Արցախյան պատերազմ․ 2020

Արցախյան առաջին պատերազմից հետո ամենալայնածավալ էսկալացիան՝ Արցախի ու Ադրբեջանի միջեւ՝ սահմանի ողջ երկայնքով։ Տեւել է 44 օր՝ սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 10-ը։

Պատերազմի ժամանակ Հայաստանում եւ Արցախում հայտարարվել է ռազմական դրություն եւ ընդհանուր զորահավաք։

2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին ՀՀ վարչապետը, Ադրբեջանի եւ ՌԴ նախագահները ստորագրել են հայտարարություն՝ ռազմական գործողությունները դադարեցնելու վերաբերյալ, ըստ որի՝ Արցախի Հանրապետության տարածքի մեծ մասն անցնում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։

«Եթե չնահանջեինք, էդտեղ էլ կզոհվեինք»․ Հայկազ Գրիգորյանի գործով վկայի հարցաքննությունը

44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ջրականի 5-րդ ուսումնական գումարտակի վաշտի հրամանատար, մայոր Հայկազ Գրիգորյանի գործով հերթական նիստը Հակակոռուպցիոն դատարանում սկսվեց 1 ժամ ուշացումով, քանի որ կալանավորին դատարան ուղեկցող ոստիկանության ծառայողները մեղադրյալ Գրիգորյանին ուշ բերեցին դատարան։ Դատական նիստերի մեկամսյա հարկադիր հետաձգումից հետո այսօր դատարանում հարցաքննվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Հայկազ Գրիգորյանի հրամանատարությամբ վաշտի զինծառայող Արման Արմաղանյանը։ Նա մեկն է այն 6 ժամկետային զինծառայողներից, որոնք հոկտեմբերին ընկել էին շրջափակման մեջ եւ 70 օր անտառներում ու սարերում անհայտության մեջ մնալուց հետո 2020թ․ դեկտեմբերի 20-ին վերադարձել հայրենիք։ 1999թ․-ին ծնված Արման Արմաղանյանը նորակոչիկ է եղել, երբ սկսվել է 44-օրյա պատերազմը։ Նա Արցախի Հանրապետություն ծառայության է մեկնել 2020թ․ հուլիսին։ Սեպտեմբերի 27-ին, դեռ նորմալ կրակային պատրաստություն էլ չանցած, Ջրականի զորամասից՝ իրենց մշտական տեղակայման վայրից, 5-րդ ուսումնական գումարտակի 13-րդ վաշտը, հրամանատարությամբ Հայկազ Գրիգորյանի, հայտնվում է ռազմաճակատում։ Մեկ շաբաթ հետո Ջրականի ուսումնական գումարտակն արդեն Հադրութի Խուռհատ սար կոչվող տեղամասում էր, որտեղից նահանջի արդյունքում էլ Արմանն ու ծառայակիցներն ընկել են շրջափակման մեջ։ Հակակոռուպցիոն դատարանում այժմ քննության առարկա են Խուռհատ սարի դեպքերին նախորդած իրադարձությունները, մասնավորապես Ջրականի բնագծից Հայկազ Գրիգորյանի վաշտի նահանջի դրվագները։ Խուռհատ սարին առնչվող դեպքերը քննվում են Երեւանի ընդհանուր իրավասության քրեական դատարանի Կենտրոնի նստավայրում․ այդ դատավարության մասին կարող եք կարդալ այստեղ, իսկ Խուռհատ սարի գործով դատաքննության ժամանակ Արման Արմաղանյանի հարցաքննությունն՝ այստեղ։ Ըստ վկայի՝ նորակոչիկների վաշտը պատրաստ չի եղել ներգրավվել մարտական գործողությունների Հակակոռուպցիոն դատարանում Արման Արմաղանյանը հայտնեց, որ ճանաչում է մեղադրյալ Հայկազ Գրիգորյանին, նրա հետ ունեցել է ծառայողական հարաբերություններ, զորացրվելուց հետո նրա հետ առնչություն չի ունեցել։ Պատասխանելով հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանի հարցին՝ վկա Արմաղանյանն ասաց, որ չի կարծում, թե իրենց վաշտը պատրաստ էր ներգրավվել մարտական գործողությունների։ Ըստ Արմանի՝ ավելի ճիշտ կլիներ, որ իրենց հանձնարարվեր թիկունքային աշխատանքներ կատարել կամ էլ իրենց ուսումնական գումարտակը ցրվեր այլ գումարտակների միջեւ։ Հարցաքննության ընթացքում նա մտաբերեց, որ սեպտեմբերի 27-ի տագնապից հետո, երբ իջել են ապաստարան, մի քանի զինվորներ այնտեղ են իջեցրել զենքերը, եւ զինծառայողները դրանք վերցրել են պատահականության սկզբունքով, այսինքն՝ ոչ իրենց կցված զենքերը։ Ըստ Արմանի՝ այդ պահին առաջնային խնդիրն արագությունն է եղել։ Ինքն անձամբ, վաշտում լինելով հրաձգիգ, վերցրել է Կալաշնիկով տեսակի ինքնաձիգ․ «Փորձը ցույց տվեց, որ զինվորներն անգամ հրամաններ չգիտեին, չգիտեին՝ պատերազմի ժամանակ ինչ պետք է անել։ Բայց իմ գնահատականն, իհարկե, էդքան պրոֆեսիոնալ չէ»,- ասաց Արմաղանյանը։ Այն տեղամասը, որտեղ մարտական հերթապահության է ընդգրկվել 70-80 հոգանոց իրենց զորքը, կոչվում է «Չռիկներ»։ Վաշտի հետ եղել են երկու սպաներ՝ Հայկազ Գրիգորյանը եւ լեյտենանտ Գագիկ Հարությունյանը․ «Մեզ հետ կար Նազարյան Հովոն (դասակի հրամանատար,- հեղ․), որ մեր վաշտի մի մասի հետ ուրիշ տեղում էին, մեզանից հետ էին ավելի, բայց համզված չեմ, կարող ա՝ կողքի գծում լինեին»,- հավելեց վկան։ Գումարտակի մյուս ստորաբաժանումների տեղակայման դիրքերի մասին Արմանը հստակ տեղեկություններ չի ունեցել։ Ընդհանուր առմամբ՝ իրենց վաշտի ծառայողները հստակ չեն էլ իմացել՝ իրենք որ բնագծում են՝ առաջի՞ն, երկրո՞րդ, երրո՞րդ․ ամեն մեկը մի բան է ասել, ինքը՝ Արմանն էլ, հստակ չի իմացել։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը նկատեց, որ մինչ այս հարցաքննված անձինք նշել են, որ Գրիգորյանի վաշտը գտնվել է երկրորդ բնագծում եւ խնդիր է ունեցել պաշտպանել առաջին գումարտակի թիկունքը։ Վկան ասաց, որ ինքը նման բան չի լսել․ «Մենք հասկացել էինք սենց՝ զուտ պետք ա պահենք գիծը, որ թշնամին չգա»։ Զորքը ԱԹՍ-ներին ավտոմատներով խոցելու հրաման է ստացել Վկայի խոսքով՝ այդ հատվածում իրենք հակառակորդի հետ անմիջական մարտի երբեւէ չեն բռնվել, սակայն մշտապես եղել են տարբեր ինտենսիվությամբ հրետակոծության ներքո, իսկ երբեմն նրանց ուղղությամբ անօդաչու թռչող սարքեր են եկել, որոնց ավտոմատներով խոցելու հրաման են ստացել։ Արմանը հիշեց, որ եղել է օր, երբ հրետանու արկն արկի հետեւից է ընկել, եւ իրենք նույնիսկ չեն կարողացել գլուխները հանել խրամատից։ Անտառի կողմից զինվորները, այդ թվում Արմանը, ինչ-որ շարժ նկատել են, բայց նա վստահ չէ՝ դրանք մարդի՞կ են եղել, թե՞ կենդանիներ։ Միաժամանակ, նա հիշում է, որ այդ կողմից իրենց ուղղությամբ հրաձգային զենքից կրակոցներ են եղել։ Վկա Արման Արմաղանյանը (լուսանկարը՝ Իշխան Վահանյանի գործով նիստից, 6 ապրիլի, 2023թ․) Նահանջի պատճառը շրջափակման մեջ ընկնելու վտանգի մասին լուրերն են եղել «Չռիկներ» կոչվող տեղամասում զորքը մոտ մեկ շաբաթ է մնացել՝ մինչեւ նահանջ կատարելը։ Նահանջի պատճառ, ըստ վկայի, եղել են այն խոսակցությունները, որ իրենց թիկունքից հակառակորդի զորք է մոտենում, իսկ դիմացից՝ 50-ին մոտ տեխնիկա։ Արման Արմաղանյանի խոսքով՝ եթե այդ տեղեկություններն իրական են եղել, ապա իրենց վաշտը ունակ չէր լինելու դիմակայել հարձակմանը։ Զորքն այդ հատվածում շատ զոհեր չի ունեցել։ Վկան մտաբերեց, որ մի սերժանտ զոհվել է, ըստ ամենայնի, հակառակորդի դիպուկահարի կրակոցից, մեկ այլ զինվոր, իր տեղեկություններով, հայկական ուժերի տանկի արկի հարվածից։ Նահանջի նախորդ օրը, ըստ վկայի, վաշտի հրամանատար Հայկազ Գրիգորյանի եւ լեյտենանտ Հարությունյանի միջեւ խոսակցություն է եղել՝ պե՞տք է նահանջել, թե՞ ոչ։ Արմանը, սակայն, չէր մտաբերում, թե սպաներից ով որ որոշման կողմնակիցն էր։ Ի վերջո որոշում է կայացվել նահանջել։ - Ըստ Ձեզ՝ խոսակցություններ են եղել, որ հակառակորդը թիկունքից փորձել է շրջանցել ձեզ։ Այդ մասով դուք կամ ձեր սպաները փորձեցի՞ք ինչ-որ միջոցներ ձեռնարկել,- հարցրեց հանրային մեղադրողը։ - Չեմ կարող ասել, թե ում հետ են կապի դուրս եկել, բայց գիտեմ, որ Հովոյենց հետ կապի եղել են։ Ես էն ժամանակ power bank (լիցքավորող մարտկոց) ունեի, ու հիշում եմ դրվագ, որ Հայկազ Գրիգորյանին եմ տվել մի պահ, քանի որ ռացիայի զարյադկան նստում էր, ինքը փորձում էր լիցքավորել։ Հետո ուրիշ ռացիա եկել ա, թե չէ՝ ինֆորմացիա չունեմ,- պատասխանեց վկան։ - Դա նահանջի՞ օրը, թե՞ դրանից առաջ։ - Ինձ թվում ա՝ մի երկու օր առաջ։ - Դուք անձամբ ինչ-որ տեխնիկա կամ անձնակազմ նկատե՞լ եք։ - Անձամբ չեմ տեսել, շարժ տեսել եմ անտառի կողմից։ - Մինչեւ այս հարցաքննված վկաներից ասել են, որ հեռադիտակով տեսել են մոտավորապես 100 կամ ավելի տեխնիկա, որոնք եկել են ձեր մարտական դիրքերի ուղղությամբ։ Ի՞նչ կասեք այս մասին։ - Ես անձամբ չեմ տեսել, բայց ենթադրում եմ, որ կարող է նման բան լինել, որովհետեւ նման բան պատերազմի ժամանակ էլ եմ լսել։ Հայկազ Գրիգորյանի պաշտպան Նորիկ Նորիկյանը այս հանգամանքին առնչվող հակասություն նկատեց վկայի նախաքննական եւ դատաքննական ցուցմունքներում։ ։ Նորիկյանն ընթերցեց Արման Արմաղանյանի՝ քննիչի մոտ հարցաքննության այն հատվածը, որտեղ վկան նշել է, որ ինքն անձամբ հեռադիտակով դիտարկել եւ նկատել է իրենց ուղղությամբ շարժվող հակառակորդի խմբեր, իսկ այժմ՝ նախաքննական ցուցմունքից մեկ տարի էլ չանցած, դատարանում ասում է, որ ինքը չի տեսել։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանն արձագանքեց, որ քննիչի հետագա հարցերին վկայի պարզաբանումներից հասկանալի է դառնում, որ մոտեցող հակառակորդի մասին վկան միայն լսել է, ուստի ինքը հակասություն չի նկատում ցուցմունքում։ Նորիկյանն առարկեց, դատարանը եւս գնահատեց, որ հակասությունն ակնհայտ է։ Վկա Արմաղանյանը պարզաբանեց, որ հեռադիտակով տարբեր բաներ դիտարկել է, բայց հիմա չի հիշում, թե այդ ժամանակ ինչ է տեսել։ Ամեն դեպքում, նա ասաց, որ նախաքննական իր ցուցմունքը ճշմարտացի է․ «Հիմա, անկեղծ, չեմ հիշում՝ էդ ժամանակ ինչ եմ տեսել, կարող ա շարժ եմ տեսել, ինձ թվացել ա, համոզված չեմ՝ հակառակորդ ա եղել, թե ոչ, հիմա չեմ կարող համոզված ասել»։ Ըստ վկայի՝ վերադաս հրամանատարությունից ասել են՝ տանկերին ավտոմատներով էլ կարող եք կրակել «Չռիկներ» տեղամասում 6-7 օր մնալուց հետո զորքը նահանջել է։ Նահանջի մասին վերադաս հրամանատարությանը զեկուցվել է, թե ոչ, վկան չէր հիշում, ինքը չէր լսել որեւէ բան։ Արման Արմաղանյանը պատմեց, որ գծով նահանջել են մինչեւ ինչ-որ տարածք, որտեղ եղել է տանկի համար նախատեսված խրամուղի, որտեղ եւ կանգ են առել։ Արմանի խոսքով՝ այդտեղ գնդի հրամանատարությունից ինչ-որ մեկի հետ կապի են դուրս եկել․ «Երբ էդտեղ խոսեցինք, մեզ ռացիայով շատ վատ խոսքերով ասեցին՝ հետ գնացեք, տարբեր բաներ էին ասում՝ վիրավորանքներ, ինձ չի թվում, որ ստեղ պետք ա նկարագրել։ Չեմ հիշում՝ ինչ եզրահանգման եկանք, ես ամենամոտը չէի ռացիային, որ լսեի։ Դրանից հետո մեր սերժանտ Վահանի ուղեկցությամբ շարունակեցինք նահանջը, որովհետեւ ինքը տեղանքը լավ գիտեր։ Սաղ զորքն էր ու մի քանի մոբ»,- ասաց վկան։ Նա չմտաբերեց, թե ով է խոսել վերադաս հրամանատարության հետ, բայց ենթադրեց, որ կապի դուրս եկողը պետք է սպա լիներ։ Արմաղանյանն ասաց, որ վերադասությանը հայտնել են, որ իրենց ուղղությամբ տանկեր են գալիս, չունեն հատուկ տեխնիկա, մի երկու հակատանկային արկ ունեն, իսկ մյուս կողմից պատասխանել են, որ ավտոմատներով էլ կարող են կրակել տանկերին՝ «բաշնյայի ու հիմնական մասի արանքով կրակեք, կտրաքի»։ Այս պատասխանն ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա Արման Արմաղանյանին աբսուրդ է թվում։ «Սպան ասում էր՝ հետ գնացեք ձեր դիրքերը, մեր պատասխանն էն էր, որ մեր վրա գան, զուտ մեր վրայով անցնելու են, ֆիզիկապես չենք կարա դիմակայենք»,- ասաց Արմաղանյանը։ Նա հիշեց մի դեպք, որ այդ նահանջի ընթացքում յուրային ստորաբաժանումներից մեկը չի իմացել, որ այդ ուղղությամբ մեր զորքը նահանջ է անում, ու կրակել է, ինչի պատճառով վաշտի տղաներից մեկը թեթեւ վիրավորում է ստացել։ Հրաձգությունը դադարել է, երբ տղաները գոռացել են, որ իրենք հայ են․ «Անփորձ զինվորները գոռացին՝ մենք հայ ենք, հայ ենք։ Բախտներս բերեց՝ իրենք էլ էին հայ»։ Նահանջի ժամանակ դասակի հրամանատար Հովհաննես Նազարյանն իրենց հե՞տ է եղել, հետաքրքրվեց հանրային մեղադրողը։ Վկան, սակայն, հստակ չմտաբերեց, միայն ասաց, որ հիշողության մեջ մի դրվագ կա, երբ տանկի խրամուղուց էլի նահանջել են, մի խրամատում եղած ժամանակ զորքին հաշվել են, եւ, իր տպավորությամբ, հաշվողը կարող էր Հովհաննես Նազարյանը լինել, որը սկզբանական նահանջ անելու պահին իրենցից հետ է եղել իր զորքի հետ։ «Խնդիրը սենց ա եղել․ նահանջելու ժամանակ, քանի որ բավականին շատ ենք եղել, ես էդ ժամանակ ոչ ընկալում եմ, թե քանի հոգի ենք, ոչ էլ տարբեր մարդկանց եմ ման գալիս։ Էն մարդկանց, ում ման էի գալիս, էն մարդիկ են, որոնց հետ հետ ենք եկել, որոնց հետ պատերազմի ժամանակ ավելի մտերիմ էինք։ Ես չէի հաշվում, թե քանի հոգի են, որովհետեւ գիտակցում էի, որ ես ժամկետային զինծառայող եմ, որը երկու ամիս ա ծառայել, ու ամենամեծ օգուտը, որ կարամ տամ, զուտ չխանգարելն ա»,- պարզաբանեց Արմաղանյանը՝ նշելով, որ ուշադիր չի եղել, թե ով իրենց հետ չկա,- «ի սկզբանե ես մտածում էի, որ լեյտենանտ Հովոն իր ստորաբաժանման հետ լրիվ ուրիշ տեղում ա եղել»։ Այդ տեղանքից էլ զորքը հասել է Հադրութի դպրոց։ Արմանի մոտ եղել է բջջային հեռախոս, որը նա միացրել է 5-6 օրը մեկ, որպեսզի մարտկոցը երկար դիմանա։ Երբ դպրոցում միացրել է, բաց թողած զանգեր է տեսել ծառայակիցներից մեկի եղբորից․ «Հետ զանգեցի, ինձ հարցրեց՝ Սամոյից (սերժանտ է եղել Հովհաննես Նազարյանի զորքից, զոհվել է,- հեղ․) ինչ-որ ինֆորմացիա ունե՞ս, ասացի՝ չունեմ, էդ ժամանակ սկսեցի հասկանալ, որ մի բան էն չի, առնվազն մեր հետ չի, մտածեցի՝ ուրիշ տեղ դիրքավորված ա։ Հետո իմացա, որ որոշ զինվորներ հետ են մնացել»։ Հանրային մեղադրողը ճշտեց՝ մնացել են այն դիրքում, որտեղից նահանջե՞լ են իրենք, վկան պատասխանեց․ - Կամ հետ են մնացել, կամ չեն իմացել, որ մենք նահանջում ենք, բայց միտքը մնում ա էն, որ չեն եկել մեր հետ։ - Իսկ Հովհաննես Նազարյանի՞ց ինչ տեղեկություն ունեք, ինքն էլ է՞ր մնացել։ - Ինքն էլ էր մնացել, բայց պատերազմից հետո իր հետ խոսելիս հասկացա ընդհանուր պատկերը։ Իմացա, որ մենք հետ ենք նահանջել ու իրենք տեղյակ չեն եղել դրա մասին։ Բայց սա՝ Հովոյի պատմելով, ես անձամբ չեմ հիշում։ - Իսկ Հովհաննես Նազարյանը հարցաքննվելիս նշել է, որ ինքը տեղյակ է եղել, ուղղակի մի քանի սերժանետների հետ հրաժարվել է միանալ ձեր խմբին։ - Ես Հովհաննես Նազարյանի հետ խոսել եմ պատերազմից հետո՝ դեկտեմբերի 26, 28-ին, երբ հիվանդանդոցում էի։ - Սերժանտ Սամվելը զոհվել է այն դիրքում, որտեղից նահանջե՞լ եք։ - Ինքը Հովոյի հետ ա եղել, ենթադրաբար՝ հա։ «Եթե չնահանջեինք, կմնայինք էդտեղ, էդտեղ էլ կզոհվեինք» Խրամատում հաշվարկից, ապա տանկի խրամուղուց դուրս գալուց հետո զորքը հասել է «9կմ» կոչվող տարածք, ապա մի նկուղային տարածք, որտեղ վիրավոր զինվորներին առաջին օգնություն էին ցուցաբերում։ «Չռիկներից» նահանջից հետո զորքը այլ բնագիծ չի զբաղեցրել մինչեւ այն պահը, երբ այդ նկուղային տարածք հասնելու հաջորդ առավոտ գնդի շտաբի պետի ուղեկցությամբ գնացել են ինչ-որ մի սար, որտեղ հրաման են ստացել դիրքավորվել․ «Մեզ հրաման տվեցին դիրքավորվել էս ուղղությամբ, մենք դիրքավորվեցինք, հետո մի ուրիշ սպա եկավ, ասաց՝ դիրքավորվեք հակառակ ուղղությամբ։ Մի երեք ժամ էնտեղ մնացել ենք, ու անձրեւի տակ հետ ենք եղել։ Ինձ թվում ա էդ Հադրութի մեջ էր»,- ասաց վկան։ Հանրային մեղադրողը հետաքրքրվեց՝ հնարավո՞ր է՝ զորքը չի ենթարկվել սպայակազմին եւ ինքն է նախաձեռնել նահանջը․ - Համոզված եմ, որ չէ,- ասաց վկան։ - Եթե նահանջելու հրաման չլիներ, կմնայի՞ք էդ բնագծում։ - Ինձ թվում ա՝ կմնայինք էդտեղ ու էդտեղ էլ կզոհվեինք։ - Դե շատերն են զոհվել, մնացել են եւ զոհվել։ - Իմ պատասխանն էն ա, որ հաստատ կմնայինք։ Որպես էդպիսին փախնել, կարող ա մոբերից, բայց սովորական զորքը մաքսիմում լսում էր՝ ինչ ա ասում հրամանատարությունը։ Հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանը (լուսանկարը՝ Իշխան Վահանյանի գործով նիստից, 6 ապրիլի, 2023թ․) Ըստ Արման Արմաղանյանի՝ նահանջի ժամանակ հասել են «Թուրքի գերեզման» կոչվող տարածք, որտեղ եղած կռիվը ցույց է տվել, թե ինչ վիճակում է զորքը։ Նրա խոսքով՝ գումարտակի հրամանատար Իշխան Վահանյանը զորքին ասել է, որ այդ տեղանքը 3-րդ չէ՝ 4-րդ գիծ է։ Արմաղանյանի պատմելով՝ դա ինչ-որ բլուր էր՝ դիմացը սար։ «Թուրքի գերեզմանը», ըստ վկայի, ինչ-որ այգուց բաժանված էր ցանցով, որի երկայնքով զորքը բացազատվել է։ Վաշտի հետ են եղել հրամանատար Հայկազ Գրիգորյանը, լեյտենանտ Գագիկ Հարությունյանը, ավագ ենթասպա, որի անունը վկան չհիշեց․ «Ես շարքի վերջերն էի, իմ զգացողությամբ՝ սպաները մնում են սկզբի հատվածում։ Էդ ժամանակ ես մտածում էի, որ Հայկազն էլ, ստարշինան էլ մեր հետ են, իմ էդ կարծիքը նաեւ կիսում էին մնացած զինվորները։ Օրինակ, հետո սերժանտ Լյովը նահանջի ժամանակ մանրակարկիտ նկարագրութամբ նկարագրում էր, թե ոնց էր ստարշինան գետնին պառկած արյունլվիկ վիճակում։ Բայց հետո պարզեցինք, որ էդ ժամանակ սպայական կազմից մեր հետ մնացել էր մենակ Գագոն, ինքը վիրավորվել, զինվորների օգնությամբ հետ էր նահանջել»։ Այդ տարածքում, որտեղ տեղակայվել է զորքը, հակառակորդը սկսել է կրակել իրենց ուղղությամբ հրաձգային զենքերով եւ հրետանիով․ «Քանի որ զորքն ընդհանրապես պատրաստ չի եղել, ոմանք ուղղակի նահանջ ասվածի տակ [...] (խոսքը կիսատ է մնում,- հեղ․)։ Էդ զինվորները հիմա զոհված են։ Երբ մենք դպրոցում էինք, Վարդերեսյանը (գումարտակի նախկին հրամանատար Գարիկ Վարդերեսյանը,- հեղ․) ասաց՝ նահանջել չգիտե՞ք, երկու հոգին կրակն ա ապահովում, երեք հոգին նահանջում ա։ Էդ ժամանակ մենք չգիտեինք, չէինք սովորել դա։ Էդ «Թուրքի գերեզմանում» զինվորներն ասում էին՝ ոնց էր ասո՞ւմ Վարդերեսյանը՝ երկու հոգին պահում են, երեք հոգին վազելով փախնում են»։ Այս դրվագը հանրային մեղադրող Գեւորգ Ավետիսյանի մոտ հարց առաջացրեց՝ բա զորքի հետ եղած սպաներն ի՞նչ էին անում, որ զինվորները փորձում էին Վարդերեսյանի ասածը հիշել։ - Ես չեմ ասում, որ սպայի մեղավորություն չկա,- ասաց վկան, - եթե էս օրին հասել ենք, ուրեմն ինչ-որ մեղավորություն եղել ա։ Բայց էդ ժամանակ, ի սկզբանե, ինձ թվում ա սպայի գործողությունը կարող էր լինել էն, որ մեզ չթողեին էդտեղ գնալ։ - Հիմա գնացել եք, հակառակորդը հարձակվել ա։ Սպաները՝ Հայկազ Գրիգորյանը, ավագ ենթասպան, ի՞նչ հրամաններ էին տալիս, ի՞նչ գործողություններ էին կատարում։ - Քանի որ մենք արդեն բացազատվել էինք եւ մեր մոտակայքում սպա չկար, հրամանները մեզ հասնում էին իրար փոխանցելով։ Երբ մեր վրա կրակում էին, հասկացանք, որ ոչ մի բան չենք կարա անենք, ամեն մեկը մի վիրավորի գրկելով, վերցնելով նահանջում էր։ - Չգիտեի՞ք՝ որ ուղղությամբ։ - Ուղղությունն իմացել ենք, երբ մեր զինվորներից մեկը, որը Արցախից ա, խոսել ա հոր հետ, որը սպա ա, ասել ա, որ ճանապարհը ուղղակի շարունակենք էդ ուղղությամբ։ Տարբեր սպաներ, ում համարները ունեի, փորձեցի զանգել, ոչ մեկը չպատասխանեց։ Հետագայում վկան հրամանատարին չի հարցրել, թե ուր է եղել նա։ Ասաց՝ իր կոչումը նման հարց բարձրացնելու հնարավորություն չի տվել․ «Ես էդ ժամանակ սովորական զինվոր էի, ի սկզբանե ես միշտ օրենքի գերակայության կողմնակից եմ, եթե օրենքը թելադրում ա, որ զինվորը հատկապես մարտական ժամանակ լսի, անի հրամանատարի ասածը, ես հենց տենց էլ արել եմ»։ Հանրային մեղադրողը վկային հարցրեց՝ ի վերջո, իր կարծիքով, վերադաս հրամանատարության թույլտվությունը եղե՞լ է նահանջի համար։ Վկան պատասխանեց՝ իր կարծիքով՝ չի եղել, եւ սպաները գործել են ըստ իրավիճակի թելադրանքի։ Զինվորները սաղավարտներով ու դանակներով են խրամատ փորել Հայկազ Գրիգորյանի պաշտպան Նորիկ Նորիկյանը վկա Արման Արմաղանյանից հետաքրքրվեց, թե ի՞նչ սպառազինություն է ունեցել զորքը։ Վկան ասաց, որ ընդհանուր հագեցվածությունն այդքան էլ լավ վիճակում չի եղել։ Նա նշեց, որ խրամատներ բարձրանալիս քիչ պայուսակներ են եղել, որտեղ տարբեր առարկաներ են եղել․ «Էնտեղ փոս չի եղել, տարբեր զինվորներ կասկաներով են փորել, ես անձամբ դանակով եմ փորել իմ մասը, ոչ թե բահով, որը պետք էր»։ Պաշտպանը նկատեց՝ այսինքն՝ այդ ենթադրյալ երկրորդ բնագիծը նույնիսկ կահավորված էլ չի եղել, եւ ամեն մեկն իր պատկերացման շրջանակում մի ձեւ խրամատ է փորել․ - Էնտեղ եղել ա ինչ-որ ոչ խոր փոս, էդ գծվածով ենք հասկացել, որ պետք ա փորել։ Մեզ ասել են՝ ստեղ պետք ա դիրքավորվեք, նայել ենք գետնին, ինչ-որ բան ենք տեսել, ասել ենք՝ երեւի ստեղ ա ինչ-որ ժամանակ խրամատ եղել։ - Էդ օրերին վերադաս հրամանատարությունից որեւէ մեկը ձեզ այցելե՞լ է,- հարցրեց Նորիկյանը։ - Գնդից դո՞ւրս։ - Մինչեւ գնդի հրամանատար։ - Չեմ հիշում ինչ-որ մեկին։ - Գարիկ Վարդերեսյանին բնագծում տեսե՞լ եք։ - Ոչ, եթե եկել ա, ես չեմ տեսել։ Նորիկյանը վկայից հետաքրքրվեց՝ որտեղի՞ց այն համոզմունքը, որ բնագծում մնալու պարագայում չէին կարող դիմակայել հակառակորդին․ «Իմ ենթադրությունները մաքսիմում ոչ պրոֆեսիոնալ են եւ գալիս են հիմնականում նրանից, որ +/- 80 օր եղել եմ պատերազմի մեջ, էն, ինչ տեսել եմ տարբեր ժամանակներում՝ թշնամու պատրաստվածությունը, մեր վաշտի պատրաստվածությունը, մեր զինվորների, հասկանում եմ, որ էդ մարդիկ 0 պատրաստվածություն ունեին, որ ինչ-որ դիմադրություն ցույց տային»,- պատասխանեց վկան։ Պաշտպանը վկային հարցրեց՝ ինչպիսի՞ սպա էր Գագիկ Հարությունյանը։ Ըստ Արմանի՝ օրինակելի․ - Գագիկ Հարությունյանը դատարանում ասել է, որ ինքը տեսել է 100-ից ավելի տեխնիկա,- ասաց Նորիկյանը։ - Ես միանշանակ կհավատայի, որովհետեւ ինքն էն քիչ սպաներից ա, որ ողջ պատերազմի ընթացքում իրա նման օրինակելի սպա քիչ եմ տեսել։ Գագիկը համ բավականին լավ սպա էր, համ լավ մարդ։ - Այսինքն՝ խնդիր չկա նրա խոսքերին չհավատալու։ - Ոչ։ Նաեւ խոսակցություն լսվում էր մոբերի մեջ, ասում էին, որ 100-ից ավելի մոբ ա եկել, 6-ն ա մնացել, մնացածը փախել են։ Ու էդ մոբերն ասում էին, որ շատ տեխնիկա կա, մենք չէինք պատկերացնում, որ սենց ա լինելու, սենց բան ա պատերազմը։ - Ձեր նահանջի հետեւանքով, ըստ Ձեզ, ի՞նչ է եղել։ - Ինձ թվում է՝ կարող էին տարբեր ստորաբաժանումներ ընկնել շրջափակման մեջ։ Մենք նման լուրեր էինք լսում, չգիտեմ՝ ինչքանով էին ճիշտ։ - Ասում եք՝ եթե չնահանջեինք, զոհվելու էինք։ Եթե մնայիք, հնարավոր շրջափակումը կկանխվե՞ր։ - Ես չեմ տիրապետում՝ ավելի բարձր մակարդակում ինչ ա կատարվել։ Կարող ա ընդեղ մեր լինելը մի կես ժամ ժամանակ տար ուրիշ զորքի՝ հետ գնալու, կարող ա ոչ մի բան չտար, կարող ա գային, մեզ կոտորեին, մնային էդտեղ, չեմ կարող ասել՝ ինչ կարող էր լինել։ Զորքը հոգնած էր ու քաղցած Նորիկ Նորիկյանը հետաքրքրվեց՝ ինչ բարոյահոգեբանական վիճակում էր վաշտը։ Ըստ վկայի՝ զորքը հոգնած էր, մեծամասնությունն ի վիճակի չէր գիշերն արթուն մնալ։ Բայց, նրա խոսքով, զորքը միանշանակ պատրաստ էր հետեւել հրամաններին․ «Գլխավոր միտքն էն էր, որ եթե հիմա ես էս խմբի հետ չլինեմ, զոհվելու հավանականությունն ավելի մեծ կլինի։ Սովածության մակարդակն էլ էր բարձր, շատ քիչ էին ուտում»,- ասաց վկան․ - Սնունդ չունեի՞ք,- հարցրեց պաշտպանը։ - Ունեինք, բայց շատ սահմանափակ։ Հիմնականում սննդի մեծ մասը մնում էր տանկի ռովի (խրամուղու,- հեղ․) մեջ, որտեղ մոբերն էին։ Այսինքն՝ սովորական զինվորները կարող ա մի կանսերվան 4-ով ուտեին, իսկ տանկի ռովի մեջ կարար մի մոբ ցորենի կանսերվա բացեր ու ասեր՝ չէ, չեմ ուզում ցորեն ուտեմ, ու դներ մի կողմ։ - Իսկ մոբի վիճակն ինչպե՞ս էր։ - Մաքսիմում վատ, չգիտեմ, էլի։ Ես մոբի մասին իմացել եմ պատերազմի ժամանակ, չգիտեի, որ տենց հասկացություն կա, մենք մտածում էինք մոբը էն կինոյի տղաներն են։ Ու եկան, պարզվեց․․․։ Հետո Հայկազը հրաման տվեց մեր Արթուրին, որ կասկեն տան մոբին, որտեւ մոբը մի քիչ ավելի պատրաստված ա, ու, ոնց որ, մոբը զուտ կասկեն վերցրեց, գնաց, նստեց, սկսեց հաց ուտել։ - Իրենց վարքագիծը ձեր ընդհանուր հոգեբանական վիճակի վրա ազդեցություն ունեցա՞վ։ - Ինձ թվում ա ոչ մի բան չփոխեց։ Էդ պատերազմի սկզբի օրերն էին, մենք զուտ ասում էինք՝ ըհը, էս պատերազմի անունը կլնի 2-օրյա պատերազմ, անցավ օր՝ 3-օրյա պատերազմ, չէինք սպասում, որ էդքան մասշտաբ ա ունենալու։ Կարող ա ուրիշը սարսափած ա եղել, բայց եթե ինձ եք հարցնում․․․։ «Ես մինչեւ վերջին վայրկայնը մտածել եմ, որ Հայաստանի բանակի զինվոր եմ ու կասկաս, բրոնիկս չեմ հանել, զենքս չեմ դրել» Գրիգորյանի պաշտպան Նորիկյանը վկային հարցրեց՝ ըստ իրեն՝ ճի՞շտ էր նահանջելը․ - Ինչի՞ համար ա ճիշտ։ Եթե իմ համար՝ սաղ եմ մնացել, հա, ճիշտ էր։ Եթե Հայաստանի պաշտպանության նախարարության կամ Պաշտպանության բանակի համար, կարող ա նաեւ ոչ, որովհետեւ չունեմ բավարար ինֆորմացիա։ - Չէ, երբ ասում եք, որ մնայինք, չէինք կարող դիմագրավել հակառակորդրին։ - Հա, չէինք կարող դիմագրավել։ Ես չունեմ բավարար պատկերացում բանակի պաշտպանության մասին։ Նորից՝ կարող ա մենք 80 հոգով զոհվեինք, ու 500 հոգի ողջ մնար։ Կարող ա ընդհանրապես հակառակը լիներ, մենք մնայինք, իրանք արյան համը ջոկեին, գնային ավելի շատ մարդ սպանեին։ Չգիտեմ։ - Իսկ էդ օրերին ի՞նչ տրամադրություն էր ձեզ մոտ, ում հետ շփվել եք։ - Երբ ստորագետնյա, նկուղային կացարանում էինք, էդ ժամանակ արդեն տպավորություն կար, ինձ մոտ էլ, որ մենք, կոպիտ ասած, միս ենք, որ մեզ ուղղակի տանում են էնտեղ զուտ ժամանակ շահելու համար, մինչեւ հասկանան՝ ինչ են անելու։ - Նահանջի ժամանակ դուք զգում էիք, որ անձնական էգոյի խնդի՞ր եք լուծում։ - Չէ, նահանջի ժամանակ ես մի մեծ համակարգի մասն եմ։ Ես մինչեւ վերջին վայրկայնը, մինչեւ պատերազմի ավարտ մտածել եմ, որ ես Հայաստանի բանակի զինվոր եմ, նույնիսկ շրջափակման ժամանակ մտածում էի, որ շրջափակման մեջ չեմ, ծառայության մեջ եմ, դրա համար մինչեւ վերջ չեմ հանել իմ կասկան, չեմ գցել իմ բրոնիկը։ Ես գիտեմ, որ օրենքով չի կարելի բրոնիկը հանել, զենքը գցել, բայց երբ հասկացել եմ, որ ժամանակը եկել ա, երբ հասկացել եմ, որ դառել եմ ինդիվիդում, ով մնացել ա շրջափակման մեջ, բրոնիկն էլ հանեցի դրեցի մի կողմ, էն էլ արեցի, որ իմ հետ վերադառնալու հավանականությունը շատացնեմ։ «Մեր վաշտի հրամանատարի ամենամեծ թերություններից մեկն էն էր, որ ուտելիքը շատ սխալ էր բաշխվում» Վկային հարցեր տվեց նաեւ դատավոր Վարդգես Ստեփանյանը։ Նա նախ հետաքրքրվեց՝ զինծառայողները պատրա՞ստ էին կատարել ցանկացած հրաման։ Արման Արմաղանյանը պատասխանեց՝ եթե օրենքի եւ խելամտության սահմանում հրաման՝ իհարկե։ - Էն դիրքը, որտեղ առաջին օրը գնացիք, տեղյա՞կ էիք՝ ձեզնից առաջ զորք կա՞ր, թե՞ կրակոցներն անմիջապես ձեր ուղղությամբ էին,- հարցրեց դատավորը։ - Իմ զգացողությամբ՝ հրետանին հենց մեր ուղղությամբ էր կրակում։ - Ձեզանից առաջ դիրք կա՞ր։ - Ինձ թվում ա՝ չէ։ Կամ կարող ա մեր ուղղությամբ էին կրակում, որ առաջին գիծը հեշտ խոցեն։ - Առաջին օրն ի՞նչ վիճակ էր այդ մարտական դիրքում։ - Իմ առաջին տեսածն էն էր, որ մի զինվոր արյունլվիկ էր ու պատմում էր, թե ոնց ա իր ամենամոտ ընկերը զոհվել։ Միանգամից սթափեցնող բան ա, էլի։ - Անձնակազմի հոգեբանական վիճակը կարո՞ղ եք նկարագրել։ - Տարբեր զինվորների հետ որ խոսել եմ, մարդիկ ասում էին, որ իրենք ընդհանրապես ուրիշ պատկերացում ունեին պատերազմի մասին։ Մինչեւ պատերազմը զինվորներ կային, ասում էին՝ որ սկսի, էթանք էս անենք, էս անենք, ասում էի՝ մի մտածեք, որ պատերազմը տենց լավ բան ա, պատերազմից հետո իրենց աչքերից հասկացվում էր, որ էդքան լավ բան չի։ - Իսկ խուճապային տրամադրություն կա՞ր, թույլատրելիության սահմանն անցնող։ - Չէի ասի։ - Իսկ սպայական կազմի տրամադրվածությունը ո՞նց էր։ - Բավականին նորմալ։ Որ ասում եմ՝ Հայկազը խոզերի ուղղությամբ կրակում էր, ոնց որ լավ նկարագրում ա։ - Կրակում էր որպես ուտելի՞ք, թե՞։ - Չէինք կարա մենք էդ խոզերին գնայինք, վերցնեինք։ - Այսինքն՝ մտածում էիք՝ մարդ կար։ - Չէ, զուտ տեսնում էր խոզերին, կրակում էր։ - Նշեցիք, որ մոբի մարդիկ գնացին սնվելու։ Սպաներից մեկը ցուցում տալի՞ս էր, որ ուրիշ նպատակով են եկել։ - Ինձ թվում ա՝ մեր վաշտի հրամանատարի ամենամեծ թերություններից մեկն էն էր, որ ուտելիքը շատ սխալ էր բաշխվում։ Եթե կար, օրինակ, 20 կանսերվա ուտելիք, 10-ը բաժանվում էր 70 հոգու մեջ, իսկ էն մնացած 10-ը մոբերի ու տանկի ռովի մեջ եղած ժողովրդի մեջ։ - Իսկ ցուցում չէ՞ր տրվում, որ․․․ Ընդմիջեք սնվելը․․․։ - Ոչ։ Ինձ թվում ա՝ եթե նույնիսկ տենց ցուցում լիներ, տղավարի կռիվ կգնար էդտեղ, ու հրամանատարությունը, Հայկազի տեսքով, էդտեղ կզիջեր։ Չեմ կարծում, որ Հայկազը կկարողանար իրենց տեղը ցույց տալ։ Վկա Արման Արմաղանյանի հարցաքննությունն ավարտվեց։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց նոյեմբերի 20-ին․ այդ օրը քննարկվելու է նաեւ Հայկազ Գրիգորյանի կալանքի երկարաձգման հարցը։ Մեղադրյալ Հայկազ Գրիգորյանը (լուսանկարը՝ Իշխան Վահանյանի գործով նիստից, 6 սեպտեմբերի, 2022թ․) Հիշեցնենք՝ Հայկազ Գրիգորյանը Իշխան Վահանյանի գործով դատական նիստում որպես վկա ցուցմունք տալիս կարծիք է հայտնել, որ նորակոչիկներին մարտի դաշտ տանելու իրավունք չկար։ Նա նաեւ նշել է, որ մարտական դիրքեր բարձրանալուց մի քանի օր անց շրջափական մեջ ընկնելով՝ նահանջի հրաման են ստացել․ թե ում կողմից, Գրիգորյանը չի կարողացել ասել։ Նա հայտնել է, որ նահանջել են դեպի «9-րդ կիլոմետր» կոչվող տարածք, որտեղ մեքենաներ են ուղարկվել՝ իրենց տեղափոխելու համար․ տարել են նախ Հադրութի զորամաս, իսկ հետո, երբ զորամասն են սկսել ռմբակոծել՝ Հադրութի դպրոց, որտեղ էլ հանդիպել է Վահանյանին։ Ըստ Գրիգորյանի՝ զորքն այդ ժամանակ արդեն անմարտունակ էր, ի վիճակի չէր ինչ-որ խնդիր կատարելու, եւ ինքն այդ մասին զեկուցել է բարոյահոգեբանական գծով տեղակալ Աշոտ Մկրտչյանին։ Հայկազ Գրիգորյանի հարցաքննությունն ամբողջությամբ՝ այստեղ։ Նշենք, որ դատարանը չի թույլատրել նիստերի ժամանակ իրականացրել լուսանկարահանում եւ տեսանկարահանում՝ հիմք ընդունելով պաշտպանական կողմի առարկությունը։Գլխավոր լուսանկարի ետնանկարում՝ Հակակոռուպցիոն դատարանը Հայարփի Բաղդասարյան

00:15 - 19 նոյեմբերի, 2024

Զորամասի հրամանատարի տեղակալը նահանջի օրը լսել է Ջաբրայիլի գրավման մասին, հետո իմացել, որ այն գրավվել է հաջորդ օրը

Ես՝ Գեղամ Ասատրյանս, ցուցմունք տալիս ասելու եմ ճշմարտությունը, ողջ ճշմարտությունը եւ չեմ ասելու ոչինչ, բացի ճշմարտությունից։ Հակակոռուպցիոն դատարանում այսպես երդվելով սկսվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ՀՀ ՊՆ առաջին բանակային կորպուսի 2-րդ առանձին զրահատանկային գումարտակի հրամանատարի սպառազինության գծով տեղակալի հարցաքննությունը։ Նա որպես վկա է դատակոչված պատերազմի ժամանակ իր հրամանատարին՝ Հովիկ Գաբրիելյանին առնչվող գործի շրջանակում։ Գաբրիելյանը մեղադրվում է 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին առանց վերադաս հրամանատարների գիտության եւ թույլտվության Ջրականի շրջանում պաշտպանության անցած ենթակա անձնակազմի հետ դեպի Հադրութ նահանջելու եւ այդ մասին աջ կողմում գտնվող յուրային ստորաբաժանումներին չտեղեկացնելու մեջ։ Նա առաջադրված մեղադրանքը չի ընդունում։ Գեղամ Ասատրյանը, սակայն, ճշմարտությունն ամբողջությամբ չէր մտաբերում եւ հարցերին հիմնականում պատասխանում էր «չգիտեմ, չեմ հիշում, կարող էր լինել» եւ նման այլ բառերով։ Վկան դատարանին նախ հայտնեց, որ ամբաստանյալ Գաբրիելյանին ճանաչում է, բայց նրա հետ հարաբերություններ չունի՝ ոչ թշնամություն, ոչ բարեկամություն։ Բանն այն է, որ պատերազմից կարճ ժամանակ առաջ է Ասատրյանը նշանակվել Գաբրիելյանի տեղակալ, մինչ այդ նա տասը տարի ծառայության չի եղել, վերականգնվել է 2020թ․ սեպտեմբերի 1-ին։ Զորամասի հրամանատարի տեղակալը չի մտաբերում՝ զորքը հոկտեմբերի 4-ին, թե 5-ին է Ջաբրայիլից նահանջել Հադրութ Ասատրյանը հիշեց, որ սեպտեմբերի 27-ին զորամասը տագնապով տեղափոխվել է Ջրականի/Ջաբրայիլի շրջանի Բանաձորի հատված՝ երկրորդ գիծ։ Հրամանատարի պարտականություններն այդ ժամանակ կատարել է Հովիկ Գաբրիելյանի տեղակալ Կոլյա Դավթյանը, իսկ Գաբրիելյանը մի քանի օր հետո է միացել զորքին (Հովիկ Գաբրիելյանը պատերազմի սկսվելու ժամանակ «Կովկաս 2020» զորավարժությանը մասնակցելու նպատակով գտնվել է Ռուսաստանում)։ Վկան մտաբերեց, որ հրամանատար Գաբրիելյանից նահանջի հրաման է ստացել, բայց օրը հստակ չհիշեց՝ հոկտեմբերի 4 կամ 5, գիշերվա ժամի, զորքը Բանաձորից Հադրութ է քաշվել։ Վկան հստակ չէր հիշում, թե զորամասն ինչ ստորաբաժանումներից է կազմված եղել, քանի զինծառայող է ունեցել։ Մոտավոր հիշեց, որ զրահատանկային 3 գումարտակ է եղել, հրետանային գունդ, հետախուզական գումարտակ, բայց չհիշեց՝ այդ ստորաբաժանումները ամբողջությամբ համալրվա՞ծ են եղել, թե՞ թերի։ Պատճառաբանեց, որ նոր էր այնտեղ, դեռ տեղյակ չէր։ Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը վկայից հետաքրքրվեց, թե որտեղով է անցել 1-ին բանակային կորպուսի բնագիծը։ Ասատրյանը պատասխանեց «երեւի»-ով՝ Հորադիզից մինչեւ Ֆիզուլի։ Բայց հստակեցրեց, որ իրենց պաշտպանության շրջանը եղել է Բանաձորի խաչմերուկից 3-5 կմ առաջ։ Նրա խոսքով՝ առաջին եւ երկրորդ բնագծերը իրարից հեռու պետք է լինեն 10-15 կմ, եւ երբ հանրային մեղադրողը ճշտող հարց տվեց՝ այսինքն՝ երբ զորքը մշտական տեղակայման վայրից դուրս է եկել եւ բնագիծ զբաղեցրել, նշանակում է՝ հակառակորդն առնվազն 15 կմ առա՞ջ է եղել, վկան ասաց՝ կարող է մի քիչ քիչ, կարող է՝ մի քիչ շատ։ Խրամատները հին են եղել, մաքրելու կարիք են ունեցել, իսկ բահերը քիչ են եղել Հանրային մեղադրողը հետաքրքրվեց, թե իրենց զբաղեցրած բնագիծն ինչ կահավորում է ունեցել։ Վկան պատասխանեց՝ սովորական, խրամատները փորված են եղել։ Միաժամանակ նա ասաց, որ անձրեւների պատճառով դրանք ջրով ու ցեխով են լցված եղել եւ մաքրելու կարիք ունեցել։ Ըստ նրա՝ զորքն ունեցել է բահեր, բայց այնպես չէ, թե դրանք բավարար են եղել․ - Որեւէ պակասի դեպքում դիմել ե՞ք 1-ին բանակային կորպուսի հրամանատարությանը, որ անհրաժռշտ միջոցներով ապահովեն,- հարցրեց հանրային մեղադրողը։ - Ես չեմ դիմել, դա իմ գործը չի եղել, չգիտեմ՝ ուրիշը դիմել ա, թե չէ։ - Իսկ անհրաժեշտությունը եղե՞լ ա։ - Միշտ էլ անհրաժեշտություն լինում ա։ Այս պատասխանից հետո դատավոր Վարդգես Սարգսյանը վկային դիտողություն արեց՝ հարցերին պատասխանել ոչ թե տեսականորեն, այլ ըստ էության եւ հստակ։ Դատավորը հարցրեց՝ մինչեւ բնագծից նահանջելը՝ ինչ կարիքներ են ունեցել եւ արդյոք սպառազինության գծով պատասխանատուներ եկե՞լ են՝ հարցնեն՝ ինչի անհրաժեշտություն կա։ Վկան պատասխանեց, որ բահի, քլունգի եւ այլնի անհրաժեշտություն եղել է։ Ասաց, որ ինքն է նկատել՝ հին փորված խրամատներ են եղել, ժամանակի ընթացքում լցվել են, դրանք մաքրելու կարիք է եղել, այլ պակաս բաներ էլ են եղել, բայց չէր հիշում՝ դրա համար որեւէ մեկը դիմե՞լ է պատասխանատու անձանց, թե ոչ։ Վկան պնդում է, որ զորամասը մոբով համալրվել է, բայց ինքը տեսել է միայն վարորդների Հանրային մեղադրողի հստակ հարցին՝ զորամասը մոբով համալրվե՞լ է, վկա Ասատրյանը հստակ պատասխան տվեց՝ այո։ Հետագայում, սակայն, նա ասաց, որ ինքը միայն վարորդներին է տեսել․ - Մի երեք օր հետո մոբն ա եկել, բայց շոֆերները շուտ են եկել, զինամթերքը բարձել են իրենց ավտոները, եկել,- ասաց վկան։ - Մոտ քանի՞ հոգի է եղել մոբի անձնակազմը,- հարցրեց մեղադրողը։ - Քանակը չգիտեմ, շոֆերների քանակը գիտեմ, որ 11-12 մեքենա ա եղել։ Հետագայում, երբ մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանը մոբի մասին նույն հարցը տվեց, վկան դարձյալ պատասխանեց, որ ինքը վարորդներին է տեսել։ Ըստ վկայի՝ զորքը հակառակորդի հետ ուղիղ առճակատում չի ունեցել Վկա Գեղամ Ասատրյանը, պատասխանելով հանրային մեղադրողի հարցին, ասաց, որ մինչեւ ենթադրյալ նահանջը հակառակորդի հետ ուղիղ առճակատման մեջ չի եղել։ Նա ասաց, որ ի սկզբանե իրենց առաջ եղել են յուրային ստորաբաժանումներ, մոտավոր հիշեց, որ 2 թե 3 գումարտակ է եղել, ասաց՝ մեր կորպուսից երեւի։ Ասատրյանի խոսքով՝ իրենց բնագիծը պատերազմի սկսվելուց մոտ մեկ շաբաթ հետո է դարձել առաջնագիծ, Հովիկ Գաբրիելյանի վերադառնալուց մոտ 2-3 օր հետո․ - Մինչեւ առաջնագիծ դառնալը՝ ձեր զորամիավորումից ուժեր ուղարկվե՞լ են այլ ստորաբաժանման օգնության,- հարցրեց մեղադրողը։ - Այո։ - Ի՞նչ ուժեր են ուղարկվել, քանի՞ հոգի։ - Ականանետային մարտկոցը։ 7 մեքենա ա եղել, երեւի մի քսանքանի հոգի, տենց տոչնի չեմ կարա ասեմ։ - Ո՞ւմ են օգնության գնացել։ - 25-րդ գումարտակին։ - Էդ ուժերը տեղ հասե՞լ են, թե՞ ոչ։ - Տեղ հասնելուց պես բացազատվելու պահին ինքնաթիռները ռմբակոծել են, 2 զոհ ենք ունեցել։ Վկայի խոսքով՝ 25-րդ գումարտակն իրենցից 7-10 կմ է հեռու եղել։ Նա հիշեց, որ մինչ 25-րդ գումարտակին օգնություն ուղարկելը՝ իրենց զորքը բնագծում ռմբակոծության տակ հայտնվել է եւ 2 զոհ ու 1 վիրավոր ունեցել։ Մինչ ենթադրյալ նահանջը այլ զոհեր չեն ունեցել։ Վկան չհիշեց, թե իրենց զբաղեցրած դիրքից աջ եւ ձախ ինչ ուժեր են տեղակայված եղել, կրկին մոտավոր ասաց՝ կորպուսից ուրիշ զորամաս։ Ասատրյանը ճշգրիտ չհիշեց՝ որքան սպառազինություն են ունեցել իրենց տրամադրության տակ եւ Հովիկ Գաբրիելյանի գալու օրը դրա քանի տոկոսն են սպառել, բայց ասաց, որ ինչ սպառել են, բերել լրացրել են։ Ըստ նրա՝ հրաձգային զենքերից կրակ չեն վարել, քանի որ հակառակորդն այդքան մոտ չի եղել, հետեւակի մարտական մեքենաներից են կրակ բացել, խոցվածները լրացրել են։ Նա ասաց, որ մինչեւ Հովիկ Գաբրիելյանի գալը սպառազինության խնդիր չեն ունեցել, հաստիքով ինչ հասանելիք եղել է, ունեցել են։ Զորքը համարված է եղել նաեւ ֆագոտով, որը համալրված է եղել արկերով։ Աստարյանը հիշեց, որ 4 հատ են կրակել, բայց թիրախը չեն խոցել։ Ասատրյանի կարծիքով՝ պատճառը հեռավորությունն է եղել։ Այնինչ մեղադրյալ Գաբրիելյանն այդքան էլ այդ կարծիքին չէ։ Երբ նա հարցեր էր տալիս վկային, նաեւ ասաց՝ կարո՞ղ է ոչ թե չի հասել թիրախին, այլ կողքին է ընկել։ Գաբրիելյանը նաեւ նշեց, որ ֆագոտով 6 արկ է արձակվել, ոչ թե 4։ Հանրային մեղադրողը եւս մեկ անգամ ճշտող հարց տվեց՝ մինչեւ բնագծից նահանջելը որեւէ տեսակի սպառազինության պակաս ունեցե՞լ է զորքը, ինչին վկան բացասական պատասխան տվեց։ Սպառազինության պակասի մասին հարցերն, ըստ էության, կապ ունեն այն հանգամանքի հետ, որ մեղադրյալը պնդում է՝ մինչեւ նահանջ անելը վերադաս հրամանատարությանը տեղեկացրել է, որ զորքն ի վիճակի չէ դիմակայել հակառակորդին, օգնություն է խնդրել, սակայն չի ստացել, դրա համար ստիպված նահանջ է արել։ Վկան հրամանատարից նահանջի հրամանը բանավոր է ստացել, պատճառը չի ճշտել Վկա Գեղամ Ասատրյանն ասաց, որ նահանջի հրամանը ստացել է Հովիկ Գաբրիելյանից՝ բանավոր։ - Ձե՞զ է տրվել հրամանը,- հարցրեց մեղադրողը։ - Բոլորիս։ Ես իրա մոտ եմ եղել։ - էդ պահին, որ հրաման տվեց դուրս գալու, ձեր ուղղությամբ ճակատային գրոհ եղե՞լ է։ - Մեզանից հեռու թուրքեր եղել են, դիրքավորվում էին։ Ականանետային խումբ էլ կար, դիրքավորվում էին, մի խումբ էլ, երեւի հետախուզական, մեզանից երեւի 1-1,5կմ առաջ էր։ - Մինչեւ չդիրքավորվեին, չէի՞ն կարող գրոհել։ - Կարային, բայց չգիտեմ՝ ինչ էին մտածում, կային, երեւում էին։ - Հարցրե՞լ եք Հովիկ Գաբրիելյանին, թե ով է նահանջի հրաման տվել, ինչի համար։ - Ես մտածել եմ կորպուսի հրամանատարն ա տվել։ - Դուք Հովիկ Գաբրիելյանից ճշտե՞լ եք՝ ինչի հիման վրա է հրաման տալիս։ - Ոչ։ Վկա Ասատրյանը չկարողացավ պատասխանել հանրային մեղադրողի այն հարցին, թե ըստ Մարտական կանոնադրության՝ ինչ տեսակներ է ունենում նահանջը։ Մեղադրողը նշեց՝ կա երկու տեսակ, դրանցից մեկը հարկադրվածն է։ Մեղադրողը վկային հարցրեց՝ իրենց նահանջը հարկադրվա՞ծ էր, վկան պատասխանեց․ - Դե չէ, երեւի։ Որ ասել ա՝ հրամանով ա, ես էլ հարց չեմ տվել, կարող ա հրաման են տվել տեղափոխվել։ - Մարտական կանոնադրությամբ նաեւ սահմանվում է, որ թե սովորական, թե հարկադրված նահանջի դեպքում նահանջող ստորաբաժանումը պարտավոր է առաջին իսկ հնարավորության դեպքում ամրանալ էն հատվածում, որտեղ կարելի է ամրանալ։ Նահանջելուց հետո ամրացե՞լ եք որեւէ տեղ։ - Ոչ։ Էդ հարցին ես չեմ կարա պատասխանեմ։ - Իսկ դուք փորձե՞լ եք պարզել՝ լավ, կանոնադրությամբ կատարում ենք նահանջ, ինչի՞ չենք ամրանում։ - Չեմ պարզել։ Վկան չէր հիշում նաեւ՝ Հովիկ Գաբրիելյանը նահանջելուց առաջ հարեւան յուրային ստորաբաժանումներին, ինչպես նաեւ ավագ պետին հայտնե՞լ է նահանջի մասին, թե՞ ոչ։ Ասաց՝ չի լսել նման բան։ Բայց ասաց, որ ըստ կանոնադրության՝ պետք է հայտներ։ - Իսկ նման տեղեկություններ լսե՞լ եք, որ հեսա-հեսա շրջափակման մեջ եք ընկնելու,- հարցրեց մեղադրողը։ - Դե նման տեղեկություններ․․․ Թիկունքի կառավարման կետը եղել ա Ջաբրայիլի մոտ, էնտեղից հանվել ա, թիկունքն էլ մեզանից կտրվել ա։ - Ձեր թիկունքում թշնամի՞ ա եղել։ - Չէ, մեր թիկունքը որտեղ որ եղել ա, թուրքն ա արդեն հասած եղել ընդեղ, էդտեղ արդեն մերոնք առանձնացել են մեզնից։ - Հակառակորդը ո՞ր հատվածով էր ճեղքել, անցել։ - Մեզանից աջ,- ասաց վկան։ Նա, սակայն, չնշեց, թե ումից է ստացել այդ տեղեկությունը։ Միաժամանակ պնդեց, որ իրենք տեսել են հակառակորդի՝ Ջաբրայիլին մոտեցող ուժերը։ Մեղադրողը հստակեցրեց, որ խոսքը ոչ թե Ջաբրայիլին մոտեցող ուժերի մասին է, այլ բնագծի ճեղքման։ Մեղադրողը հիշեցրեց, որ Գաբրիելյանի աջ կողմում գտնվող զորքի հրամանատար Համլետ Լեւոնյանն իր հարցաքննության մեջ նշել է, որ մինչեւ հոկտեմբերի 5-ի առավոտյան որեւէ թշնամական զինվոր բնագիծը չի ճեղքել անցել։ Վկան արձագանքեց․ - Չեմ կարա ասեմ, որովհետեւ արդեն մեր աջը տանկերն անցած են եղել, բլրի վրա երեւացել են 3 տանկ, բայց իրենցից ձախ էլի եղել ա տեխնիկա ու զորք։ - Կարո՞ղ եք ասել, էդ տեխնիկայով հակառակորդը բլուր է՞ գրավել, թե՞ բնագիծն ա ճեղքել։ - Երեւի բնագիծը․․․ Ես չգիտեմ՝ բնագիծը ճեղքել են, թե չէ, էդ ժամանակ զրուցը գնում էր, որ Ջաբրայիլն արդեն գրավել են։ Եթե գրավել են, դառնում ա բնագիծը հատած։ - Բա էդ դեպքում ո՞նց կբացատրեք, որ Լեւոնյանն ասում է՝ բնագիծը չեն ճեղքել։ - Չեմ կարող ասել։ - Չգիտե՞ք՝ ումից եք ստացել տեղեկությունը, որ բնագիծ է ճեղքվել։ - Չեմ հիշում։ Նահանջից առաջ վկան լսել է, որ Ջաբրայիլը գրավված է, բայց թե ումից՝ չասաց Ողջ հարցաքննության ընթացքում վկան այդպես էլ չհստակեցրեց, թե ումից է իմացել Ջաբրայիլի գրավման մասին լուրը։ Նա նշեց, որ զինվորներից չէր կարող իմանալ, հետեւաբար, ենթադրվում է, որ հրամանատարությունից որեւէ մեկն է հայտնել այդ մասին։ Դատավորը վկային հարցրեց՝ ո՞ւմ հետ է շփվել, կապի մեջ եղել նահանջից առաջ, ումի՞ց կարող էր լսել այդ լուրը։ Ասատրյանը նախ ասաց, որ բոլորն էլ ասում էին, հետո ասաց՝ գումարտակից է եկել այդ լուրը։ Դատավորը ճշտեց՝ գումարտակի սպանե՞րն են ասել, վկան ասաց՝ չեմ կարող ասել։ Դատավորը անուններ տվեց՝ հրամանատարի տեղակալներ Կոլյա Դավթյանի՞ց, Հրաչ Ղազարյանի՞ց․ - Չեմ կարող հիշել։ - Բայց դա ի՞նչ հարց է, որ չեք կարող հիշել,- ասաց դատավորը։ - Դե չեմ հիշում։ - Այսինքն Ջաբրայիլը գրավելն այդպես սովորական երեւույթ էր։ - Դե հիմա սաղ ասում էին։ - Այդ երեքից բացի ուրիշ մարդ կարո՞ղ էր ասել (նկատի ունի հրամանատարին եւ տեղակալներին)։ - Դե չէ։ - Իսկ էդ երեքի մեջ կա՞ր մարդ, որ ասում էր՝ նման բան չկա, էս ինչ եք խոսում, հեքիաթ է, Ջաբրայիլը չի կարող գրավված լինել։ - Դե մենք էլ տեսել ենք, որ տեխնիկան գնում ա դեպի Ջաբրայիլ։ Հետագայում վկան ասաց, որ հրամանատարի ու տեղակալների՝ ներքին կապով խոսակցություններից նման բան չի լսել, բայց Հովիկ Գաբրիելյանը նաեւ վերադաս հրամանատարության հետ է կապի մեջ եղել, որը իր համար հասանելի չի եղել։ Ասատրյանը նաեւ ասաց, որ երբեւէ չի լսել, որ Հովիկ Գաբրիելյանը օգնություն խնդրի այլ ստորաբաժանումներից կամ վերադասներից, չգիտի նաեւ, թե իրենց նահանջի պատճառով ինչ է պատահել Լեւոնյանի եւ Վահագն Ասատրյանի զորքերի հետ, նահանջի հաջորդ օրը եւ նույնիսկ ամիսներ անց եւ շատ անցած էլ չի փորձել պարզել, թե ով է Հովիկ Գաբրիելյանին նահանջի հրաման տվել եւ այլն։ Ի վերջո, Ասատրյանի պատասխաններից պարզ դարձավ, որ Ջաբրայիլի գրավելու լուրը պտտվել է դեռ այն ժամանակ, երբ Ջաբրայիլը գրավված չի եղել։ Ինքը՝ Ասատրյանն ասաց, որ հետագայում իմացել է, որ նահանջի հաջորդ օրն է Ջաբրայիլը գրավվել։ Վկայի պնդմամբ՝ նահանջելուց հետո դիրքավորվելու համար խրամուղիներ չեն եղել Վկային հարցեր տվեց նաեւ մեղադրյալի պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը։ Նա հետաքրքրվեց՝ նահանջի ժամանակ տեխնիկայի կորուստը, մասնավորապես ՄԲՊ-ների՝ ցեխի մեջ մնալն ու փչանալը եղել են Հովիկ Գաբրիելյանի մեղքո՞վ (վկան ավելի վաղ նշել էր, որ եղանակն անձրեւոտ է եղել, մառախուղ ու ցեխ է եղել տարածքում)։ Ասատրյանն ասաց՝ ոչ, նշեց, որ տեխնիկան տեխնիկա է՝ կարող էր վնասվել։ - Ասացիք, որ նահանջելիս պետք է դիրքավորվեիք։ Որտեղ պետք է դիրքավորվեիք, խրամաբջիջներ, խրամուղիներ կայի՞ն կառուցված այդ տեղանում,- հարցրեց Խաչիկյանը։ - Ոչ։ - Իսկ կհասցնեի՞ք կառուցել, զորքն ի վիճակի՞ էր։ - Զորքն էդ ժամանակ լրիվ թաց էր, մոբն էլ, որ փախչում էր, հուսահատ էին։ - Այսինքն, որ հետ էիք քաշվել, էդ պայմաններում կարո՞ղ էիք պաշտպանություն իրականացնել։ - Առանց խրամուղի՝ ո՞նց։ Դատավորը վկայից հետաքրքրվեց՝ նահանջելիս ի՞նչ տարածք են գնացել մինչեւ Հադրութ քաղաք հասնելը։ Ասատրյանը պատասխանեց, որ դա լքված ու քանդված գյուղ է եղել։ Դատավորը ճշտեց՝ այդտեղ պե՞տք է խրամատ լիներ, վկան պատասխանեց՝ ոչ։ Այնուհետեւ Խաչիկյանը հետաքրքրվեց՝ իրենց ուղղությամբ գրոհի ժամանակ ինչ սպառազինություն են ունեցել, պահեստային զինամթերքը որքան հեռու է եղել, կարո՞ղ էին հրետակոծության տակ համալրել եւ այլն։ Ասատրյանն ասաց, որ մոտ 3 կմ հեռավորության վրա է եղել պահեստային զինամթերքը, եւ այո, պատերազմի ժամանակ կարող էին համալրվել։ Պատասխանելով պաշտպանի հարցին՝ նա ասաց, որ գիշերային տեսանելիության որոշ սարքեր ունեցել են, նա նշեց միայն ջերմատեսիլ սարքի առկայության մասին։ Հետագայում Հովիկ Գաբրիելյանը այս հարցը փորձեց ճշգրտել՝ հարցնելով՝ հետեւակի մարտական մեքենայի նշանառուն, հրամանատարը ունեցե՞լ են գիշերատեսիլ սարքեր, թե ոչ։ Վկան հստակ չմտաբերեց, բայց ասաց, որ նշանառուն ուներ։ Նա նաեւ չհստակեցրեց, թե որքան էր նշանոցի հեռավորությունը եւ այլ մանրամասներ, որոնք Գաբրիելյանին հետաքրքրում էին։ Ըստ վկայի՝ զորքի բարոյահեգոբանական վիճակը ծանր է եղել Պատասխանելով դատավորի հարցերին՝ վկա Ասատրյանն ասաց, որ զորքը լավ բարոյահոգեբանական վիճակում չի եղել։ Ըստ նրա՝ դրա վրա ազդել է մոբի՝ ենթադրյալ փախչելու հանգամանքը։ Դատավորը հարցրեց․ - Զորքը կաշվի վրա զգացե՞լ էր հակառակորդի գործողությունները, հակառակորդի գործողությունների արդյունքում ճնշված եղե՞լ է։ - Երեւի էլի։ - Ի՞նչ էր եղել, ԱԹՍ էր խփե՞լ․․․։ - Դե ԱԹՍ ա խփելուց եղել, Սմերչ ա խփելուց եղել։ - Քանի՞ զոհ եք ունեցել ամսի չորսին։ - Օրը չեմ հիշում, բայց մինչեւ էդ օրը ընդհանուր 4 զոհ ենք ունեցել։ - Ինչքա՞ն անձնակազմից։ - 200 քանի։ - 200 հոգու մեջ 4 զոհը պատճառ էր, որ 200-հոգանոց զորքը բարոյապես ընկճված լինե՞ր։ - Դե զոհերի պատճառով դժվար թե հուսալքված լինեն, ինձ թվում ա էդ որ հիմնականում փախնում էին, պանիկա էին գցում, դրանից էր։ - Իսկ կարող ա՞ առհասարակ զորքը հուսալքված էլ չէր, բարոյալքված էլ չէր։ - Ինձ տենց էր թվում, չգիտեմ։ Դատավորը հետաքրքրվեց՝ Ասատրյանը, հրամանատարը, տեղակալները ի՞նչ են արել զորքի բարոյահոգեբանական վիճակը բարձրացնելու համար, քայլեր ձեռնարկե՞լ են։ Ասատրյանն ասաց, որ ինքը, որ պիտի թիկունքում լիներ, եկել, զինվորների հետ առաջնագծում է եղել։ Մյուսների մասով ասաց, որ եղել է, որ Գաբրիելյանը խոսել է զորքի հետ։ Իսկ նահանջից առաջ անմիջականորեն զորքի ոչնչացման, շրջափակման մեջ ընկնելու շոշափելի սպառնալիք եղե՞լ է, հարցրեց դատավորը։ Վկան ասաց, որ ինքը տեսանելի բան չի տեսել․ - Գուցե հաջորդ օրը կարար լիներ։ - Գուցե եւ չլիներ, չէ՞։ - Կարող է, չգիտեմ,- ասաց վկան։ Եւ հարցին՝ երբ բնագիծը լքել են, քանի՞ կմ հատված է մնացել չպաշտպանված, վկան պատասխանեց՝ 2-3 կմ։ Դատավորը հարցրեց՝ - Ձեր դուրս գալով Լեւոնյանի զորքի համար խնդիրներ կարո՞ղ էինք ստեղծվել։ - Դե բոլորի համար կարող էր։ Մեկը մեկի հետ կապված էր։ - Դուրս գալուց առաջ կամ ընթացքում, նկատե՞լ եք, որ Հովիկ Գաբրիելյանը տեղեկացնի Լեւոնյանին, որ դուրս է գալիս։ - Չեմ լսել։ - Լեւոնյանի զորքում ընկերներ ունեցե՞լ եք, կամ Վահագն Ասատրյանի զորքից, մարդիկ, որոնց հետ կապի մեջ եք եղել։ - Ոչ, մարդ չէի ճանաչում։ Դարձյալ անդրադառնալով հակառակորդին դիմակայելու համար օգնություն խնդրելու թեմային՝ դատավորը հարցրեց՝ ինչո՞ւ վերադասությունից չեն պահանջել հրետանի, ԱԹՍ-ներ, եւ այլն։ Վկան իր ենթադրությունը հայտնեց՝ վերեւները տեղյակ կլինեին։ Գեղամ Ասատրյանի հարցաքննությունը կշարունակվի նոյեմբերի 8-ին։ Նշենք, որ նախորդ դատական նիստը չէր կայացել, որովհետև ուղեկցող գումարտակի ծառայողները չէին ապահովել մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանի ներկայությունը։ Դատավոր Վարդգես Սարգսյանը տեղեկացրել էր, որ երբ իր աշխատակազմը փորձել է պատճառը հասկանալ, ուղեկցող գումարտակի ծառայողները պարզաբանել են, որ առավոտյան հանձնարարություն են ստացել գնալ «Դատապարտյալների հիվանդանոց» ՔԿՀ, բայց քանի որ Գաբրիելյանը այնտեղ չի գտնվել, այլեւս հարկ չեն համարել այդ մասին դատարանի աշխատակազմին տեղեկացնելու, չեն գնացել նաեւ «Վարդաշեն» ՔԿՀ, որտեղ հիվանդանոցից առաջ պահվում էր Գաբրիելյանը։ Մինչդեռ դրա նախորդ օրը դատարանը ստացել էր գրություն «Վարդաշեն» ՔԿՀ-ի պետից, ըստ որի Գաբրիելյանը «Դատապարտյալների հիվանդանոց»-ից 14.10.24-ին ներկայացվել է «Վարդաշեն» ՔԿՀ, այսինքն՝ ծառայողներն ի սկզբանե պետք է գնային ոչ թե հիվանդանոց, այլ «Վարդաշեն»։ «Ընդ որում, երկու օր առաջ նույն իրավիճակն ունեինք մեկ այլ գործով. ուղեկցող գումարտակի ծառայողները, գնալով «Երեւան կենտրոն» ՔԿՀ եւ պարզելով, որ մեղադրյալը այնտեղ չի գտնվում, գնացել էին «Վարդաշեն» ՔԿՀ եւ կատարել էին դատարանի հանձնարարությունը՝ ապահովելով անձի ներկայությունը»,- նշել էր դատավորը՝ ընդգծելով, որ դատարանի հանձնարարությունը կոնկրետ հասցեատեր ունի, եւ դա ոչ թե «Դատապարտյալների հիվանդանոց» ՔԿ-ի պետն է, այլ ուղեկցող գումարտակի ծառայողները։ Գլխավոր լուսանկարում՝ վկա Գեղամ Ասատրյանը Հայարփի Բաղդասարյան

23:23 - 29 հոկտեմբերի, 2024