Համայնքների խոշորացում

Տեղական հանրաքվեներ՝ համայնքների խոշորացումից առաջ․ ի՞նչ են սահմանում օրենքներն ու ՍԴ որոշումը

Ընդդիմությունը վիճարկում է համայնքների խոշորացման նոր նախագծի սահմանադրականությունը Սեպտեմբերի 8-ին ՀՀ կառավարությունը հավանություն տվեց օրենքների նախագծերի փաթեթի, որով առաջարկվում է 441 համայնքների միավորմամբ ձևավորել 37 խոշորացված համայնք։ Վարչատարածքային նոր փոփոխություններից հետո Հայաստանում կլինի 79 համայնք՝ ներառյալ Երևանը, Գյումրին և ազգային փոքրամասնություններով բնակեցված 5 համայնք, որոնք չեն խոշորացվի։ Ազգային ժողովի արտահերթ նիստի ընթացքում, երբ քննարկում էր կառավարության ներկայացրած նախագծերի փաթեթը, ընդդիմադիր «Հայաստան» և «Պատիվ ունեմ» խմբակցությունները լքեցին նիստերի դահլիճը։ «Հայաստան» խմբակցության քարտուղար Արծվիկ Մինասյանը նշեց՝ օրակարգ է բերվել մի հարց, որն, իրենց գնահատմամբ, չի համապատասխանում ՀՀ Սահմանադրությանը և Սահմանադրական դատարանի որոշման պահանջներին։ ԱԺ-ում նախագծերի փաթեթի ընդունումից հետո ընդդիմադիր խմբակցությունները կոչ արեցին նախագահ Արմեն Սարգսյանին դիմել ՍԴ՝ ընդունված օրենքների՝ Սահմանադրության հետ համապատասխանությունը որոշելու հարցով։ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Արամ Վարդևանյանն իր ճեպազրույցներից մեկում նշեց, որ փաթեթն ընդունվել է ՍԴ որոշման խախտմամբ․ «ՍԴ որոշումը՝ երեք ամիս առաջ ընդունված, ուղղակի ասում է, որ համայնքների խոշորացումն ունի կոնկրետ ձև և բովանդակություն։ Տեղական լսումներ պետք է լինեն, տեղական հանրաքվե պետք է անցկացվի կառավարության բյուջետային միջոցների հաշվին։ Դրանցից որևէ մեկը դուք տեսե՞լ եք․ չեք տեսել, որովհետև չեն արել։ Ավելի խոշոր համայնքների դեպքում ՍԴ-ն ասել էր` տեղական հանրաքվե արեք։ ՍԴ որոշումները նրա համար են, որ խստորեն պահպանվեն, ոչ թե խստորեն խախտվեն։ Իսկ խախտվելու դեպքում լինելու են քրեական հետապնդումներ»։ Նախագահը, սակայն, չդիմեց ՍԴ և ստորագրեց կառավարության հեղինակած օրենքները։ «Հայաստան» խմբակցությունը նախագծերի փաթեթը վիճարկեց ՍԴ-ում և փաթեթի գործողությունը կասեցնելու միջնորդություն ներկայացրեց: «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Հերիքնազ Տիգրանյանն էլ նշում է՝ ՍԴ դիմելու փաստը հիմք չէ, որպեսզի խոշորացման գործընթացը չշարունակվի․ «Գործընթանցերն իրենց բնական հունով կընթանան, մինչև ՍԴ-ն կկայացնի որոշումը։ Ես վստահ եմ՝ ինչ որոշում կկայացնի, բայց եթե բարձրաձայնեմ, կասեն՝ իշխանական պատգամավորը կարծիք է հայտնում ՍԴ-ում գտնվող գործի վերաբերյալ։ Ամեն դեպքում, խոշորացման գործընթացը նոր չէ, որ սկսվել է, և դրա սահմանադրականությունը երբևէ չի վիճարկվել։ Այդ նույն գործընթացը շարունակվում է, ուղղակի պրոցեսները հասցվում են իրենց տրամաբանական ավարտին։ Տեղական հանրաքվեներ և հարցումներ եղել են, այն փաստերը, թե չեն եղել այդպիսիք, իրականությանը չեմ համապատասխանում»։ Տեղական հանրաքվեներ՝ համայնքների խոշորացումից առաջ․ պատմություն Նախ հասկանանք, թե Սահմանադրությամբ և այլ օրենքներով նախկինում ինչպես էր կարգավորվում համայնքների միացումից և բաժանումից առաջ բնակիչների կարծիքը լսելի դարձնելու հարցը։ Համայնքների խոշորացման պիլոտային ծրագիրն իրականացվեց 2016-ին։ Այդ ժամանակ ձևավորվեցին խոշորացված առաջին համայքները՝ Դիլիջանը, Թումանյանը և Տաթևը։ 2015-ին գործող Սահմանադրությամբ (ընդունվել է 2005-ին)՝ համայնքների միավորումից և բաժանումից առաջ կառավարությունը պետք է պարտադիր տեղական հանրաքվեներ նշանակեր համապատասխան համայնքներում, և հանրքավեների արդյունքները պետք է կցվեին կառավարության՝ վարչատարածքային փոփոխությունների վերաբերյալ օրենսդրական նախաձեռնությանը (Հոդված 110)։ Այն ժամանակ գործող «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքով սահմանվում էր, որ կառավարության նշանակած տեղական հանրաքվեների կազմակերպման և անցկացման ծախսերի ֆինանսավորումը կատարվում է պետական բյուջեի միջոցների հաշվին (Հոդված 21)։ Այդ տեղական հանրաքվեների արդյունքները, սակայն, ունեին խորհրդատվական բնույթ․ համայնքները կարող էին խոշորացվել՝ անկախ հանրաքվեների արդյունքներից։ 2015-ի վերջին Դիլիջանի, Տաթևի և Թումանյանի կազմում միավորվող համայնքներում անցկացվեցին տեղական հանրաքվեներ (հանրաքվեների արդյունքների մասին մանրամասն կարող եք կարդալ այստեղ)։ 2015-ի սահմանադրական փոփոխություններից հետո համայնքների միավորումից և բաժանումից առաջ տեղական հանրաքվեների անցկացումն արդեն պարտադիր չէր։ Սահմանադրության 190-րդ հոդվածում նշվում է հետևյալը․ «Հանրային շահերից ելնելով՝ համայնքները կարող են օրենքով միավորվել կամ բաժանվել։ Ազգային ժողովը համապատասխան օրենք ընդունելիս պարտավոր է լսել այդ համայնքների կարծիքը»։ 2016-ի օրենսդրական փոփոխություններով ուժը կորցրած ճանաչվեց «Տեղական հանրաքվեի մասին» ՀՀ օրենքի այն դրույթը, ըստ որի՝ համայնքները միացնելու կամ առանձնացնելու հարցով օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալուց առաջ կառավարությունը համապատասխան համայնքներում նշանակում է տեղական հանրաքվեներ: Միայն «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» օրենքի 94-րդ հոդվածով սահմանվում էր, որ համայնքների միավորման կամ բաժանման դեպքում այդ համայնքների ղեկավարներն իրավունք ունեն ԱԺ ներկայացնելու միավորման կամ բաժանման վերաբերյալ իրենց գրավոր կարծիքը, իսկ ԱԺ-ում կամ գլխադասային հանձնաժողովում հարցի քննարկման ընթացքում հանդես գալու հարակից զեկուցմամբ: 2016-ին և 2017-ին համայնքների խոշորացման երկու ծրագիր իրականացվեց։ Խոշորացվող համայնքներում տեղական հանրաքվեներ չանցկացվեցին, քանի որ օրենքն այլևս չէր պարտադրում հանրաքվեների անցկացումը։ 2018-ին՝ նոր կառավարության ձևավորումից հետո, ընդունվեց «Տեղական հանրաքվեի մասին» նոր օրենք։ Այս օրենքը, ինչպես նախորդը, սահմանում էր, որ տեղական հանրաքվե նախաձեռնելու իրավունք ունեն համայնքում տեղական հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք ունեցող անձինք, համայնքի ավագանու անդամների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ երրորդը և համայնքի ղեկավարը: 2019-ին օրենքում փոփոխություններ կատարվեցին։ Սահմանվեց, որ երբ կառավարությունը համայնքների միավորման կամ բաժանման վերաբերյալ օրենսդրական նախաձեռնություն է ներկայացնում, համապատասխան համայնքների բնակիչները կարող են նախաձեռնել տեղական հանրաքվեներ, որոնք, ինչպես մինչև 2015-ի սահմանադրական փոփոխությունները գործող կարգավորումների ժամանակ, ունեն խորհրդատվական բնույթ։ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքում ևս մի փոփոխություն կատարվեց։ 2018-ին ընդունված օրենքն ասում էր․ «Համայնքի ղեկավարը նշանակում է տեղական հանրաքվե կամ մերժում է տեղական հանրաքվեի նշանակումը, եթե տեղական հանրաքվեի դրվող հարցը հակասում է օրենքին» (Հոդված 8)։ 2019-ի օրենսդրական փոփոխություններով սահմանվեց, որ համայնքի ղեկավարը կարող է մերժել տեղական հանրաքվեի անցկացումը նաև այն դեպքում, եթե չեն տրամադրվել անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ։ Նոր փոփոխություններով նաև սահմանվեց, որ կառավարության՝ համայնքների միավորման կամ բաժանման վերաբերյալ օրենսդրական նախաձեռնության դեպքում տեղական հանրաքվե կարող են նախաձեռնել տվյալ համայնքում տեղական հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք ունեցող և մինչև նախաձեռնության գրանցման օրը տասնութ տարին լրացած անձինք: 2019-ի փոփոխություններով, փաստորեն, վերականգնվեց համայնքների խոշորացումից առաջ տեղական հանրաքվե անցկացնելու հնարավորությունը։ Սակայն եթե նախկինում այդ հանրաքվեները պարտադիր էին, ապա այժմ կարող են անցկացվել միայն բնակիչների նախաձեռնությամբ։ Իսկ տեղական հանրաքվեի կազմակերպման և անցկացման ծախսերը կատարվում են համայնքային բյուջեի միջոցների հաշվին (Հոդված 13): Եթե համայնքի բյուջեում չկան համապատասխան միջոցներ, համայնքապետը կարող է մերժել հանրաքվեի անցկացումը։ Ինչ վերաբերում է Հերիքնազ Տիգրանյանի պնդմանը, թե խոշորացվող համայնքներում տեղական հանրաքվեներ և հարցումներ եղել են, պատգամավորը սխալվում է։ Կառավարության հեղինակած օրենսդրական վերջին փաթեթի հրապարակումից հետո որևէ խոշորացվող համայնքում տեղական հանրաքվե անցկացնելու համար նախաձեռնող խմբի ստեղծման մասին հայտարարություն չի եղել։ Իսկ խոշորացումից առաջ տեղական հանրաքվե, հիշեցնենք, կարող են նախաձեռնել միայն տվյալ համայնքների բնակիչները։ Կառավարությունն e-draft հարթակում իր ներկայացրած նախագծերում (1, 2) հայտնել է միայն հետևյալը․ «Միավորվող համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ (նաև բնակիչների հետ` «Town Hall» ձևաչափով) կազմակերպվել են քննարկումներ, որոնց արդյունքներով մշակվել է «Վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը»։ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունից Վահե Ղալումյանն էլ ԱԺ-ում փաթեթի քննարկումից առաջ կազմակերպել էր խորհրդարանական լսումներ, որոնց մասնակցել են պատգամավորներ, գործադիրի, մարզպետարանների, միջազգային և հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ ՍԴ որոշումը՝ «Տեղական հանրաքվեի մասին» ՀՀ օրենքի վերաբերյալ Արամ Վարդևանյանը և «Հայաստան» խմբակցության այլ պատգամավորներ, խոսելով վարչատարածքային փոփոխություններ առաջարկող օրենսդրական փաթեթի՝ Սահմանադրությանը հակասելու մասին, հղում են անում ՍԴ որոշումներից մեկին։ 2021-ի գարնանը ՍԴ դիմում էին ներկայացրել Կոտայքի մարզի Աբովյան, Ծաղկաձոր և Նոր Հաճն համայնքների ղեկավարները։ Վերջիններիս դիմումի հիման վրա՝ ՍԴ-ն պետք է որոշեր «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի հետևյալ հոդվածների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը․ 4-րդ հոդվածի 1.1-ին մաս- Կառավարության կողմից համայնքների միավորման կամ բաժանման վերաբերյալ օրենսդրական նախաձեռնության դեպքում համապատասխան համայնքների բնակիչները համայնքների միավորման կամ բաժանման հարցով կարող են նախաձեռնել տեղական հանրաքվե: Համայնքի միավորման կամ բաժանման հարցով անցկացված տեղական հանրաքվեի արդյունքները կրում են խորհրդատվական բնույթ: 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս- Սույն օրենքի 4-րդ հոդվածի 1.1-ին մասով նախատեսված դեպքում տեղական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնության իրավունք ունեն տվյալ համայնքում տեղական հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք ունեցող մինչև նախաձեռնության գրանցման օրը տասնութ տարին լրացած անձինք: 8-րդ հոդվածի 1-ին մաս- Սույն օրենքի 7-րդ, 7.1-ին հոդվածով սահմանված կարգով նախաձեռնող խմբի լիազոր ներկայացուցչի կողմից տեղական հանրաքվեի դրվող հարցն ստանալուց հետո` եռօրյա ժամկետում, համայնքի ղեկավարը նշանակում է տեղական հանրաքվե կամ մերժում է տեղական հանրաքվեի նշանակումը, եթե տեղական հանրաքվեի դրվող հարցը հակասում է օրենքին, կամ չեն տրամադրվել անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ: Համայնքի ղեկավարի` հանրաքվեի նշանակումը մերժելու մասին որոշումը կարող է բողոքարկվել դատական կարգով: Դիմողները, փաստորեն, վիճարկում էին օրենքով կարգավորվող հետևյալ հարցերի սահմանադրականությունը․ համայնքի ղեկավարը համայնքների միավորումից կամ բաժանումից առաջ չի կարող տեղական հանրաքվե նախաձեռնել, համայնքների խոշորացումից առաջ նախաձեռնված հանրաքվեն իրականացվում է համայնքային բյուջեի միջոցներով և բյուջեում համապատասխան միջոցների բացակայության դեպքում կարող է մերժվել։ «Չի նախատեսվել օրենսդրական կարգավորում առ այն, որ տեղական հանրաքվեի նախաձեռնման դեպքում Կառավարությունն առնվազն պետք է կասեցնի համայնքների միավորման կամ բաժանման օրենսդրական նախաձեռնության հետագա ընթացքը մինչև տեղական հանրաքվեի արդյունքները ստանալը։ Արդյունքում Կառավարությունը, ծանուցելով համայնքին, որ նախաձեռնել է համայնքների միավորման կամ բաժանման օրենսդրական նախաձեռնություն, կարող է այդ իրավական ակտի նախագիծը սահմանված կարգով ներկայացնել Ազգային ժողով, նույնիսկ այն ճանաչել անհետաձգելի, իսկ Ազգային ժողովն էլ իր հերթին սահմանված կարգով այն քննարկել և ընդունել՝ առանց սպասելու տեղական հանրաքվեի արդյունքներին՝ փաստորեն, խախտելով համայնքներին լսելու պահանջը»,- նշում էր բողոքող կողմը։ Պատասխանող կողմը (Ազգային ժողովի ներկայացուցիչ) ներկայացրել էր հետևյալ դիրքորոշումները․ Համայնքների միավորման կամ բաժանման նախաձեռնության դեպքում համայնքի ղեկավարի՝ տեղական հանրաքվե նախաձեռնելու իրավունքով միայն համայնքի բնակչությանն օժտելը չի հակասում Սահմանադրությանը, քանի որ «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիման վրա՝ համայնքի ղեկավարն իրավունք ունի իր գրավոր կարծիքը ներկայացնելու Ազգային ժողով։ Կարգավորումը, ըստ որի՝ անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների բացակայության դեպքում համայնքի ղեկավարի կողմից տեղական հանրաքվեի նշանակումը մերժվում է, չի հակասում Սահմանադրությանը, քանի որ տեղական հանրաքվեի անցկացումը համայնքի բնակիչների կարծիքի վերհանման օրենսդրորեն ամրագրված մեխանիզմներից միայն մեկն է, որի իրականացման անհնարինության դեպքում համայնքների միավորման կամ բաժանման վերաբերյալ համայնքի բնակիչների համաձայնությունը կամ անհամաձայնությունը կարող է արտահայտվել նաև հանրային լսումների ընթացքում առաջարկություններով և նախաձեռնություններով հանդես գալու միջոցով։ Համայնքների միավորման կամ բաժանման վերաբերյալ օրենսդրական նախաձեռնության մասին համայնքների ղեկավարներին պաշտոնապես ծանուցելու, իսկ վերջիններիս կողմից էլ համայնքի բնակիչներին իրազեկելու դեպքում նախաձեռնող խմբի ձևավորումը ենթադրում է համայնքի բնակիչների կողմից տվյալ հարցի կապակցությամբ տեղական հանրաքվե նախաձեռնելու մասին, և այդպիսի գործընթացի առկայությունն արդեն իսկ հիմք է տալիս կառավարությանը նախագիծն Ազգային ժողովում շրջանառության մտցնելը կազմակերպել այնպես, որ հնարավոր լինի դրա քննարկման ժամանակ նախագծին կից ունենալ նաև հանրաքվեի արդյունքները։ ՍԴ-ն, ուսումնասիրելով հարցը, եկել է հետևյալ եզրահանգումներին։ 2019 թվականի փոփոխություններով, ի թիվս այլնի, օրենսդիրը նեղացրել է համայնքների միավորման կամ բաժանման հարցով տեղական հանրաքվե նախաձեռնելու իրավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակը, և դրանից դուրս են մնացել տեղական ինքնակառավարման մարմինները։ Թեև համայնքի բնակիչները զրկված չեն խնդրո առարկա հարցով տեղական հանրաքվե անցկացնելու վերաբերյալ իրենց կամահայտնությունն արտահայտելու հնարավորությունից, սակայն օրենսդրական այդ կառուցակարգն առավել բարդ և ժամանակատար է ինչպես բնակիչների, այնպես էլ այդ գործընթացում ներգրավված իրավասու մարմինների համար (անհրաժեշտ է գրանցել նախաձեռնող խումբ, օրենքով սահմանված ժամկետներում հավաքել անհրաժեշտ թվով բնակիչների ստորագրություն, ստուգել դրանց վավերականությունը և այլն): Վերջին հանգամանքը գործնականում անխուսափելիորեն նվազեցնում է խնդրո առարկա հարցով տեղական հանրաքվե անցկացնելու հավանականությունը, ինչը կարող է բացասաբար անդրադառնալ համայնքների միավորման կամ բաժանման գործընթացում շահագրգիռ համայնքների բնակիչների կարծիքի լսելիությունն ապահովելու վրա։ Հանրային լսումների և քննարկումների կազմակերպման կառուցակարգը կարող է արդյունավետ լինել համայնքների միավորման կամ բաժանման գործընթացում շահագրգիռ համայնքների բնակիչների կարծիքն ԱԺ-ում լսելի դարձնելու նպատակով այն վեր հանելու համար հիմնականում այն դեպքում, երբ համայնքի բնակիչների թիվը համեմատաբար փոքր է։ Սակայն մեծաթիվ բնակչություն ունեցող համայնքների պարագայում միայն հանրային լսումները կամ քննարկումները չեն կարող տալ բնակիչների օբյեկտիվ կարծիքը վեր հանելու իրական հնարավորություն։ Փաստորեն, տեղական հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք ունեցող անձանց կողմից նախաձեռնող խումբ չձևավորվելու պայմաններում առանձին դեպքերում առկա չէ համայնքների միավորման կամ բաժանման գործընթացում համայնքների բնակիչների կարծիքը վեր հանելու իրական հնարավորություն, որպիսի պայմաններում ԱԺ-ի կողմից համայնքների կարծիքը լսելը վերածվում է սոսկ հռչակագրային բնույթ ունեցող պահանջի: Այն դեպքում, երբ տեղական ինքնակառավարման համապատասխան մարմնի գնահատմամբ առկա չեն այդ հարցի վերաբերյալ շահագրգիռ համայնքների կարծիքը վեր հանելու այլ արդյունավետ կառուցակարգեր, նախաձեռնվող տեղական հանրաքվեի ֆինանսավորումը պետք է կատարվի պետության կողմից այն դեպքում և այնքանով, որքանով համայնքի բյուջեում բացակայում են տեղական հանրաքվե նախապատրաստելու և անցկացնելու համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ, կամ առկա միջոցները բավարար չեն համայնքների միավորման կամ բաժանման հարցով տեղական հանրաքվե նախապատրաստելու և անցկացնելու համար: Սահմանադրական դատարանն իր որոշման մեջ Ազգային ժողովում համայնքների միավորման կամ բաժանման գործընթացի կասեցման հարցին չի անդրադարձել, քանի որ, ինչպես նշում է ՍԴ-ն, այդ հարցը վերաբերում է Ազգային ժողովի գործունեության կազմակերպմանը և «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի կարգավորման շրջանակում է։ Համայնքապետերը, հիշեցնենք, ՍԴ էին դիմել «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի մի քանի հոդվածների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանելու հարցը որոշելու համար։ Այսպիսով, ՍԴ-ն կայացրել է հետևյալ որոշումները․ «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածի 1.1-ին մասը, 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասն այնքանով, որքանով չեն ապահովում համայնքների միավորման կամ բաժանման հարցի վերաբերյալ համայնքի կարծիքը տեղական հանրաքվեի միջոցով արտահայտելու իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար օրենսդրական անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր և ընթացակարգեր, ճանաչել Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 190-րդ հոդվածին հակասող և անվավեր։ Նույն օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասը՝ նույն օրենքի 7.1-ին հոդվածով սահմանված կարգով նախաձեռնող խմբի լիազոր ներկայացուցչի կողմից տեղական հանրաքվեի դրվող հարցն ստանալուց հետո տեղական հանրաքվեի նշանակումն անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների բացակայության հիմքով համայնքի ղեկավարի կողմից մերժման ենթակա լինելու մասով, ճանաչել Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 190-րդ հոդվածին հակասող և անվավեր։ Օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի հետ համակարգային առումով փոխկապակցված նույն օրենքի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասը՝ համայնքի բյուջեում համայնքների միավորման կամ բաժանման հարցով տեղական հանրաքվե նախապատրաստելու և անցկացնելու համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների բացակայության կամ այդ միջոցների անբավարարության դեպքում համապատասխան ծախսերը պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կատարելը չնախատեսելու մասով, ճանաչել Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 190-րդ հոդվածին հակասող և անվավեր։ Նշենք, որ Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի առաջին մասը սահմանում է․ «Տեղական ինքնակառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավունքն ու կարողությունն է՝ համայնքի բնակիչների շահերից ելնելով, Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան, սեփական պատասխանատվությամբ լուծելու համայնքային նշանակության հանրային հարցերը»: Իսկ 190-րդ հոդվածը սահմանում է․ «Հանրային շահերից ելնելով՝ համայնքները կարող են օրենքով միավորվել կամ բաժանվել։ Ազգային ժողովը համապատասխան օրենք ընդունելիս պարտավոր է լսել այդ համայնքների կարծիքը»։ ՍԴ երկու դատավորներ՝ Աշոտ Խաչատրյանը և Արթուր Վաղարշյանը, հատուկ կարծիքներ են ներկայացրել։ ՍԴ երկու դատավորներն էլ նշել են (1, 2), որ համայնքապետերի դիմումի հիման վրա «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի մի քանի հոդվածների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործը ենթակա էր կարճման: Ամփոփելով նշենք, որ համայնքների խոշորացումից առաջ տեղական հանրաքվեներ անցկացնելու պահանջն առաջին անգամ հանվել է դեռևս 2015-ին, իսկ 2016-ի ու 2017-ի խոշորացման ծրագրերից առաջ տեղական հանրաքվեներ չեն անցկացվել։ Այդ ժամանակ ՀՀ տարածքային կառավարման նախարար էր դաշնակցական Դավիթ Լոքյանը։ Այժմ «Հայաստան» խմբակցության մաս կազմող «Դաշնակցությունն», ի դեպ, սկզբում դեմ էր համայնքների խոշորացմանը և կառավարության 2015-ի օրենսդրական նախաձեռնությանը դեմ քվեարկեց։ Կուսակցությունը, սակայն, հետագայում սկսեց աջակցել համայքների խոշորացման գործընթացին։ 2016-ին Տարածքային կառավարման նախարար նշանակվեց Դավիթ Լոքյանը, իսկ 2017-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո ՀՅԴ-ն ու Հայաստանի հանրապետական կուսակցությունը կոալիցիա կազմեցին։ Վերադառնալով «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրեքին․ ըստ «Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ օրենքի 68-րդ հոդվածի՝ վիճարկվող ակտն ամբողջությամբ կամ մասամբ Սահմանադրությանը հակասող և անվավեր ճանաչելու մասին որոշում ընդունվելու դեպքում այն իրավական ուժը կորցնում է ՍԴ որոշման՝ ուժի մեջ մտնելու պահից։ Բացառություն են այն դեպքերը, երբ ՍԴ-ն, ակտը ճանաչելով Սահմանադրությանը հակասող, իր որոշմամբ հետաձգում է այդ ակտի իրավական ուժը կորցնելը: ՍԴ-ն իր որոշմամբ հակասահմանադրական է ճանաչել «Տեղական հանրաքվեի մասին» օրենքի մի քանի հոդվածներ։ ՍԴ որոշումից հետո, սակայն, կառավարությունն այս օրենքում փոփոխություններ չի նախաձեռնել։ Իսկ «Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ օրենքի 66-րդ հոդվածն ասում է, որ ՍԴ որոշման հրապարակումից հետո` ոչ ուշ, քան եռամսյա ժամկետում, կառավարությունը ուսումնասիրում և անհրաժեշտության դեպքում նախաձեռնում է համապատասխան իրավական ակտեր մշակելը և ԱԺ ներկայացնելը: Համայնքների խոշորացման օրենսդրական փաթեթը հակասո՞ւմ է Սահմանադրությանը, թե՞ ոչ՝ հստակ նշել չենք կարող։ ՍԴ-ն ԱԺ-ում համայնքների խոշորացման կասեցման հարցին չի անդրադարձել, քանի որ այդ հարցն այլ օրենքի կարգավորման շրջանակում է։ «Հայաստան» դաշինքի՝ համայնքների խոշորացման օրենսդրական փաթեթի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանելու հարցով դիմումը ՍԴ մուտքագրվել է, սակայն դատարանի որոշումը դեռևս չի հրապարակվել։ Նշենք միայն, որ ըստ «Սահմանադրական դատարանի մասին» օրենքի 31.-րդ հոդվածի՝ գործը քննության ընդունելուց հետո ՍԴ-ն դիմող կողմի միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ մինչև գործի դատաքննության ավարտը կարող է կասեցնել այն իրավական ակտի կամ դրույթի գործողությունը, որի սահմանադրականությունը վիճարկվում է, եթե կասեցման մասին որոշում չընդունելը կարող է հանգեցնել անդառնալի կամ ծանր հետևանքների կողմերից մեկի կամ հանրության համար: Աննա Սահակյան

22:28 - 01 նոյեմբերի, 2021

Համայնքների խոշորացման ազդեցությունը համայնքային ծառայությունների հասանելիության և ենթակառուցվածքների զարգացման վրա

Ենթակառուցվածքներն ու ծառայությունները համայնքներում․ մասշտաբի էֆեկտ Համայնքների խոշորացման գործընթացից ակնկալվող օգուտներից մեկն այն էր, որ կբարելավվի համայնքներին մատուցվող ծառայությունների որակը, և համայնքներն ավելի շատ ապահովված կլինեն ենթակառուցվածքներով։ «Գյուղական համայնքներում հիմնական կենսապահովման ծառայությունների վիճակը գնալով վատանում է: Դա բերում է գյուղական բնակավայրերից բնակչության լրացուցիչ արտահոսքի: Հատկանշական է, որ պետությունն ու միջազգային դոնոր կազմակերպություններն իրականացնում են մի շարք ծրագրեր` ուղղված ինչպես ենթակառուցվածքների վերականգնմանը, այնպես էլ ձեռնարկատիրության ներգրավմանը: Սակայն այդ ծրագրերը զգալի ազդեցություն չունեն, քանզի այստեղ մենք գործ ունենք ոչ արդյունավետ կառավարման հետ, երբ տարբեր տեսակի ներարկումները չեն տալիս համապատասխան արդյունք նրանց հետագա շահագործման ու պահպանման գործում համայնքների անկարողության պատճառով»,- 2011-ին ասվում էր կառավարության մշակած` «Համայնքների խոշորացման և միջհամայնքային միավորումների ձևավորման» հայեցակարգում։ Այս խնդրից լուծման երկու տարբերակ էր առաջարկվում՝ համայնքների խոշորացումը և միջհամայնքային միավորումնեի ձևավորումը։ Կառավարությունը հետագայում լուծման տարբերակ ընտրեց համայնքների խոշորացումը, ինչը, սակայն, չի բացառում միջհամայնքային միավորումների ձևավորումը (համայնքների խոշորացման և միջհամայնքային համագործակության մասին առավել մանրամասն՝ այստեղ)։ Համայնքների խոշորացումը ծառայությունների և ենթակառուցվածնքների հասանելիության վրա ազդելու էր՝ համաձայն մասշտաբի էֆեկտի. «Ինչքան մեծանում են ծառայությունների մատուցման ծավալները, այնքան փոքրանում է միավոր ծառայության մատուցման ինքնարժեքը: Այս դրույթը միջազգային պրակտիկայում ընդունված է անվանել «մասշտաբի էֆեկտ», որը համայնքների խոշորացման տարբերակում նշանակում է՝ ինչքան մեծ են համայնքները, այնքան էժան կարող են լինել համայնքի կողմից մատուցվող ծառայությունները» (տես՝ «Համայնքների խոշորացումը` որպես Հայաստանի վարչատարածքային բաժանման օպտիմալացման միջոց», ՏԿՆ, 2013թ․)։ Այսինքն, մասշտաբի էֆեկտը խոշորացված համայնքների դեպքում ենթադրում էր հետևյալը․ որքան մեծանում է ծառայություններից օգտվողների թիվը, այնքան ավելի էժան է դառնում այդ ծառայության մատուցումը։ Օրինակ, եթե առաջ աղբահանության համակարգը գործում էր մի գյուղում, աղբատար մեքենան սպասարկում էր այդ գյուղին, ապա համայնքների խոշորացման դեպքում այդ նույն աղբատար մեքենան աշխատելու էր խոշորացված համայնքի կազմում ընդգրկված բոլոր բնակավայրերի համար, միջհամայնքային համագործակցության դեպքում էլ մի քանի համայնքներ միանալու էին և միասնական կերպով էին իրականացնելու աղբահանության գործընթացը։ Սրանից կարելի է ենթադրել, որ խոշորացումը կարող էր հնարավորություն տալ ավելի շատ բնակավայրերի համար հասանելի դարձնել համայնքի մատուցած ծառայությունները։ «Հայաստանում համայնքների խոշորացման դեպքում մասշտաբի էֆեկտն անժխտելիորեն կարտահայտվի վարչական ծախսերի կրճատմամբ և գուցե որոշ չափով` ծառայությունների մասով»,- ասվում էր «Համայնքների խոշորացման և միջհամայնքային միավորումների ձևավորման» հայեցակարգում։ Infocom.am-ը նաև առանձին հոդվածով անդրադարձել է խոշորացման արդյունքում նախկին համայնքապետարանների աշխատակազմերի կրճատումից խնայված դրամական միջոցների թեմային։ Մեր ուսումնասիրությունը երկու մարզի օրինակով ցույց է տվել, որ համայնքների մեծ մասում աշխատակազմերի կրճատման հետևանքով դրամական միջոցներ են խնայվել, իսկ կառավարությունը դեռ խոշորացման գործընթացի մեկնարկից առաջ վստահեցնում էր, որ այդ խնայողությունների շնորհիվ կավելանան բնակչությանը ծառայություններ մատուցելուն ուղղված ֆինանսական հնարավոր միջոցների չափերը։ «Համայնքների ֆինանսիստների միավորում» հասարակական կազմակերպության նախագահ Վահան Մովսիսյանը նշում է, որ համայանքների համաչափ զարգացման համար առաջին քայլը մոտավորապես նույն ունակություններով համայնքների ձևավորումն է, և այստեղ խոսքը ոչ միայն ֆինանսական, այլև ենթակառուցվածքային և այլ ունակությունների մասին է։ «Հավասարաչափ զարգացման մի գործոնը կառավարությունն արդեն անում է կարծես․ սուբվենցիան ծրագրերով փորձում են ենթակառուցվածքներ ստեղծել այն համայնքներում, որտեղ ինչ-որ ենթակառուցվածքներ բացակայում են»,- ասել է նա մեզ տված հարցազրույցում։ Վահան Մովսիսյանի խոսքով՝ համայնքների խոշորացումից հետո ենթակառուցվածքների ու ծառայությունների մասով դրական փոփոխություններ եղել են․ «Եթե մենք խոսենք ամենաառաջին խոշորացումից, երբ ձևավորվեցին Դիլիջանը, Թումանյանը, Տաթևը, և դրան գումարենք հաջորդ 15-ը, ապա բոլոր համայնքներում առնվազն 200-ից 500 հազար դոլարանոց ներդրումային ծրագիր է իրականացվել տեխնիկայի գծով, ինչը ենթադրում է, որ, օրինակ, ձեռք բերված գրեյդերը չի աշխատելու միայն համայնքային կենտրոնում, այլև մնացած բնակավայրերում, խոսքը նաև աղբատար մեքենաների, ինքնաթափ մեքենաների, կոմբայնի մասին է։ Առանձին փոքր համայնքների դեպքում դա անել անհնարին էր։ Մասշտաբի էֆեկտը հնարավորություն ստեղծեց, որ այդ համայնքային փունջն ունենա մեկ միասնական տեխնիկական բազա, որը ձևակերպվեց որպես ՀՈԱԿ և հիմա սպասարկում է ոչ միայն այն բնակավայրին, որտեղ գտնվում է, այլև համայնքի բոլոր բնակավայրերին»։ Infocom.am-ը փորձել է Տավուշի և Սյունիքի մարզերի 5 համայնքի օրինակով հասկանալ, թե ենթակառուցվածքները և բնակիչներին մատուցվող ծառայություններն ինչ վիճակում են եղել խոշորացուցմից առաջ, և արդյո՞ք խոշորացումից հետո ենթակառուցվածքներն ու ծառայությունները հասանելի են խոշորացված համայնքների բոլոր բնակավայրերի կամ դրանց մեծ մասի համար։ Համեմատությունը կատարվել է հետևյալ կերպ․ վերցվել են խոշորացված համայնքների կազմում ընդգրկված բնակավայրերում (նախկին համայնքներում) խոշորացմանը նախորդող երկու տարիներին հիմնական ենթակառուցվածքների և համայնքի մատուցած ծառայությունների մասին տվյալները, որոնք համեմատվել են այս պահին առկա տվյալների հետ։ Տվյալները ստացվել են համայնքապետարաններից։ Ուսումնասիրութան համար վերցվել են Տավուշի մարզի Կողբ, Այրում, Նոյեմբերյան և Սյունիքի մարզի Գորայք, Սիսիան համայնքները։ Կողբ Կողբ խոշորացված համայնքը ձևավորվել է 2016-ին՝ Կողբի և Զորականի միավորմամբ։ Այն Հայաստանի՝ ամենաքիչ թվով բնակավայրեր ընդգրկող համայնքներից մեկն է։ Մինչև խոշորացումը Կողբում գործել են երկու գրադարան, երկու մանկապարտեզ և մեկ երաժշտական դպրոց, որոնք շարունակում են գործել նաև հիմա (մանկապարտեզները խոշորացումից հետո վերանորոգվել են)։ Զորականում նման կառույցներ չեն գործել, խոշորացումից հետո բացվել է մանկապարտեզ։ Խոշորացումից առաջ Կողբը 50%-ով է ապահովված եղել խմելու ջրով, Զորականը՝ 40%-ով։ Խոշորացումից հետո Կողբի 70%-ն է ապահովված խմելու ջրով, Զորականի՝ 80%-ը։ Խոշորացումից առաջ Կողբը գազաֆիկացված է եղել 95%-ով, Զորականը՝ 70%-ով։ Խոշորացումից հետո Կողբը գազաֆիկացված է 96%-ով, Զորականը՝ 75%-ով։ Աղբահանության համակարգ երկու համայնքում էլ խոշորացումից առաջ գործում էր և խոշորացումից հետո էլ շարունակում է գործել, սակայն խոշորացումից հետո մեծացել է հաճախականությունը․ Կողբում աղբահանություն իրականացվում է 5 օրը մեկ (նախկինում ՝ 10 օրը մեկ), Զորականում՝ 10 օրը մեկ (նախկինում՝ 15 օրը մեկ)։ Խոշորացումից առաջ երկու համայնքում էլ եղել է փողոցային լուսավորություն, Կողբում՝ 1,2 կմ, Զորականում՝ 200 մ: Այժմ Կողբում փողոցային լուսավորությունը 3,5 կմ է, Զորականում՝ 500 մ (այստեղ պետք է հաշվի առնել, որ Կողբը տարածքով ավելի մեծ է, քան Զորականը)։ Նկար 1-ում կարող եք տեսնել Կողբ համայնքում ենթակառուցվածքների և ծառայությունների փոփոխությունները խոշորացումից հետո։ Նկար 1 Այրում Այրում խոշորացված համայնքի (ձևավորվել է 2016-ին) կազմում ընդգրկված նախկին 8 համայնքներից գրադարաններ գործել են 2-ում։ Խոշորացումից հետո Արճիս բնակավայրի գրադարանը փակվել է, և այս պահին միայն համայնքային կենտրոն Այրումում է գործում գրադարան։ Նախադպրոցական կրթական հաստատություններ մինչև խոշորացումը գործել է նախկին համայնքներից 5-ում, խոշորացումից հետո պատկերը չի փոխվել, միայն գործող մանկապարտեզներից 4-ը վերանորոգվել են։ Երաժշտական դպրոցներ գործել են 2 բնակավայրում, այժմ էլ գործում են։ Այրումում նաև գործել և գործում է մշակույթի կենտրոն, որտեղ վերանորոգման աշխատանքներ են ընթանում։ Այլ կառույցների մասին տեղեկություններ Այրումի համայնքապետարանը չի տրամադրել։ Նախկին համայնքները ապահովված չեն եղել խմելու մշտական ջրով, խոշորացումից հետո 6 բնակավայր 90%-ով ապահովվել է։ Մինչև խոշորացումիը նախկին համայնքներից 4-ը մոտ 80%-ով գազաֆիկացված է եղել, խոշորացումից հետո համայնքի բոլոր բնակավայրերն են մոտ 80%-ով գազաֆիկացված։ Մինչև խոշորացումը բոլոր նախկին համայնքներում գործել է աղբահանության համակարգ, խոշորացումից հետո էլ շարունակում է գործել։ Փողոցային լուսավորությամբ ապահովված են եղել բոլոր բնակավայրերը՝ մոտ 55%-ով, խոշորացումից հետո փողոցային լուսավորություն ունեն կրկին բոլոր բնակավայրերը՝ գրեթե 90%-ով։ Նկար 2-ում կարող եք տեսնել Այրում համայնքում ենթակառուցվածքների և ծառայությունների փոփոխությունները խոշորացումից հետո։ Նկար 2 Նոյեմբերյան Նոյեմբերյան խոշորացված համայնքը ձևավորվել է 2016-ին։ Նոյեմբերյանի կազմում ընդգրկված նախկին 9 համայնքներից 6-ում խոշորացմանը նախորդող երկու տարիներին գործել են գրադարաններ։ Խոշորացումից հետո՝ 2020-ին, գրադարան է բացվել նաև Ջուջևան բնակավայրում։ Բացի Բարեկամավանից՝ մյուս բնակավայրերում խոշորացումից առաջ գործել են մանկապարտեզներ կամ նախակրթարաններ։ Խոշորացումից հետո Ջուջևանի և Դովեղի նախակրթանները չեն գործում։ Նոյեմբերյանում մինչև խոշորացումը գործել են երաժշտական դպրոց, գեղարվեստի դպրոց և մարզադպրոց, խոշորացումից հետո գեղարվեստի դպրոցը չի գործում։ Բերդավանում գործել են երաժշտական դպրոց և մշակույթի տուն, որոնք շարունակում են գործել խոշորացումից հետո, երաժշտական դպրցը նաև վերանորոգվել է։ Ոսկեվանում գործել և շարունակում է գործել մարզադպրոց, խոշորացումից հետո բացվել է նաև գեղարվեստի դպրոց և պարի խմբակ։ Մնացած 6 բնակավայրերում նման կառույցներ մինչև խոշորացումը չեն գործել, խոշորացումից հետո էլ պատկերը չի փոխվել։ Մինչև խոշորացումը նախկին համայնքներից 4-ն ապահովված են եղել խմելու ջրով, Բարեկամավանը՝ 20%-ով է ապահովված եղել, Դովեղում խմելու ջուրը ժամային գրաֆիկով է գործել։ Խոշորացումից հետո Ջուջևանը, որը մինչ այդ ապահովված չէր խմելու մշտական ջրով, 90%-ով ապահովվել է, մնացած բնակավայրերում իրավիճակը նույնն է։ Մինչ խոշորացումը Նոյեմբերյանը գազաֆիկացված է եղել 90%-ով, Կոթին՝ 70%-ով, Դովեղը՝ 98%-ով, Բաղանիսը և Բերդավանը՝ 100%-ով, մնացած 4-ը գազաֆիկացված չեն եղել։ Ջուջևանը, որը մինչ խոշորացումը գազաֆիկացված չէր, խոշորացումից հետո գազաֆիկացվել է 90%-ով։ Ոսկեվանը, որը նույնպես խոշորացումից առաջ գազաֆիկացված չէր, խոշորացումից հետո մասամբ գազաֆիկացվել է։ Ոսկեպարն էլ գազաֆիկացված չի եղել, իսկ խոշորացումից հետո գազաֆիկացվել է 100%-ով։ Այսինքն, համայնքի բնակավայրերից միայն Բարեկամավանը գազաֆիկացված չի եղել և շարունակում է չլինել։ Աղբահանության համակարգ մինչև խոշորացումը գործել է բոլոր բնակավայրերում՝ բացի Բարեկամավանից։ Խոշորացումից հետո պատկերը հիմնականում մնացել է նույնը, միայն գործող համակարգերը բարելավվել են․ Կոթիում աղբահանություն իրականացվում է շաբաթական 1 անգամ, նախկին ամսական 2 անգամի փոխարեն, Ջուջևանում՝ ամիսը 4 անգամ, նախկին ամսական 1 անգամի փոխարեն։ Փողոցային լուսավորություն խոշորացումից առաջ ունեցել են Նոյեմբերյանը, Ոսկեվանը, Կոթին լուսավորված է եղել 10%-ով, Բաղանիսը՝ 90%-վ, Բերդավանը՝ 50%-ով, Ոսկեպարը՝ 25%-ով, Դովեղը՝ 40%-ով։ Խոշորացումից հետո Կոթին լուսավորված է 30%-ով, Ջուջևանը, որ լուսավորված չէր, խոշորացումից հետո լուսավորվել 80%-ով, Բերադավանն այս պահին լուսավորված է ավելի քան 70%-ով, Ոսկեպարի 85%-ն է դարձել լուսավորված, Դովեղը դարձել է 100%-ով լուսավորված։ Նկար 3-ում կարող եք տեսնել Նոյեմբերյան համայնքում ենթակառուցվածքների և ծառայությունների փոփոխությունները խոշորացումից հետո։ Նկար 3 Գորայք Գորայքը ձևավորվել է 2016-ին։ Գորայքի կազմում ըվդգրկված նախկին բոլոր 4 համայնքներն ունեցել են գրադարաններ, որոնք հիմա էլ շարունակում են գործել։ Նախադպրոցական կրթական հաստատություն ունեցել են 2 նախկին համայնքներ, խոշորացումից հետո պատկերը չի փոխվել։ Այլ կառույցներ չեն եղել, այժմ էլ չկան։ Բոլոր նախկին համայնքներն ապահովված են եղել խմելու մշտական ջրով, հիմա էլ ապահովված են, գազաֆիկացված են եղել, այժմ էլ գազաֆիկացված են (յուրաքանչյուր բնակավայր՝ 95%-ով)։ Աղբահանության համակարգ խոշորացումից առաջ գործել է միայն Գորայքում, այժմ աղբահանության համակարգ ոչ մի բնակավայրում չի գործում։ Գորայքում, որի աղբահանության համակարգը դադարել է գործել 2020թ․ մայիսի 1-ից, աղբահանությունն ըստ անհրաժեշտության վճարովի կատարում է Գորիսի կոմունալ ծառայությունը: Մինչև խոշորացումը միայն Գորայքը 90%-ով ապահովված է եղել փողոցային լուսավորությամբ, այս պահին բոլոր բնակավայրերը լուսավորված են 100%-ով։ Նկար 4-ում կարող եք տեսնել Գորայք համայնքում ենթակառուցվածքների և ծառայությունների փոփոխությունները խոշորացումից հետո։ Նկար 4 Սիսիսան Սիսիսանն իր կազմում ընդգրկված բնակավայրերի թվով ամենամեծ խոշորացված համայնքներից մեկն է, ձևավորվել է 2017-ին։ Խոշորացմանը նախորդող երկու տարիների՝ 2015-2016 թթ․ ընթացքում, նախկին 32 համայնքներից 30-ում գործել են գրադարաններ։ Խոշորացումից հետո բնակավայրերից 14-ի գրադարանները դադարել են գործել։ Սիսիան քաղաքում մինչև խոշորացումը գործել է 4 նախադպրոցական ուսումնական հաստատություն, ևս 12 նախկին համայնքում գործել են մանկապարտեզներ կամ երեխաների խմբեր: Այդ 12 բնակավայրերի մանկապարտեզները և խմբերը խոշորացումից հետո միացվել են Սիսիան քաղաքի 4 մանկապարտեզներին, և 12 բնակավայրերից միայն Տոլորսի խումբն է 2019-ին դարձել մանկապարտեզ։ Խոշորացումից հետո՝ 2018-ին, ներդրումային ծրագրով նախակրթարաններ են բացվել Ախլաթյան և Իշխանասար բնակավայրերում։ 2019-ին Լոր համայնքում բացվել է խումբ: Սիսիանի համայնքապետարանից հավաստիացնում են, որ սուբվենցիոն ծրագրով նախատեսվում է Վաղատին և Որոտնավան բնակավայրերի համայնքային սեփականություն հանդիսացող շենքերում վերանորոգել խմբասենյակներ։ Հայամայնքային կենտրոն Սիսիան քաղաքում խոշորացումից առաջ գործել են սպորտի դպրոցներ և մշակութային կենտրոններ (արվեստի կենտրոն, մշակույթի կենտրոն, գեղարվեստի դպրոց, երաժշտական դպրոց, ֆուտբոլի դպրոց, շախմատի դպրոց), որոնք խոշորացումից հետո շարունակում են գործել՝ բացառությամբ ավեստի դպրոցի, որը միավորվել է արվեստի կենտրոնի հետ: Այլ բնակավայրերում այսպիսի կառույցների առկայության մասին տեղեկություններ Սիսիանի համայնքապետարանից չեն տրամադրել։ Մինչ խոշորացումը Սիսիսանի կազմում ընդգրկված բոլոր բնակավայրերն ապահովված են եղել խմելու ջրով, գազաֆիկացված են եղել բնակավայրերից 10-ը, ոչ մեկում չի գործել աղբահանության համակարգ, լուսավորված են եղել բնակավայրերի փողոցների 40-50%-ը։ 2018-ից հետո Սիսիանi բնակավայրերում արդիականացվել են խմելու ջրագծերը, բնակավայրերը չեն գազաֆիկացվել, աղբահանության համակարգ է ներդրվել 13 բնակավայրում՝ շաբաթական մեկ օր հաճախականությամբ։ 7 բնակավայրում իրականացվել են լուսավորության ցանցի ընդլայնման աշխատանքներ։ Նկար 5-ում կարող եք տեսնել Սիսիան համայնքում ենթակառուցվածքների և ծառայությունների փոփոխությունները խոշորացումից հետո։ Նկար 5 … Ամփոփելով ուսումնասիրված համայնքների տվյալները՝ կարող ենք նշել, որ, իրոք, ենթակառուցվածքների և ծառայությունների մասով դրական փոփոխություններ բնակավայրերում կան․ Զորականում, օրինակ, խոշորացումից հետո մանկապարտեզ է բացվել, Այրումի բնակավայրերի մեծ մասն ապահովվել է խմելու ջրով, լուսավորության ցանցն է ընդլայնվել, Նոյեմբերյանում մի բնակավայր ապահովվել է խմելու ջրով, մի քանի բնակավայր գազաֆիկացվել է, փողոցային լուսավորության ցանցն է ընդլայնվել։ Որոշ դեպքերում նկատվել է նաև հակառակ միտումը, երբ խոշորացումից առաջ գործել է որևէ կառույց, սակայն խոշորացումից հետո այդ կառույցը չկա։ Սիսիանում, օրինակ, 14 նախկին համայնքների գրադարանները խոշորացումից հետո դադարել են գործել, մանկապարտեզներ են փակվել, Այրումի բնակավայրերից մեկի գրադարանն է փակվել։ Նկատելի է այն միտումը, երբ հիմնականում համայնքային կենտրոններն ապահովված են գրեթե բոլոր ենթակառուցվածքներով, և այնտեղ մատուցվում է անհրաժեշտ ծառայությունների զգալի մասը, իսկ որոշ բնակավայրերում ինչպես խոշորացումից առաջ, այնպես էլ հիմա այդ ծառայությունները հասանելի չեն։ Նոյեմբերյանում, օրինակ, բացի համայնքային կենտրոնից, միայն երկու համայնքում կա երաժշտական դպրոց կամ մարզադպրոց, մնացած վեցում նման կառույցներ չկան։ Սիսիանի դեպքում միայն համայնքային կենտրոնում են գործում նման կառույցներ։ Կան նաև բնակավայրեր, որոնցում խոշորացումից հետո էական փոփոխություններ չեն եղել, օրինակ՝ Նոյեմբերյանի Բարեկամավանը կամ Գորայքի բնակավայրերը։ Այպիսի կենտրոնացումը բացատրելի է, քանի որ հնարավոր չէ համայնքի բոլոր բնակավայրերում ունենալ բոլոր ենթակառուցվածքները և մատուցել բոլոր ծառայությունները։ Այլ հարց է, թե որքանով են համայնքային կենտրոնների ենթակառուցվածքներն ու մատուցվող ծառայությունները հասանելի բոլոր բնակավայրերին, այսինքն՝ առկա՞ է տրանսպորտ, թե՞ ոչ, համայնքային կենտրոնից հեռավորությունը մե՞ծ է, թե՞ փոքր, ճանապարհները լա՞վ վիճակում են, թե՞ վատ։ Փոքր հեռավորության և հանրային տրանսպորտի առկայության դեպքում բնակավայրերում մարդկանց հասանելի կլինեն ենթակառուցվածքներն ու ծառայությունները, որոնք կենտրոնացած են համայնքային կենտրոնում։ Աննա Սահակյան

20:02 - 07 փետրվարի, 2021