Սահմանադրական դատարան - ՍԴ

ՀՀ Սահմանադրական դատարան - Սահմանադրական արդարադատության բարձրագույն մարմինն է, որն ապահովում է Սահմանադրության գերակայությունը: Արդարադատություն իրականացնելիս Սահմանադրական դատարանն անկախ է և ենթարկվում է միայն Սահմանադրությանը:

ՀՀ Սահմանադրական դատարանը հիմնադրվել է 1996թ-ին և առաջին իսկ տարվանից անդամակցել Եվրախորհրդի «Ժողովրդավարություն` իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովին։

ՍԴ ճգնաժամը՝ հասկանալի լեզվով |fip.am|

fip.am: Վահե Գրիգորյանը հունիսի 20-ին Ազգային ժողովում երդմամբ ստանձնեց Սահմանադրական դատարանի դատավորի պաշտոնը։ Նա իր ելույթում հայտարարեց, որ այսօր այս երդումը տալով՝ դառնում է Սահմանադրական դատարանի երկրորդ դատավորը: Գրիգորյանը, սակայն հավելեց, որ կստանձնի նաև Սահմանադրական դատարանի նախագահի պաշտոնը։ Գրիգորյանն իր ելույթում հայտարարեց, որ Սահմանադրության 166-րդ և 170-րդ հոդվածների պահանջով Սահմանադրական դատարանը կազմված է բացառապես դատավորներից, և որոշումների կայացմանը մասնակցում են բացառապես դատավորները, այնինչ վերջին մեկ տարում իներցիայի ուժով գործել է Սահմանադրական դատարանի անդամների կողմից որոշումների կայացման խնդրահարույց պրակտիկան։ «Երբ խնդիրներ ունենում է Սահմանադրական դատարանը՝ այն էլ կազմի մեծամասնության մասով, դա արդեն խնդիր չէ, այլ ճգնաժամ է։ Բայց սա չի նշանակում, որ ճգնաժամերը լուծումներ չեն ունենում։ Երդումը տալուց, Սահմանադրական դատարան մուտք գործելիս՝ որպես Սահմանադրական դատարանում միակ դատավոր, որովհետև մյուս դատավորը այս օրերին բացակայում է, ես, ստանձնելով Սահմանադրական դատարանի նախագահի լիազորությունների և պարտականությունների կատարումը, Սահմանադրական դատարանի անդամների հետ խնդիրը քննարկելուց հետո, նրանց համաձայնությամբ կամ նրանց համախոհությամբ, կամ համաձայնության բացակայության դեպքում՝ ընդունելի ձևաչափով այդ մասին կտեղեկացնեմ նաև հանրությանը և իշխանության համապատասխան սահմանադրական մարմիններին…»,- հայտարարեց Գրիգորյանը։ ՍԴ անդամի և դատավորի հնարավոր տարբերությունը Բանն այն է, որ 1995 թվականի Սահմանադրությամբ (2005 թվականի փոփոխություններով), ինչպես նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» 2006 թվականի օրենքով կար «Սահմանադրական դատարանի անդամ» պաշտոն: Սակայն թե՛ Սահմանադրության այդ նորմերը և թե՛ նշված օրենքը գործել են միջև 2018 թվականի ապրիլի 9-ը՝ նորընտիր նախագահի պաշտոնը ստանձնելու օրը։ 2018 թվականի ապրիլի 9-ին ուժի մեջ են մտել 2015 թվականի Սահմանադրության 7-րդ (Դատական իշխանության մասին) գլուխը և «Սահմանադրական դատարանի մասին» նոր՝ սահմանադրական օրենքը, որոնցով, արդեն, «Սահմանադրական դատարանի անդամ» պաշտոն գոյություն չունի: Փոխարենը՝ այս կարգավորումներով առկա է «Սահմանադրական դատարանի դատավոր» պաշտոնը: Նոր՝ 2015 թվականի Սահմանադրության անցումային և եզրափակիչ դրույթներով (մասնավորապես, 213-րդ հոդվածով) նախատեսված է, որ «մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված Սահմանադրական դատարանի նախագահը և անդամները շարունակում են պաշտոնավարել մինչև իրենց լիազորությունների՝ 2005 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ սահմանված ժամկետի ավարտը»: Այսինքն, գործող Սահմանադրությամբ, թեև նախատեսված է, որ Սահմանադրական դատարանի անդամները շարունակում են պաշտոնավարել, սակայն ոչ Սահմանադրությամբ, ոչ էլ գործող այլ իրավական ակտերով նման պաշտոն գոյություն չունի: Թեև, այստեղ առկա է օրենքի չափազանց տեխնիկական մեկնաբանություն, եթե ընդունենք, որ Սահմանադրական դատարանի դատավորն ու Սահմանադրական դատարանի անդամը նույն բանը չէ, ապա իրոք՝ ստացվում է, որ Հայաստանում այս պահին կա Սահմանադրական դատարանի միմիայն երկու դատավոր (Վահե Գրիգորյան և Արման Դիլանյան, որոնք ընտրվել են 2018 թվականի ապրիլի 9-ից հետո): Նույն տրամաբանությունը շարունակելու դեպքում նաև հարց է առաջանում ՍԴ-ի կողմից վերջին 14 ամսվա ընթացքում կայացված որոշումների՝ առ ոչինչ լինելու մասին, քանի որ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 62-րդ հոդվածն իրոք ենթադրում է, որ Սահմանադրական դատարանի որոշումները կայացվում են դատավորների (և ոչ անդամների) ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ: Ավելին, հարց է առաջանում ՍԴ անդամների վարձատրության մասով, քանի որ «Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքով աշխատավարձ նախատեսված է հենց Սահմանադրական դատարանի դատավորի (և ոչ անդամի) համար: Ու թեև ՍԴ դատավոր և անդամ եզրույթներն ակնհայտ տարբեր են հնչում, սակայն դրանց էությունը նույնն է, և հիմնավոր է նաև այն մոտեցումը, որ գործող Սահմանադրության 213-րդ հոդվածը փաստացի ենթադրում է, որ Սահմանադրության այդ դրույթների ուժի մեջ մտնելուց (2018 թ. ապրիլի 9-ից) հետո ՍԴ անդամները շարունակում են պաշտոնավարել որպես ՍԴ դատավոր: ՍԴ նախագահի հարցը Ի տարբերություն ՍԴ դատավորների, որոնց պարագայում առկա են «դատավոր» — «անդամ» եզրույթների տարաբնույթ մեկնաբանությունները, ամեն ինչ ավելի միարժեք է Սահմանադրական դատարանի նախագահի մասով, քանի որ այդ պաշտոնը թե՛ նախկին և թե՛ գործող օրենսդրությամբ կոչվել է բացարձակապես նույն կերպ: Ինչ վերաբերում է ներկայում Սահմանադրական դատարանի նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող Հրայր Թովմասյանին, ապա վերջինս ՍԴ անդամ է ընտրվել 2018 թվականի մարտի 2-ին, իսկ ՍԴ նախագահ՝ մարտի 21-ին: Այսինքն, Թովմասյանի վրա տարածվում է գործող Սահմանադրության անցումային՝ 213 հոդվածը, ըստ որի՝ ՍԴ նախագահը շարունակում է պաշտոնավարել մինչև իր լիազորությունների՝ 2005 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ սահմանված ժամկետի ավարտը (Թովմասյանի՝ 65 տարին լրանալը): Այսպիսով, անգամ եթե ընդունենք, որ «ՍԴ անդամ» և «ՍԴ դատավոր» եզրույթները տարբեր պաշտոններ են նշանակում, ապա, միևնույնն է, միարժեք է «ՍԴ դատավոր» եզրույթը, և Սահմանադրության փոփոխությունը հիմք չէ կասկածի տակ դնելու Հրայր Թովմասյանի՝ Սահմանադրական դատարանի նախագահ լինելու իրավաչափությունը:

16:05 - 20 հունիսի, 2019

Սահմանադրական դատարանը պատասխանել է Վճռաբեկ դատարանի դատավորների հայտարարությանը

Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը հաղորդագրություն է տարածել Վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատի առանձին դատավորների հայտարարության վերաբերյալ: «Սույն թվականի մայիսի 16-ին Բարձրագույն դատական խորհրդին հասցեագրված և մայիսի 23-ին հրապարակված Ե-3867 գրությամբ Վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատի հինգ դատավորներ հանդես են եկել հայտարարությամբ Սահմանադրական դատարանի ՍԴՈ-1453 և ՍԴՈ-1459 որոշումների վերաբերյալ: Այս կապակցությամբ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը հայտնում է. 1) Սահմանադրությամբ հստակ նախանշվում են Սահմանադրական դատարանի և Վճռաբեկ դատարանի գործառույթները և դրանց սահմանները։ Ի տարբերություն սովորական դատարանների՝ արդարադատություն իրականացնելիս Սահմանադրական դատարանը ենթարկվում է միայն Սահմանադրությանը, որի ուժով էլ օժտված է Սահմանադրության գերակայությունն ապահովելու բացառիկ գործառույթով։ Սահմանադրական համապատասխան կանոնակարգումների հիման վրա Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում Սահմանադրության վերաբերելի նորմերի համապարտադիր և վերջնական մեկնաբանության միջոցով իրավական դիրքորոշումներ է արտահայտել Սահմանադրական դատարանի և Վճռաբեկ դատարանի գործառույթների և դրանց սահմանների վերաբերյալ, 2) Սահմանադրական դատարանը գնահատում է ոչ միայն վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա վիճարկվող դրույթների սահմանադրականությունը, այլ նաև ցանկացած դատարանի, ներառյալ՝ Վճռաբեկ դատարանի կողմից այդ ակտին կամ դրույթներին տրված մեկնաբանությունը։ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Իրավական ակտի սահմանադրականությունը որոշելիս Սահմանադրական դատարանը գնահատում է ինչպես այդ ակտը, այնպես էլ ձևավորված իրավակիրառական պրակտիկան», 3) Սահմանադրական դատարանը, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 68-րդ հոդվածի 9-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն, իրավասու է վիճարկվող ակտը կամ դրա վիճարկվող դրույթը ճանաչել Սահմանադրությանը համապատասխանող՝ Սահմանադրական դատարանի մեկնաբանությամբ, 4) դատական պրակտիկայում վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտին կամ դրա վիճարկվող դրույթներին տրված մեկնաբանությունը Սահմանադրությանը հակասող գնահատելու դեպքում Սահմանադրական դատարանն իրավասու է տալ այդ ակտի կամ դրույթների իր մեկնաբանությունը, ինչը որպես նոր հանգամանք, հանգեցնում է վերջնական, ներառյալ՝ Վճռաբեկ դատարանի դատական ակտի պարտադիր վերանայման («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 69-րդ հոդվածի 10-րդ մաս), 5) այն հանգամանքը, որ Վճռաբեկ դատարանն ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը, ամենևին էլ չի նշանակում, որ Սահմանադրական դատարանը չի կարող քննության առարկա դարձնել Վճռաբեկ դատարանի կողմից նորմատիվ իրավական ակտին կամ դրա վիճարկվող դրույթներին տրված մեկնաբանությունը, ավելին՝ Սահմանադրության գերակայության ապահովման սահմանադրական պահանջի ուժով Սահմանադրական դատարանը պետք է անդրադառնա Սահմանադրությանը հակասող մեկնաբանության հարցին՝ տալով Սահմանադրությանը համապատասխանող մեկնաբանություն, 6) Սահմանադրական դատարանն իր որոշումներում անդրադարձել է նաև Վճռաբեկ դատարանի կողմից վճռաբեկ բողոքները վարույթ ընդունելու լիազորությանը և փաստել, որ բողոքները վարույթ ընդունելը ոչ թե հայեցողական լիազորություն է, այլ այդ բողոքների ընդունելիության հիմքերը գնահատելու ազատություն։ Երբ առկա են վճռաբեկ բողոքի ընդունելիության հիմքերը, Վճռաբեկ դատարանն իրավասու չէ վարույթ չընդունել համապատասխան վճռաբեկ բողոքը, այլ խոսքերով՝ հրաժարվել արդարադատություն իրականացնելուց, 7) Սահմանադրական դատարանի որոշումները վերջնական են և ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից (Սահմանադրության 170-րդ հոդվածի 2-րդ մաս): «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 61-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրական դատարանի ըստ էության ընդունված որոշումները պարտադիր են նաև բոլոր պետական մարմինների, այդ թվում՝ Վճռաբեկ դատարանի, և դրանց պաշտոնատար անձանց համար: Ինչպես հիշյալ, այնպես էլ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 69-րդ հոդվածի 10-րդ մասի այն կարգավորումը, համաձայն որի՝ դատական ակտը նոր հանգամանքի ի հայտ գալու հիմքով ենթակա է վերանայման օրենքով սահմանված կարգով, որևէ հայեցողություն չի ենթադրում և ենթակա է պարտադիր կատարման, 8) Սահմանադրական դատարանի որոշումներում արտահայտվում են վիճարկվող դրույթների վերաբերյալ իրավական դիրքորոշումներ, այլ ոչ թե գնահատական է տրվում որևէ դատավորի վարքագծին կամ մասնագիտական որակներին: Հետևաբար` դա, ողջամտորեն, չպետք է ընկալվի որպես որևէ դատավորի հեղինակազրկում։ Սահմանադրական դատավարության մասնակիցների դիրքորոշումները ոչ մի կերպ չեն կարող նույնացվել Սահմանադրական դատարանի որոշման մեջ արտահայտված Սահմանադրական դատարանի իրավական դիրքորոշումների հետ: 9) առանձին դատավորների կողմից Վճռաբեկ դատարանի անունից և նրա պաշտոնական ձևաթղթի վրա հայտարարություն անելն առնվազն տարակուսանք է առաջացնում, քանի որ այլ մարմինների հետ հարաբերություններում Վճռաբեկ դատարանը ներկայացնելու լիազորությամբ օժտված է միայն Վճռաբեկ դատարանի նախագահը («ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 33-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետ):»,- ասված է հաղորդագրությունում:

14:10 - 29 մայիսի, 2019