիվը, խնդրել հայտնել զոհված զինծառայողների զինվորական կոչումները եւ այլն։ Նշելով, որ պատերազմին առնչվող մի շարք հոդվածներով շարունակվում են նախաձեռնված քրեական վարույթների նախաքննությունները՝ Քննչական կոմիտեն մերժել է տեղեկության տրամադրումը՝ պնդելով, որ դրանք պարունակում են հրապարակման ոչ ենթակա նախնական քննության տվյալներ։ ՔԿ նախագահ Արգիշտի Քյարամյանը նաեւ 44-օրյա պատերազմին առնչվող քրեական վարույթների վերաբերյալ է հայտնել որոշ տվյալներ․ 2024թ․ հունվարի դրությամբ, ըստ Քյարամյանի, դատարան է ուղարկվել 422 անձի վերաբերյալ քրեական գործ, որոնցից 99-ը սպաներ են։ Ադրբեջանական կողմի կորուստները 2020թ․ դեկտեմբերի 3-ին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունն առաջին անգամ հրապարակեց իր զոհերի թիվը․ ըստ այդ օրվա տվյալների՝ զոհվել էր Ադրբեջանի զինված ուժերի 2783 զինծառայող, անհետ կորած էր համարվում 100-ը, իսկ 1245 վիրավոր բուժում էր ստանում։ 2021թ․ մարտի 2-ին Ադրբեջանի ՊՆ-ն հաղորդել է զոհերի 2881 թիվը, նշել, որ անհետ կորած է համարվում 28 զինծառայող։ Մինչդեռ հայկական կողմը նոյեմբերի 8-ին՝ պատերազմի նախավերջին օրը, ներկայացրել է տվյալ, ըստ որի՝ Ադրբեջանն ունի անձնակազմի 7630 կորուստ։ Կան հրապարակումներ այն մասին, որ հնարավոր է, որ Ադրբեջանի կորուստներն ավելին են, քան պաշտոնապես հայտնում են։ 44-օրյա պատերազմի վերաբերյալ մանրամասն կարդալու համար կարող եք օգտվել «Ինֆոքոմի» «44-օրյա պատերազմ. ժամանակագրություն» մոնիթորինգային գործիքից, որը ներառում է 44-օրյա պատերազմը եւ դրան նախորդող ու հաջորդող ժամանակահատվածում Հայաստանի և Արցախի շուրջ ծավալված իրադարձությունները՝ շուրջ 11 հազար լուր։ Հայարփի Բաղդասարյան

20:20 - 27 սեպտեմբերի, 2024