Հազարավոր երեխաներ՝ հերթում. Երևանում ծնվածների միայն կեսին կարող են ընդունել համայնքային մանկապարտեզները

Ի՞նչ կկատարվի, եթե Երևանում ծնված 2-6 տարեկան բոլոր երեխաները հերթագրվեն գալիք ուսումնական տարում համայնքային մանկապարտեզ հաճախելու համար։  Կարճ պատասխան  Երևանում ծնված նախադպրոցական տարիքի՝ 2-6 տարեկան 55 9041 երեխաների կեսին հերթը չի հասնելու, քանի որ Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայությամբ գործող 162 մանկապարտեզների տեղերի քանակը 27 9702 է՝ կրկնակի պակաս երեխաների թվից։ Իհարկե, բոլոր երեխաները չեն հերթագրվում՝ հաճախելով մասնավոր մանկապարտեզներ կամ մնալով տանը՝ ծնողների կամ դայակների մոտ։ Սակայն խնդիր է անգամ հերթագրվածներին տեղավորելը։ Այս հարցի տվյալահեն պատասխանը ստանալու և հերթերի՝ «Ինֆոքոմի» ստեղծած հաշվիչը փորձարկելու համար շարունակի՛ր կարդալ։ Երկար պատասխան (13 րոպե + դիտելիք և լսելիք) Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայությամբ գործում է 162 համայնքային3 մանկապարտեզ, որոնց տարողունակությունը թույլ է տալիս նախադպրոցական կրթություն իրականացնել 27 970 երեխայի համար, մինչդեռ մայրաքաղաքում ծնված և այժմ 2-6 տարեկան երեխաները 55 904-ն են։  Պաշտոնական վիճակագրության համաձայն՝ 2023 թվականին նախադպրոցական կրթություն ստացողների ընդգրկվածությունը Երևանում 46․4% է, Հանրապետությունում՝ 36․2%: ՀՀ կրթության մինչև 2030 թ․ զարգացման պետական ծրագրով ակնկալվում է, որ 2030 թվականին Հանրապետությունում 3-5 տարեկանների առնվազն 95%-ն ընդգրկված է լինելու նախադպրոցական ծառայություններում։ Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի հանրակրթության վարչության պետ Մարգարիտ Խաչատրյանն «Ինֆոքոմի» հետ զրույցում նշեց, որ Երևանի պարագայում այդ արդյունքին հասնելն իրատեսական է։ Նման արդյունքի հասնելու համար նույն ծրագրով նախատեսվում է ինչպես համայնքային նախադպրոցական առկա հաստատությունների հիմնանորոգում և վերանորոգում, նորերի կառուցում, այնպես էլ մասնավոր հաստատությունների թվի աճ։  Մանկապարտեզի հերթում՝ հազարավորներ Մենք դիտարկեցինք, թե ինչպիսի հարաբերակցություն է նախադպրոցական տարիքի երեխաների և մանկապարտեզների տարողունակության միջև։ Սակայն բոլոր ծնողները չեն, որ ցանկանում են երեխաներին ուղարկել համայնքային մանկապարտեզներ՝ նախընտրելով մասնավոր մանկապարտեզները կամ տնային առօրյան։ Բոլոր այն ծնողները, որոնք ցանկանում են երեխային ուղարկել համայնքային մանկապարտեզ, պետք է հերթագրվեն Երևանի քաղաքապետարանի «Մանկապարտեզ» կառավարման համակարգում։ Ըստ այս համակարգի՝ մարտի 3-ի դրությամբ համայնքային մանկապարտեզ է հաճախում 27 490 երեխա, հերթագրված է 14 853 երեխա։ Այս պահին հաճախողներից 8 910-ը ավագ խմբի երեխաներն են՝ ծնված 2019 թվականին։ Ստացվում է, որ սեպտեմբերին նրանք մանկապարտեզը կավարտեն, և նրանց տեղերը կզբաղեցնեն միջին խմբի՝ 2020 թվականին ծնված 8 863 երեխաները և նույն թվականին ծնված, բայց հերթում սպասող 414 երեխաներից 47-ը։ Նույն տրամաբանությամբ կվերադասավորվեն նաև մյուս խմբերի երեխաները։  2023 թվականին ծնված երեխաները, որոնք ցանկանում են հաճախել կրտսեր խումբ, մարտի 3-ի դրությամբ 5 181-ն են։ Հաշվի առնելով նախորդ տարիներին ծնվածներից համայնքային մանկապարտեզ դիմողների քանակը՝ այս թիվը մինչև սեպտեմբեր կարող է հասնել 9 000-ի։  Ստացվում է՝ սեպտեմբերի դրությամբ ավելի քան 9 600 հերթագրված երեխա այնուամենայնիվ չի կարողանա հաճախել մանկապարտեզ, ինչը ցանկություն ունեցողների 26%-ն է։ Այսինքն՝ մանկապարտեզների ներկա տարողունակության պայմաններում համայնքային նախադպրոցական հաստատությունները նախընտրող երեխաների միայն 74%-ին կհաջողվի գոնե մեկ տարի հաճախել մանկապարտեզ։   Մանկապարտեզներում հերթերը՝ ըստ վարչական շրջանների Մենք ուսումնասիրել ենք Երևանի բոլոր վարչական շրջանների համայնքային մանկապարտեզների տարողունակությունն ու հերթերը․ մարտի 1-ի դրությամբ բացարձակ թվով հերթագրված երեխաների ամենամեծ թիվը Շենգավիթ վարչական շրջանում է, իսկ ամենաքիչը՝ Նուբարաշենում։ Նուբարաշեն վարչական շրջանում, սակայն, քիչ են նաև մանկապարտեզներում առկա տեղերը։ Այս պահին գործում է երկու մանկապարտեզ, որոնք միասին ունեն 281 սան, իսկ այս պահին հերթագրված է 267 երեխա, այսինքն՝ արդեն իսկ հաճախողների 95%-ի չափով էլ հերթագրվածներ կան։ Սակայն Նուբարաշեն վարչական շրջանում այդ ծանրաբեռնվածությունը կարող է առաջիկայում նվազել, քանի որ քաղաքապետարանից մեր հարցմանն ի պատասխան հայտնել են, որ 2025 թվականին այս վարչական շրջանում մանկապարտեզի կառուցման աշխատանքներ են իրականացվելու՝ հիմք ունենալով հենց գործող նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների հերթագրման ցուցանիշները, նախադպրոցական կրթության՝ տարեցտարի աճող պահանջարկը։ Այս ցուցանիշով Նուբարաշենին հաջորդում են ավելի մեծ բնակչությամբ Էրեբունի վարչական շրջանը, որտեղ արդեն 1 մանկապարտեզի կառուցմամբ խնդիրը չի կարող լուծվել։ Էրեբունիում ամենացածրն է նաև ամեն 1000 բնակչի հաշվով մանկապարտեզներում առկա տեղերի քանակը4։ Այս վարչական շրջանի բնակչությունը 126 700 է, իսկ բոլոր մանկապարտեզները միասին ունեն 1 900 տեղ։ Ստացվում է, որ ամեն 1000 բնակչի հաշվով մանկապարտեզում ընդամենը 15 տեղ կա։ «Հաշվիր» ինքդ․ մանկապարտեզների հաշվիչ «Մանկապարտեզ» կառավարման համակարգի տվյալների հիման վրա «Ինֆոքոմը» ստեղծել է տեղեկատվական հաշվիչ,5 որի միջոցով կարող եք տեղեկություններ ստանալ Երևանի մանկապարտեզների տարողունակության, սաների թվի, հերթագրված երեխաների թվի, ծանրաբեռնվածության մասին երեք մակարդակում՝ ամբողջ համայնքում, առանձին վարչական շրջաններում և առանձին մանկապարտեզներում։ Ընտրեք վարչական շրջանը և/կամ առանձին մանկապարտեզը և ծանոթացեք այս պահին առկա իրավիճակին։ Ինչ են պատմում ծնողները «Նախադպրոցական կրթության մասին» օրենքը սահմանում է, որ ծնողներն  ազատ են ընտրել երեխայի նախադպրոցական կրթությունն ապահովելու տարբերակը՝ այն կազմակերպելով նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունում, ընտանիքում, անհատական մանկավարժական գործունեության միջոցով և նախադպրոցական կրթական ծրագիր իրականացնող այլ կազմակերպություններում։ «Ինֆոքոմը» օնլայն հարցում է անցկացրել նախադպրոցական տարիքի երեխաների ծնողների շրջանում։ Հարցմանը մասնակցած երևանաբնակ 216 ծնողից 108-ը կամ 50%-ը նշել է, որ երեխան/երը հաճախում են համայնքային մանկապարտեզ, ինչը շատ մոտ է վերևում ներկայացված հաշվարկային ցուցանիշին՝ Երևանի՝ նախադպրոցական տարիքի բոլոր երեխաներին մանկապարտեզներում տեղավորելու 50% կարողությանը։ Մյուս կեսն այս պահին օգտվում են այլընտրանքային տարբերակներից։ Սակայն եթե երեխան համապատասխան տարիքում չի կարող մանկապարտեզ հաճախել ազատ տեղ չլինելու պատճառով, ապա որոշակիորեն սահմանափակվում է պետության սահմանած նախադպրոցական կրթություն ստանալու իրավունքը, քանի որ այդ դեպքում դա ոչ թե ծնողի ընտրությունն է, այլ հարկադրված որոշում։ Մեր հարցմանը մասնակցած 216 ծնողներից 63-ը նախընտրում է մասնավոր մանկապարտեզ։ Նրանցից 27-ը, սակայն, նշել է, որ դա հարկադրված ընտրություն է՝ պայմանավորված համայնքային մանկապարտեզներում առկա հերթերով։ Անահիտ Էվոյանը, օրինակ, իր երեխային հերթագրել է իր բնակավայրի՝ Նոր Նորք վարչական շրջանի մանկապարտեզներից մեկում, երբ երեխան 3 տարեկան էր։ Այդ տարի երեխայի հերթը չի հասել, և նա ստիպված երեխային տարել է մասնավոր մանկապարտեզ՝ հույս ունենալով, որ հաջորդ տարի հերթը հասնելուն պես կտեղափոխի։ Սակայն հերթը չի հասել, և երեխան շարունակել է հաճախել մասնավոր մանկապարտեզ, որից Անահիտը այժմ շատ գոհ է։ Ավան վարչական շրջանի բնակիչ Հասմիկ Ամիրյանը սկզբում դիմել է մասնավոր մանկապարտեզ, քանի որ երեխան 1.5 տարեկան էր, հետո հերթագրել համայնքային մանկապարտեզում։  «Հերթը ժամանակին հասավ, սակայն մանկապարտեզի շենքային պայմանները տեսնելուց հետո հրաժարվեցի երեխային տեղափոխել, և շարունակեց հաճախել մասնավոր մանկապարտեզ։ Այժմ երեխաս 5 տարեկան է, և նախատեսում ենք այս վերջին տարում դիմել մեր ընտրած դպրոցի նախակրթարան, որը նույնպես վճարովի է»,- նշում է Հասմիկը։ Այստեղ կարևոր է հաշվի առնել, որ մասնավոր կենտրոններից ոչ բոլորն են, որ իրականացնում են լիցենզավորված գործունեություն։ Մասնավորապես, 2023-ին ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն ԿԳՄՍ նախարարությանը տրամադրել է Երևանում նախադպրոցական ոլորտում գործող առնվազն 320 կազմակերպության ցանկ, որոնցից միայն 137-ն են լիցենզավորված եղել:  «Եթե կազմակերպությունն իրականացնում է ամբողջական կրթական ծրագիր՝ 8 ժամ տևողությամբ, բնականաբար պետք է ստանա լիցենզիա՝ մանկապարտեզի կամ նախակրթարանի համար՝ ապահովելով տվյալ գործունեության համար սահմանված լիցենզավորման պայմաններն ու պահանջները (շենքային պայմաններ, սանիտարական նորմեր, մասնագիտական անձնակազմի որակավորման պահանջներ և այլն)»,- հայտարարել է ԿԳՄՍ նախարարի տեղակալ Արաքսյա Սվաճյանը: Մասնավոր նախակրթական կենտրոնների ամսական վարձավճարը սկսվում է 30 հազար դրամից և հասնում 250-300 հազար դրամի։ Ըստ հարցման շրջանակում ծնողներից ստացված տվյալների՝ միջին ամսավճարը կազմում է 104 հազար դրամ։ Կենտրոն վարչական շրջանի բնակիչ Արփի Ավետիսյանը նույնպես նախընտրում է մասնավոր մանկապարտեզ, քանի որ կրթության որակի և մասնագետների աշխատանքի առումով այդքան էլ չի վստահում համայնքային մանկապարտեզներին։ Իսկ Շենգավիթ վարչական շրջանի բնակիչ Քրիստինա Խաչատրյանը, ում երեխայի հերթը հասել է հերթագրումից մեկ տարի անց, այդ ընթացքում երեխայի առօրյան հաստատությունում ապահովելու համար դիմել է մասնավոր մանկապարտեզ, սակայն երեխան չի հարմարվել։ Այժմ երեխան հաճախում է համայնքային մանկապարտեզ, և Քրիստինան շատ գոհ է մանկավարժների աշխատանքի արդյունքից։ Հարցման մասնակից 216 ծնողներից 9-ն էլ նշել է, որ նախադպրոցական տարիքի երեխայի առօրյան ապահովում է դայակի օգնությամբ։ Նրանցից մեկը՝ Նանեն, չի դիտարկում նախադպրոցական հաստատություն դիմելու տարբերակը․ վստահ է, որ նույնիսկ ամենաորակյալ մանկապարտեզը չի կարող անհատական վերաբերմունք ապահովել։ «Կարծում եմ, որ երեխային հենց տան պայմաններում անհատական մոտեցում պետք է ցուցաբերի դայակը։ Մեկ դայակը չի կարող տասը երեխայի խնամել։ Օրինակ՝ իմ բալիկն անընդհատ ուշադրության կարիք ունի, մենք տանն էլ իր հետևից անընդհատ վազում ենք։ Իսկ սոցիալիզացվելու համար նախընտրում եմ 4-5 տարեկանում տարբեր խմբակներ տանել, որ նախքան դպրոց գնալը ապահովենք շփումը հասակակիցների հետ»։ Դայակի ծառայության ծախսը, կախված ներգրավման ժամերից, տատանվում է 30 հազար դրամից մինչև 150 հազար դրամ, որոշ դեպքերում՝ մինչև 250 հազար։ Նանեն նշում է, որ դայակը խնամքից բացի նաև մասնագիտական մոտեցում է ցուցաբերում, ապահովում է կրթությունը, երեխայի մտավոր և ֆիզիկական զարգացումը, դրա համար չի սահմանափակվել միայն բարեկամների օգնությամբ։ Հարցմանը մասնակցած ծնողներից 26-ը նշել է, որ երեխային իրենք են խնամում տանը, որոնցից 19-ը նշել է, որ հարկադրված չի աշխատում, քանի որ պետք է մնա տանը և խնամի երեխային։ Սյուզաննան, որն ապրում է Նորք-Մարաշում, իր 2 տարեկան երեխային հերթագրել է այս տարի և հուսով է, որ նա սեպտեմբերից կհաճախի, քանի որ նրա դեպքում կա արտահերթության արտոնություն՝ երեխան ընտանիքում երրորդ զավակն է։ «Հենց երեխաս սկսի հաճախել մանկապարտեզ, ես կկարողանամ աշխատանքի անցնել, մինչ այդ ստիպված եմ տանը մնալ և ինքս խնամել»,- պատմում է Սյուզաննան։ Նախադպրոցական կրթության ազդեցությունը երեխայի զարգացման վրա Նախադպրոցական կրթությունը մինչև վեց տարեկան երեխայի մեջ ձևավորում է վարվելակերպի տարրական նորմեր, նրա ընդունակությունները, հակումներն ու կարողությունները։ Այդ շրջանը կարևոր է գնահատվում երեխայի էմոցիոնալ, սոցիալական և կոգնիտիվ կարողությունների զարգացման համար, սակայն ինչպես նշեցինք՝ Հայաստանում օրենքով պարտադրված չէ։ Նախադպրոցական կրթության իրավունքի վերաբերյալ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2023 թվականի ուսումնասիրության համաձայն՝ հետազոտված 193 երկրներից 51-ում նախադպրոցական կրթությունը պարտադիր է: Այդ երկրներից 11-ը Արևելյան և Կենտրոնական Եվրոպայի երկրներ են՝ այդ թվում Չեխիա, Լեհաստան, Լատվիա, Լիտվա, Սերբիա, Մոլդովա։ Այն երկրները, որոնք ընդունել են պարտադիր նախադպրոցական կրթության դրույթները, հիմնականում պատկանում են միջին և բարձր եկամուտ ունեցող երկրներին։ Հետազոտությունը նաև պարզել է, որ անվճար կամ պարտադիր  նախադպրոցական կրթություն ունեցող երկրներն ունեն վաղ մանկության բարեկեցության բարձր ցուցանիշներ: Բրազիլիայում համեմատել են 1-5 տարեկան 167 երեխաների երկու խումբ, որոնք հաճախում են և չեն հաճախում հանրային ցերեկային մանկական կենտրոններ, և արձանագրել, որ հաճախող երեխաներն ավելի շատ հնարավորություններ ունեն համագործակցության, հարմարվողականության, տարեկիցների հետ հարաբերություններ կառուցելու, սոցիալիզացվելու համար։ Ինչ են պլանավորում քաղաքապետարանը «Մանկապարտեզ» կառավարման համակարգի տվյալներով 14 համայնքային մանկապարտեզ վերանորոգման կարգավիճակ ունի, որոնցից 9-ում փաստացի իրականացվում են շինարարական աշխատանքներ, իսկ դրանցից 5-ը առայժմ պարզապես փակ են վերանորոգման նպատակով։ Եվրոպական ներդրումային բանկի հետ համագործակցությամբ Երևանում նախատեսվում է հաջորդող տարիներին հիմնանորոգել ևս 32 մանկապարտեզ։ Եթե վերադառնաք մեր տեղեկատվական հաշվիչին, քարտեզի վրա կարմիր շրջանակներով կարող եք տեսնել վերանորոգվող մանկապարտեզները։ Քաղաքապետարանը հայտնում է, որ 2025 թվականին քաղաքաշինական առկա և կանխատեսվող իրավիճակի դիտարկման արդյունքների համադրմամբ նախատեսվում է պատվիրել 4 մանկապարտեզ, ինչպես նաև ավարտին հասցնել 4 նոր մանկապարտեզների կառուցման նախագծա-նախահաշվային փաստաթղթերի մշակման աշխատանքները: Ինչ պատկեր է Թբիլիսիի մանկապարտեզներում Հարևան Վրաստանի մայրաքաղաքում՝ Թբիլիսիում, որը բնակչության թվով համադրելի է Երևանի հետ (Թբիլիսի՝ 1․26 միլիոն, Երևան՝ 1․13 միլիոն), գործող նախադպրոցական պետական հաստատությունները 190-ն են, որտեղ, ըստ Վրաստանի վիճակագրական կոմիտեի, նախադպրոցական կրթություն է իրականացվում 51 461 երեխայի համար։  Թբիլիսիի մանկապարտեզներում կրտսեր խմբում առավելագույնը 25 երեխա է, Երևանում՝ 20, իսկ միջին և ավագ խմբերում երեխաների առավելագույն թիվը 30 է, ինչպես Երևանում։ Այսպիսով Երևանի համայնքային մանկապարտեզներում տեղի սահմանափակ լինելու պատճառով հազարավոր երեխաներ շարունակում են սպասել իրենց հերթին՝ երբեմն ստանալով մանկապարտեզ հաճախելու ընդամենը մեկ տարվա հնարավորություն։  Զուգահեռ՝ ծնողները  հաճախ ստիպված են այլընտրանքներ փնտրել՝ մասնավոր մանկապարտեզներ, դայակների ծառայություններ կամ տնային խնամք։ Մանկապարտեզների ծանրաբեռնվածությունը ոչ միայն ազդում է  կրթության հասանելիության, այլ նաև ծնողների աշխատունակության վրա։ Ծանոթագրություն 1. ՀՀ վիճակագրական կոմիտեն չունի Երևանում փաստացի բնակվող կամ գրանցված նախադպրոցական տարիքի երեխաների թվի վերաբերյալ տվյալներ։  Այդ մասին մոտարկված տվյալը ստացել ենք Վիճակագրական կոմիտեից։  2018-2024 թվականներին Երևանում ծնված երեխաներից առանձնացրել ենք 2024 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ 2-6 տարեկաններին, այսինքն՝ նախադպրոցական կրթության շահառուներին։ Արդյունքում ստացվել է 55 904 երեխա։ Այս թիվն, իհարկե, կարող է տատանվել, քանի որ Երևանում ծնված լինելը չի նշանակում փաստացի բնակվել այդտեղ և հակառակը՝ փաստացի բնակվողների մեջ կարող են լինել երեխաներ, որոնք չեն ծնվել Երևանում, բայց ապրում են այդտեղ։ Միաժամանակ, այս տվյալներում ներառված չեն բռնի տեղահանումից հետո Երևանում հաստատված արցախցի ընտանիքների երեխաները, Ռուսաստանից, Ուկրաինայից և այլ երկրներից Հայաստան տեղափոխված ընտանիքների երեխաները։ 2. Մանկապարտեզների քանակի, խմբերի, սաների և հերթագրված երեխաների թվի մասին բոլոր տվյալները վերցված են Երևանի «Մանկապարտեզ» կառավարման համակարգի պաշոնական կայքից: Վերանորոգման ենթակա մի քանի մանկապարտեզների տվյալներում երևում են որոշակի թվով գրանցված սաներ: Մանկապարտեզների մասին պաշտոնական կայքում նախադպրոցական հաստատություններ հաճախող երեխաների ընդհանուր թիվը ներառում է նաև վերջիններիս, սակայն մեր հաշվարկում նրանց չենք ներառել, քանի որ նրանք միայն գրանցված են, ոչ թե փաստացի հաճախող։ 3. Համայնքային մանկապարտեզ ասելով՝ տվյալ դեպքում հասկանում ենք Երևանի ենթակայությամբ գործող մանկապարտեզները, որոնց մարդիկ հաճախ անվանում են «պետական» մանկապարտեզ, սակայն 1996 թ․ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ձևավորմամբ պետությունը նախադպրոցական կրթությունը հանձնել է համայնքներին, և դրանք այժմ կոչվում են Համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն՝ ՀՈԱԿ, և գործում են համայնքային բյուջեով։ 4. Հասանելիությունը գնահատելու համար 1000 բնակչի հաշվով առկա տեղերի ցուցանիշը այդքան էլ կատարյալ պատկեր չի տալիս․ մանկապարտեզներում առկա տեղերի քանակը նախընտրելի կլիներ հաշվարկել նախադպրոցական տարիքի 1000 երեխայի հաշվով, սակայն ՀՀ վիճակագրական կոմիտեն ըստ վարչական շրջանների նման բացվածք չունի։ Վարչական շրջանների բնակչության թիվը վերցված է 2024 թվականի Հայաստանի ժողովրդագրական ժողովածուից։ 5. Հաշվիչն արձանագրում է տվյալ պահին առկա իրավիճակը։ Տարվա ընթացքում առանձին ցուցանիշներ կարող են փոփոխվել, հատկապես ուսումնական տարվա ավարտին և մեկնարկին, սակայն վարչական շրջանների և առանձին մանկապարտեզների տվյալների միջև համեմատությունը կարտացոլի մանկապարտեզների հասանելիության/ծանրաբեռնվածության հիմնական պատկերը։ Ի տարբերություն հաշվիչի, որը ամեն շաբաթ թարմացվում է, նյութում ներկայացված հաշվարկներն իրականացված են մարտի 3-ի դրությամբ առկա տվյալների հիման վրա։ Հեղինակներ՝ Միլենա Բարսեղյան, Կատյա Մամյան, Յուրի Ագաֆոնով Մանկապարտեզների հաշվիչը՝ Յուրի Ագաֆոնովի