Ինֆոքոմ

«Գոռացի՝ կանգնե՛ք, զասադ է»․ Քիմիկների գործով վկան պատմում է ՝ ինչպես է ինքը փրկվել, եղբայրը՝ զոհվել

«Ես 3 անչափահաս երեխա թողել եմ տանը, եկել դատարան։ 2 տարեկան երեխայիս թողել եմ 10 տարեկանի մոտ, պատուհանները փակել, եկել։ Չի կարելի էլի էսպես, չորս տարի է՝ էստեղ նստած եմ, բայց դրա համար մի պատճառ չկա», -Քիմիկների զորամասի գործով ամբաստանյալ Էլլադա Հարությունյանի խոսքերն են։ Հարությունյանը, որ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ զբաղեցրել է ՀՀ ԶՈՒ ռադիացիոն, քիմիական եւ կենսաբանական պաշտպանության զորքերի (ՌՔԿՊ, հայտնի է որպես Քիմիկների զորամաս) համալրման բաժանմունքի պետի պաշտոնը, այժմ մեղադրվում է պաշտոնեական կեղծիքի մեջ․ մեղադրանքը առնչվում է՝ նույն զորամասի բաժանմունքի պետերից Սարգիս Կուլակչյանի հետ ՌՔԿՊ զորքերի պետ-վարչության պետ Վարդան Նշանյանի որդու՝ Գեւորգ Նշանյանի՝ ծառայությունից խուսափելու հանգամանքը կոծկելուն։ Կուլակչյանն ու Հարությունյանը, սակայն, այս մեղադրանքը չեն ընդունում։ Էլլադա Հարությունյանը - Ասեք՝ կա՞ մի բան, որ ես կարող էի անել եւ չեմ արել,- դատակոչված վկա Ռաֆայել Փնջոյանին հարցրեց Էլլադա Հարությունյանը։ - Ես չեմ կարող այդ հարցին պատասխանել, ես չեմ դա վերահսկել,- պատասխանեց վկա Փնջոյանը։ Վերջինս նույնպես պատերազմի ժամանակ ծառայել է այդ զորամասում, զբաղեցրել է ռադիացիոն, քիմիական, կենսաբանական պաշտպանության բաժանմունքի պետի պաշտոնը, հոկտեմբերի սկզբին սեփական ցանկությամբ միացել է Մեղրի մեկնող 62-հոգանոց անձնակազմին, իր խոսքով՝ օգնություն ցուցաբերելու համար։ Անձնակազմը, հիշեցնենք, ՀՀ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետի՝ այդ ժամանակվա տեղակալ Անդրանիկ Մակարյանի կողմից առաջադրանք է ստացել՝ 2020թ․ հոկտեմբերի 21-ին մեկնել Կիրի հանք տեղանք՝ «սանրում» գործողություն իրականացնելու։ Քանի որ քիմիկները տեղանքին ծանոթ չեն եղել, ուղեկցողներ են նշանակվել։ Սակայն ստացվել է այնպես, որ նախանշված վայրում իջնելու փոխարեն նրանք խորացել են մինչեւ Զանգելան քաղաք, որտեղ էլ ընկել են շրջափակման մեջ։ 5 զինծառայող գերեվարվել է, 12-ը՝ սպանվել, 23-ի եւ 1 վարորդի գտնվելու վայրն անհայտ է առ այսօր։ Այս դրվագի համար էլ այժմ մեղադրվում են ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի նախկին տեղակալ, գեներալ–լեյտենանտ Անդրանիկ Մակարյանը եւ Քիմիկների զորամասի հրամանատար, փոխգնդապետ Արսեն Աբգարյանը։ Նրանք եւս առաջադրված մեղադրանքները չեն ընդունում։ Ըստ վկայի՝ Գեւորգ Նշանյանի հաշվառումը պետք է 4-րդ բանակային կորպուսը վարեր Էլլադա Հարությունյանը պատմեց, որ երբ պատերազմի ժամանակ ՄՈԲ-ից մեկի հայրը մահացել է, գնդից զինկոմիսարյատ գրություն է ուղարկվել, որպեսզի նրան թույլատրվի մեկնել՝ հուղարկավորությանը մասնակցելու։ Այդ գրությունը, որպես ի գիտություն, տրամադրվել է նաեւ իրենց զորամասին։ - Հիմա Գեւորիկի դեպքում ո՞նց պիտի արվեր,- հարցրեց նա վկային։ - Նույն ձեւով- պատասխանեց Ռաֆայել Փնջոյանը։ - Շարային մասը (նկատի ունի՝ իրեն,-հեղ․) իրավունք ունե՞ր առանց ԳՇ պետի հրամանի նրան ընդգրկել զորամասի ցուցակներում, երբ նա արդեն այլ գնդում էր (նկատի ունի՝ Էջմիածնից մեկնել էին Մեղրի՝ միանալու այնտեղի զորքին,-հեղ․)։ - Հարգելի՛ դատարան, երբ ստորաբաժանումը անցել է 4-րդ բանակային կորպուսի հրամանատարության ենթակայությանը, դարձել է դրա ստորաբաժանումներից մեկը, այսինքն՝ այդ անձնակազմի հաշվառումը՝ դուրս գալու թույլ տալու, վերադառնալու հետ կապված, պետք է վարեր 4-րդ բանակային կորպուսը (նկատի ունի՝ ոչ այն զորամասը, որի կազմում ծառայել է Էլլադան,-հեղ․)- պատասխանեց վկան։ Դատավոր Սարգիս Դադոյանը Հենց այս պատասխանն էլ վրդովեցրեց Էլլադա Հարությունյանին․ - Հարգելի՛ դատարան, անցած դատին մեր տան ծխից բոլորը հավաքվել էին․․․ Երբ ծնողներս Հայաստանում էին, օգնում էին, բայց հիմա․․․ Խնդրում եմ՝ վերանայեք էս հարցը, ինձ ընդառաջեք, թույլ տվեք գնամ տուն։ Նախագահող դատավոր Սարգիս Դադոյանը տեղեկացրեց, որ ամբաստանյալը իրավունք ունի գնալ, երբ նիստը ավարտվի։ Ռաֆայել Փնջոյանի խոսքով՝ ռազմական ոստիկանական հենակետ ճանապարհին չի եղել Ռաֆայել Փնջոյանի հարցաքննության մնացած ժամերն անցան մյուս դրվագի՝ մարտական առաջադրանքի մեկնելու վերաբերյալ հարցուպատասխանով։ Դեռ նախորդ նիստին ցուցմունք տալիս նա հայտնել էր, որ մեկնելուց առաջ Քիմիկների զորամասի հրամանատար Արսեն Աբգարյանի ցուցումով նստել է ուղեկցողի կողքին, մի քանի անգամ նրան հարցրել՝ գիտի՞ իրենց մինչեւ ուր է ուղեկցելու, եւ ստացել դրական պատասխաններ։ - Ուղեկցող Արման Նուրիջանյանն ասում է՝ եթե իմանայի, որ պիտի գնայինք Կիրի հանք, կգնայի էդտեղ, ի՞նչ իմաստ կար Զանգելան հասնելու։ Ըստ Ձեզ՝ նա իսկապես տեղյա՞կ էր կամ եթե տեղյակ լիներ, հանքում կկանգնե՞ր,- վկային հարցրեց հանրային մեղադրող Դավիթ Նավասարդյանը։ - Ուղեկցողը նշանակվել էր, որ մեզ ուղեկցեր նախորոշված կետ։ Եթե նա չի իմացել, մենք էլ չենք իմացել, այդ դեպքում ի՞նչ էր անում նա այդտեղ․․․ Արսեն Աբգարյանն ասել է՝ հանքի մոտ ռազմական ոստիկանական կետ կա, էդտեղ պիտի կանգնեինք, բայց ես չեմ իմացել տեղանքը, ռազմական ոստիկանության հենակետ էլ չի եղել, եթե լիներ, կհասկանայինք, որ դա է,- պատասխանեց վկան։ - Նուրիջանյանն ասում է՝ իմացել է, որ պիտի դեպի Զանգելան տանի։ Այսինքն՝ սխալ է իմացել երթի վերջնակետը։ Դուք հավատո՞ւմ եք։ - Եթե տեղանքի անունը իմանար, տեղանքի հստակ կոորդինատներ ասեին, հայ մարդ է, դժվար՝ մեզ մտցներ Զանգելան։ Ուր ասել են, այդտեղ էլ տարել է։ Երբ ասացինք՝ շատ ենք եկել, նա ասաց՝ ռազմական ոստիկանական պոստ պիտի լիներ, չկար, դրա համար շատ եկանք։ - Իսկ նա այլ ցուցմունք է տվել․ ասել է, որ գիտեր, թե Զանգելան տանող ճանապարհը պետք է ցույց տա, ու կանգ է առել, երբ հասել է այն խաչմերուկին, որտեղից պիտի ասեին՝ որ ուղղությամբ երթ կատարեր, մինչդեռ Դուք ասում եք՝ շինությունը տեսաք, ասեցիք՝ կանգնի։ - Ես պնդում եմ, որ ես եմ իրեն ցուցում տվել, որ կանգնի, քանի որ այդքան մոտ չպիտի լինեինք Զանգելանին։ - Արման Նուրիջանյանը իր ցուցմունքում նշել է նաեւ, որ ավտոմեքենայում Ձեզ հետ խոսակցություն է ունեցել, մտավախություն հայտնել, որ հակառակորդը Զանգելանի մոտ է, իսկ Դուք ասել եք՝ օպերացիա ենք ծրագրում, եւ մեր վերահսկողության տակ է։ Նման բան հիշո՞ւմ եք։ - Չի եղել նման խոսակցություն, եղել է այն մասին, որ մենք էս կողմից ենք գնալու, Անդրանիկ Մակարյանի ղեկավարած խումբը՝ մյուս կողմից։ Երկու կողմից գնալու ենք, սպասենք հետագա խնդիրներին, որ սանրման աշխատանքներ կատարենք։ Ձախից՝ հանրային մեղադրողներ Դավիթ Նավասարդյանը, Արշակ Մարտիրոսյանը Մեղադրող Նավասարդյանը հիշեցրեց նաեւ, որ ճանապարհին մի ոստիկան են վերցրել, մի քանի մետր այնկողմ իջեցրել, եւ փորձեց հասկանալ՝ հարց չի՞ ծագել, թե այդ ոստիկանն ինչ էր անում այդտեղ, եթե հենակետ չկա։ -Չէ, չի եղել ճշգրտող հարց․․․ Մարդիկ էին կանգնած՝ սովորական կապույտ համազգեստով (նկատի ունի՝ ոչ ռազմական ոստիկանության համազգեստով,-հեղ․), որպես այդպիսին՝ հենակետ չի եղել, ոչ արգելափակոց, ոչ մի բան,- պնդեց վկան։ Նախորդ նիստին վկա Ռաֆայել Փնջոյանը պատմել էր նաեւ, որ երբ ավտոբուսներից իջել են ու հասկացել, որ սխալ տեղանք են եկել, Քիմիկների զորամասի հրամանատար Արսեն Աբգարյանն ասել է՝ ավտոբուսները պտտվեն, որ հետ գնան, սակայն դիմացի բլուրներից հակառակորդն արդեն նրանց նկատած է եղել։ Կիսաքանդ շինությունների հետեւոմ դիրքավորվելուց եւ մոտ 40 րոպե ինտենսիվ մարտ վարելուց հետո կրակը փոքր–ինչ նվազել է, զորքը՝ ցաքուցրիվ եղել։ Թաքնվելով, ոտքով գետին հակառակ գնալով՝ վկային հաջողվել է Արսեն Աբգարյանի եւ մի քանիսի հետ լուսադեմին դուրս գալ շրջափակումից։ - Գիշերը, երբ ղամիշների մեջ թաքնված էիք, փորձե՞լ ենք վերադաս հրամանատարության հետ կապ հաստատել, տեղեկացնել՝ ինչ վիճակում եք։ - Այո, ես մի քանի անգամ փորձել եմ բջջայինով, կապ չի եղել։ - Իմ տղայի հետ ես անձամբ եմ խոսել, ո՞նց չի եղել,-վրդովվեց ծնողներից մեկը։ Հիշեցնենք՝ շրջափակման մեջ մնացած զինծառայող Ռուդիկ Ալեքսանյանը դեպքի օրը զանգահարել է տուն, նաեւ հաղորդագրություն գրել՝ տեղեկացնելով, որ թաքնված է եւ հետ գալու տարբերակ չունի․ «Մա՛մ, լավ մնացեք, գերի եմ ընկել, պախկված եմ, տարբերակ չունեմ հետ գալու, կա՛մ կմնամ սենց, կա՛մ կխփեն, հորս արեւ, լավ մնացեք, թեթեւ տարեք, չլացես, հերոս ունես, մա՛մ ջան, շատ եմ ձեզ սիրում, իմ կյանքն էլ սենց դասավորվեց, հերոս կմնամ, դուխով, հենց հիմա թուրքերի տարածքում եմ, հելնեմ՝ կփոխեն, աղաչում եմ՝ չլացես»,– ասված է հաղորդագրության մեջ։ Տուժողների իրավահաջորդները -Դուք փախուստի եք դիմել մարտի դաշտից՝ այնտեղ թողնելով մեր տղաներին,- բղավեցին դահլիճում գտնվող մայրերը։ - Չենք փախել։ - Բա դուք որտե՞ղ եք նկարվել։ - Ամսի 22-ին, որ գնդապետ Գեւորգյանն է ընդառաջ եկել մեզ, այդ պահին։ - Փախել, հետ եք եկել ու այ տենց ժպտալով նկարվել եք, հա՜, ինչների՞դ վրա էիք բերաններդ բացել,- վրդովվեցին տուժողների իրավահաջորդները՝ դատարանին ցույց տալով այդ լուսանկարը։ Ըստ վկա Դավիթ Կատանյանի՝ իրենց ասվել է, որ պիտի թշնամու ընդամենը 15-հոգանոց խմբի հայտնաբերեն Հակակոռուպցիոն դատարանում երեկ հարցաքննվեց նաեւ վկա Դավիթ Կատանյանը․ վերջինս դեպքին մասնակից զինծառայողներից է։ Դավիթը փրկվել է, նրա եղբայրը՝ զոհվել։ Վկա Կատանյանը պատմեց, որ սեպտեմբերի 29-ին ինքն ու իր հարազատ եղբայրը կամավորագրվել են, մեկնել Կապանի գունդ, մինչեւ հոկտեմբերի 16-ը մարտական գործողությունների մասնակցել Ջրականում։ 19 օր առանց հրամանատարի մնալով եւ հիասթափություն ապրելով՝ Դավիթը հրաժարվել է մասնակցել հետագա գործողություններին․ «Հոկտեմբերի 17-ին եկել ենք տուն, լույս 18-ին հետ եկել Կապանի գունդ, որտեղ ժողով եղավ, ասացին՝ պիտի գնաք Կուբաթլու, հրաժարվեցինք, ոնց հասկանում էինք՝ զորքին տանում էին, թողնում, անհետանում։ Այդպես ինձ Կապանում ձերբակալեցին, տարան ռազմական ոստիկանություն, ասացին՝ կամ ձեր՝ Մասիսի ջոկատից մարդ կտանեն, կամ քեզ կդատապարտեն»։ Ի վերջո, Դավիթը համաձայնել է․ Մասիսի իրեն ծանոթ Գեւորգ անունով մի զինծառայող (մականունը՝ Գիվի) նրան տեղեկացրել է, որ Անդրանիկ Մակարյանի հրամանով հետախույզները պիտի Ա կետից Բ կետ գնան, որտեղ հակառակորդի 15-հոգանոց խմբի շարժ են նկատել։ Ըստ Գեւորգի խոսքերի՝ ինքը Մակարյանի գլխավորած խմբի հետ մի ուղղությամբ է գնալու, Դավիթը՝ քիմիկների հետ՝ մյուս ուղղությամբ, երկու կողմից շրջափակելով հակառակորդին՝ մաքրելու են, դուրս գան․ «Ասաց՝ քայլելով կգնանք, ձեր հետ էլի մարդիկ կգնան, ես գնալու օրն եմ իմացել, որ քիմիկների մասին էր, ասաց՝ մի քանի հոգի են, կխփեք, զասադ կնստեք, կգանք․․․ Հանելուկը նրանում է, ինչից եմ ես ներվայնանում էլի, որ եթե մարտական գործողություն ես ղեկավարում, գեներալ մարդ ես, ինչքան պիտի անփույթ պիտի լինես, որ զորքը աջից ուղեկցես (նկատի ունի Մակարյանին,-հեղ․) ու ձախի հետ կապ չպահես, հետո էլ մեղադրում են գյուղացուն, ուղեկցողներին, ուղեկցողը կապանցի տղա է, իրեն ուր ասել են, էդտեղ է տարել։ Իմ հարազատ եղբայրն է զոհվել, իմ 2 ընկերները, ոնց կարելի է էլի»,- վրդովվեց Կատանյանը։ - Արսեն Աբգարյանին մինչեւ մեկնելը տեսե՞լ եք,- հարցրեց մեղադրողը։ - Չէ։ - Մակարյանի կողմից ամբողջ անձնակազմին հրահանգավորում չի՞ արվել։ - Չեմ տեսել։ - Քրեական գործով նման տվյալներ ունենք, հնարավո՞ր է՝ Դուք չեք մասնակցել։ - Բացառվում է, զենքերը իրար հետ ենք ստացել։ Կատանյանի խոսքով՝ թշնամուն առաջինը ինքն է նկատել եւ փորձել ավտոբուսները կանգնեցնել Դավիթ Կատանյանը պատմեց, որ ընդհանուր ճանապարհը տեւել է մոտ 40 րոպե, ի տարբերություն նախորդ վկայի՝ պնդեց՝ ռազմական հենակետ տեսել է։ Մեղադրող դատախազ Արսեն Մարտիրոսյանի հարցին, թե ինչ տեսք ուներ այն, վկան պատասխանեց՝ պոստ էր, ծառերի տակ սեւ ֆորմաներով կանգնած էին։ «Զինվորները ավտոբուսների մեջ քնած էին, ես խասյաթ ունեմ՝ եթե ճանապարհն անծանոթ է, չեմ քնում, որ հետ գալիս իմանամ, ու որ տեսա պոստեր կան, որ սապյորը միներ էր շարում, մտածեցի՝ անիմաստ չէր դա, մեջս մի վախ ընկավ․ եթե սապյորը շարում է, մենք էլ խի՞ ենք գնում առաջ։ Էդտեղ սարերի վրա նկատեցի թուրքերին, գոռացի՝ կանգնեք, զասադ է, տղերքին արթնացրի։ Բայց վարորդն ասաց՝ մինչեւ դիմացի ավտոբուսը չկանգնի, չի կարող։ Եթե էդ առաջին խաչմերուկի վրա կանգներ՝մոտ 300 մ հետ, էդպես չէր լինի։ Հեռախոսս հանել եմ, որ զանգեմ ախպորս, զգուշացնեմ՝ առաջ չգան (երկու ավտոբուսները հետ էին մեզնից), կապ չի եղել»,- պատմեց վկան՝ հավելելով, որ շրջափակման միջից է կարողացել կապ հաստատել Վահագ անունով զինծառայողի հետ, տեղեկացրել, որ զոհ ու վիրավոր ունեն, սակայն հետո հեռախոսն ընկել է գետը, եւ կապը կորել է։ Հարցին, թե սակրավորները ճանապարհից ինչքան հեռավորության վրա էին, վկան պատասխանեց՝ 1 մ, նույնիսկ զարմացել են՝ իրենց տեսնելով, բարեւել, անցել։ Նրանցից մոտ 15 րոպե հետո արդեն ավտոբուսները կանգ են առել, իջել են եւ ստացել շրջանաձեւ պաշտպանություն անցնելու հրաման։ Թե ում կողմից, վկան չմտաբերեց, ասաց՝ հաջորդ օրն է իմացել, որ իրենց հրամանատարը Արսեն Աբգարյանն է եղել։ Ձախից՝ Արսեն Աբգարյանը, պաշտպան Դավիթ Դավիդյանը, Անդրանիկ Մակարյանը, Ամրամ Մակինյանը Աբգարյանի պաշպան Դավիթ Դավիդյանը հետքրքրվեց՝ կարո՞ղ են արդյոք դուրս եկածներին փախած համարել, հնարավորություն կա՞ր մնալու, մարտ շարունակելու կամ մյուսներին օգնելու։ Վկան, սակայն, բացասական պատասխանեց, հասաց՝ դուրս եկածներից մեկն էլ ինքն է, որ եղբորն է կորցրել։ Հիշեց՝ նույնիսկ երբ տեսել է սպա Բադեյանի զոհվելը, չի կարողացել նրա մարմինը մոտեցնել իրենց։ Հարցին, թե ինքը ինչպես է փրկվել, Կատանյանը պատասխանեց՝ հրաշքով։ Վկայի համոզմամբ՝ զորքի հանդեպ անուշադիր վերաբերմունք է եղել Դավիթ Կատանյանի խոսքով՝ ինտենսիվ մարտը մեւել է մոտ 40 րոպե, հակառակորդը մոտեցել է ընդհուպ մինչեւ 6 մետր, նրանց թվում նաեւ դիվերսանտներ են եղել։ Իրենց թաքստոցում եղել են 6 հոգով, որոնցից միայն 4-ն է կրակել․ -Ի՞նչն էր պատճառը, որ բոլորը չէին կրակում։ -Վախը․ հետներս պովր կար, ֆիզկուլտի դասախոս, որ չէր տիրապետում ավտոմատին․․․ Զորահավաք եք արել, կանչել եք, էդ մարդը ԱԿԱ զենք կյանքում չի բռնել, շերեփ է բռել, էդ մարդուն խի՞ եք տանում (հիշյալ խոհարարը գերեվարվել է, հետագայում վերադարձվել, նրա ցուցմունքը կարդացեք այստեղ,-հեղ․)։ Որոշ ժամանակ մարտ վարելուց հետո Կատանյանը մի քանիսի հետ գետի ճանապարհով դուրս է եկել Կիրի հանք, որտեղ քիմիկների մեկ այլ խումբ կար։ Սկզբում մտածել են, թե իրենք հակառակորդ են, զինաթափել են, համոզվել, որ հայ են․ «Մի փոխգնդապետ է դիմավորել, ասացինք՝ Զանգելանից ենք գալիս, ասաց՝ խի՞ եք գնացել, մենք հրաման ենք տվել, որ գռադով խփեն էնտեղ։ Ընգերս ասաց՝ բայց մեզ հրամանով են տարել, ասաց՝ տենց հրաման չի եղել»։ Դավիթ Կատանյանը փորձել է հիշյալ Գիվիից տեղեկանալ, թե ինչու չեն միջամտել, իրենց օգնության չեն հասել, վերջինս էլ պատասխանել է, որ Անդրանիկ Մակարյանը նահանջի հրաման է տվել․ «Եթե դու գիտես՝ մանկության ընկերդ մեզ հետ է, մինչեւ հիմա անհետ կորած է, դու իրեն թողնում ես զասադի մեջ ու գնում, հրամանն էլ մի կողմ, մարդ չես, ընկեր չես»։ -Իսկ Անդրանիկ Մակարյանի հետ խոսե՞լ եք։ - Խոսել եմ, ասել է՝ դու պատկերացնո՞ւմ ես՝ որ ես զոհվեի, հակառակորդը կասեր՝ հայ գեներալ է խփել, ազգային հերոս կտային։ - Նահանջի մասին չե՞ք հարցրել։ - Չէ, եթե մարդը ֆակտ ասում է՝ եթե ես զոհվեի, դրանից հետո ի՞նչ հարցնեի․․․ Ինձ հետո կադրերի բաժնից Վարդանյանն ասաց՝ բունտ անեիր, հրաժարվեիր մարտի գնալ։ - Այսինքն՝ Վարդանյանը տեղյա՞կ էր, թե ուր եք գնում։ - Դե, փաստորեն։ Տուժողների րավահաջորդները հետաքրքրվեցին, թե կատարվածի համար Կատանյանը ում է մեղավոր համարում․ - Ով մարտական գործողությունը ղեկավարել է, մեզ տարել է՝ Մակարյանը, ինքն է տարել, ինքը կա, ես կամ, բայց մնացածը չկան, թող ինքը գնար Զանգելան, մենք գնայինք մյուս ուղղությամբ։ Մենք պիտի իջնեինք, ոտքով գնայինք, հետո ենք իմացել, որ ուղեկցողը շատ է տարել։ Զորքի հանդեպ անուշադրություն է եղել։ Վկաների հարցաքննությունը կշարունակվի ապրիլի 9-ին։ Միլենա Խաչիկյան

Այսօր 14:04

«Դատավորը որոշեց ջնջել 9 տարին»․ Արտյոմ Ադանալյանի սպանության գործը կքննվի նորից

2014 թվականին սպանված գյումրեցի Արտյոմ Ադանալյանի վերաբերյալ քրեական գործը կքննվի նորից։ Սպանությունից ավելի քան 10 տարի անց 6-րդ անգամ դատարանի փոփոխություն է տեղի ունեցել։ Շիրակի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանում օրերս կայացավ նոր դատավոր Հովհաննես Սաֆարյանի նախագահությամբ առաջին նիստը, որի ընթացքում տուժող կողմը բարձրաձրեց գործի երկարատեւ քննության վերաբերյալ իր մտահոգությունները։ Արտյոմը Ադանալյանը, հիշեցնենք, սպանվել է դանակահարության հետեւանքով։ Քննչական կոմիտեն սպանությունը քննել է գրեթե 1 տարի։ 2015 թ․ գործն ուղարկվել է դատարան, 2018 թ․-ին 32-ամյա Արթուր Մարտիրոսյանը մեղավոր է ճանաչվել սպանության մեջ՝ դատապարտելով 11 տարի ազատազրկման։ Դատավճիռը, սակայն, չի մտել օրինական ուժի մեջ․ տուժող եւ պաշտպանական կողմերը վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել։ Բողոքը բավարարվել է, 2018-ի տարեվերջին գործը հետ է ուղարկվել առաջին ատյանի դատարան՝ նոր քննության։ Նոր քննությունը, սակայն, մեկ տարի անց ընդհատվել է․ գործը քննող դատավոր Վահե Միսակյանը Գյումրուց տեղափոխվել է Երեւան։ Նրան հաջորդած մյուս 3 դատավորները եւս, տարբեր պատճառներով անավարտ են թողել գործի քննությունը, սակայն մինչ դա՝ վարույթ ընդունելով, որոշել են գործը քննել ոչ թե սկզբից, այլ ընդհատված տեղից։ Քրեական դատավարության օրենսգիրքն է սահմանում, որ դատավորի փոխարինումից հետո քննությունը ոչ թե շարունակվում է ընդհատված տեղից, այլ սկսվում է սկզբից, որպեսզի դատարանը բոլոր ապացույցները ենթարկի անմիջական հետազոտման։ Գործնականում, սակայն, պատահում է, որ դատավորները, մատնանշելով արդարադատության շահը, որոշում են գործի քննությունը շարունակել ընդհատված տեղից։ Տուժող եւ պաշտպանական կողմերը մտահոգ են, մեղադրող կողմը՝ լուռ Սպանված Արտյոմ Ադանալյանի մոր՝ Ռուզաննա Ադանալյանի ներկայացուցիչ, փաստաբան Արմինե Ֆանյանը տարակուսած է՝ տարիներ ձգվող դատաքննության հետեւանքով հայտնվել են վաղեմության ժամկետների սպառման ռիսկի առաջ․ «Ես հասկանում եմ, որ դատավարական օրենսգիրքը տառացիորեն խնդիր է դնում գործի քննությունը սկսել զրոյից, բայց մենք չենք կարող անտեսել այն փաստը, որ 9 տարի դատաքննություն ենք իրականացրել, 9 տարի գնացել-եկել ենք, պայքարել, որ ունենանք դատական ակտ։ Դատավարական ֆորմալիզմը մի կողմ դնելով՝ նախորդ բոլոր դատավորները առաջնորդվել են ոչ միայն քրեական գործի՝ ողջամիտ քննության ժամկետների պահպանման անհրաժեշտությամբ, այլեւ տուժողի իրավունքների արդյունավետ ապահովման սկզբունքով։ Բայց այսօր Ձեր նախագահությամբ այս 9 տարին ջնջում ենք, սկսում զրոյից։ Հասկանում եմ՝ Ձեզ համար բավականին հեշտ որոշում է այդքան վկայի բերել, նորից հարցաքննել, բայց Դուք պատկերացնո՞ւմ ենք՝ մեզ համար, իբրեւ տուժող կողմի, ի՞նչ է սա»,- դիմելով նախագահող դատավորին՝ շեշտեց փաստաբանը։ Ձախից՝ Ռուզան Ադանալյանը, Արմինե Ֆանյանը Դատավոր Հովհաննես Սաֆարյանը, արձագանքելով այս մտահոգությանը, ասաց՝ չի կիսում այն մոտեցումը, որ ավելի լավ է որոշակի նորմեր անտեսել, բայց ունենալ դատական ակտ․ «Ես հասկանում եմ ձեր՝ որպես տուժող կողմի մտավախությունը, բայց դատարանի համար երկու շատ կարեւոր հանգամանքների միջեւ նախապատվությունը տրվել է օրինականության սկզբունքին։ Շատ հեշտ է առաջնորդվել նպատակահարմարության սկզբունքով, բայց ամեն նպատակահարմարություն չէ, որ, ըստ էության, կարող է դիտարկվել օրինական։ Դատարանի գնահատմամբ՝ գործող դատավարական նորմերը պահանջում են, որ քննությունը սկսվի զրոյից, եւ այն իրականացվի հնարավորինս արագ, ընդհուպ մինչեւ՝ նիստերի որոշակի գրաֆիկ սահմանելով,- ասաց նախագահողը։ Արմինե Ֆանյանն էլ նկատեց՝ երբ պետությանը պետք է լինում, արդարադատության շահը վկայակոչելով՝ օրենքի ցանկացած տեսակի շրջանցում էլ կատարվում է։ Մեղադրյալ Արթուր Մարտիրոսյանի պաշտպան Արամայիս Հայրապետյանը (մեղադրյալն առարկել է իրենց տեսա/լուսանկարահանելուն,-հեղ․) եւս մտահոգ է, կարծում է՝ այս գործով ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունքը անվերադարձ խախտված է․ «Հասկանում ենք՝ տուժող կողմը կյանք է կորցրել, բայց մեղադրյալն էլ 2014 թ․-ից ի վեր չգիտի` ի վերջո ինչ է լինելու իր հետ։ Արդեն 11 տարի մարդուն մեղադրում են առանձնապես ծանր հանցագործության մեջ, բայց տեսանելի չէ, թե ինչ է լինելու։ Դրանից ուժեղ հոգեբանական խոշտանգում կա՞»։ Հայրապետյանի համոզմամբ՝ ստեղծված իրավիճակի մեղավորներից մեկը Բարձրագույն դատական խորհուրդն է, որը պարբերաբար տեղափոխում էր Շիրակի մարզ գործուղված կամ նշանակված դատավորներին․ «Այս գործով իրավական հիմք այլեւս գոյություն չունի, որ ասենք` այ սա ճիշտ արեց, սա սխալ արեց։ Այս գործով արդարադատություն իրականացնել այլեւս հնարավոր չէ, եւ դրանից տուժում է թե՛ տուժողը, թե՛ մեղադրյալը»,- մեր զրույցում նշեց նա։ Մեղադրող Տաթեւիկ Ղուկասյանը Հանրային մեղադրող Տաթեւիկ Ղուկասյանը հարցի վերաբերյալ դիրքորոշում չհայտնեց։ Դատական նիստի ավարտին «Ինֆոքոմը» հետաքրքրվեց՝ որպես մեղադրող՝ համաձա՞յն է դատարանի մեկնաբանությանը, ինչին նա հրաժարվեց առանց համապատասխան թույլտվության պատասխանել։ Փորձեցինք հանդիպում կազմակերպել նաեւ հանրային կապերի բաժնի միջոցով, ինչի առաջարկը դարձյալ մերժվեց։ Ստիպված եղանք գրավոր հարցում ուղարկել՝ հղելով ստորեւ նշված հարցերը․ Օրենքով սահմանված 5-օրյա ժամկետում պատասխան չստանալով՝ դիմեցինք Դատախազության հանրային կապերի բաժին, որտեղից խոստացան պատասխանն ուղարկել մինչ ամսվա վերջ՝ ուշացումը պայմանավորելով տեխնիկական խնդրով։ Ամսվա վերջին, սակայն, պատասխան դարձյալ չստացանք։ Մարտի 4-ին՝ երեք շաբաթ անց միայն, մեր բազմաթիվ հարցերին ի պատասխան Դատախազությունն ուղարկեց մեկ նախադասություն՝ «Քրեական գործով դատախազի իրավական դիրքորոշումները ներկայացվում են դատական նիստի ընթացքում»։ Ակնհայտ է, որ Դատախազությունը պարզապես խուսափել է տվյալ գործով իր դիրքորոշումը հանրայնացնել։ Բազմաթիվ են դեպքերը, երբ դատախազները, որպես դատավարության կողմ եւ մեղադրանքի պաշտպան, լրատվամիջոցների հետ զրույցներում կամ հարցումներին ի պատասխան մեկնաբանում են դատարանի այս կամ այն որոշումը։ Բացի այդ, դատական նիստի ընթացքում, ինչպես նշեցինք, դատախազը դիրքորոշում չի էլ հայտնել։ Հարկ է նշել նաեւ, որ մեր հարցերը պարունակում էին ոչ միայն դիրքորոշում․ վարույթով երբեւէ մեղադրանքի պաշտպանություն իրականացրած դատախազների ցանկը եւ փոփոխության հիմքերը չտրամադրելը «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի խախտում է։ Դատարանը մնացել է առանց գործի նյութերի Այս դատական նիստին բովանդակային քննություն այդպես էլ չիրականացվեց․ գործի նյութերը դատարանի տրամադրության տակ չէին։ Դատարանը, դեռեւս նախորդ դատավոր Հայկ Իսրայելյանի նախագահությամբ, 2024 թ․ փետրվար ամսից դրանք ուղարկել է փորձաքննության, ինչի հետեւանքով շուրջ մեկ տարի դատական նիստեր, ըստ էության, չեն կայացել։ Նաեւ այս պատճառով է տուժող կողմը անվստահություն հայտնել այդ դատավորին՝ ինքնաբացարկի միջնորդություն ներկայացնելով, որն էլ այն բավարարել է։ «Փորձաքննություն նշանակած լինելու հիմքով մեկ տարի ոչ դատական նիստերը եղան, ոչ էլ փորձաքննություն եղավ, ո՞վ է սա անում, գործով մեղադրանքը պաշտպանող դատախազը ասելիք չունի՞։ Եթե դատավորը նիստեր է հետաձգում, մեղադրողը կարող է առարկել դատավորի գործողությունների դեմ, բացարկ հայտնել դատավորին, ի վերջո մեղադրանքի տերը ինքն է, բայց մեղադրողը շատ հանգիստ գնում-գալիս է»,- վրդովվեց Ռուզան Ադանալյանը։ Բանն այն է, որ դեռ 2023 թվականի նոյեմբերի 22-ին տուժող կողմը միջնորդել է նշանակել 3 տեսակի փորձաքննություն՝ հանձնաժողովային դատաբժշկական, կրկնակի դատահետքաբանական, կրկնակի քրեագիտական համալիր փորձաքննություն։ Դատարանը, թեեւ որոշումը բավարարել է ամբողջությամբ, սակայն որոշման տեքստի մեջ 2-րդ՝ կրկնակի հետքաբանական փորձաքննության փոխարեն նշել է հանձնաժողովային հետքաբանական փորձաքննություն (հանձնաժողովային փորձաքննությունը կատարվում է նույն բնագավառում հատուկ գիտելիքներ եւ հմտություններ ունեցող մի քանի փորձագետի կողմից, իսկ կրկնակի փորձաքննություն նշանակվում է, երբ փորձագետի եզրակացությունը հիմնավորված չէ, հանձնաժողովային փորձագետները չեն հանգել միասնական հետևության, անթույլատրելի են ճանաչվել օգտագործված ապացույցները կամ խախտվել է փորձաքննության կատարման կարգը), որի կատարումը հանձնարարել է ՀՀ Առողջապահության նախարարության եւ Արդարադատության նախարարության համապատասխան ստորաբաժանումներին` բացառելով նախկինում փորձաքննություններին մասնակցած փորձագետների եւ մասնագետների մասնակցությունը: Տուժող կողմը, մինչդեռ, միջնորդել էր այն հանձնարարել ՆԳՆ փորձաքրեագիտական վարչությանը (այժմ՝ ՔԿ փորձագիտական կենտրոն ՊՈԱԿ)՝ հաշվի առնելով Արդարադատության նախարարության փորձագիտական կենտրոնի՝ նախորդ փորձաքննությանը տված ոչ սպառիչ ու անարժանահավատ պատասխանները։ Դատարանի այս՝ նոյեմբերի 22-ի որոշումը, սակայն, մնացել է անկատար․ ՀՀ արդարադատության նախարարությունը այն հետ է ուղարկել՝ որպես վերադարձման հիմք նշելով գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքի 256 հոդվածի 1-ին մասը՝ փորձաքննությունը կատարվում է փորձագիտական կազմակերպության փորձագետի կամ այդպիսին չհանդիսացող փորձագետի կողմից: Տուժող կողմն ընդգծում է՝ իրենք, իհարկե, ուրախ էին, որ փորձաքննությունն ի վերջո Արդարադատության նախարարության կենտրոնում չի կատարվի, բայց ակնհայտ է, որ վերջինս պարզապես խուսափել է փորձաքննություն իրականացնելուց՝ ձեւականորեն մեջբերելով հիշյալ հոդվածը։ Ընդ որում, այդ ժամանակ գործը քննվում էր նախկին Քրեական դատավարության օրենսգրքի հիման վրա, իսկ ԱՆ-ն հղում էր կատարել գործող օրենսգրքի հոդվածին, որը, ըստ էության, փորձաքննություն չիրականացնելու որեւէ հիմք չի սահմանում։ 2024 թ․ ապրիլի 15-ին դատարանը, դարձյալ նախորդ դատավորի նախագահությամբ, որոշել է փոփոխել իր իսկ որոշումը՝ ավելի նպատակահարմար համարելով համալիր հետքաբանական փորձաքննության փոխարեն իրականացնել կրկնակի հետքաբանական փորձաքննություն։ Այդպիսով՝ այս որոշմամբ դատարանը վերադարձել է փորձաքննության հենց այն տեսակին, որն ի սկզբանե միջնորդել էր տուժող կողմը․ «Նշանակված փորձաքննության կատարումը պետք է հանձնարարել ՀՀ Առողջապահության նախարարության դատաբժշկական գիտագործնական կենտրոն ՊՈԱԿ-ին եւ ՀՀ ՆԳՆ ոստիկանության փորձաքրեագիտական վարչության փորձագետներին՝ բացառելով նախկինում փորձաքննություններին մասնակցած փորձագետների եւ մասնագետների մասնակցությունը,- ասված է որոշման մեջ։ Միաժամանակ անդրադառնալով հանձնաժողովային վերոնշյալ 1-ին՝ դատաբժշկական փորձաքննությանը՝ նախորդ դատավոր Հայկ Իսրայելյանը նշել է․ «Անհրաժեշտ է ՀՀ առողջապահության նախարարին առաջարկել հանձնարարելու համապատասխան ստորաբաժանմանը Դատարանին տրամադրել դատաբժիշկ փորձագետների կամ համապատասխան մասնագիտացմամբ մասնագետների ցանկ՝ բացառելով ՀՀ Առողջապահության նախարարության դատաբժշկական գիտագործնական կենտրոն ՊՈԱԿ փորձագետներին»։ 2024 թվականի մայիսի 20-ին ՀՀ առողջապահության նախարարությունը հայտնել է, որ նախարարությունը կարող է տրամադրել միայն Առողջապահության նախարարության ենթակայության Դատաբժշկական գիտագործնական կենտրոն ՊՈԱԿ-ի փորձագետների վերաբերյալ տվյալներ եւ չունի տեղեկատվություն այլ դատաբժշկական փորձագետների վերաբերյալ: Դատավոր Հովհաննես Սաֆարյանը Լսելով այս առնչությամբ տուժող կողմի դժգոհությունները՝ գործն այժմ քննող դատավոր Հովհաննես Սաֆարյանը տեղեկացրեց․ «Եթե ձեռք կբերվեն տվյալներ, որ հանձնաժողովը, այնուհանդերձ, ստեղծվել է, եւ փորձաքննությունը սկսվել է, համապատասխան նյութերը կպատճենվեն, մնացած նյութերը կվերադարձվեն դատարանին։ Իսկ եթե ձեռք կբերվեն տվյալներ, որ այն դեռ չի սկսվել, ապա այդ որոշումը կթողնվի անկատար, հետագայում կքննարկենք փորձաքննություն նշանակելու հարցը»։ Տուժող կողմի փաստաբան Արմինե Ֆանյանը այն համոզմանն է, որ նոր փորձաքննություն նշանակելու հարց չպիտի քննարկվի, քանի որ առկա է օրինական ուժի մեջ մտած որոշում՝ այդ փորձաքննությունները իրականացնելու մասին։ Մեղադրյալի պաշտպանը, սակայն, հակառակ կարծիքին է․ ըստ նրա՝ այդ փորձաքննությունը չի կարող իրականացվել, որովհետեւ այն նշանակվել է տուժող կողմի միջնորդության հիման վրա, իսկ եթե դատարանը քննությունը սկսում է զրոյից, ապա այդ միջնորդությունը այլեւս ուժ չունի․ «Այն փուլը, որի հիման վրա այս փորձաքննությունը նշանակվել է, չեղարկված է, գոյություն չունի այլեւս ոչ տուժողի միջնորդություն, ոչ դատարանի որոշում։ Երբ գործող Քրեական դատավարության սահմանված կարգով ապացույցները հետազոտենք, ավարտենք, այդ ժամանակ տուժողը կարող է դատաքննությունը լրացնելու միջնորդությամբ հանդես գալ»,- կարծում է Արամայիս Հայրապետյանը։ Իսկ մինչ փաստաբանները փորձում են իրավական լուծումներ գտնել, որդեկորույս մայրը շարունակում է կրել այս անվերջանալի թվացող շրջապտույտի հետեւանքները․ «Արդեն 10 տարի ծանր վիշտը կրելով՝ դու տեսնում ես, որ պետությունը նպաստում է, որ նույն պետության մեջ նույն պետության քաղաքացուն սպանելու համար որեւէ մեկը քրեական պատասխանատվության չենթարկվի։ Եվ այս ծանր հետեւանքները՝ անընդհատ Երեւանից Գյումրի գնալ-գալը, ամեն դատական նիստի մեղադրյալի դեմքը տեսնելը․․․ Մեղադրյալի աջ ձեռքին են տեսել Արտյոմի արյունոտ դանակը, եւ ամեն անգամ հայացքս գամվում է, ու պատկերացնում եմ, թե ոնց է Արտյոմիս արյունոտ դանակը եղել այդ ձեռքին։ Սա արդեն բարոյական մեծ հարված է, որին ուղղակի անհնար է դիմանալ»,- մեր զրույցում նշում է Ռուզաննա Ադանալյանը։ Ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունքի խախտման խնդրի վերաբերյալ «Ինֆոքոմի» հոդվածը կարող եք կարդալ՝ անցնելով այս հղումով։ Հեղինակ՝ Միլենա Խաչիկյան Տեսանյութը՝ Ռոման Աբովյանի

19:57 - 08 մարտի, 2025