Ինչպես եւ ինչու եղավ հոկտեմբերի 5-ի նահանջը Ջրականից դեպի Հադրութ․ պատմում է մայոր Դավիթ Մկրտչյանը

«Ես՝ Դավիթ Մկրտչյանս, ցուցմունք տալիս ասելու եմ ճշմարտությունը, միայն ճշմարտությունը և չեմ ասելու ոչինչ ճշմարտությունից բացի»։ Հակակոռուպցիոն դատարանում այսպես սկսվեց փոխգնդպետ Հովիկ Գաբրիելյանի գործով վկայի հարցաքննությունը։ Վկա Մկրտչյանը պատերազմի ժամանակ եղել է Գաբրիելյանի ենթականերից, ղեկավարել վերջինիս հրամանատարության ներքո գործող գումարտակի մոտոհրաձգային վաշտը, որը, ինչպես եւ ողջ գումարտակը, 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին Գաբրիելյանի հրամանով Ջրականից նահանջել է Հադրութ։  Հենց այդ նահանջի համար է Գաբրիելյանն այժմ մեղադրյալի աթոռին․ ըստ քրեական գործի՝ նահանջը եղել է առանց վերադաս հրամանատարության գիտության եւ թույլտվության, իսկ արդյունքում յուրային ստորաբաժանումները կրել են նյութական եւ մարդկային կորուստներ։ Գաբրիելյանը, սակայն, այս մեղադրանքը չի ընդունում։ Ինչու եւ ինչպես եղավ նահանջը Հարցաքննության սկզբում մայոր Դավիթ Մկրտչյանը հայտնեց, որ ներկաներից ճանաչում է միայն Հովիկ Գաբրիելյանին, նրա հետ ունի ծառայողական հարաբերություններ։ Վկա Դավիթ Մկրտչյանը Պատասխանելով դատավարության մասնակիցների հարցերին՝ Մկրտչյանը պատմեց, որ սեպտեմբերի 27-ից մինչ հոկտեմբերի 4-ը ընկած ժամանակահատվածում հակառակորդի հետ ուղիղ կոնտակտ չի եղել, հետեւակի չեն հանդիպել։ Այդ ընթացքում իր վաշտը միայն 2 զոհ է տվել՝ Մեխակ Սադոյանը եւ Տիգրան Ղարիբյանը։ Նստեցման վայրում այլ զոհեր վկան չմտաբերեց։ Նշեց՝ զոհեր ունեցել է հակատանկային մարտկոցը, որը, սակայն, այլ հատվածում է տեղակայված եղել։ Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը հետաքրքրվեց զոհերի այս քանակով, ըստ ամենայնի, հասկանալու համար՝ ինչպիսին է եղել զորքի բարոյահոգեբանական վիճակը նախքան հոկտեմբերի 4-ի դեպքերը։ Հոկտեմբերի 4-ի դրությամբ, ըստ Մկրտչյանի, գումարտակը տեղակայված է եղել Ջրականի բնագծերից մեկում՝ Արալեռի աջակողմյան հատվածում։ Իր վաշտը կազմել է 96 հոգի, ընդհանուր անձնակազմը՝ մոտ 150։ Վկան մանրամասնեց հակառակորդի՝ այդ օրվա առաջխաղացումները (դրանց փորձերը)՝ ըստ հաջորդականության։ Առաջին առաջխաղացումը հայկական զորքերը նկատել են իրենց առջեւում գտնվող Քուչակ բնակավայրում, երբ հակառակորդը, ըստ Մկտրչյանի, 3-4 կմ հեռավորության վրա մոտ 1000-հոգանոց զորքով լցվում էր անտառապատ ձորը․ «Մեր ունեցած կրակային միջոցները թույլ չեն տվել այդ հեռավորության վրա կրակ վարել, զեկուցել ենք փոխգնդապետ Գաբրիելյանին, հրետանային կրակ է վարվել»։ Ժամեր անց իրենցից աջ ընկած հատվածում նկատել են հակառակորդի 3-4 տանկ, ինչպես նաեւ հետեւակ։ Իրենք հետեւակի հետ են հրաձգության մեջ մտել, իսկ կորպուսի հրետանու պետը սարի գլխից օգնություն է ցուցաբերել, խոցել տանկերից 2-ը։ Հրաձգությունը համընկել է տանկերի խոցվելու հետ, տեւել է մեկ ժամ, իսկ հետո՝ մթնշաղին, դադարել է։ Այսինքն՝ մինչեւ գիշեր զորքը այլեւս մարտի մեջ չի եղել։ Մեղադրողը շեշտեց այս հանգամանքը, քանի որ զորքի նահանջը գիշերն է եղել։ Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը – Կրակի դադարելուց հետո մինչեւ Հովիկ Գաբրիելյանի նահանջի հրաման տալը ձեր ուղղությամբ ճակատային գրոհ եղե՞լ է,– հարցրեց մեղադրող Մղդեսյանը։ – Չենք տեսել, գիշերային տեսանելիության սարքեր չենք ունեցել,– պատասխանեց վկան։ – Հետախուզական ինֆորմացիա հասե՞լ է, որ հակառակորդը ճակատից գրոհում է։ – Ոչ։ – Այդ դեպքում, երբ Գաբրիելյանը նահանջի հրաման տվեց, Ձեզ համար  սպասելի՞ էր։  – Ես տեղյակ չեմ՝ ինչ հանգամանքներից ելնելով է տվել այդ հրամանը։ – Հրամանի տրամաբանության հետ կապված պարզաբանում պահանջե՞լ եք, հարցրե՞լ եք՝ ինչու ենք նահանջում, ինչ պատահեց։ – Ոչ։ – Բայց Ձեզ համար տրամաբանակա՞ն է եղել այդ նահանջը։ – Անձնակազմի թրջվածությունը, փոքր–ինչ ընկճվածությունը, հակատանկային մարտկոցի զոհերը հաշվի առնելով՝ այո։ – Իսկ գրոհող թշնամին թրջվա՞ծ չէր։ – Չեմ կարող պատասխանել, մեզնից առաջ գտնվում էր Ջաբրայիլի առաջնագիծը, որտեղ լիքը թաքստոցներ կային (նկատի ունի՝ հակառակորդը գուցեեւ պատսպարված լիներ,–հեղ․)։ – Ձեր՝ որպես զինվորականի կարծիքով՝ անձնակազմի թրջված լինելը կարո՞ղ է նահանջի առիթ հանդիսանալ։ – Ոչ, բայց բարոյահոգեբանական վիճակը կարող է պատճառ հանդիսանալ, որ անձնակազմը չկարողանա մարտ մարել։ – Եթե 150–հոգանոց գումարտակը մինչ այդ տալիս է 2 զոհ, դա կարո՞ղ է համարվել շատ։ – Իսկ հակատանկային մարտկոցի զոհե՞րը։ – Հակատանկային մարտկոցը ձեզ մոտ չի եղել։ Մեղադրողի այս դիտարկմանը վկան պատասխանեց՝ ասելով, որ հակատանկային մարտկոցը գումարտակին աջակցող հիմնական ուժերից է, եւ անկախ նրանից, որ իրենց հետ չի եղել, վերջինիս զոհեր տալը չէր կարող չազդել գումարտակի մյուս ստորաբաժանումների բարոյահոգեբանական վիճակի վրա։ Հարցին, թե 2 տանկի խոցվելուց հետո հետեւակն ու մյուս տանկերը ինչ եղան, վկան դժվարացավ պատասխանել։ Ասաց՝ հետեւակը հավանաբար մտել է սարի հետեւը, որովհետեւ եթե նահանջեր, կտեսնեին, իսկ մյուս տանկը (կամ տանկերը), խոսակցություններից է լսել, հատել է (են) իրենցից աջ գտնվող անձնակազմի բնագիծն ու հասել ոստիկանական հենակետի մոտ, որը իրենց թիկունքում է։ Հանրային մեղադրողը ճշգրտեց վկայի լսած այս տեղեկությունը․ «Վկա Համլետ Լեւոնյանը, որը ձեզնից աջ գտնվող այդ անձնակազմի հրամանատարն է եղել, ցուցմունք է տվել այն մասին, որ հակառակորդն իրենց բնագիծը չի հատել»։ Մինչ նահանջը Գաբրիելյանի կողմից վերադաս հրամանատարներից օգնություն խնդրելու դեպք Դավիթ Մկրտչյանը չմտաբերեց։ Ինչու՞ զորքը նահանջեց հենց Հադրութ Հանրային մեղադրող Գրիգոր Մղդեսյանը հարցրեց՝ վկան տեղյա՞կ է, թե Հադրութի պաշտպանական հատվածը ում ներքո է գտնվել՝ Զինված ուժերի՞ թե՞ Պաշտպանության բանակի։ – Պաշտպանության բանակի,– պատասխանեց վկան։ – Այդ դեպքում նահանջի ժամանակ հարցրե՞լ եք Գաբրիելյանին, թե ինչու եք գնում, ՊԲ զորքերին միանում։ – Ես զրահատեխնիկայով եմ գնացել, փոխգնդապետը՝ մեքենայով։ – Թեկուզ հեռախոսով, հարցրե՞լ եք՝ տրամաբանությունը որն է, որ հատկապես Հադրութ եք գնում։ – Ոչ։ Մղդեսյանը մեջբերեց Մարտական կանոնադրության այն դրույթը, ըստ որի թե՛ հարկադրված, թե՛ ոչ հարկադրված նահաջի դեպքում զորամասի կամ վաշտի հրամանատարը պարտականություն ունի առաջին իսկ հարմար տեղում ամրանալ։ Հետաքրքրվեց՝ ինչո՞ւ դա չի արվել։ Վկան, որ ծանոթ էր Ջրականի տեղանքին, ասաց՝  Բանաձորի խաչմերուկից հետ կահավորված բնագիծ չի եղել, որը կարող էին զբաղեցնել, իսկ վերակահավորելը դժվար էր լինելու՝ պայմանավորված ժամանակով, անձրեւով, ցեխով։  Թե ինչու էր ընտրվել հենց Հադրութը, վկան միայն ենթադրեց։ Նշեց՝ 2 ճանապարհ կար․ մեկը՝ դեպի Ջրականի ոստիկանական հենակետ («9-րդ կմ» կոչվող տարածք), մյուսը՝ դեպի Արալեռ։ Իրենց տեղեկություններով՝ երկուսում էլ արդեն հառակորդն էր ։ Իրական վտանգ կա՞ր թե ոչ Մայոր Դավիթ Մկրտչյանին հարցեր հղեց նաեւ մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանի պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը՝ փորձելով հիմնավորել պաշտպանական կողմի այն դիրքորոշումը, որ նահանջից առաջ իրական վտանգ է եղել։ Ձախից՝ մեղադրյալ Հովիկ Գաբրիելյանը, պաշտպան Վրեժ Խաչիկյանը Անդրադառնալով հակառակորդի 1000-ին հասնող զորքով գրոհին՝ Խաչիկյանը հետաքրքրվեց՝ կարո՞ղ էին իրենց ոչնչացնել, եթե իրենք տանկային միջոցներ չունեին։ Մկրտչյանը դրական պատասխանեց, շեշտեց՝ իր տեխնիկան խոցել կարող էր 1200 մ–ից սկսած միայն, հեռահար միջոցներ չունեին, ունեցել են 10 տանկ, որոնք, սակայն, իրենց մոտ չեն եղել։ – Տանկերի բացակայությունը զինվորների բարոյահոգեբանական վիճակի վրա ազդո՞ւմ էր։  – Նույնիսկ սպայակազմի վրա կարող է ազդեցություն ունենալ․․․ Գումարտակի հիմնական ուժերից երկուսը պակասել էին՝ տանկային վաշտը, որ չէր եկել, եւ ականանետայինը, որ տեղում չէր։ Եթե լինեին, մինչեւ 6 կմ կարող էին կրակ վարել։ – Այսինքն՝ եթե հարձակումը լիներ, ձեր ունեցած ուժերով կարո՞ղ էիք այդ բնագիծը պահել։ – Պահել՝ ոչ, եթե 20–հոգանոց անձնակազմ  լիներ, տանկերին չկարողանայինք խոցել, գուցե աջակցեին, բայց եթե մեծ ծավալի լիներ՝ ոչ։ – Իրական վտանգ եղե՞լ է, որ ամբողջ անձնակազմը կարող էր զոհվել։ – Իրական վտանգը այն էր, որ հակառակորդը առաջ էր եկել, կարող էր աջից շրջանցել մեզ եւ թիկունքից հարձակվել։ Ինչ վերաբերում է ձախակողմյան հատվածին, Դավիթ Մկրտչյանի խոսքով՝ իրենցից ձախ տեղակայված են եղել կամավորները, նրանցից ձախ էլ՝ հետեւակի մարտական մեքենաները։ Մեքենաներից ձախ արդեն անձնակազմ չի եղել։  – Այսինքն՝ թշնամին կարո՞ղ էր նաեւ ձախով շրջանցել եւ թիկունքից հարձակվել,– հարցրեց պաշտպանը։ – Սակայն ի՞նչ տարբերություն․ իհարկե, այնտեղ ձորակները ավելի շատ էին,– պատասխանեց վկան՝ նշելով, որ ինքը, ամեն դեպքում, վտանգը միայն աջակողմյան հատվածից է տեսել։ – Ըստ Ձեզ՝ Գաբրիելյանը նման հրաման տվել է՝ իր անձնակա՞ն շահից ելնելով, ի՞ր կյանքը փրկելու համար թե՞ անձնակազմի։ – Ամբողջ ստորաբաժանման։ – Ինչպե՞ս կբնութագրեք Գաբրիելյանին։ – Հայրենասեր, անձնակազմի մասին մտածող, հոգատար, ինձ չի թվում՝ նա կարող էր իր անձնական շահի համար մեզ հանել էդտեղից,– պատասխանեց վկան՝ հայտնելով նաեւ, որ Գաբրիելյանը ոչ միայն հրամանատարական դիտակետում է եղել, այլեւ առաջնագծում՝ իրենց կողքին։ Նահանջից հետո անձնակազմի մի մասը, ըստ վկայի, Արծվաշենում է գրոհի մասնակցել։ Շրջափակման մեջ ընկնելու ռիսկը փաստահե՞ն է թե՞ սոսկ ենթադրություն Զորքի բարոյահոգեբանական վատ վիճակի մասին վկայի խոսքերը զայրացրին նախագահող դատավոր Վարդգես Սարգսյանին։ Վերջինս հարցեր հղեց՝ փորձելով ստանալ այդ խոսքերի հիմնավորումը։ – Ձեր վաշտի 2 զոհը ե՞րբ է ԱԹՍ–ի զոհ դարձել։ –Սեպտեմբերի 29-ին կամ 30-ին։ – Որ տեսաք՝ հակառակորդը ԱԹՍ ունի, մենք՝ չէ, այդ հանգամանքը սպաների ու զինվորների վրա չազդե՞ց։ – Ազդեց։ – Բա ինչո՞ւ այդ օրը դուրս չեկաք։ – Ինչքան էլ կարող էին սնարյադ գցել, հակառակորդի հետ ուղիղ առնչություն չի եղել, որ մեզ շրջանցեին, թիկունք գային․․․ – Շրջանցելը եւ ԱԹՍ–ների՝ առանց մոտենալու ոչնչացնելը վերջնարդյունքում նույն հետեւանքը չունե՞ն։ – Այո։ – Բա որ ասում եք՝ հակառակորդը տանկեր ուներ, մենք չունեինք, դա ազդում էր զորքի բարոյահոգեբանական վիճակի վրա, բա ինչո՞ւ ԱԹՍ–ների խոցումն էլ չի ազդել այն աստիճան, որ ամսի 30–ին էլ նահանջեիք։ – Հրթիռը կարող է ոչնչացնել 1,2,5–հոգանոց անձնակազմ, իսկ շրջափակման մեջ հայտնվելու դեպքում կարող է ողջ ստորաբաժանումը զոհ դառնալ,– պատասխանեց վկան։ Դատավորը ընդգծեց՝ աջակողմյան հատվածում, որտեղից բնագծի այդ ենթադրյալ հատումը եւ թիկունքից գրոհը կարող էր տեղի ունենալ, ստորաբաժանում կար, որը ավելի մոտ էր թշնամուն։ Հետաքրքրվեց՝ այդ անձնակազմի հետ կապ կա՞ր, նրանցից ենթադրյալ գրոհի մասին տեղեկություններ ստացվե՞լ էին։ Վկան պատասխանեց՝ ինքը կապի մեջ չի եղել, Գաբրիելյանի մասին ասել չի կարող։ – Բա այդ պնդումները, որ հստակ կատարում եք՝ շրջափակման մեջ էիք ընկնելու, ինչի՞ վրա են հիմնված։ – Զինվորական գործի մեջ գոյություն ունի իրավիճակի գնահատում, երբ հակառակորդին գնահատում ես, որ եկել է, քո դիմաց է լցված, ու քո աջ կողմով կրակելով առաջ է շարժվել, գնահատելով կարող ես հասկանալ, որ հավանականություն կա, որ կարող ես ընկնել շրջափակման մեջ։ – Դատարանը կարո՞ղ է եզրակացնել, որ դա Ձեր ենթադրությունն է, եւ փաստական հենք չունի։ – Հրամանը ես չեմ տվել, հետեւաբար չեմ կարող ասել։ Իմ մասով ես ենթադրել եմ, ես ոչ մեկից չեմ լսել, որ հակառակորդը անցել է մեր թիկունք,– պատասխանեց նա՝ հավելելով, որ հետագայում էլ չի հետաքրքրվել, Գաբրիելյանի հետ վերջին անգամ պատերազմի ժամանակ է շփվել (չհաշված քննիչի մոտ առերեսումը,–հեղ․)։ Ի վերջո, վկան նշեց, որ կարող էին վերադիրքավորվել, զբաղեցնել ձորակի աջակողմյան բլուրը, որպեսզի երկու կողմից ճնշեին թշնամուն։ – Ռեսուրսներ ունեի՞ք դրա համար,– հարցրեց պաշտպան Խաչիկյանը։ – Անհնարին չէր, բայց տեխնիկան շարժելը վտանգավոր էր, քանի որ հակառակորդը մոտակայքում էր։ Անձնակազմով ծածուկ կարող էինք, եթե նման հրաման լիներ։ Այդպիսի հրաման, ըստ նրա, կարող էր տալ ինչպես կորպուսի, այնպես էլ գումարտակի հրամանատարը, նույն ինքը՝ Հովիկ Գաբրիելյանը։ Հաջորդ դատական նիստը նշանակվեց հունվարի 13-ին։   Միլենա Խաչիկյան